TEDGlobal 2009
David Deutsch: A new way to explain explanation
David Deutsch: Nowy sposób wyjaśnienia naukowego
Filmed:
Readability: 5
1,268,796 views
Przez dziesiątki tysięcy lat nasi przodkowie pojmowali świat poprzez mity, a postęp odbywał się w tempie lodowcowym. Pojawienie się pojmowania naukowego przekształciło świat w ciągu kilku wieków. Dlaczego? Fizyk David Deutsch proponuje wyrafinowane wyjaśnienie.
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'm sure that, throughout the hundred-thousand-odd years
0
0
5000
Jestem pewien, iż poprzez setki tysięcy osobliwych lat
00:23
of our species' existence,
1
5000
3000
istnienia naszego gatunku
00:26
and even before,
2
8000
3000
a nawet wcześniej,
00:29
our ancestors looked up at the night sky,
3
11000
2000
nasi przodkowie obserwowali nocne niebo,
00:31
and wondered what stars are.
4
13000
3000
zastanawiając się czym są gwiazdy.
00:34
Wondering, therefore,
5
16000
2000
Zastanawiali się zatem,
00:36
how to explain what they saw
6
18000
4000
jak wyjaśnić to co widzą
00:40
in terms of things unseen.
7
22000
5000
w znaczeniu nieznanego.
00:45
Okay, so, most people
8
27000
4000
Ok, zatem, większość ludzi
00:49
only wondered that occasionally, like today,
9
31000
3000
zastanawia się nad tym jedynie czasami, jak dzisiaj,
00:52
in breaks from whatever
10
34000
2000
w przerwach od rzeczy,
00:54
normally preoccupied them.
11
36000
2000
którymi są zwykle zaabsorbowani.
00:56
But what normally preoccupied them
12
38000
4000
Lecz co zwykle absorbuje ich
01:00
also involved yearning to know.
13
42000
3000
jest także żądzą poznania.
01:03
They wished they knew
14
45000
3000
Chcieliby wiedzieć
01:06
how to prevent their food supply
15
48000
2000
jak czasami przewidzieć
01:08
from sometimes failing,
16
50000
2000
zepsucie jedzenia
01:10
and how they could rest when they were tired
17
52000
3000
i jak odpoczywać gdy są zmęczeni
01:13
without risking starvation,
18
55000
4000
bez ryzyka śmierci głodowej,
01:17
be warmer, cooler, safer,
19
59000
4000
w poczuciu ciepła, spokoju, bezpieczeństwa
01:21
in less pain.
20
63000
2000
i bez bólu.
01:23
I bet those prehistoric cave artists
21
65000
3000
Założę się, że Ci prehistoryczni artyści jaskiniowi
01:26
would have loved to know
22
68000
2000
chcieliby wiedzieć
01:28
how to draw better.
23
70000
2000
jak lepiej rysować.
01:30
In every aspect of their lives,
24
72000
5000
W każdej dziedzinie ich życia
01:35
they wished for progress, just as we do.
25
77000
5000
pragnęli postępu, równie mocno jak my.
01:40
But they failed, almost completely, to make any.
26
82000
6000
Lecz nie poczynili żadnego postępu, zawiedli prawie całkowicie.
01:46
They didn't know how to.
27
88000
3000
Nie wiedzieli jak się rozwinąć.
01:49
Discoveries like fire
28
91000
4000
Odkrycia takie jak ogień
01:53
happened so rarely, that from an individual's point of view,
29
95000
4000
zdarzały się tak rzadko, że z jednostkowego punktu widzenia
01:57
the world never improved.
30
99000
3000
świat nie postąpił do przodu.
02:00
Nothing new was learned.
31
102000
4000
Nic nowego nie zostało odkryte.
02:04
The first clue to the origin of starlight
32
106000
3000
Pierwszy wątek dotyczący światła gwiazd
02:07
happened as recently as 1899: radioactivity.
33
109000
7000
pojawił się w 1899: radioaktywność.
02:14
Within 40 years,
34
116000
2000
W ciągu 40 lat,
02:16
physicists discovered the whole explanation,
35
118000
4000
fizycy odkryli kompletne wyjaśnienie,
02:20
expressed, as usual, in elegant symbols.
36
122000
5000
wyrażone, jak zwykle, poprzez eleganckie symbole.
02:25
But never mind the symbols.
37
127000
2000
Jednak symbole nie są ważne.
02:27
Think how many discoveries
38
129000
4000
Zastanówmy się jak wiele odkryć
02:31
they represent.
39
133000
2000
one ukazują.
02:33
Nuclei and nuclear reactions, of course.
40
135000
3000
Oczywiście jądra i reakcje jądrowe,
02:36
But isotopes, particles of electricity,
41
138000
7000
Jednak izotopy, cząsteczki elektryczności,
02:43
antimatter,
42
145000
4000
antymateria,
02:47
neutrinos,
43
149000
2000
neutrina,
02:49
the conversion of mass to energy -- that's E=mc^2 --
44
151000
4000
przekształcenie masy w energie -- tj. E=mc^2 --
02:53
gamma rays,
45
155000
2000
promieniowanie gamma,
02:55
transmutation.
46
157000
4000
transmutacja.
02:59
That ancient dream that had always eluded the alchemists
47
161000
5000
Starożytny sen, który zawsze prześladował alchemików
03:04
was achieved through these same theories
48
166000
2000
został urzeczywistniony poprzez te same teorie,
03:06
that explained starlight
49
168000
2000
które tłumaczą światło gwiazd
03:08
and other ancient mysteries,
50
170000
3000
i inne starożytne tajemnice
03:11
and new, unexpected phenomena.
51
173000
3000
oraz nowe, nieoczekiwane zjawiska.
03:14
That all that, discovered in 40 years,
52
176000
4000
To wszystko co zostało odkryte w przeciągu 40 lat
03:18
had not been in the previous hundred thousand,
53
180000
3000
nie zostało [odkryte] w przeszłych setkach tysięcy,
03:21
was not for lack of thinking
54
183000
4000
powodem nie był brak przemyśleń
03:25
about stars, and all those other urgent problems they had.
55
187000
4000
o gwiazdach oraz tych wszystkich innych ważnych problemach, które mieli.
03:29
They even arrived at answers,
56
191000
3000
Udało im się nawet dojść do pewnych odpowiedzi,
03:32
such as myths,
57
194000
2000
jak na przykład mity,
03:34
that dominated their lives,
58
196000
2000
które zdominowały ich życie,
03:36
yet bore almost no resemblance
59
198000
4000
mimo jakiegokolwiek podobieństwa
03:40
to the truth.
60
202000
2000
do prawdy.
03:42
The tragedy of that protracted stagnation
61
204000
5000
Myślę, że tragedia ciągłej stagnacji
03:47
isn't sufficiently recognized, I think.
62
209000
2000
nie jest dostatecznie przebadana.
03:49
These were people with brains of
63
211000
2000
Byli to ludzie z mózgami
03:51
essentially the same design
64
213000
3000
o tej samej budowie
03:54
that eventually did discover all those things.
65
216000
5000
którzy ostatecznie dokonali tych wszystkich odkryć.
03:59
But that ability to make progress
66
221000
4000
Jednak zdolność do postępu
04:03
remained almost unused,
67
225000
3000
pozostała prawie nieużyta,
04:06
until the event that
68
228000
3000
do czasu gdy to wydarzenie
04:09
revolutionized the human condition
69
231000
2000
zrewolucjonizowało stan społeczny
04:11
and changed the universe.
70
233000
2000
i doprowadziło do zmiany świata.
04:13
Or so we should hope.
71
235000
2000
Lub przynajmniej powinniśmy mieć taka nadzieje.
04:15
Because that event was the
72
237000
2000
Ponieważ to wydarzenie było
04:17
Scientific Revolution,
73
239000
2000
rewolucją naukową,
04:19
ever since which our knowledge
74
241000
2000
od czasu gdy nasza wiedza
04:21
of the physical world,
75
243000
2000
dotycząca fizycznego świata
04:23
and of how to adapt it to our wishes,
76
245000
4000
i tego w jaki sposób przystosowujemy ją do naszych oczekiwań
04:27
has been growing relentlessly.
77
249000
2000
bezlitośnie rosła.
04:29
Now, what had changed?
78
251000
3000
Jaka zatem nastąpiła zmiana?
04:32
What were people now doing for the first time
79
254000
2000
Co teraz ludzie robią dobrze po raz pierwszy,
04:34
that made that difference
80
256000
2000
że wpływa na zmianę
04:36
between stagnation
81
258000
2000
pomiędzy stagnacją
04:38
and rapid, open-ended discovery?
82
260000
4000
a szybkim, szybko zakończonym odkryciem?
04:42
How to make that difference
83
264000
2000
Jak dokonać takiej różnicy
04:44
is surely the most important universal truth
84
266000
4000
jest z pewnością najważniejszą uniwersalną prawdą
04:48
that it is possible to know.
85
270000
2000
możliwą do poznania.
04:50
Worryingly, there is no consensus about what it is.
86
272000
5000
Niefrasobliwie, brak jest zgody czym to jest.
04:55
So, I'll tell you.
87
277000
2000
Zatem wam powiem.
04:57
But I'll have to backtrack a little first.
88
279000
4000
Muszę jednak cofnąć się nieco w czasie.
05:01
Before the Scientific Revolution,
89
283000
3000
Do czasu sprzed rewolucji naukowej,
05:04
they believed that everything important, knowable,
90
286000
3000
wierzyliśmy że wszystko co ważne, możliwe do zrozumienia
05:07
was already known,
91
289000
2000
zostało już odkryte,
05:09
enshrined in ancient writings, institutions,
92
291000
3000
zamieszczone w starożytnych pismach, instytucjach
05:12
and in some genuinely useful rules of thumb --
93
294000
3000
oraz w pewnych prawdziwie użytecznych zasadach
05:15
which were, however, entrenched as dogmas,
94
297000
4000
które były jednakże uważane za dogmaty
05:19
along with many falsehoods.
95
301000
2000
pomiędzy wieloma łgarstwami.
05:21
So they believed that knowledge came from authorities
96
303000
4000
Wierzyli zatem, że wiedza pochodzi od rządzącychz
05:25
that actually knew very little.
97
307000
3000
o których wiedzieli niewiele.
05:28
And therefore progress
98
310000
3000
Zatem postęp
05:31
depended on learning how to reject
99
313000
3000
zależał od tego jak nauczyli się odrzucać
05:34
the authority of learned men,
100
316000
3000
władzę mędrców
05:37
priests, traditions and rulers.
101
319000
4000
księży, tradycji i zasad.
05:41
Which is why the Scientific Revolution
102
323000
3000
Dlatego też rewolucja naukowa
05:44
had to have a wider context.
103
326000
2000
musiała mieć szersze znaczenie:
05:46
The Enlightenment, a revolution in how
104
328000
4000
Oświecenie, rewolucja poprzez która
05:50
people sought knowledge,
105
332000
3000
ludzie poszukiwali wiedzy
05:53
trying not to rely on authority.
106
335000
3000
próbując nie bazować na władzy.
05:56
"Take no one's word for it."
107
338000
2000
"Nie wierz nikomu"
05:58
But that can't be what made the difference.
108
340000
4000
Jednak to nie było tym co wywołało zmianę.
06:02
Authorities had been rejected before, many times.
109
344000
2000
Autorytet rządzących był odrzucany wiele razy wcześniej.
06:04
And that rarely, if ever,
110
346000
2000
A to rzadko, jeśli w ogóle
06:06
caused anything like the Scientific Revolution.
111
348000
4000
wywołało coś na kształt rewolucji naukowej.
06:10
At the time, what they thought
112
352000
2000
W tamtym czasie myśleli, że tym
06:12
distinguished science
113
354000
2000
co wyróżnia naukę
06:14
was a radical idea about things unseen,
114
356000
4000
była radykalna idea o rzeczach nieznanych,
06:18
known as empiricism.
115
360000
3000
nazywana empiryzmem.
06:21
All knowledge derives from the senses.
116
363000
5000
Jakakolwiek wiedza pochodzi od zmysłów
06:26
Well, we've seen that that can't be true.
117
368000
3000
Aczkolwiek, wiecie że nie może to być prawdą
06:29
It did help by promoting
118
371000
4000
Pomagało to promować
06:33
observation and experiment.
119
375000
2000
obserwacje i eksperymenty.
06:35
But, from the outset, it was obvious
120
377000
2000
Jednak od początku było oczywistym,
06:37
that there was something horribly wrong with it.
121
379000
3000
że było w tym coś ogromnie błędnego.
06:40
Knowledge comes from the senses.
122
382000
2000
Wiedza pochodzi od zmysłów.
06:42
In what language? Certainly not the language of mathematics,
123
384000
3000
Ale w jakim języku? Z pewnością nie w języku matematyki,
06:45
in which, Galileo rightly said,
124
387000
3000
w której, jak właściwie zauważył Galileusz,
06:48
the book of nature is written.
125
390000
3000
zapisana została przyroda.
06:51
Look at the world. You don't see equations
126
393000
3000
Spójrzmy na świat. Nie widzimy równań
06:54
carved on to the mountainsides.
127
396000
3000
wyrzeźbionych na górskich stokach.
06:57
If you did, it would be because people
128
399000
2000
A nawet jeśli to dlatego,
06:59
had carved them.
129
401000
2000
że ludzie je wyrzeźbili.
07:01
By the way, why don't we do that?
130
403000
3000
Właśnie, dlaczego tego nie zrobimy?
07:04
What's wrong with us?
131
406000
2000
Co z nami jest nie tak?
07:06
(Laughter)
132
408000
1000
(Śmiech)
07:07
Empiricism is inadequate
133
409000
2000
Empiryzm jest niewystarczający
07:09
because, well,
134
411000
2000
ponieważ, cóż,
07:11
scientific theories explain the seen in terms of the unseen.
135
413000
5000
naukowe teorie wyjaśniają poznawalność poprzez niewidoczne pojęcia.
07:16
And the unseen, you have to admit,
136
418000
2000
A niewidzialne, muszę przyznać,
07:18
doesn't come to us through the senses.
137
420000
2000
nie daje się poznać poprzez zmysły.
07:20
We don't see those nuclear reactions in stars.
138
422000
4000
Nie widzimy reakcji nuklearnych zachodzących w gwiazdach.
07:24
We don't see the origin of species.
139
426000
3000
Nie widzimy pochodzenia gatunków.
07:27
We don't see the curvature of space-time,
140
429000
4000
Nie widzimy zakrzywienia czasoprzestrzeni
07:31
and other universes.
141
433000
2000
oraz innych wszechświatów.
07:33
But we know about those things.
142
435000
3000
Jednak wiemy o tych rzeczach.
07:36
How?
143
438000
2000
Dlaczego?
07:38
Well, the classic empiricist answer is induction.
144
440000
5000
Cóż, odpowiedzią typowego empirysty jest indukcja.
07:43
The unseen resembles the seen.
145
445000
4000
Niewidoczne przypomina widoczne.
07:47
But it doesn't.
146
449000
2000
To jednak nieprawda.
07:49
You know what the clinching evidence was
147
451000
2000
Rozstrzygającym dowodem było to,
07:51
that space-time is curved?
148
453000
3000
że czasoprzestrzeń jest zakrzywiona.
07:54
It was a photograph, not of space-time,
149
456000
3000
Było to zdjęcie, nie czasoprzestrzeni,
07:57
but of an eclipse, with a dot there rather than there.
150
459000
4000
ale elipsy zamiast punktowej pętli czasu.
08:01
And the evidence for evolution?
151
463000
2000
A co jest dowodem na ewolucje?
08:03
Some rocks and some finches.
152
465000
3000
Kilka skał i zięby.
08:06
And parallel universes? Again: dots there,
153
468000
3000
A dowodem na istnienie równoległych wszechświatów? Ponownie:
08:09
rather than there, on a screen.
154
471000
2000
punkty tam, a nie tu, na ekranie.
08:11
What we see, in all these cases,
155
473000
3000
Poprzez te wszystkie przykłady widzimy,
08:14
bears no resemblance to the reality
156
476000
4000
że nie są zgodne z rzeczywistością,
08:18
that we conclude is responsible --
157
480000
2000
a które uważamy za odpowiedź --
08:20
only a long chain of theoretical reasoning
158
482000
4000
są jedynie długim łańcuchem teoretycznego wnioskowania
08:24
and interpretation connects them.
159
486000
2000
oraz interpretacji, które je łączy.
08:26
"Ah!" say creationists.
160
488000
3000
"Oh!" powiedzieliby kreacjoniści
08:29
"So you admit it's all interpretation.
161
491000
2000
"Przyznasz zatem ze to wszystko jest interpretacją.
08:31
No one has ever seen evolution.
162
493000
3000
Nikt nigdy nie widział ewolucji
08:34
We see rocks.
163
496000
2000
Widzimy skały.
08:36
You have your interpretation. We have ours.
164
498000
3000
Ty masz swoją interpretacje. My mamy swoją.
08:39
Yours comes from guesswork,
165
501000
2000
Twoja to domysł;
08:41
ours from the Bible."
166
503000
2000
nasza pochodzi z Biblii"
08:43
But what creationist and empiricists both ignore
167
505000
6000
Jednak to co zarówno kreacjonista jak i empirysta ignoruje jest to,
08:49
is that, in that sense,
168
511000
2000
że w pewnym sensie,
08:51
no one has ever seen a bible either,
169
513000
3000
nikt nigdy nie widział również Biblii
08:54
that the eye only detects light, which we don't perceive.
170
516000
4000
ponieważ oko wykrywa jedynie światło, którego nie postrzegamy.
08:58
Brains only detect nerve impulses.
171
520000
3000
Mózgi wykrywają jedynie impulsy nerwowe.
09:01
And they don't perceive even those as what they really are,
172
523000
3000
Nie dostrzegając nawet ich prawdziwej natury,
09:04
namely electrical crackles.
173
526000
2000
tj. rzężeń elektrycznych.
09:06
So we perceive nothing as what it really is.
174
528000
5000
Zatem niczego nie postrzegamy tym, czym na prawdę jest.
09:11
Our connection to reality
175
533000
3000
Nasz związek z rzeczywistością
09:14
is never just perception.
176
536000
2000
jest niczym innym jak postrzeganiem.
09:16
It's always, as Karl Popper put it,
177
538000
4000
Zawsze jest to, jak ujął to Karl Popper,
09:20
theory-laden.
178
542000
3000
uzbrojona teoria.
09:23
Scientific knowledge isn't derived from anything.
179
545000
3000
Wiedza naukowa nie pochodzi z czegokolwiek.
09:26
It's like all knowledge. It's conjectural, guesswork,
180
548000
5000
Jak każda wiedza. Bazuje na domysłach, przypuszczeniach,
09:31
tested by observation,
181
553000
2000
doświadczalnych obserwacjach
09:33
not derived from it.
182
555000
4000
z niej nie pochodzących.
09:37
So, were testable conjectures
183
559000
3000
Czy zatem dające się przetestować domysły
09:40
the great innovation that opened the intellectual prison gates?
184
562000
4000
są wielkim wynalazkiem, który otworzył klatki intelektualnego więzienia?
09:44
No. Contrary to what's usually said,
185
566000
3000
Nie. Wbrew oczekiwaniom tego co zwykle jest mówione
09:47
testability is common,
186
569000
2000
sprawdzalność jest pospolita,
09:49
in myths and all sorts of other irrational modes of thinking.
187
571000
4000
zarówno w mitach jak i innych nieracjonalnych sposobach myślenia.
09:53
Any crank claiming the sun will go out next Tuesday
188
575000
4000
Jakikolwiek maniak twierdzący, że słońce zniknie w następny wtorek
09:57
has got a testable prediction.
189
579000
3000
posiada sprawdzalne przewidywanie.
10:00
Consider the ancient Greek myth
190
582000
3000
Rozważmy starożytny grecki mit
10:03
explaining seasons.
191
585000
3000
wyjaśniający pory roku.
10:06
Hades, God of the Underworld,
192
588000
2000
Hades bóg Podziemia,
10:08
kidnaps Persephone, the Goddess of Spring,
193
590000
3000
porwał Persefonę, boginię Wiosny,
10:11
and negotiates a forced marriage contract,
194
593000
3000
i negocjuje przymusowy kontrakt małżeński
10:14
requiring her to return regularly, and lets her go.
195
596000
4000
wymagający od niej regularnych odejść i powrotów.
10:18
And each year,
196
600000
2000
Każdego roku,
10:20
she is magically compelled to return.
197
602000
3000
Persefona magicznie powraca
10:23
And her mother, Demeter,
198
605000
2000
a jej matka Demeter
10:25
Goddess of the Earth,
199
607000
2000
bogini Ziemi
10:27
is sad, and makes it cold and barren.
200
609000
5000
jest smutna i robi się zimno i szaro.
10:32
That myth is testable.
201
614000
3000
Ten mit jest do sprawdzenia.
10:35
If winter is caused by Demeter's sadness,
202
617000
4000
Jeśli zima jest powodem smutku Demeter,
10:39
then it must happen everywhere on Earth simultaneously.
203
621000
4000
musi zatem występować wszędzie na Ziemi równocześnie.
10:43
So if the ancient Greeks had only known that Australia
204
625000
3000
Zatem jeśli starożytni Grecy wiedzieliby, że w Australii
10:46
is at its warmest when Demeter is at her saddest,
205
628000
4000
jest najcieplej gdy Demeter jest smutna
10:50
they'd have known that their theory is false.
206
632000
3000
udowodniliby że teoria jest nieprawdziwa.
10:53
So what was wrong with that myth,
207
635000
3000
Zatem co złego jest z tym mitem
10:56
and with all pre-scientific thinking,
208
638000
3000
i z tym całym pseudonaukowym myśleniem
10:59
and what, then, made that momentous difference?
209
641000
5000
oraz kiedy nastąpił ten niezwykły moment zmiany?
11:04
I think there is one thing you have to care about.
210
646000
4000
Myślę, że jest jedna ważna rzecz o którą należy się zatroszczyć,
11:08
And that implies
211
650000
2000
która to wywołuje
11:10
testability, the scientific method,
212
652000
3000
możliwość sprawdzenia, naukową metodę,
11:13
the Enlightenment, and everything.
213
655000
2000
Oświecenie i wszystko.
11:15
And here is the crucial thing.
214
657000
2000
Tutaj kryje się coś ważnego.
11:17
There is such a thing as a defect in a story.
215
659000
3000
Istnieje coś takiego jak defekt w tej historii.
11:20
I don't just mean a logical defect. I mean a bad explanation.
216
662000
5000
Nie mam na myśli logicznego defektu, ale złego wyjaśnienia.
11:25
What does that mean? Well, explanation
217
667000
3000
Co to oznacza? Więc, wyjaśnienie
11:28
is an assertion about what's there, unseen,
218
670000
3000
jest twierdzeniem o tym, że niewidoczne
11:31
that accounts for what's seen.
219
673000
3000
tłumaczy to co widoczne.
11:34
Because the explanatory role
220
676000
3000
Jako że wytłumaczalną rolę
11:37
of Persephone's marriage contract
221
679000
2000
małżeńskiego kontraktu Perfesony
11:39
could be played equally well
222
681000
2000
może zagrać równie dobrze
11:41
by infinitely many other
223
683000
2000
nieskończona ilość innych
11:43
ad hoc entities.
224
685000
2000
doraźnych istot.
11:45
Why a marriage contract and not any other reason
225
687000
3000
Skąd pomysł na małżeński kontrakt, a nie jakikolwiek inny powód
11:48
for regular annual action?
226
690000
4000
rocznego okresowego działania?
11:52
Here is one. Persephone wasn't released.
227
694000
3000
Oto jedno z nich. Persefona nie została uwolniona.
11:55
She escaped, and returns every spring
228
697000
4000
Uciekała i powracała każdej wiosny
11:59
to take revenge on Hades,
229
701000
2000
aby zemścić się na Hadesie
12:01
with her Spring powers.
230
703000
2000
dzięki swoim wiosennym siłom.
12:03
She cools his domain with Spring air,
231
705000
5000
Ochładza jego obszar wiosennym powietrzem,
12:08
venting heat up to the surface, creating summer.
232
710000
4000
wysusza powierzchnie tworząc lato.
12:12
That accounts for the same phenomena as the original myth.
233
714000
4000
Takie samo zjawisko wyjaśnia oryginalny mit.
12:16
It's equally testable.
234
718000
3000
Również można jest sprawdzić.
12:19
Yet what it asserts about reality
235
721000
3000
To co stanowi wyjaśnienie rzeczywistości
12:22
is, in many ways, the opposite.
236
724000
2000
jest w wielu przypadkach jej przeciwieństwem.
12:24
And that is possible because
237
726000
2000
Jest to możliwe ponieważ
12:26
the details of the original myth
238
728000
3000
szczegóły oryginalnego mitu
12:29
are unrelated to seasons,
239
731000
2000
są niezwiązane z porami roku
12:31
except via the myth itself.
240
733000
4000
poza samym mitem.
12:35
This easy variability
241
737000
3000
Ta oczywista zmienność
12:38
is the sign of a bad explanation,
242
740000
4000
jest znakiem złego wytłumaczenia.
12:42
because, without a functional reason to prefer
243
744000
4000
Ponieważ bez funkcjonującego zadowalającego powodu
12:46
one of countless variants,
244
748000
5000
by preferować jedną z niezliczonych zmiennych
12:51
advocating one of them, in preference to the others,
245
753000
2000
faworyzowanie jednej z nich
12:53
is irrational.
246
755000
2000
jest nieracjonalne.
12:55
So, for the essence of what
247
757000
2000
Zatem to co stanowi istotę
12:57
makes the difference to enable progress,
248
759000
3000
ma znaczenie umożliwiające postęp
13:00
seek good explanations,
249
762000
2000
poszukiwanie dobrych wytłumaczeń
13:02
the ones that can't be easily varied,
250
764000
3000
takich które niełatwo zmienić,
13:05
while still explaining the phenomena.
251
767000
5000
jednak nadal potrafią wyjaśnić zjawisko.
13:10
Now, our current explanation of seasons
252
772000
3000
Zatem nasze obecne wytłumaczenie pór roku
13:13
is that the Earth's axis is tilted like that,
253
775000
4000
jest takie, że oś Ziemi jest nachylona tak,
13:17
so each hemisphere tilts toward the sun for half the year,
254
779000
3000
aby każda półkula była nachylona w kierunku słońca przez połowę roku
13:20
and away for the other half.
255
782000
3000
i odchylona przez następna połowę roku.
13:23
Better put that up.
256
785000
2000
Lepiej pomińmy to.
13:25
(Laughter)
257
787000
1000
(Śmiech)
13:26
That's a good explanation: hard to vary,
258
788000
5000
To jest dobre wytłumaczenie: trudne do obalenia
13:31
because every detail plays a functional role.
259
793000
3000
ponieważ każdy szczegół odgrywa funkcjonalną rolę
13:34
For instance, we know, independently of seasons,
260
796000
3000
Na przykład, wiemy że niezależnie od pór roku
13:37
that surfaces tilted away
261
799000
2000
powierzchnie odchylone od
13:39
from radiant heat are heated less,
262
801000
3000
rozchodzącego się ciepła są słabiej nagrzane
13:42
and that a spinning sphere, in space,
263
804000
3000
a zatem obracająca się w przestrzeni kula
13:45
points in a constant direction.
264
807000
3000
wskazuje w tym samym kierunku.
13:48
And the tilt also explains
265
810000
3000
Nachylenie tłumaczy również
13:51
the sun's angle of elevation at different times of year,
266
813000
4000
kąt słońca nad poziomem morza o różnych porach roku
13:55
and predicts that the seasons
267
817000
2000
pozwalając przewidywać, że pory roku
13:57
will be out of phase in the two hemispheres.
268
819000
3000
będą poza fazami na dwóch półkulach.
14:00
If they'd been observed in phase,
269
822000
2000
Jeśli byłyby one zaobserwowane w fazie
14:02
the theory would have been refuted.
270
824000
2000
wówczas teoria zostałaby obalona.
14:04
But now, the fact that it's also a good explanation,
271
826000
5000
Jednak teraz, fakt, że jest to również dobre wytłumaczenie
14:09
hard to vary, makes the crucial difference.
272
831000
5000
trudne do obalenia, stanowi kluczowa różnicę.
14:14
If the ancient Greeks had found out
273
836000
2000
Jeśli starożytni Grecy wiedzieliby
14:16
about seasons in Australia,
274
838000
3000
o porach roku w Australii
14:19
they could have easily varied their myth
275
841000
2000
łatwo zmienili swój mit
14:21
to predict that.
276
843000
2000
by to przewidzieć.
14:23
For instance, when Demeter is upset,
277
845000
2000
Na przykład, gdy Demeter jest smutna
14:25
she banishes heat from her vicinity,
278
847000
3000
pozbywa się ciepła z okolicy
14:28
into the other hemisphere, where it makes summer.
279
850000
3000
przenosząc je na inna półkulę, gdzie pojawia się lato.
14:31
So, being proved wrong by observation,
280
853000
3000
Zatem przez obserwacje dowodząc błędu
14:34
and changing their theory accordingly,
281
856000
2000
i zmieniając odpowiednio ich teorię
14:36
still wouldn't have got the ancient Greeks
282
858000
3000
nadal nie byliby starożytni Grecy
14:39
one jot closer to understanding seasons,
283
861000
3000
o jote bliżej aby zrozumieć pory roku,
14:42
because their explanation was bad: easy to vary.
284
864000
3000
ponieważ ich wytłumaczenie było błędne: łatwe do obalenia.
14:45
And it's only when an explanation is good
285
867000
3000
Tak samo ważne jest wyjaśnienie
14:48
that it even matters whether it's testable.
286
870000
2000
jak liczy się czy jest sprawdzalne.
14:50
If the axis-tilt theory had been refuted,
287
872000
3000
Jesli teoria nachylenia osi zostałaby obalona
14:53
its defenders would have had nowhere to go.
288
875000
2000
jej obrońcy nie mieliby gdzie się dalej rozwijać.
14:55
No easily implemented change
289
877000
3000
Nieostrożnie wdrążana zmiana
14:58
could make that tilt
290
880000
2000
mogła spowodować, że nachylenie
15:00
cause the same seasons in both hemispheres.
291
882000
5000
wywołałoby te same pory roku na obu półkulach.
15:05
The search for hard-to-vary explanations
292
887000
3000
Poszukiwanie trudnych do obalenia wyjaśnień
15:08
is the origin of all progress.
293
890000
3000
jest podstawą wszelkiego postępu.
15:11
It's the basic regulating principle
294
893000
3000
Jest to podstawowa zasada
15:14
of the Enlightenment.
295
896000
2000
regulująca Oświecenie.
15:16
So, in science, two false approaches blight progress.
296
898000
4000
Zatem w języku nauki dwa sprzeczne podejścia niszczą postęp.
15:20
One is well known: untestable theories.
297
902000
3000
Jedna dobrze znana: teorie nie do sprawdzenia.
15:23
But the more important one is explanationless theories.
298
905000
4000
Jednak co jest ważniejsze to niewytłumaczalne teorie.
15:27
Whenever you're told that some existing statistical trend will continue,
299
909000
4000
Za każdym razem gdy pojawia się pewien statystyczny trend
15:31
but you aren't given a hard-to-vary account
300
913000
3000
a Ty nie jesteś w stanie podać trudnego do obalenia uzasadnienia
15:34
of what causes that trend,
301
916000
3000
odnośnie tego co powoduje ten trend
15:37
you're being told a wizard did it.
302
919000
2000
powiesz że to za sprawą czarodzieja.
15:39
When you are told that carrots have human rights
303
921000
3000
Kiedy powiesz że marchewki mają prawa człowieka
15:42
because they share half our genes --
304
924000
2000
ponieważ mają połowę genów taką jak my --
15:44
but not how gene percentages confer rights -- wizard.
305
926000
6000
jednak bez podania ilości procent nadających te prawa -- czarodziej.
15:50
When someone announces that the nature-nurture debate
306
932000
4000
Gdy ktoś ogłasza że debata typu przyroda-geny
15:54
has been settled because there is evidence
307
936000
2000
została rozstrzygnięta ponieważ istnieje dowód,
15:56
that a given percentage of our
308
938000
2000
że dany procent naszych
15:58
political opinions are genetically inherited,
309
940000
4000
politycznych decyzji jest genetycznie dziedziczony
16:02
but they don't explain how genes cause opinions,
310
944000
4000
jednak bez wyjaśnienia jak te geny wywołują opinie,
16:06
they've settled nothing. They are saying that our
311
948000
2000
wówczas nic nie rozwikłali. Kiedy mówią że nasze
16:08
opinions are caused by wizards,
312
950000
2000
opinie pochodzą od czarodziei
16:10
and presumably so are their own.
313
952000
3000
przypuszczalnie ich również.
16:13
That the truth consists of
314
955000
3000
Prawda która zawiera
16:16
hard to vary assertions about reality
315
958000
4000
trudne do zmienienia twierdzenia o rzeczywistości
16:20
is the most important fact
316
962000
3000
jest najważnijszym faktem
16:23
about the physical world.
317
965000
2000
o świecie fizycznym.
16:25
It's a fact that is, itself, unseen,
318
967000
3000
Faktem samym sobie, niespotykana
16:28
yet impossible to vary. Thank you.
319
970000
4000
i nadal niemożliwa do podważenia. Dziękuję.
16:32
(Applause)
320
974000
4000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com