TEDxTC
Dan Buettner: How to live to be 100+
Ден Бутнер: Како да живеете повеќе од 100 години
Filmed:
Readability: 3.9
4,070,934 views
За да го пронајде патот до долг живот и здравје, Ден Бутнер и неговиот тим ги истражуваат "Сините зони" во светот, заедници чии старци со енергичност доживуваат рекордна возраст. На TEDxTC, тој ги споделува деветте заеднички животни навики со кои пргаво ја поминуваат стоттата година.
Dan Buettner - Longevity coach, explorer
National Geographic writer and explorer Dan Buettner studies the world's longest-lived peoples, distilling their secrets into a single plan for health and long life. Full bio
National Geographic writer and explorer Dan Buettner studies the world's longest-lived peoples, distilling their secrets into a single plan for health and long life. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Something called the Danish Twin Study
0
1000
2000
Нешто што се вика "Данско истражување на близнаци"
00:18
established that only about 10 percent
1
3000
2000
утврди дека само околу 10%
00:20
of how long the average person lives,
2
5000
3000
од должината на човечкиот живот во
00:23
within certain biological limits, is dictated by our genes.
3
8000
3000
рамките на одредени биолошки граници, се предодредени од нашите гени.
00:26
The other 90 percent is dictated by our lifestyle.
4
11000
5000
Останатите 90% се предодредени од нашиот начин на живот.
00:31
So the premise of Blue Zones: if we can find the
5
16000
2000
Ова е претпоставката на „Blue Zones“ („Сини зони“): Ако можеме да ги пронајдеме
00:33
optimal lifestyle of longevity
6
18000
2000
оптималните начини на живот за долговечност,
00:35
we can come up with a de facto formula
7
20000
3000
можеме да стигнеме до фактичката формула
00:38
for longevity.
8
23000
2000
за долговечност.
00:40
But if you ask the average American what the optimal formula
9
25000
2000
Ако прашате еден просечен Американец која е оптималната формула
00:42
of longevity is, they probably couldn't tell you.
10
27000
3000
за долговечност, најверојатно нема да знае да ви каже.
00:45
They've probably heard of the South Beach Diet, or the Atkins Diet.
11
30000
3000
Веројано е дека има слушнато за South Beach диетата , или за Аткинсовата диета.
00:48
You have the USDA food pyramid.
12
33000
2000
Или пак, за пирамидата на исхрана.
00:50
There is what Oprah tells us.
13
35000
2000
Или, она што Опра ни го кажува.
00:52
There is what Doctor Oz tells us.
14
37000
2000
Понатаму, она што Др.Оз ни го кажува.
00:54
The fact of the matter is there is a lot of confusion
15
39000
3000
Во суштина, постои голема збунетост
00:57
around what really helps us live longer better.
16
42000
3000
околу работите кои навистина ни помагаат да живееме подолго и подобро.
01:00
Should you be running marathons or doing yoga?
17
45000
5000
Дали да трчаме маратони или да практикуваме јога?
01:05
Should you eat organic meats
18
50000
2000
Дали да јадеме органско месо
01:07
or should you be eating tofu?
19
52000
2000
или подобро е тофу?
01:09
When it comes to supplements, should you be taking them?
20
54000
3000
Ако станува збор за додатоци во исхраната, дали да ги земаме?
01:12
How about these hormones or resveratrol?
21
57000
3000
Дали да земаме хормони или антиоксиданти?
01:15
And does purpose play into it?
22
60000
2000
И, дали смислата на животот има улога?
01:17
Spirituality? And how about how we socialize?
23
62000
3000
Духовноста? Начинот на кој се дружиме?
01:20
Well, our approach to finding longevity
24
65000
2000
Па, нашиот пристап кон истражувањето на долговечноста
01:22
was to team up with National Geographic,
25
67000
2000
беше да се поврземе со National Geographic,
01:24
and the National Institute on Aging,
26
69000
2000
и Националниот институт за стареење,
01:26
to find the four demographically confirmed areas
27
71000
4000
за да ги пронајдеме демографски потврдените области
01:30
that are geographically defined.
28
75000
2000
кои се географски дефинирани.
01:32
And then bring a team of experts in there
29
77000
2000
И потоа, да одведеме тим на експерти таму,
01:34
to methodically go through exactly what these people do,
30
79000
3000
за методолошки да испитаат што точно овие луѓе прават
01:37
to distill down the cross-cultural distillation.
31
82000
4000
и да ги сумираме меѓу-културолошките заклучоци.
01:41
And at the end of this I'm going to tell you what that distillation is.
32
86000
3000
На крајот на ова мое излагање ќе ви ги кажам тие заклучоци.
01:44
But first I'd like to debunk some common myths
33
89000
3000
Но, најпрво би сакал да откријам неколку вообичаени митови
01:47
when it comes to longevity.
34
92000
2000
во врска со долговечноста.
01:49
And the first myth is if you try really hard
35
94000
3000
Првиот мит, е дека ако навистина се помачиш
01:52
you can live to be 100.
36
97000
2000
ќе можеш да ја доживееш стоттата.
01:54
False.
37
99000
2000
Погрешно.
01:56
The problem is, only about one out of 5,000 people
38
101000
3000
Проблемот е што само еден од 5000 луѓе
01:59
in America live to be 100.
39
104000
3000
во Америка ја доживува стоттата.
02:02
Your chances are very low.
40
107000
2000
Шансите се навистина мали.
02:04
Even though it's the fastest growing demographic in America,
41
109000
3000
Иако тој демографски слој е најбрзорастечкиот во Америка,
02:07
it's hard to reach 100.
42
112000
2000
сепак, тешко е да се достигне 100.
02:09
The problem is
43
114000
2000
Проблемот е
02:11
that we're not programmed for longevity.
44
116000
4000
што ние не сме програмирани за долговечност.
02:15
We are programmed for something called
45
120000
2000
Проограмирени сме за нешто што се вика
02:17
procreative success.
46
122000
3000
успех во продолжување на видот (прокреативност).
02:20
I love that word.
47
125000
2000
Го обожавам тој збор.
02:22
It reminds me of my college days.
48
127000
3000
Ме потсетува на моите факултетски денови.
02:25
Biologists term procreative success to mean
49
130000
2000
Биолозите под „прокреативен успех“ ја подразбираат
02:27
the age where you have children
50
132000
3000
возраста кога имате деца
02:30
and then another generation, the age when your children have children.
51
135000
3000
а потоа, уште една генерација - возраста кога вашите деца имаат деца.
02:33
After that the effect of evolution
52
138000
2000
После тоа, ефектот на еволуцијата
02:35
completely dissipates.
53
140000
3000
целосно исчезнува.
02:38
If you're a mammal, if you're a rat
54
143000
3000
Ако сте цицач, на пример стаорец,
02:41
or an elephant, or a human, in between, it's the same story.
55
146000
4000
или слон, или човек - приказната е иста.
02:45
So to make it to age 100, you not only have to have
56
150000
3000
Така што, да се достигне 100тата година не само што треба да сте имале
02:48
had a very good lifestyle, you also have to have won
57
153000
3000
многу добар начин на живот, треба исто така да добиете
02:51
the genetic lottery.
58
156000
2000
на генетската лотарија.
02:53
The second myth is,
59
158000
2000
Вториот мит е,
02:55
there are treatments that can help slow,
60
160000
3000
дека има третмани кои помагаат да се успори,
02:58
reverse, or even stop aging.
61
163000
2000
поврати или дури и сопре стареењето.
03:00
False.
62
165000
2000
Погрешно.
03:02
When you think of it, there is 99 things that can age us.
63
167000
4000
Помислете само, има 99 работи кои нè остаруваат.
03:06
Deprive your brain of oxygen for just a few minutes,
64
171000
2000
Лишете го мозокот од кислород само на неколку минути
03:08
those brain cells die, they never come back.
65
173000
3000
и мозочните клетки ќе изумрат неповратно.
03:11
Play tennis too hard, on your knees, ruin your cartilage,
66
176000
3000
Играјте тенис пренапорно и уништете ја со тоа 'рскавицата на вашите колена,
03:14
the cartilage never comes back.
67
179000
2000
таа никогаш нема да се обнови.
03:16
Our arteries can clog. Our brains can gunk up with plaque,
68
181000
3000
Нашите артерии може да се затнат. Нашите мозоци може да се блокираат
03:19
and we can get Alzheimer's.
69
184000
2000
со плак и да добиеме Алцхајмер.
03:21
There is just too many things to go wrong.
70
186000
2000
Има премногу начини нешто да тргне на погрешно.
03:23
Our bodies have 35 trillion cells,
71
188000
6000
Нашите тела имаат 35 трилиони клетки,
03:29
trillion with a "T." We're talking national debt numbers here.
72
194000
4000
трилиони со Т. Зборуваме со бројки од нашиот национален долг тука.
03:33
(Laughter)
73
198000
1000
(Смеа)
03:34
Those cells turn themselves over once every eight years.
74
199000
3000
Тие клетки се обновуваат секои осум години.
03:37
And every time they turn themselves over
75
202000
2000
И секој пат кога тоа се случува
03:39
there is some damage. And that damage builds up.
76
204000
2000
настанува некоја мала штета. Која со текот на времето се насобира.
03:41
And it builds up exponentially.
77
206000
2000
И тоа доста брзо.
03:43
It's a little bit like the days when we all had
78
208000
2000
Нешто слично како деновите кога имавме плочи
03:45
Beatles albums or Eagles albums
79
210000
3000
од „Beatles“ или „Eagles“
03:48
and we'd make a copy of that on a cassette tape,
80
213000
2000
и од нив правевме копии на касети,
03:50
and let our friends copy that cassette tape,
81
215000
2000
а, потоа им дозволувавме на нашите пријатели да снимат примерок од таа касета,
03:52
and pretty soon, with successive generations
82
217000
2000
и наскоро, по неколку генерации,
03:54
that tape sounds like garbage.
83
219000
3000
касетата зазвучува како ѓубре.
03:57
Well, the same things happen to our cells.
84
222000
2000
Истото се случува и со нашите клетки.
03:59
That's why a 65-year-old person
85
224000
2000
Затоа 65 годишен човек
04:01
is aging at a rate of about
86
226000
2000
старее околу
04:03
125 times faster
87
228000
3000
125 пати побрзо
04:06
than a 12-year-old person.
88
231000
2000
отколку една 12 годишна личност.
04:08
So, if there is nothing you can do
89
233000
2000
Па, ако не можеме некако да влијаеме
04:10
to slow your aging or stop your aging,
90
235000
3000
за да го успориме процесот на стареење,
04:13
what am I doing here?
91
238000
2000
што барам јас овде?
04:15
Well, the fact of the matter is
92
240000
2000
Па, факт е дека
04:17
the best science tells us that the capacity of the human body,
93
242000
4000
врвната наука ни кажува дека капацитетот на човечкото тело,
04:21
my body, your body,
94
246000
2000
моето, твоето,
04:23
is about 90 years,
95
248000
2000
е некаде околу 90 години,
04:25
a little bit more for women.
96
250000
2000
малку подолго за жените.
04:27
But life expectancy in this country
97
252000
2000
Но должината на животот во оваа земја
04:29
is only 78.
98
254000
2000
е само 78.
04:31
So somewhere along the line,
99
256000
2000
Значи некаде попатно
04:33
we're leaving about 12 good years on the table.
100
258000
5000
оставаме 12 добри години од нашите животи.
04:38
These are years that we could get.
101
263000
2000
Ова се годините кои би можеле да ги добиеме.
04:40
And research shows that they would be years largely free of chronic disease,
102
265000
6000
Истражувањата покажуваат дека тоа би биле години главно без пропатени хронични болести,
04:46
heart disease, cancer and diabetes.
103
271000
4000
срцеви заболувања, рак и дијабетес.
04:50
We think the best way to get these missing years
104
275000
3000
Мислиме дека најдобриот начин да ги добиеме овие години кои недостасуваат
04:53
is to look at the cultures around the world
105
278000
2000
е да погледнеме во културите низ светот
04:55
that are actually experiencing them,
106
280000
2000
кои ги доживуваат истите,
04:57
areas where people are living to age 100
107
282000
3000
во областите каде луѓето ја доживуваат 100тата година
05:00
at rates up to 10 times greater than we are,
108
285000
2000
со стапки до 10 пати повисоки од нашите,
05:02
areas where the life expectancy
109
287000
2000
области каде очекуваната должина на живот
05:04
is an extra dozen years,
110
289000
2000
е уште десетина години плус,
05:06
the rate of middle age mortality is a fraction
111
291000
2000
а стапката на средовечна смртност е делче
05:08
of what it is in this country.
112
293000
3000
од истата во нашата земја.
05:11
We found our first Blue Zone about 125 miles
113
296000
3000
Ја најдовме нашата прва „Сина зона“ на околу 125 милји
05:14
off the coast of Italy, on the island of Sardinia.
114
299000
3000
оддалеченост од Италија, на островот Сардинија.
05:17
And not the entire island, the island is about 1.4 million people,
115
302000
3000
И тоа не на целиот остров, кој има околу 1.4 милиони жители,
05:20
but only up in the highlands, an area called the Nuoro province.
116
305000
3000
туку само по висорамнините, во провинцијата која се вика Нуоро.
05:23
And here we have this area where men live the longest,
117
308000
3000
Таму има една област каде што мажите живеат најдолго,
05:26
about 10 times more centenarians than we have here in America.
118
311000
3000
околу десет пати повеќе стогодишници има таму отколку во Америка.
05:29
And this is a place where people not only reach age 100,
119
314000
3000
Тоа е место каде луѓето не само што стигнуваат до стоттата,
05:32
they do so with extraordinary vigor.
120
317000
2000
туку, истото го прават тоа со неверојатнa жестина.
05:34
Places where 102 year olds still ride their bike to work,
121
319000
3000
Место каде 102 годишник сеуште вози велосипед до работа,
05:37
chop wood, and can beat a guy 60 years younger than them.
122
322000
5000
цепи дрва, и може да натепа некој 60 години помлад од него.
05:42
(Laughter)
123
327000
2000
(Смеа)
05:44
Their history actually goes back to about the time of Christ.
124
329000
3000
Нивната приказна датира отприлика од Христовото време.
05:47
It's actually a Bronze Age culture that's been isolated.
125
332000
2000
Всушност, тоа е изолирана култура од бронзеното доба.
05:49
Because the land is so infertile,
126
334000
2000
Бидејки земјата е толку неплодна,
05:51
they largely are shepherds,
127
336000
2000
тие, вообичаено се овчари,
05:53
which occasions regular, low-intensity physical activity.
128
338000
3000
што ги наведува на редовна физичка активност со низок интензитет.
05:56
Their diet is mostly plant-based,
129
341000
3000
Нивната исхрана е главно заснована на растенија,
05:59
accentuated with foods that they can carry into the fields.
130
344000
3000
храна која можат да ја носат со себе по полињата.
06:02
They came up with an unleavened whole wheat bread
131
347000
3000
Тие го имаат измислено интегралниот леб без квасец
06:05
called carta musica made out of durum wheat,
132
350000
2000
кој се вика „carta musica“, направен од тврдо брашно (дурум),
06:07
a type of cheese made from grass-fed animals
133
352000
3000
сирење од животни пасени на трева,
06:10
so the cheese is high in Omega-3 fatty acids
134
355000
5000
па истото е богато со Омега-3 масни киселини
06:15
instead of Omega-6 fatty acids from corn-fed animals,
135
360000
3000
наместо Омега-6 масните киселини од животните хранети со пченка,
06:18
and a type of wine that has three times the level
136
363000
4000
и вино кое има три пати повеќе
06:22
of polyphenols than any known wine in the world.
137
367000
2000
полифеноли од било кое друго вино на светот.
06:24
It's called Cannonau.
138
369000
2000
Виното се вика „Cannonau“.
06:26
But the real secret I think lies more
139
371000
2000
Но, сметам дека вистинската тајна лежи повеќе во
06:28
in the way that they organize their society.
140
373000
2000
начинот на кој го организираат своето општество.
06:30
And one of the most salient elements of the Sardinian society
141
375000
4000
Додека еден од најглавните елементи на Сардиниското општество
06:34
is how they treat older people.
142
379000
3000
е односот кон постарите луѓе.
06:37
You ever notice here in America, social equity
143
382000
2000
Сте забележиле ли некогаш дека во Америка, општествената еднаквост
06:39
seems to peak at about age 24?
144
384000
3000
како да го наоѓа својот врв на 24 годишна возраст?
06:42
Just look at the advertisements.
145
387000
2000
Погледнете ги само рекламите.
06:44
Here in Sardinia, the older you get
146
389000
2000
Овде во Сардинија, колку си постар
06:46
the more equity you have,
147
391000
2000
поголемо значење добиваш,
06:48
the more wisdom you're celebrated for.
148
393000
2000
и си повеќе ценет поради мудроста која ја имаш.
06:50
You go into the bars in Sardinia,
149
395000
2000
Ако одите во бар во Сардинија,
06:52
instead of seeing the Sports Illustrated swimsuit calendar,
150
397000
2000
наместо да видите спортски календар со луѓе во костими за капење,
06:54
you see the centenarian of the month calendar.
151
399000
4000
гледате календар со стогодишникот на месецот.
06:58
This, as it turns out, is not only good for your aging parents
152
403000
4000
Ова, се чини дека не само што е добро за вашите родителите кои стареат
07:02
to keep them close to the family --
153
407000
2000
да ги држите блиску до семејството,
07:04
it imparts about four to six years of extra life expectancy --
154
409000
3000
туку и поради тоа што додава дополнителни 4 до 6 години живот -
07:07
research shows it's also good for the children of those families,
155
412000
3000
истражувањата покажуваат дека е добро и за децата на тие семејства
07:10
who have lower rates of mortality and lower rates of disease.
156
415000
3000
бидејќи истите имаат помали стапки на смртност и болести.
07:13
That's called the grandmother effect.
157
418000
3000
Тоа се вика „Бабин ефект“.
07:16
We found our second Blue Zone
158
421000
2000
Ја пронајдовме нашата втора „Сина зона“
07:18
on the other side of the planet,
159
423000
2000
на другата страна на планетата,
07:20
about 800 miles south of Tokyo,
160
425000
3000
околу 1300km јужно од Токио,
07:23
on the archipelago of Okinawa.
161
428000
3000
во архипелагот Окинава.
07:26
Okinawa is actually 161 small islands.
162
431000
4000
Архипелагот се состои од 161 мал остров.
07:30
And in the northern part of the main island,
163
435000
2000
Северниот дел од главниот остров
07:32
this is ground zero for world longevity.
164
437000
2000
ја претставува нултата точка за долговечност во целиот свет.
07:34
This is a place where the oldest living female population is found.
165
439000
6000
Ова е местото каде се наоѓа највозрасната женска популација.
07:40
It's a place where people have the longest disability-free
166
445000
2000
Овде луѓето имаат најдолг живот без инвалидитет
07:42
life expectancy in the world.
167
447000
2000
во светот.
07:44
They have what we want.
168
449000
2000
Тие го имаат она што ние го сакаме.
07:46
They live a long time, and tend to die in their sleep,
169
451000
2000
Живеат долг живот и обично умираат додека спијат,
07:48
very quickly,
170
453000
2000
многу брзо
07:50
and often, I can tell you, after sex.
171
455000
3000
и често, можам да тврдам, после секс.
07:53
They live about seven good years longer than the average American.
172
458000
3000
Живеат некои добри седум години подолго од просечниот Американец.
07:56
Five times as many centenarians as we have in America.
173
461000
4000
Пет пати повеќе стогодишници отколку кај нас.
08:00
One fifth the rate of colon and breast cancer,
174
465000
3000
Една петтина од стапките на рак на дојка и дебело црево,
08:03
big killers here in America.
175
468000
2000
кои баш убиваат тука во Америка.
08:05
And one sixth the rate of cardiovascular disease.
176
470000
3000
И шестина од стапката на кардиоваскуларни заболувања.
08:08
And the fact that this culture has yielded these numbers
177
473000
3000
Фактот што оваа култура ги дава овие бројки
08:11
suggests strongly they have something to teach us.
178
476000
3000
силно сугерира дека имаат нешто да нè научат.
08:14
What do they do?
179
479000
2000
Што прават тие?
08:16
Once again, a plant-based diet,
180
481000
2000
Повторно: Исхрана заснована на растенија,
08:18
full of vegetables with lots of color in them.
181
483000
3000
полна со зеленчук во разни бои.
08:21
And they eat about eight times as much tofu
182
486000
3000
И, јадат околу 8 пати повеќе тофу
08:24
as Americans do.
183
489000
2000
од Американците.
08:26
More significant than what they eat is how they eat it.
184
491000
4000
Позначајно од тоа што јадат - е, како јадат.
08:30
They have all kinds of little strategies
185
495000
2000
Имаат еден куп ситни стратегии
08:32
to keep from overeating,
186
497000
2000
да не се прејадат,
08:34
which, as you know, is a big problem here in America.
187
499000
3000
нешто кое овде во Америка е голем проблем.
08:37
A few of the strategies we observed:
188
502000
2000
Неколку од стратегиите кои ги набљудувавме:
08:39
they eat off of smaller plates, so they tend to eat fewer calories at every sitting.
189
504000
4000
јадат од помали чинии, па така тежнеат да внесат помалку калории со секој оброк.
08:43
Instead of serving family style,
190
508000
2000
Наместо служење во семеен стил,
08:45
where you can sort of mindlessly eat as you're talking,
191
510000
3000
каде што некако безумно јадеш додека зборуваш,
08:48
they serve at the counter, put the food away,
192
513000
2000
тие служат на работната површина, ја ставаат храната на страна,
08:50
and then bring it to the table.
193
515000
2000
и потоа си носат на маса.
08:52
They also have a 3,000-year-old adage,
194
517000
2000
Исто така, имаат 3000 години стара поговорка
08:54
which I think is the greatest sort of diet suggestion ever invented.
195
519000
3000
која мислам дека е најдобриот совет за диета кога било измислена.
08:57
It was invented by Confucius.
196
522000
2000
Ја измислил Конфучие.
08:59
And that diet is known as the Hara, Hatchi, Bu diet.
197
524000
4000
Позната е како „Хара, Хачи, Бу“ диета.
09:03
It's simply a little saying these people say before their meal
198
528000
3000
Тоа е малечка изрека која луѓето си ја кажуваат пред секој оброк
09:06
to remind them to stop eating when their stomach is [80] percent full.
199
531000
4000
да се потсетат да престанат да јадат кога стомакот им е 80% полн.
09:10
It takes about a half hour for that full feeling
200
535000
2000
Потребно е околу половина час за чувството на ситост
09:12
to travel from your belly to your brain.
201
537000
2000
да стигне од вашиот стомак до мозокот.
09:14
And by remembering to stop at 80 percent
202
539000
3000
Со потсетувањето да запрете на 80%
09:17
it helps keep you from doing that very thing.
203
542000
3000
си помагате да не се прејадете.
09:20
But, like Sardinia, Okinawa has a few social constructs
204
545000
3000
Но, како Сардинија, и Окинава има неколку општествени концепти
09:23
that we can associate with longevity.
205
548000
3000
кои ги поврзуваме со долговечноста.
09:26
We know that isolation kills.
206
551000
2000
Знаеме дека изолацијата убива.
09:28
Fifteen years ago, the average American had three good friends.
207
553000
4000
Пред петнаесет години просечниот Американец имал три добри пријатели.
09:32
We're down to one and half right now.
208
557000
2000
Во моментов сме спуштени на еден и пол.
09:34
If you were lucky enough to be born in Okinawa,
209
559000
3000
Ако сте имале доволно среќа да се родите во Окинава,
09:37
you were born into a system where you
210
562000
2000
би сте се родиле во систем каде
09:39
automatically have a half a dozen friends
211
564000
3000
автоматски имате околу шестмина пријатели
09:42
with whom you travel through life.
212
567000
2000
со кои патувате низ животот.
09:44
They call it a Moai. And if you're in a Moai
213
569000
3000
Тоа го викаат „moai“. Ако сте во „moai“
09:47
you're expected to share the bounty if you encounter luck,
214
572000
4000
се очекува со нив да ги споделувате придобивките на среќата,
09:51
and if things go bad,
215
576000
2000
а ако работите тргнат на лошо,
09:53
child gets sick, parent dies,
216
578000
2000
ако се разболe дете или умрат родителите,
09:55
you always have somebody who has your back.
217
580000
3000
секогаш има некој кој ти го чува грбот.
09:58
This particular Moai, these five ladies
218
583000
2000
Ова конкретно „moai“, овие пет дами
10:00
have been together for 97 years.
219
585000
3000
се заедно цели 97 години.
10:03
Their average age is 102.
220
588000
3000
Нивната просечна возраст е 102 години.
10:06
Typically in America
221
591000
2000
Вообичаено, во Америка
10:08
we've divided our adult life up into two sections.
222
593000
4000
го делиме животот на возрасните на два дела.
10:12
There is our work life,
223
597000
2000
Тука е нашиот живот на работа,
10:14
where we're productive.
224
599000
2000
каде сме продуктивни,
10:16
And then one day, boom, we retire.
225
601000
3000
а потоа, еден ден, бум - се пензионираме.
10:19
And typically that has meant
226
604000
2000
Обично, тоа значи
10:21
retiring to the easy chair,
227
606000
3000
да се повлечеш во својата удобност,
10:24
or going down to Arizona to play golf.
228
609000
3000
или да одиш во Аризона да играш голф.
10:27
In the Okinawan language there is not even
229
612000
2000
Во јазикот на Окинава не ни постои збор
10:29
a word for retirement.
230
614000
2000
за пензионирање.
10:31
Instead there is one word
231
616000
2000
Наместо тоа, постои еден збор
10:33
that imbues your entire life,
232
618000
3000
кој се провлекува низ целиот нечиј живот,
10:36
and that word is "ikigai."
233
621000
2000
а тој збор е "ikigai".
10:38
And, roughly translated, it means
234
623000
2000
Грубо преведено, тој збор значи
10:40
"the reason for which you wake up in the morning."
235
625000
3000
"причината поради која се будиш наутро".
10:43
For this 102-year-old karate master,
236
628000
3000
За овој 102-годишен карате мајстор,
10:46
his ikigai was carrying forth this martial art.
237
631000
4000
неговото „ikigai“ претставува пренесувањето на оваа боречка вештина.
10:50
For this hundred-year-old fisherman
238
635000
2000
За овој стогодишен рибар,
10:52
it was continuing to catch fish for his family three times a week.
239
637000
3000
тоа е да продолжи да лови риба за своето семејство три пати неделно.
10:55
And this is a question. The National Institute on Aging
240
640000
2000
А, ова е фактичко прашање. Националниот институт за стареење
10:57
actually gave us a questionnaire to give these centenarians.
241
642000
4000
ни даде прашалник за овие стогодишници.
11:01
And one of the questions, they were very culturally astute,
242
646000
2000
А, едно од прашањата, кои беа доста културно проникливи,
11:03
the people who put the questionnaire.
243
648000
2000
го поставиле луѓето кои го составувале прашалникот.
11:05
One of the questions was, "What is your ikigai?"
244
650000
2000
Едно од прашањата гласеше - "Кое е вашето „ikigai“?"
11:07
They instantly knew why they woke up in the morning.
245
652000
5000
И сите во истиот момент знаеја зошто стануваат наутро.
11:12
For this 102 year old woman, her ikigai
246
657000
2000
За оваа 102 годишна жена, нејзиното
„ikigai“
„ikigai“
11:14
was simply her great-great-great-granddaughter.
247
659000
6000
едноставно, е нејзината пра-пра-пра-правнука.
11:20
Two girls separated in age by 101 and a half years.
248
665000
4000
Две девојки одвоени меѓусебе со период од 101 и пол година.
11:24
And I asked her what it felt like
249
669000
2000
Ја прашав какво е чувството
11:26
to hold a great-great-great-granddaughter.
250
671000
3000
да ја држиш во раце својата пра-пра-пра-правнука.
11:29
And she put her head back and she said,
251
674000
2000
А таа ја навали главата назад и рече:
11:31
"It feels like leaping into heaven."
252
676000
3000
"Како да прескокнувам во Рајот."
11:34
I thought that was a wonderful thought.
253
679000
2000
Си помислив, колку прекрасна мисла.
11:36
My editor at Geographic
254
681000
2000
Мојот уредник во Geographic
11:38
wanted me to find America's Blue Zone.
255
683000
2000
побара од мене да ја најдам американската „Сина зона“.
11:40
And for a while we looked on the prairies of Minnesota,
256
685000
3000
И долго време пребарувавме по прериите на Минесота,
11:43
where actually there is a very high proportion of centenarians.
257
688000
3000
каде всушност има голем пропорционален дел на стогодишници.
11:46
But that's because all the young people left.
258
691000
3000
Ама тоа е бидејќи сите млади луѓе се отселиле.
11:49
(Laughter)
259
694000
3000
(Смеа)
11:52
So, we turned to the data again.
260
697000
2000
Па, ги прочепкавме податоците повторно.
11:54
And we found America's longest-lived population
261
699000
3000
И ја пронајдовме најдолговечната популација во Америка
11:57
among the Seventh-Day Adventists
262
702000
2000
меѓу eдна протестантска секта - адвентисти,
11:59
concentrated in and around Loma Linda, California.
263
704000
4000
концентрирана во и околу Лома Линда, Калифорнија.
12:03
Adventists are conservative Methodists.
264
708000
3000
Адвентистите се конзервативни методисти.
12:06
They celebrate their Sabbath
265
711000
3000
Тие го слават својот Сабат
12:09
from sunset on Friday till sunset on Saturday.
266
714000
3000
од зајдисонце во петок, до зајдисонце во сабота.
12:12
A "24-hour sanctuary in time," they call it.
267
717000
4000
Го нарекуваат "24-часовно светилиште во времето".
12:16
And they follow five little habits
268
721000
3000
Притоа, следат пет малечки навики
12:19
that conveys to them extraordinary longevity,
269
724000
3000
кои им придодаваат невообичаена долговечност,
12:22
comparatively speaking.
270
727000
2000
споредено со другите.
12:24
In America here, life expectancy
271
729000
2000
Во Америка, очекуваната должина на животот
12:26
for the average woman is 80.
272
731000
2000
за просечна жена е 80 години.
12:28
But for an Adventist woman,
273
733000
2000
Но, за жените-адвентисти,
12:30
their life expectancy is 89.
274
735000
3000
очекуваната должина е 89.
12:33
And the difference is even more pronounced among men,
275
738000
2000
Додека, разликата меѓу мажите е уште понагласена,
12:35
who are expected to live about 11 years
276
740000
2000
за нив се очекува да живеат цели 11 години
12:37
longer than their American counterparts.
277
742000
3000
подолго од останатите Американци.
12:40
Now, this is a study that followed
278
745000
2000
Ова е од студијата која 30 години
12:42
about 70,000 people for 30 years.
279
747000
3000
следеше околу 70.000 луѓе.
12:45
Sterling study. And I think it supremely illustrates
280
750000
4000
Студијата „Стерлинг“. Мислам дека таа извонредно ја прикажува
12:49
the premise of this Blue Zone project.
281
754000
3000
премисата на проектот "Сина зона".
12:52
This is a heterogeneous community.
282
757000
2000
Ова е хетерогена заедница.
12:54
It's white, black, Hispanic, Asian.
283
759000
3000
Тука има белци, црнци, Латино, Азјати.
12:57
The only thing that they have in common are a set of
284
762000
2000
Единственото нешто што им е заедничко се неколку
12:59
very small lifestyle habits
285
764000
2000
многу ситни животни навики
13:01
that they follow ritualistically
286
766000
2000
кои ги следат како ритуал
13:03
for most of their lives.
287
768000
2000
во поголемиот дел од својот живот.
13:05
They take their diet directly from the Bible.
288
770000
2000
Ја засноваат својата исхрана директно од Библијата
13:07
Genesis: Chapter one, Verse [29],
289
772000
3000
Настанок: Поглавје 1, Стих 29,
13:10
where God talks about legumes and seeds,
290
775000
3000
каде Бог зборува за мешунки и семиња,
13:13
and on one more stanza about green plants,
291
778000
3000
и уште во еден наврат за зеленчуци,
13:16
ostensibly missing is meat.
292
781000
2000
навидум избегнувајки го месото.
13:18
They take this sanctuary in time very serious.
293
783000
3000
Си го сфаќаат ова светилиште во времето прилично сериозно.
13:21
For 24 hours every week,
294
786000
3000
24 часа неделно,
13:24
no matter how busy they are, how stressed out they are at work,
295
789000
3000
без разлика колку се зафатени, или под стрес на работа,
13:27
where the kids need to be driven,
296
792000
2000
или каде треба да се одвезат децата,
13:29
they stop everything and they focus on their God,
297
794000
3000
тие сопираат со сè и се фокусираат на својот Бог,
13:32
their social network, and then, hardwired right in the religion,
298
797000
3000
нивната друштвена мрежа, и уште една работа, тесно поврзана со нивната
13:35
are nature walks.
299
800000
3000
религија - a, тоа се прошетките во природа.
13:38
And the power of this is not that it's done occasionally,
300
803000
2000
Моќта на ова не е дека се прави понекогаш,
13:40
the power is it's done every week for a lifetime.
301
805000
4000
туку дека се прави секоја недела до крајот на животот.
13:44
None of it's hard. None of it costs money.
302
809000
2000
Ништо од ова не е тешко. Ништо не чини пари.
13:46
Adventists also tend to hang out with other Adventists.
303
811000
3000
Адвентистите исто така тежнеат да се дружат со други адвентисти.
13:49
So, if you go to an Adventist's party
304
814000
2000
Па, ако одиш на забава на адвентисти,
13:51
you don't see people swilling Jim Beam or rolling a joint.
305
816000
3000
не гледаш луѓе како локаат „Jim Bim“ или ролаат џоинт.
13:54
Instead they're talking about their next nature walk,
306
819000
4000
Наместо тоа, тие муабетат за својата наредна прошетка во природа,
13:58
exchanging recipes, and yes, they pray.
307
823000
3000
разменуваат рецепти, и да - се молат.
14:01
But they influence each other in profound and measurable ways.
308
826000
5000
Но, си влијаат еден на друг темелно и забележително.
14:06
This is a culture that has yielded Ellsworth Whareham.
309
831000
3000
Од оваа култура произлегол Елсворт Вареем.
14:09
Ellsworth Whareham is 97 years old.
310
834000
2000
Елсворт Вареем има 97 години.
14:11
He's a multimillionaire,
311
836000
2000
Мултимилионер е,
14:13
yet when a contractor wanted 6,000 dollars
312
838000
4000
но сепак, кога градежникот му побарал 6000 долари
14:17
to build a privacy fence,
313
842000
2000
за да му изгради ограда,
14:19
he said, "For that kind of money I'll do it myself."
314
844000
2000
тој рекол - "За тие пари, ќе си ја направам сам".
14:21
So for the next three days he was out shoveling cement,
315
846000
3000
Па така, следните три дена бил надвор цементирајки,
14:24
and hauling poles around.
316
849000
2000
и набивајки шипки.
14:26
And predictably, perhaps, on the fourth day
317
851000
2000
И, предвидливо, нели, на четвртиот ден,
14:28
he ended up in the operating room.
318
853000
4000
завршил во операциона сала.
14:32
But not as the guy on the table;
319
857000
3000
Но, не како пациентот на масата;
14:35
the guy doing open-heart surgery.
320
860000
4000
туку како докторот кој ја изведува операцијата.
14:39
At 97 he still does 20 open-heart surgeries every month.
321
864000
6000
На 97 години, тој сèуште изведува по 20 операции на отворено срце секој месец.
14:45
Ed Rawlings, 103 years old now,
322
870000
3000
Ед Ролингс, на возраст од 103 години,
14:48
an active cowboy, starts his morning with a swim.
323
873000
3000
активен каубој, го започнува секое утро со пливање.
14:51
And on weekends he likes to put on the boards,
324
876000
2000
А, за викендите сака да се перчи
14:53
throw up rooster tails.
325
878000
3000
со опашката зад моторниот чамец.
14:56
And then Marge Deton.
326
881000
2000
А еве ја Марџ Детон.
14:58
Marge is 104.
327
883000
2000
Таа има 104 години.
15:00
Her grandson actually lives in the Twin Cities here.
328
885000
2000
Нејзиниот внук живее овде во Твин Сити.
15:02
She starts her day with lifting weights.
329
887000
2000
Таа денот го започнува со кревање тегови.
15:04
She rides her bicycle.
330
889000
2000
Вози и велосипед.
15:06
And then she gets in her root-beer colored
331
891000
2000
А, потоа влегува во својот
15:08
1994 Cadillac Seville,
332
893000
3000
„Cadillac Seville“ од 1994та
15:11
and tears down the San Bernardino freeway,
333
896000
2000
и шиба по автопатот Сан Бернандино
15:13
where she still volunteers for seven different organizations.
334
898000
4000
каде сèуште волонтира за седум различни организации.
15:17
I've been on 19 hardcore expeditions.
335
902000
3000
Сум бил на 19 хардкор експедиции.
15:20
I'm probably the only person you'll ever meet
336
905000
2000
Веројатно сум единствениот човек кој ќе го запознаете
15:22
who rode his bicycle across
337
907000
2000
кој го возел својот велосипед преку
15:24
the Sahara desert without sunscreen.
338
909000
2000
пустината Сахара без крем за сончање.
15:26
But I'll tell you, there is no adventure more harrowing
339
911000
3000
Ама, да ви кажам, нема поопасна авантура
15:29
than riding shotgun with Marge Deton.
340
914000
4000
од седењето на совозачкото седиште на Марџ Детон.
15:33
"A stranger is a friend I haven't met yet!" she'd say to me.
341
918000
5000
"Странецот е пријател кого уште не сум го запознала", ми вели.
15:38
So, what are the common denominators
342
923000
2000
Добро. Кој е заедничкиот именител
15:40
in these three cultures?
343
925000
2000
на овие три култури?
15:42
What are the things that they all do?
344
927000
2000
Кои се работите кои сите ги прават?
15:44
And we managed to boil it down to nine.
345
929000
4000
Успеавме да ги сведеме на девет.
15:48
In fact we've done two more Blue Zone expeditions since this
346
933000
3000
Всушност, после ова направивме уште две експедиции на „Сината зона“,
15:51
and these common denominators hold true.
347
936000
3000
и овие заеднички именители држат вода.
15:54
And the first one,
348
939000
2000
Првиот е,
15:56
and I'm about to utter a heresy here,
349
941000
3000
и сега ќе изустам ерес,
15:59
none of them exercise,
350
944000
2000
никој од нив не спортува,
16:01
at least the way we think of exercise.
351
946000
2000
барем не на начинот на кој ние го подразбираме тоа.
16:03
Instead, they set up their lives
352
948000
3000
Наместо тоа, ги подесуваат своите животи така,
16:06
so that they are constantly nudged into physical activity.
353
951000
3000
што постојано се во допир со физичка активност.
16:09
These 100-year-old Okinawan women
354
954000
3000
Овие 100-годишни жени од Окинава
16:12
are getting up and down off the ground, they sit on the floor,
355
957000
3000
стануваат и седнуваат на подот, бидејќи така седат,
16:15
30 or 40 times a day.
356
960000
2000
30 или 40 пати дневно.
16:17
Sardinians live in vertical houses, up and down the stairs.
357
962000
3000
Сардинците кои живеат во вертикални куќи, одат горе, долу по скалите.
16:20
Every trip to the store, or to church
358
965000
3000
Секое одење до продавница, или до црква,
16:23
or to a friend's house occasions a walk.
359
968000
3000
или до кај пријателот, бара одење.
16:26
They don't have any conveniences.
360
971000
2000
Немаат никакви помагала.
16:28
There is not a button to push to do yard work or house work.
361
973000
2000
Нема копче за стискање да ти ја заврши работата во дворот или дома.
16:30
If they want to mix up a cake, they're doing it by hand.
362
975000
3000
Ако сакаат да направат торта, тоа го прават рачно.
16:33
That's physical activity.
363
978000
2000
Тоа е физичка активност.
16:35
That burns calories just as much as going on the treadmill does.
364
980000
3000
Тоа согорува калории исто колку и пешачење на лента.
16:38
When they do do intentional physical activity,
365
983000
3000
Кога намерно прават физичка активност,
16:41
it's the things they enjoy. They tend to walk,
366
986000
3000
тоа се работи во кои уживаат. Тежнеат да пешачат,
16:44
the only proven way to stave off cognitive decline,
367
989000
3000
а, тоа е единствениот докажан начин да се одложи умственото пропаѓање,
16:47
and they all tend to have a garden.
368
992000
3000
и сите се склни кон одржувањето на градина.
16:50
They know how to set up their life in the right way
369
995000
2000
Знаат како да си го постават животот на вистинскиот начин
16:52
so they have the right outlook.
370
997000
2000
за да имаат добра перспектива.
16:54
Each of these cultures take time to downshift.
371
999000
3000
Секоја од овие култури посветува време на успорување.
16:57
The Sardinians pray. The Seventh-Day Adventists pray.
372
1002000
3000
Сардинците се молат. Адвентистите се молат.
17:00
The Okinawans have this ancestor veneration.
373
1005000
3000
Жителите на Окинава го имаат култот на предците.
17:03
But when you're in a hurry or stressed out,
374
1008000
2000
Бидејќи, кога брзаме или сме под стрес,
17:05
that triggers something called the inflammatory response,
375
1010000
2000
во нашето тело се активира таканаречена воспалителна реакција,
17:07
which is associated with everything from Alzheimer's
376
1012000
2000
која е поврзана со сè, почнувајки од Алцхајмер
17:09
disease to cardiovascular disease.
377
1014000
4000
до кардиоваскуларни заболувања.
17:13
When you slow down for 15 minutes a day
378
1018000
2000
Кога успорувате барем 15 минути во денот
17:15
you turn that inflammatory state
379
1020000
2000
ја преусмерувате таа воспалителна состојба
17:17
into a more anti-inflammatory state.
380
1022000
3000
во повеќе анти - воспалителна.
17:20
They have vocabulary for sense of purpose,
381
1025000
3000
Сите имаат збор за чувството на цел,
17:23
ikigai, like the Okinawans.
382
1028000
2000
„ikigai“, како кај луѓето од Окинава.
17:25
You know the two most dangerous years in your life
383
1030000
2000
Знаете, двете најопасни години во вашиот живот
17:27
are the year you're born, because of infant mortality,
384
1032000
4000
се годината кога сте родени, заради смртноста кај новороденчињата
17:31
and the year you retire.
385
1036000
2000
и годината кога се пензионирате.
17:33
These people know their sense of purpose,
386
1038000
2000
Овие луѓе го имаат своето чувство за цел
17:35
and they activate in their life, that's worth about seven years
387
1040000
2000
и тоа чувство ги активира во своите животи, давајќи им уште околу седум
17:37
of extra life expectancy.
388
1042000
3000
години подолг животен век.
17:40
There's no longevity diet.
389
1045000
2000
Не постои исхрана за долговечност.
17:42
Instead, these people drink a little bit every day,
390
1047000
2000
Наместо тоа, овие луѓе пијат умерено секој ден,
17:44
not a hard sell to the American population.
391
1049000
2000
што не е тешко да му се продаде на американскиот народ.
17:46
(Laughter)
392
1051000
1000
(Смеа)
17:47
They tend to eat a plant-based diet.
393
1052000
3000
Тежнеат да се хранат со растителни продукти.
17:50
Doesn't mean they don't eat meat, but lots of beans and nuts.
394
1055000
2000
Што не значи дека не јадат месо, ама јадат и многу зрна и семиња.
17:52
And they have strategies to keep from overeating,
395
1057000
3000
И имаат стратегии против прејадување,
17:55
little things that nudge them away from the table at the right time.
396
1060000
3000
ситни работи кои ги оттргнуваат од масата во вистинското време.
17:58
And then the foundation of all this is how they connect.
397
1063000
3000
Но, основата на сето ова е во нивното поврзување.
18:01
They put their families first,
398
1066000
2000
Го ставаат своето семејство на прво место,
18:03
take care of their children and their aging parents.
399
1068000
2000
се грижат за своите деца и за родителите кои стареат.
18:05
They all tend to belong to a faith-based community,
400
1070000
4000
Сите припаѓаат на заедници засновани на вера,
18:09
which is worth between four and 14
401
1074000
2000
нешто кое вреди од 4 до 14
18:11
extra years of life expectancy
402
1076000
2000
дополнителни години животен век,
18:13
if you do it four times a month.
403
1078000
2000
ако ја практикуваш четири пати месечно.
18:15
And the biggest thing here
404
1080000
2000
Најголемата работа овде
18:17
is they also belong to the right tribe.
405
1082000
3000
е дека исто така, припаѓаат и на вистинското племе.
18:20
They were either born into
406
1085000
2000
Или се родени во него
18:22
or they proactively surrounded themselves with the right people.
407
1087000
5000
или проактивно се опкружиле себе си со вистинските луѓе.
18:27
We know from the Framingham studies,
408
1092000
2000
Од Фрамингеновите истражувања, ние знаеме
18:29
that if your three best friends are obese
409
1094000
3000
дека ако вашите тројца најдобри пријатели имаат прекумерна тежина,
18:32
there is a 50 percent better chance that you'll be overweight.
410
1097000
3000
постои 50% поголема шанса дека и вие ќе имате прекумерна тежина.
18:35
So, if you hang out with unhealthy people,
411
1100000
3000
Значи, ако се дружите со нездрави луѓе,
18:38
that's going to have a measurable impact over time.
412
1103000
2000
тоа со тек на време ќе има видлив одраз врз вас.
18:40
Instead, if your friend's idea of recreation
413
1105000
5000
И обратно, ако вашите пријатели под уживање
18:45
is physical activity, bowling, or playing hockey,
414
1110000
2000
подразбираат физичка активност, куглање или играње хокеј,
18:47
biking or gardening,
415
1112000
2000
возење велосипед или градинарење,
18:49
if your friends drink a little, but not too much,
416
1114000
3000
ако вашите пријатели пијат умерено, но не премногу,
18:52
and they eat right, and they're engaged, and they're trusting and trustworthy,
417
1117000
3000
ако се хранат правилно и се ангажирани, доверливи и веродостојни,
18:55
that is going to have the biggest impact over time.
418
1120000
3000
тоа ќе го има најголемото влијание со текот на времето.
18:58
Diets don't work. No diet in the history of the world
419
1123000
3000
Диетите не функционираат. Ниту една диета во историјата
19:01
has ever worked for more than two percent of the population.
420
1126000
3000
не делувала на повеќе од два проценти од популацијата.
19:04
Exercise programs usually start in January;
421
1129000
3000
Програмите за вежбање обично почнуваат во
јануари
јануари
19:07
they're usually done by October.
422
1132000
2000
и обично завршуваат во октомври.
19:09
When it comes to longevity
423
1134000
2000
Но, кога сме кај долговечноста,
19:11
there is no short term fix
424
1136000
2000
не постои краткорочна поправка
19:13
in a pill or anything else.
425
1138000
3000
во вид на пилула или нешто слично.
19:16
But when you think about it,
426
1141000
2000
Па, помислете на
19:18
your friends are long-term adventures,
427
1143000
3000
вашите пријатели како на долгорочна авантура,
19:21
and therefore, perhaps the most significant thing you can do
428
1146000
3000
тие, веројатно се најважното нешто кое може да го направите
19:24
to add more years to your life,
429
1149000
3000
за да додадете години на вашиот живот,
19:27
and life to your years. Thank you very much.
430
1152000
2000
и живот на вашите години. Ви благодарам многу.
19:29
(Applause)
431
1154000
5000
(Аплауз)
ABOUT THE SPEAKER
Dan Buettner - Longevity coach, explorerNational Geographic writer and explorer Dan Buettner studies the world's longest-lived peoples, distilling their secrets into a single plan for health and long life.
Why you should listen
What do Seventh-Day Adventists in California, the residents of Sardinia, Italy and the inhabitants of the islands of Okinawa, Japan have in common? They enjoy the longest, healthiest lives on the planet. Dan Buettner assembled a team of researchers to seek out these "hotspots of human health and vitality," which he calls Blue Zones, and to figure out what they do that helps them live so long.
Buettner, a world-renowned explorer and a writer for National Geographic, travels the world seeking out new Blue Zones (he's found five, to date) and speaking at seminars and on TV, sharing the habits that lead to long life. He is the founder of Quest Network, and has set three world records for endurance cycling.
Dan Buettner | Speaker | TED.com