TEDGlobal 2009
David Deutsch: A new way to explain explanation
Filmed:
Readability: 5
1,268,796 views
For tens of thousands of years our ancestors understood the world through myths, and the pace of change was glacial. The rise of scientific understanding transformed the world within a few centuries. Why? Physicist David Deutsch proposes a subtle answer.
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'm sure that, throughout the hundred-thousand-odd years
0
0
5000
Tôi chắc chắn rằng
trong suốt hàng vạn năm qua
trong suốt hàng vạn năm qua
00:23
of our species' existence,
1
5000
3000
sự tồn tại của giống loài chúng ta,
00:26
and even before,
2
8000
3000
và thậm chí là trước đó,
00:29
our ancestors looked up at the night sky,
3
11000
2000
tổ tiên chúng ta đã ngước nhìn bầu trời đêm
00:31
and wondered what stars are.
4
13000
3000
và tự hỏi về những vì sao.
00:34
Wondering, therefore,
5
16000
2000
Rồi tự hỏi
00:36
how to explain what they saw
6
18000
4000
phải giải thích những thứ họ thấy được
00:40
in terms of things unseen.
7
22000
5000
trên phương diện những thứ vô hình.
00:45
Okay, so, most people
8
27000
4000
Vậy, đa phần mọi người
00:49
only wondered that occasionally, like today,
9
31000
3000
chỉ thắc mắc rằng thi thoảng, như hôm nay
00:52
in breaks from whatever
10
34000
2000
khi tách rời khỏi
00:54
normally preoccupied them.
11
36000
2000
những bận rộn hằng ngày
00:56
But what normally preoccupied them
12
38000
4000
Nhưng những bận rộn bình thường
01:00
also involved yearning to know.
13
42000
3000
cũng liên quan tới những khao khát được biết
01:03
They wished they knew
14
45000
3000
Họ ước rằng họ biết
01:06
how to prevent their food supply
15
48000
2000
cách bảo quản nguồn lương thực
01:08
from sometimes failing,
16
50000
2000
không bị hư,
01:10
and how they could rest when they were tired
17
52000
3000
và làm sao để nghỉ ngơi khi họ mệt mỏi
01:13
without risking starvation,
18
55000
4000
mà không cần lo lắng về đói khát
01:17
be warmer, cooler, safer,
19
59000
4000
để giữ ấm hơn, an toàn hơn
01:21
in less pain.
20
63000
2000
và ít đau đớn
01:23
I bet those prehistoric cave artists
21
65000
3000
Tôi cá rằng những nghệ sĩ thời tiền sử
01:26
would have loved to know
22
68000
2000
cũng rất muốn biết
01:28
how to draw better.
23
70000
2000
làm thế nào để vẽ đẹp hơn
01:30
In every aspect of their lives,
24
72000
5000
Trong mọi khía cạnh của cuộc sống họ,
01:35
they wished for progress, just as we do.
25
77000
5000
họ đều mong muốn sự tiến bộ,
cũng giống như chúng ta
cũng giống như chúng ta
01:40
But they failed, almost completely, to make any.
26
82000
6000
Nhưng họ dường như
hoàn toàn thất bại
hoàn toàn thất bại
01:46
They didn't know how to.
27
88000
3000
Họ không biết phải làm như thế nào
01:49
Discoveries like fire
28
91000
4000
Những khám phá như lửa
01:53
happened so rarely, that from an individual's point of view,
29
95000
4000
xảy ra rất hiếm, và từ một ý kiến cá nhân
01:57
the world never improved.
30
99000
3000
thế giới không hề tiến bộ
02:00
Nothing new was learned.
31
102000
4000
không kiến thức mới nào
được thu nạp.
được thu nạp.
02:04
The first clue to the origin of starlight
32
106000
3000
Manh mối đầu tiên về
nguồn gốc của ánh sáng từ những vì sao
nguồn gốc của ánh sáng từ những vì sao
02:07
happened as recently as 1899: radioactivity.
33
109000
7000
xuất hiện vào khoảng năm 1899:
năng lượng phóng xạ
năng lượng phóng xạ
02:14
Within 40 years,
34
116000
2000
Trong vòng 40 năm
02:16
physicists discovered the whole explanation,
35
118000
4000
các nhà vật lý đã
khám phá ra toàn bộ lí giải,
khám phá ra toàn bộ lí giải,
02:20
expressed, as usual, in elegant symbols.
36
122000
5000
thông thường được thể hiện bằng những kí hiệu tao nhã
02:25
But never mind the symbols.
37
127000
2000
Nhưng đừng bận tâm về những kí hiệu
02:27
Think how many discoveries
38
129000
4000
Hãy nghĩ xem chúng đã tượng trưng
02:31
they represent.
39
133000
2000
cho bao nhiêu khám phá
02:33
Nuclei and nuclear reactions, of course.
40
135000
3000
Hạt nhân và dĩ nhiên là phản ứng hạt nhân
02:36
But isotopes, particles of electricity,
41
138000
7000
Những đồng vị, những phân tử của điện
02:43
antimatter,
42
145000
4000
phản vật chất,
02:47
neutrinos,
43
149000
2000
nơ-tri no
02:49
the conversion of mass to energy -- that's E=mc^2 --
44
151000
4000
sự chuyển hóa từ khối lượng
sang năng lượng, đó là E=mc^2
sang năng lượng, đó là E=mc^2
02:53
gamma rays,
45
155000
2000
tia gamma
02:55
transmutation.
46
157000
4000
sự biến nguyên tố
02:59
That ancient dream that had always eluded the alchemists
47
161000
5000
Giấc mơ xa xưa luôn
tránh né các nhà giả kim
tránh né các nhà giả kim
03:04
was achieved through these same theories
48
166000
2000
đã đạt được nhờ vào
những giả thuyết tương tự
những giả thuyết tương tự
03:06
that explained starlight
49
168000
2000
ánh sáng của ngôi sao đã được lí giải
03:08
and other ancient mysteries,
50
170000
3000
và những bí ẩn cổ xưa khác
03:11
and new, unexpected phenomena.
51
173000
3000
và những hiện tượng mới, bất ngờ
03:14
That all that, discovered in 40 years,
52
176000
4000
Tất cả những thứ đó,
đã được khám phá trong 40 năm,
đã được khám phá trong 40 năm,
03:18
had not been in the previous hundred thousand,
53
180000
3000
không hề được tới
trong hàng trăm năm về trước
trong hàng trăm năm về trước
03:21
was not for lack of thinking
54
183000
4000
không phải là vì không có những suy nghĩ
03:25
about stars, and all those other urgent problems they had.
55
187000
4000
về những vì sao, và những vấn
đề cấp bách khác mà họ có
đề cấp bách khác mà họ có
03:29
They even arrived at answers,
56
191000
3000
Thậm chí họ cũng đã có những câu trả lời
03:32
such as myths,
57
194000
2000
như những truyền thuyết
03:34
that dominated their lives,
58
196000
2000
đã chi phối cuộc sống của họ,
03:36
yet bore almost no resemblance
59
198000
4000
mặc dù không có bất kì tương đồng
03:40
to the truth.
60
202000
2000
với sự thật
03:42
The tragedy of that protracted stagnation
61
204000
5000
Và bi kịch của sự trì trệ kéo dài này,
03:47
isn't sufficiently recognized, I think.
62
209000
2000
tôi nghĩ rằng, không được công nhận đầy đủ.
03:49
These were people with brains of
63
211000
2000
Có những con người với bộ não
03:51
essentially the same design
64
213000
3000
với cấu trúc hoàn toàn giống nhau
03:54
that eventually did discover all those things.
65
216000
5000
để khám phá tất cả những thứ đó
03:59
But that ability to make progress
66
221000
4000
Nhưng khả năng tiến bộ
04:03
remained almost unused,
67
225000
3000
thì hoàn toàn chưa được sử dụng
04:06
until the event that
68
228000
3000
cho đến khi một sự kiện
04:09
revolutionized the human condition
69
231000
2000
làm thay đổi đời sống con người
04:11
and changed the universe.
70
233000
2000
và thay đổi cả vũ trụ
04:13
Or so we should hope.
71
235000
2000
Hoặc là chúng ta hy vọng như vậy.
04:15
Because that event was the
72
237000
2000
Bởi vì sự kiện đó
04:17
Scientific Revolution,
73
239000
2000
chính là Cách mạng Khoa học
04:19
ever since which our knowledge
74
241000
2000
kể từ lúc những kiến thức của chúng ta
04:21
of the physical world,
75
243000
2000
về thế giới quang
04:23
and of how to adapt it to our wishes,
76
245000
4000
và về cách hòa hợp nó
với những ước muốn của mình
với những ước muốn của mình
04:27
has been growing relentlessly.
77
249000
2000
luôn luôn thay đổi không ngừng
04:29
Now, what had changed?
78
251000
3000
Vậy bây giờ, cái gì đã thay đổi?
04:32
What were people now doing for the first time
79
254000
2000
Con người đã làm gì vào lần đầu tiên
04:34
that made that difference
80
256000
2000
để mà tạo ra sự khác biệt
04:36
between stagnation
81
258000
2000
giữa sự ngưng trệ
04:38
and rapid, open-ended discovery?
82
260000
4000
và những khám phá không giới hạn
04:42
How to make that difference
83
264000
2000
Cách để tạo ra sự khác biệt
04:44
is surely the most important universal truth
84
266000
4000
chắc chắn là sự thật phổ biến quan trọng nhất
04:48
that it is possible to know.
85
270000
2000
mà nó có thể biết
04:50
Worryingly, there is no consensus about what it is.
86
272000
5000
Đáng lo ngại là, không hề có
một sự nhất quán nào về nó.
một sự nhất quán nào về nó.
04:55
So, I'll tell you.
87
277000
2000
Vì vậy, tôi sẽ nói cho bạn nghe
04:57
But I'll have to backtrack a little first.
88
279000
4000
Nhưng đầu tiên, tôi sẽ phải lùi lại một chút
05:01
Before the Scientific Revolution,
89
283000
3000
Trước cuộc Cách mạng Khoa học
05:04
they believed that everything important, knowable,
90
286000
3000
họ cho rằng tất cả mọi thứ quan trọng,
05:07
was already known,
91
289000
2000
mà đã được biết tới rồi
05:09
enshrined in ancient writings, institutions,
92
291000
3000
được cất giữ
trong những bài viết cổ, những học viện
trong những bài viết cổ, những học viện
05:12
and in some genuinely useful rules of thumb --
93
294000
3000
và trong những quy tắc
kinh nghiệm đầy bổ ích
kinh nghiệm đầy bổ ích
05:15
which were, however, entrenched as dogmas,
94
297000
4000
mà tuy nhiên bám chặt như những giáo điều
05:19
along with many falsehoods.
95
301000
2000
vào vô số những sai lầm
05:21
So they believed that knowledge came from authorities
96
303000
4000
Vì vậy họ tin rằng tri thức
đến từ những nhà cầm quyền
đến từ những nhà cầm quyền
05:25
that actually knew very little.
97
307000
3000
những người thật sự không hiểu biết nhiều
05:28
And therefore progress
98
310000
3000
Và vì vậy sự tiến bộ
05:31
depended on learning how to reject
99
313000
3000
phụ thuộc vào việc học cách bác bỏ
05:34
the authority of learned men,
100
316000
3000
quyền lực của những người cầm quyền
05:37
priests, traditions and rulers.
101
319000
4000
linh mục, truyền thống và những luật lệ.
05:41
Which is why the Scientific Revolution
102
323000
3000
Đó chính là lí do tại sao
Cách mạng Khoa học
Cách mạng Khoa học
05:44
had to have a wider context.
103
326000
2000
phải có một bối cảnh rộng hơn
05:46
The Enlightenment, a revolution in how
104
328000
4000
Cách mạng Khai sáng, một cuộc cách mạng
05:50
people sought knowledge,
105
332000
3000
để giúp con người tìm kiếm tri thức
05:53
trying not to rely on authority.
106
335000
3000
cố gắng không để phụ thuộc vào chính quyền
05:56
"Take no one's word for it."
107
338000
2000
"Đừng nghe lời họ"
05:58
But that can't be what made the difference.
108
340000
4000
Nhưng đó không thể là
thứ tạo ra sự khác biệt
thứ tạo ra sự khác biệt
06:02
Authorities had been rejected before, many times.
109
344000
2000
Chính quyền đã bị bác bỏ trước đây, rất nhiều lần
06:04
And that rarely, if ever,
110
346000
2000
Và rất hiếm trường hợp
06:06
caused anything like the Scientific Revolution.
111
348000
4000
nảy sinh ra những thứ
giống như Cách mạng Khoa học.
giống như Cách mạng Khoa học.
06:10
At the time, what they thought
112
352000
2000
vào lúc đó, điều mà ta nghĩ
06:12
distinguished science
113
354000
2000
để nhận ra khoa học
06:14
was a radical idea about things unseen,
114
356000
4000
đó là một ý kiến cơ bản
về những thứ vô hình,
về những thứ vô hình,
06:18
known as empiricism.
115
360000
3000
được biết tới như là chủ nghĩa kinh nghiệm
06:21
All knowledge derives from the senses.
116
363000
5000
Tất cả những kiến thức
bắt nguồn từ những giác quan
bắt nguồn từ những giác quan
06:26
Well, we've seen that that can't be true.
117
368000
3000
Chúng ta thấy rằng điều đó không đúng.
06:29
It did help by promoting
118
371000
4000
Nó thực sự giúp trong việc thúc đẩy
06:33
observation and experiment.
119
375000
2000
quan sát và thực nghiệm
06:35
But, from the outset, it was obvious
120
377000
2000
Nhưng, ngay từ lúc bắt đầu, nó rõ ràng
06:37
that there was something horribly wrong with it.
121
379000
3000
rằng có những thứ rất sai trong việc này
06:40
Knowledge comes from the senses.
122
382000
2000
Kiến thức từ những giác quan
06:42
In what language? Certainly not the language of mathematics,
123
384000
3000
trong ngôn ngữ nào?
Chắc chắn là không phải ngôn ngữ toán học
Chắc chắn là không phải ngôn ngữ toán học
06:45
in which, Galileo rightly said,
124
387000
3000
mà Galileo đã nói
06:48
the book of nature is written.
125
390000
3000
trong cuốn sách về tự nhiên
06:51
Look at the world. You don't see equations
126
393000
3000
Nhìn vào thế giới này.
Bạn sẽ không thể thấy những đẳng thức
Bạn sẽ không thể thấy những đẳng thức
06:54
carved on to the mountainsides.
127
396000
3000
được khắc ở dốc những ngọn núi
06:57
If you did, it would be because people
128
399000
2000
Nếu thấy được, là tại vì đã có người
06:59
had carved them.
129
401000
2000
khắc lên nó.
07:01
By the way, why don't we do that?
130
403000
3000
Như vậy, tại sao chúng ta lại không làm vậy?
07:04
What's wrong with us?
131
406000
2000
Chúng ta có bị làm sao không?
07:06
(Laughter)
132
408000
1000
(Tiếng cười)
07:07
Empiricism is inadequate
133
409000
2000
Chủ nghĩa kinh nghiệm thôi vẫn chưa đủ
07:09
because, well,
134
411000
2000
bởi vì
07:11
scientific theories explain the seen in terms of the unseen.
135
413000
5000
những lí thuyết khoa học giải thích
cái nhìn thấy trên phương diện cái vô hình
cái nhìn thấy trên phương diện cái vô hình
07:16
And the unseen, you have to admit,
136
418000
2000
Và những cái vô hình, bạn phải thừa nhận,
07:18
doesn't come to us through the senses.
137
420000
2000
không thể cảm nhận bằng những giác quan
07:20
We don't see those nuclear reactions in stars.
138
422000
4000
Chúng ta không thấy những
phản ứng hạt nhân trên cái vì sao
phản ứng hạt nhân trên cái vì sao
07:24
We don't see the origin of species.
139
426000
3000
Chúng ta không thể thấy
nguồn gốc của các loài
nguồn gốc của các loài
07:27
We don't see the curvature of space-time,
140
429000
4000
Chúng ta không thấy được
sự bẻ cong của không gian-thời gian
sự bẻ cong của không gian-thời gian
07:31
and other universes.
141
433000
2000
và những vũ trụ khác
07:33
But we know about those things.
142
435000
3000
Nhưng chúng ta biết về những điều này
07:36
How?
143
438000
2000
Bằng cách nào?
07:38
Well, the classic empiricist answer is induction.
144
440000
5000
câu trả lời của các nhà kinh nghiệm học cổ điển
là sự quy nạp
là sự quy nạp
07:43
The unseen resembles the seen.
145
445000
4000
Những cái vô hình tượng tự như những cái hữu hình
07:47
But it doesn't.
146
449000
2000
Nhưng không phải như vậy
07:49
You know what the clinching evidence was
147
451000
2000
Các bạn biết bằng chứng xác nhận
07:51
that space-time is curved?
148
453000
3000
cho việc không gian-thời gian
bị bẻ cong là gì không?
bị bẻ cong là gì không?
07:54
It was a photograph, not of space-time,
149
456000
3000
đó là một bức ảnh,
không phải của không gian-thời gian
không phải của không gian-thời gian
07:57
but of an eclipse, with a dot there rather than there.
150
459000
4000
mà là của một hiện tượng nhật thực,
với một chấm nhỏ ở đó
với một chấm nhỏ ở đó
08:01
And the evidence for evolution?
151
463000
2000
Và bằng chứng cho sự tiến hóa?
08:03
Some rocks and some finches.
152
465000
3000
Một vài hòn đá, một vài con chim sẻ.
08:06
And parallel universes? Again: dots there,
153
468000
3000
Và những vũ trụ song song?
Lại là những dấu chấm nhỏ một lần nưã
Lại là những dấu chấm nhỏ một lần nưã
08:09
rather than there, on a screen.
154
471000
2000
ở đó, trên màn hình
08:11
What we see, in all these cases,
155
473000
3000
Những điều ta thấy,
trong tất cả những trường hợp này,
trong tất cả những trường hợp này,
08:14
bears no resemblance to the reality
156
476000
4000
không có bất kì tương đồng nào với hiện thực
08:18
that we conclude is responsible --
157
480000
2000
để chúng ta có thể chắc chắn kết luận được
08:20
only a long chain of theoretical reasoning
158
482000
4000
chỉ một mắt xích dài của việc lập luận
08:24
and interpretation connects them.
159
486000
2000
và lí giải về giả thuyết kết nối với nhau
08:26
"Ah!" say creationists.
160
488000
3000
Và những nhà sáng tạo đã nói "Ah"
08:29
"So you admit it's all interpretation.
161
491000
2000
Và bạn chấp nhận đó đều là những sự diễn dịch
08:31
No one has ever seen evolution.
162
493000
3000
Chưa bất kì ai thấy được sự tiến hóa.
08:34
We see rocks.
163
496000
2000
Chúng ta thấy những hòn đá.
08:36
You have your interpretation. We have ours.
164
498000
3000
Bạn có cách hiểu của bạn, và chúng tôi cũng thế
08:39
Yours comes from guesswork,
165
501000
2000
Cách bạn hiểu xuất phát từ việc phỏng đoán
08:41
ours from the Bible."
166
503000
2000
của chúng tôi lại là từ Kinh thánh
08:43
But what creationist and empiricists both ignore
167
505000
6000
Nhưng điều mà những nhà sáng tạo
và người theo chủ nghĩa kinh nghiệm bỏ sót
và người theo chủ nghĩa kinh nghiệm bỏ sót
08:49
is that, in that sense,
168
511000
2000
trong trường hợp này, chính là
08:51
no one has ever seen a bible either,
169
513000
3000
Kinh thánh cũng chưa từng
được thấy bao giờ
được thấy bao giờ
08:54
that the eye only detects light, which we don't perceive.
170
516000
4000
mắt chỉ nhận ra ánh sáng,
nhưng chúng lại không lĩnh hội được.
nhưng chúng lại không lĩnh hội được.
08:58
Brains only detect nerve impulses.
171
520000
3000
Não bộ chỉ nhận ra những xung thần kinh.
09:01
And they don't perceive even those as what they really are,
172
523000
3000
Và chúng không thể nhận thấy
những thứ đó thật sự là gì
những thứ đó thật sự là gì
09:04
namely electrical crackles.
173
526000
2000
ví dụ như những xung điện
09:06
So we perceive nothing as what it really is.
174
528000
5000
Vậy chúng ta không thật sự
biết bản chất của sự vật
biết bản chất của sự vật
09:11
Our connection to reality
175
533000
3000
Liên kết của chúng ta đối với thực tại
09:14
is never just perception.
176
536000
2000
KHÔNG BAO GIỜ CHỈ LÀ sự nhận thức.
09:16
It's always, as Karl Popper put it,
177
538000
4000
Nó luôn luôn, theo Karl Popper,
09:20
theory-laden.
178
542000
3000
đầy lí thuyết.
09:23
Scientific knowledge isn't derived from anything.
179
545000
3000
Kiến thức khoa học không
lấy được từ bất kì thứ gì.
lấy được từ bất kì thứ gì.
09:26
It's like all knowledge. It's conjectural, guesswork,
180
548000
5000
Nó cũng giống như tất cả tri thức.
Nó là phỏng đoán, ước chừng,
Nó là phỏng đoán, ước chừng,
09:31
tested by observation,
181
553000
2000
kiểm tra lại bằng quan sát,
09:33
not derived from it.
182
555000
4000
chứ không bắt nguồn từ đâu hết.
09:37
So, were testable conjectures
183
559000
3000
Vậy, liệu những phỏng đoán
được kiểm chứng
được kiểm chứng
09:40
the great innovation that opened the intellectual prison gates?
184
562000
4000
có phải là phương pháp
vĩ đại mở ra cách cửa tri thức?
vĩ đại mở ra cách cửa tri thức?
09:44
No. Contrary to what's usually said,
185
566000
3000
Không. Trái ngược với những gì ta vẫn nói,
09:47
testability is common,
186
569000
2000
Khả năng kiểm tra lại
là phổ biến,
là phổ biến,
09:49
in myths and all sorts of other irrational modes of thinking.
187
571000
4000
trong những truyền thuyết và những suy nghĩ phi lí khác,
09:53
Any crank claiming the sun will go out next Tuesday
188
575000
4000
Ý tưởng kì cục rằng mặt trời sẽ xuất hiện vào ngày Thứ Ba kế tiếp
09:57
has got a testable prediction.
189
579000
3000
có tiên đoán có thể kiểm chứng.
10:00
Consider the ancient Greek myth
190
582000
3000
Xem xét cách thần thoại Hy Lạp
10:03
explaining seasons.
191
585000
3000
lí giải các mùa trong năm
10:06
Hades, God of the Underworld,
192
588000
2000
Hades, Thần Địa Ngục
10:08
kidnaps Persephone, the Goddess of Spring,
193
590000
3000
bắt cóc Persephone, nữ thần Mùa Xuân
10:11
and negotiates a forced marriage contract,
194
593000
3000
và thỏa thuận về một cuộc hôn nhân ép buộc
10:14
requiring her to return regularly, and lets her go.
195
596000
4000
yêu cầu cô ấy phải trở lại đây đều đặn thì mới thả cô ấy đi
10:18
And each year,
196
600000
2000
Và rồi mỗi năm
10:20
she is magically compelled to return.
197
602000
3000
Cô ấy bị buộc trở về địa ngục.
10:23
And her mother, Demeter,
198
605000
2000
Và mẹ cô ấy, thần Demeter
10:25
Goddess of the Earth,
199
607000
2000
nữ thần của đất đai
10:27
is sad, and makes it cold and barren.
200
609000
5000
trở nên buồn rầu, khiến mọi vật trở nên lạnh lẽo và cằn cỗi
10:32
That myth is testable.
201
614000
3000
Truyền thuyết này có thể được kiểm nghiệm lại.
10:35
If winter is caused by Demeter's sadness,
202
617000
4000
Nếu mùa đông được gây ra do nỗi buồn của thần Demeter
10:39
then it must happen everywhere on Earth simultaneously.
203
621000
4000
thì nó phải xảy ra đồng thời ở mọi nơi trên Trái Đất
10:43
So if the ancient Greeks had only known that Australia
204
625000
3000
Vậy nếu người Hy Lạp cổ biết rằng ở nước Úc
10:46
is at its warmest when Demeter is at her saddest,
205
628000
4000
thời tiết ấm áp nhất vào lúc thần Demeter buồn bã nhất
10:50
they'd have known that their theory is false.
206
632000
3000
họ sẽ biết rằng giả thuyết của họ là sai
10:53
So what was wrong with that myth,
207
635000
3000
Vậy vấn đề của những câu chuyện thần thoại,
10:56
and with all pre-scientific thinking,
208
638000
3000
và những cách suy nghĩ tiền khoa học là gì,
10:59
and what, then, made that momentous difference?
209
641000
5000
và điều gì đã tạo ra sự khác biệt to lớn này?
11:04
I think there is one thing you have to care about.
210
646000
4000
tôi nghĩ có một thứ mà bạn phải quan tâm
11:08
And that implies
211
650000
2000
Và đó ngụ ý về
11:10
testability, the scientific method,
212
652000
3000
khả năng kiểm tra lại, phương pháp khoa học
11:13
the Enlightenment, and everything.
213
655000
2000
thời kì Khai Sáng và tất cả mọi thứ
11:15
And here is the crucial thing.
214
657000
2000
Và điều quan trọng nhất nằm ở đây.
11:17
There is such a thing as a defect in a story.
215
659000
3000
Luôn luôn có một sự sai lệch trong một câu chuyện
11:20
I don't just mean a logical defect. I mean a bad explanation.
216
662000
5000
Ý tôi không phải là về lỗi logic. Tôi muốn nói đến sự lí giải nghèo nàn
11:25
What does that mean? Well, explanation
217
667000
3000
Vậy nó có nghĩa gì? Việc lí giải
11:28
is an assertion about what's there, unseen,
218
670000
3000
là một sự xác nhận về việc có những thứ vô hình
11:31
that accounts for what's seen.
219
673000
3000
để giải thích cho những cái hữu hình
11:34
Because the explanatory role
220
676000
3000
Bởi vì vai trò lí giải
11:37
of Persephone's marriage contract
221
679000
2000
của thỏa thuận hôn nhân của Persephone
11:39
could be played equally well
222
681000
2000
có thể được thể hiện
một cách công bằng
một cách công bằng
11:41
by infinitely many other
223
683000
2000
bởi rất nhiều
11:43
ad hoc entities.
224
685000
2000
thực thể đặc biệt khác.
11:45
Why a marriage contract and not any other reason
225
687000
3000
Tại sao là một thỏa thuận hôn nhân
mà không phải bất kì lí do nào khác
mà không phải bất kì lí do nào khác
11:48
for regular annual action?
226
690000
4000
cho hoạt động thường niên này?
11:52
Here is one. Persephone wasn't released.
227
694000
3000
Lí do nằm ở đây. Persephone không hề được giải thoát.
11:55
She escaped, and returns every spring
228
697000
4000
Cô ấy bỏ trốn, và quay về mỗi khi xuân về
11:59
to take revenge on Hades,
229
701000
2000
để trả thù Hades
12:01
with her Spring powers.
230
703000
2000
với sức mạnh mùa xuân của cô ấy.
12:03
She cools his domain with Spring air,
231
705000
5000
Cô ấy làm tươi mát vùng đất
địa ngục với không khí mùa xuân
địa ngục với không khí mùa xuân
12:08
venting heat up to the surface, creating summer.
232
710000
4000
đưa không khí nóng lên bề mặt,
tạo ra mùa hè
tạo ra mùa hè
12:12
That accounts for the same phenomena as the original myth.
233
714000
4000
Điều này cũng lí giải cho hiện tượng
tương tự trong cùng một truyền thuyết
tương tự trong cùng một truyền thuyết
12:16
It's equally testable.
234
718000
3000
Nó đều có khả năng kiểm tra lại.
12:19
Yet what it asserts about reality
235
721000
3000
Tuy nhiên, điều mà nó
xác nhận trong thực tế,
xác nhận trong thực tế,
12:22
is, in many ways, the opposite.
236
724000
2000
theo nhiều cách,
hoàn toàn toàn đối lập.
hoàn toàn toàn đối lập.
12:24
And that is possible because
237
726000
2000
Và nó khả thi bởi vì
12:26
the details of the original myth
238
728000
3000
những chi tiết của thần thoại
12:29
are unrelated to seasons,
239
731000
2000
không liên quan tới các mùa
12:31
except via the myth itself.
240
733000
4000
ngoại trừ thông qua bản thân câu chuyện
12:35
This easy variability
241
737000
3000
Sự biến đổi dễ dàng này
12:38
is the sign of a bad explanation,
242
740000
4000
là dấu hiệu của việc giải thích tệ
12:42
because, without a functional reason to prefer
243
744000
4000
bởi vì, nếu không có một lí do chức năng để thể hiện
12:46
one of countless variants,
244
748000
5000
một trong hàng vạn biến thể,
12:51
advocating one of them, in preference to the others,
245
753000
2000
tán thành một trong số chúng,
hơn những thứ khác
hơn những thứ khác
12:53
is irrational.
246
755000
2000
sẽ rất phi lí.
12:55
So, for the essence of what
247
757000
2000
Vì vậy, tầm quan trọng
12:57
makes the difference to enable progress,
248
759000
3000
của việc tạo ra khác biệt để có thể tiến bộ
13:00
seek good explanations,
249
762000
2000
đó là tìm kiếm những lí giải tốt
13:02
the ones that can't be easily varied,
250
764000
3000
mà không thể dễ dàng bị biến đổi.
13:05
while still explaining the phenomena.
251
767000
5000
trong khi vẫn giải thích được
các hiện tượng.
các hiện tượng.
13:10
Now, our current explanation of seasons
252
772000
3000
Hiện nay, cách lí giải hiện tại
của chúng ta về mùa
của chúng ta về mùa
13:13
is that the Earth's axis is tilted like that,
253
775000
4000
đó là trục Trái Đất bị nghiêng như vậy
13:17
so each hemisphere tilts toward the sun for half the year,
254
779000
3000
nên mỗi bán cầu nghiêng về phía mặt trời mỗi năm
13:20
and away for the other half.
255
782000
3000
và ngược lại vào nửa nửa năm sau
13:23
Better put that up.
256
785000
2000
Và đó thật sự tốt hơn hẳn.
13:25
(Laughter)
257
787000
1000
(Tiếng cười)
13:26
That's a good explanation: hard to vary,
258
788000
5000
Đó là một lí giải tốt: khó thay đổi
13:31
because every detail plays a functional role.
259
793000
3000
bởi vì mỗi chi tiết đóng một vai trò chức năng
13:34
For instance, we know, independently of seasons,
260
796000
3000
Ví dụ về mỗi mùa, chúng ta biết
13:37
that surfaces tilted away
261
799000
2000
rằng những bề mặt sẽ nghiêng
13:39
from radiant heat are heated less,
262
801000
3000
ra khỏi vùng nhiệt bức xạ ít hơn
13:42
and that a spinning sphere, in space,
263
804000
3000
và trong không gian, Trái Đất
13:45
points in a constant direction.
264
807000
3000
luôn hướng về một hướng nhất định
13:48
And the tilt also explains
265
810000
3000
Và sự nghiêng này cũng giải thích
13:51
the sun's angle of elevation at different times of year,
266
813000
4000
sự nâng góc chiếu của mặt trời
trong thời điểm khác nhau trong năm
trong thời điểm khác nhau trong năm
13:55
and predicts that the seasons
267
817000
2000
và dự đoán cho việc các mùa
13:57
will be out of phase in the two hemispheres.
268
819000
3000
sẽ bị lệch chu kì ở hai bán cầu
14:00
If they'd been observed in phase,
269
822000
2000
Nếu chúng được quan sát theo giai đoạn
14:02
the theory would have been refuted.
270
824000
2000
giả thuyết này sẽ bị bác bỏ
14:04
But now, the fact that it's also a good explanation,
271
826000
5000
Nhưng bây giờ, sự thật là
đó cũng là một lí giải tốt,
đó cũng là một lí giải tốt,
14:09
hard to vary, makes the crucial difference.
272
831000
5000
khó thay đổi, đã tạo ra
một thay đổi quan trọng.
một thay đổi quan trọng.
14:14
If the ancient Greeks had found out
273
836000
2000
Nếu người Hy Lạp cổ phát hiện ra
14:16
about seasons in Australia,
274
838000
3000
mùa ở nước Úc
14:19
they could have easily varied their myth
275
841000
2000
họ có thể đã dễ dàng thay đổi truyền thuyết của họ
14:21
to predict that.
276
843000
2000
để dự đoán về điều đó.
14:23
For instance, when Demeter is upset,
277
845000
2000
Ví dụ như khi nữ thần Demeter buồn bã,
14:25
she banishes heat from her vicinity,
278
847000
3000
người đã đẩy khí nóng ở những vùng lân cận
14:28
into the other hemisphere, where it makes summer.
279
850000
3000
đến một bán cầu khác, và tạo ra mùa hè
14:31
So, being proved wrong by observation,
280
853000
3000
Vì vậy, đã được quan sát chứng minh là sai
14:34
and changing their theory accordingly,
281
856000
2000
và thay đổi giả thuyết cho phù hợp
14:36
still wouldn't have got the ancient Greeks
282
858000
3000
vẫn không thể đưa người Hy Lạp cổ
14:39
one jot closer to understanding seasons,
283
861000
3000
đến gần với cách hiểu về các mùa
14:42
because their explanation was bad: easy to vary.
284
864000
3000
bởi vì lời lí giải của họ không hợp lí,
dễ bị thay đổi.
dễ bị thay đổi.
14:45
And it's only when an explanation is good
285
867000
3000
Và nó chỉ là một lí giải đúng khi
14:48
that it even matters whether it's testable.
286
870000
2000
nó thậm chí có ý nghĩa dù nó được thử nghiệm
14:50
If the axis-tilt theory had been refuted,
287
872000
3000
Nếu lí thuyết về nghiêng trục bị bác bỏ,
14:53
its defenders would have had nowhere to go.
288
875000
2000
những người bảo vệ nó sẽ không biết phải làm gì
14:55
No easily implemented change
289
877000
3000
không có bất kì thay đổi bổ sung nào
14:58
could make that tilt
290
880000
2000
có thể làm cho sự nghiêng
15:00
cause the same seasons in both hemispheres.
291
882000
5000
gây ra những mùa giống nhau
ở cả hai bán cầu
ở cả hai bán cầu
15:05
The search for hard-to-vary explanations
292
887000
3000
Việc tìm kiếm những lí giải khó bị thay đổi
15:08
is the origin of all progress.
293
890000
3000
là nguồn gốc của mọi quá trình
15:11
It's the basic regulating principle
294
893000
3000
Nó là nguyên tắc điều chỉnh căn bản
15:14
of the Enlightenment.
295
896000
2000
của thời kì Khai Sáng
15:16
So, in science, two false approaches blight progress.
296
898000
4000
Vậy, trong khoa học,
có 2 phương pháp sai làm hỏng sự tiến bộ.
có 2 phương pháp sai làm hỏng sự tiến bộ.
15:20
One is well known: untestable theories.
297
902000
3000
Một, khá phổ biến:
những giả thuyết không kiểm chứng được.
những giả thuyết không kiểm chứng được.
15:23
But the more important one is explanationless theories.
298
905000
4000
Nhưng cái quan trọng hơn là
những giả thuyết không lí giải được
những giả thuyết không lí giải được
15:27
Whenever you're told that some existing statistical trend will continue,
299
909000
4000
Khi nào bạn nghe rằng
những xu hướng thống kê hiện tại sẽ tiếp tục,
những xu hướng thống kê hiện tại sẽ tiếp tục,
15:31
but you aren't given a hard-to-vary account
300
913000
3000
nhưng bạn lại không được có được
một luận chứng khó biến đổi
một luận chứng khó biến đổi
15:34
of what causes that trend,
301
916000
3000
của nguyên nhân tạo ra xu hướng đó,
15:37
you're being told a wizard did it.
302
919000
2000
bạn được dạy là một thuật sĩ tạo ra nó.
15:39
When you are told that carrots have human rights
303
921000
3000
Khi bạn được dạy rằng
cà rốt cũng có quyền con người
cà rốt cũng có quyền con người
15:42
because they share half our genes --
304
924000
2000
vì nó có nửa bộ gen
tương tự chúng ta--
tương tự chúng ta--
15:44
but not how gene percentages confer rights -- wizard.
305
926000
6000
chứ không phải là làm cách nào
số phần trăm gen đó được trao quyền.
số phần trăm gen đó được trao quyền.
15:50
When someone announces that the nature-nurture debate
306
932000
4000
Khi ai đó thông cáo rằng
những lập luận về gìn giữ môi trường
những lập luận về gìn giữ môi trường
15:54
has been settled because there is evidence
307
936000
2000
sẽ không thay đổi vì có những bằng chứng
15:56
that a given percentage of our
308
938000
2000
rằng có một phần trăm nhất định của
15:58
political opinions are genetically inherited,
309
940000
4000
những quan điểm chính trị của chúng ta được di truyền,
16:02
but they don't explain how genes cause opinions,
310
944000
4000
nhưng lại không lí giải được
làm sao gen tạo ra quan điểm,
làm sao gen tạo ra quan điểm,
16:06
they've settled nothing. They are saying that our
311
948000
2000
thì họ không chứng minh được gì cả.
Họ nói rằng
Họ nói rằng
16:08
opinions are caused by wizards,
312
950000
2000
quan điểm của chúng ta được
các thuật sĩ tạo ra,
các thuật sĩ tạo ra,
16:10
and presumably so are their own.
313
952000
3000
và có lẽ của họ cũng vậy.
16:13
That the truth consists of
314
955000
3000
Sự thật này bao gồm
16:16
hard to vary assertions about reality
315
958000
4000
những đánh giá khó bị thay đổi về thực tại
16:20
is the most important fact
316
962000
3000
là sự thật quan trọng nhất
16:23
about the physical world.
317
965000
2000
về thế giới quan.
16:25
It's a fact that is, itself, unseen,
318
967000
3000
Đó là một sự thật rằng
có những thứ vô hình
có những thứ vô hình
16:28
yet impossible to vary. Thank you.
319
970000
4000
mà bất di bất dịch.
Cảm ơn các bạn.
Cảm ơn các bạn.
16:32
(Applause)
320
974000
4000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com