TEDGlobal 2009
David Deutsch: A new way to explain explanation
David Deutsch: Anlamları anlatmanın yeni yolu
Filmed:
Readability: 5
1,268,796 views
Onbinlerce senedir atalarımız dünyayı efsaneler aracılığı ile anladılar ve değişim çok yavaştı. Sadece birkaç yüzyıl içerisinde bilimsel bilginin yükselişi dünyayı dönüştürdü. Peki neden? Fizikçi David Deutsch çok zekice bir cevap öneriyor.
David Deutsch - Quantum physicist
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
David Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'm sure that, throughout the hundred-thousand-odd years
0
0
5000
Eminim ki, türümüzün var olduğu,
00:23
of our species' existence,
1
5000
3000
yüzbinlerce senedir,
00:26
and even before,
2
8000
3000
ve belki bundan dahada önce,
00:29
our ancestors looked up at the night sky,
3
11000
2000
atalarımız gece gökyüzüne bakıp,
00:31
and wondered what stars are.
4
13000
3000
yıldızların aslında ne olduğunu merak ettiler.
00:34
Wondering, therefore,
5
16000
2000
Görebildiklerini,
00:36
how to explain what they saw
6
18000
4000
göremedikleri bağlamında
00:40
in terms of things unseen.
7
22000
5000
nasıl açıklayacaklarını düşündüler.
00:45
Okay, so, most people
8
27000
4000
Tabiki çoğu insan,
00:49
only wondered that occasionally, like today,
9
31000
3000
aynen bugün olduğu gibi, sadece bazen merak etti,
00:52
in breaks from whatever
10
34000
2000
normalde yaptığı gibi "herneyse"
00:54
normally preoccupied them.
11
36000
2000
diyerek avunmaktan farklı olarak.
00:56
But what normally preoccupied them
12
38000
4000
Ancak bu avuntuları
01:00
also involved yearning to know.
13
42000
3000
aynı zamanda bilmeye özlemlerinide içeriyordu.
01:03
They wished they knew
14
45000
3000
Bilmek istediler;
01:06
how to prevent their food supply
15
48000
2000
yiyecek kaynaklarını azalmaktan
01:08
from sometimes failing,
16
50000
2000
nasıl koruyabileceklerini
01:10
and how they could rest when they were tired
17
52000
3000
ve yorulduklarında aç kalma riski olmadan
01:13
without risking starvation,
18
55000
4000
nasıl dinleneceklerini,
01:17
be warmer, cooler, safer,
19
59000
4000
nasıl ısınacaklarını, serinleyeceklerini, güvende olacaklarını
01:21
in less pain.
20
63000
2000
acı çekmeden bilmek istediler.
01:23
I bet those prehistoric cave artists
21
65000
3000
Bahse girerim
01:26
would have loved to know
22
68000
2000
tarih öncesi mağara ressamları
01:28
how to draw better.
23
70000
2000
daha iyi nasıl çizebileceklerini bilmek isterdi.
01:30
In every aspect of their lives,
24
72000
5000
Yaşamlarının her alanında,
01:35
they wished for progress, just as we do.
25
77000
5000
gelişmek istediler, aynen bizim yaptığımız gibi.
01:40
But they failed, almost completely, to make any.
26
82000
6000
Ancak neredeyse tamamen başarısız oldular.
01:46
They didn't know how to.
27
88000
3000
Bunu nasıl becerebileceklerini bilmiyorlardı.
01:49
Discoveries like fire
28
91000
4000
Ateş gibi bazı buluşlar
01:53
happened so rarely, that from an individual's point of view,
29
95000
4000
o kadar seyrek oluyordu ki, bir bireyin bakış açısından
01:57
the world never improved.
30
99000
3000
dünya hiç değişmedi.
02:00
Nothing new was learned.
31
102000
4000
Yeni hiç birşey öğrenilmedi.
02:04
The first clue to the origin of starlight
32
106000
3000
Yıldızların ışığının kaynağına dair ilk ipucu
02:07
happened as recently as 1899: radioactivity.
33
109000
7000
son zamanlarda, 1899 yılında ortaya atıldı: radyoaktivite.
02:14
Within 40 years,
34
116000
2000
40 yıl içerisinde,
02:16
physicists discovered the whole explanation,
35
118000
4000
fizikçiler bunu bütünüyle açıkladılar,
02:20
expressed, as usual, in elegant symbols.
36
122000
5000
her zamanki gibi zarif bazı semboller ile.
02:25
But never mind the symbols.
37
127000
2000
Ama sembollere takılmayın.
02:27
Think how many discoveries
38
129000
4000
Bunların kaç tane buluşa
02:31
they represent.
39
133000
2000
karşılık geldiğini düşünün.
02:33
Nuclei and nuclear reactions, of course.
40
135000
3000
Çekirdek ve nükleer reaksiyonlar tabiki.
02:36
But isotopes, particles of electricity,
41
138000
7000
Fakat izotoplar, elektriğin parçacıkları,
02:43
antimatter,
42
145000
4000
antimadde,
02:47
neutrinos,
43
149000
2000
nötrinolar,
02:49
the conversion of mass to energy -- that's E=mc^2 --
44
151000
4000
kütlenin enerjiye çevrimi --E=mc^2 den bahsediyoruz--
02:53
gamma rays,
45
155000
2000
gama ışınları,
02:55
transmutation.
46
157000
4000
transmutasyon.
02:59
That ancient dream that had always eluded the alchemists
47
161000
5000
Simyacıları hep meşgul etmiş olan o eski hayal
03:04
was achieved through these same theories
48
166000
2000
yine yıldızların ışığını açıklayan
03:06
that explained starlight
49
168000
2000
bu ayni teoriler ile gerçekleşmiştir
03:08
and other ancient mysteries,
50
170000
3000
aynen diğer eski gizemler
03:11
and new, unexpected phenomena.
51
173000
3000
ve beklenmedik fenomenler gibi.
03:14
That all that, discovered in 40 years,
52
176000
4000
Son 40 yılda keşfedilen bütün bunların
03:18
had not been in the previous hundred thousand,
53
180000
3000
yüz binlerce sene önce keşfedilmemelerinin sebebi
03:21
was not for lack of thinking
54
183000
4000
ne yıldızlar hakkındaki yetersiz düşüncelerinden
03:25
about stars, and all those other urgent problems they had.
55
187000
4000
ne de daha acil bazi sorunlarının oluşundandı.
03:29
They even arrived at answers,
56
191000
3000
Hayatlarını domine eden
03:32
such as myths,
57
194000
2000
bazı efsanelerde
03:34
that dominated their lives,
58
196000
2000
cevaplar bile bulmuşlardı,
03:36
yet bore almost no resemblance
59
198000
4000
her ne kadar gerçeğe
03:40
to the truth.
60
202000
2000
pek yaklaşamamış olsalarda.
03:42
The tragedy of that protracted stagnation
61
204000
5000
Bu ilerlemeyi geri bırakan trajedininin
03:47
isn't sufficiently recognized, I think.
62
209000
2000
tam olarak anlaşıldığını düşünmüyorum.
03:49
These were people with brains of
63
211000
2000
Bunlar, bu buluşları yapan insanlar ile
03:51
essentially the same design
64
213000
3000
aşağı yukarı aynı beyin yapısına
03:54
that eventually did discover all those things.
65
216000
5000
sahip kişilerdi.
03:59
But that ability to make progress
66
221000
4000
Ancak bu ilerleme yapabilme kabiliyeti
04:03
remained almost unused,
67
225000
3000
neredeyse hiç kullanılmadı,
04:06
until the event that
68
228000
3000
ta ki insan doğasında
04:09
revolutionized the human condition
69
231000
2000
devrim niteliği taşıyan olay gerçekleşıp
04:11
and changed the universe.
70
233000
2000
evreni degiştirene dek.
04:13
Or so we should hope.
71
235000
2000
Ya da biz öyle umuyoruz.
04:15
Because that event was the
72
237000
2000
Çünkü bu olay
04:17
Scientific Revolution,
73
239000
2000
bilimsel devrimdi,
04:19
ever since which our knowledge
74
241000
2000
ki bu zamana kadar
04:21
of the physical world,
75
243000
2000
fiziksel dünya bilgimiz,
04:23
and of how to adapt it to our wishes,
76
245000
4000
ve bunu beklentilerimize nasıl adapte edebileceğimiz,
04:27
has been growing relentlessly.
77
249000
2000
önlenemez bir hızla genişliyordu.
04:29
Now, what had changed?
78
251000
3000
Peki şimdi ne değişti?
04:32
What were people now doing for the first time
79
254000
2000
Şimdi insanlar ilk defa ne yapıyorlardı ki
04:34
that made that difference
80
256000
2000
tıkanıklıktan, hızlı
04:36
between stagnation
81
258000
2000
ve ucu açık buluşlara
04:38
and rapid, open-ended discovery?
82
260000
4000
kadar büyük bir fark yaratabilmişti?
04:42
How to make that difference
83
264000
2000
Bu farkı nasıl yaratacağımız
04:44
is surely the most important universal truth
84
266000
4000
bilinmesi mümkün
04:48
that it is possible to know.
85
270000
2000
en önemli evrensel gerçektir.
04:50
Worryingly, there is no consensus about what it is.
86
272000
5000
Bunun ne olduğuna dair fikir birliği olmaması endişe verici.
04:55
So, I'll tell you.
87
277000
2000
Bunu size ben açıklayacağım.
04:57
But I'll have to backtrack a little first.
88
279000
4000
Fakat önce biraz geriye gitmem gerekiyor.
05:01
Before the Scientific Revolution,
89
283000
3000
Bilimsel devrimden önce,
05:04
they believed that everything important, knowable,
90
286000
3000
önemli olan ve bilinebilir herşeyin
05:07
was already known,
91
289000
2000
zaten bilindiğine inanılıyordu,
05:09
enshrined in ancient writings, institutions,
92
291000
3000
eski yazıtlarda, kurumlarda
05:12
and in some genuinely useful rules of thumb --
93
294000
3000
ve bazı faydalı pratik kurallarda belirtildiği üzere,
05:15
which were, however, entrenched as dogmas,
94
297000
4000
ki bunlar birçok yanlış inançla beraber
05:19
along with many falsehoods.
95
301000
2000
kökleşmiş dogmalardı.
05:21
So they believed that knowledge came from authorities
96
303000
4000
Yani bilgi aslında, hakkında çok az şey bildikleri
05:25
that actually knew very little.
97
307000
3000
başka otoritelerden geliyordu.
05:28
And therefore progress
98
310000
3000
Ve bu yüzden ilerleme
05:31
depended on learning how to reject
99
313000
3000
alimlerin, rahiplerin,
05:34
the authority of learned men,
100
316000
3000
geleneklerin ve yöneticilerin
05:37
priests, traditions and rulers.
101
319000
4000
otoritelerini reddetmeye dayanıyordu.
05:41
Which is why the Scientific Revolution
102
323000
3000
İşte bu yüzden bilimsel devrimin
05:44
had to have a wider context.
103
326000
2000
çok daha geniş bir bağlamı olması gerekiyordu:
05:46
The Enlightenment, a revolution in how
104
328000
4000
Aydınlanma, otoriteye bağımlı olmadan
05:50
people sought knowledge,
105
332000
3000
insanların bilgi soğurmaya
05:53
trying not to rely on authority.
106
335000
3000
gayret ettiği bir devrim.
05:56
"Take no one's word for it."
107
338000
2000
"Kimsenin lafına inanmayın."
05:58
But that can't be what made the difference.
108
340000
4000
Ancak farkı yaratan bu olamaz.
06:02
Authorities had been rejected before, many times.
109
344000
2000
Otorite daha önce pek çok defa reddedilmişti.
06:04
And that rarely, if ever,
110
346000
2000
Ve bu daha önce olsa dahi
06:06
caused anything like the Scientific Revolution.
111
348000
4000
çok seyrek bir bilimsel devrime sebep olmuştu.
06:10
At the time, what they thought
112
352000
2000
O zamanlar, bilimi farklılaştıranın
06:12
distinguished science
113
354000
2000
görülmeyen şeyler hakkındaki
06:14
was a radical idea about things unseen,
114
356000
4000
radikal bir fikir olan
06:18
known as empiricism.
115
360000
3000
ampirizm oldugu düşünülüyordu.
06:21
All knowledge derives from the senses.
116
363000
5000
Bütün bilgi algılarımızdan gelir.
06:26
Well, we've seen that that can't be true.
117
368000
3000
Bunun doğru olamayacağını gördük.
06:29
It did help by promoting
118
371000
4000
Bunun yardımı,
06:33
observation and experiment.
119
375000
2000
gözlem ve deneylere yaptığı etki ile oldu.
06:35
But, from the outset, it was obvious
120
377000
2000
Fakat sonuca baktığımızda
06:37
that there was something horribly wrong with it.
121
379000
3000
ortada korkunç bir yanlışın olduğu çok açıktı.
06:40
Knowledge comes from the senses.
122
382000
2000
Bilgi algılarımızdan gelir.
06:42
In what language? Certainly not the language of mathematics,
123
384000
3000
Hangi dilde? Galile'nin, doğanın kitabının yazıldığı dil olduğunu
06:45
in which, Galileo rightly said,
124
387000
3000
söylediği matematik dilinde
06:48
the book of nature is written.
125
390000
3000
olmadığı kesin.
06:51
Look at the world. You don't see equations
126
393000
3000
Dünyaya bakın. Dağların yamacına
06:54
carved on to the mountainsides.
127
396000
3000
yazılı denklemler göremezsiniz.
06:57
If you did, it would be because people
128
399000
2000
Eğer görüyorsanız, insanlar yonttukları
06:59
had carved them.
129
401000
2000
için görüyorsunuzdur.
07:01
By the way, why don't we do that?
130
403000
3000
Bu arada, neden bunu yapmıyoruz?
07:04
What's wrong with us?
131
406000
2000
Derdimiz ne?
07:06
(Laughter)
132
408000
1000
(Gülüşmeler)
07:07
Empiricism is inadequate
133
409000
2000
Ampirizm yetersizdir
07:09
because, well,
134
411000
2000
çünkü
07:11
scientific theories explain the seen in terms of the unseen.
135
413000
5000
bilimsel teoriler görünenleri, görünmeyenlere dayanarak açıklar.
07:16
And the unseen, you have to admit,
136
418000
2000
Ve kabul etmeniz gerekir ki
07:18
doesn't come to us through the senses.
137
420000
2000
görünmeyenler bize algılarımızdan gelmezler.
07:20
We don't see those nuclear reactions in stars.
138
422000
4000
Yıldızlardaki nükleer reaksiyonları görmeyiz.
07:24
We don't see the origin of species.
139
426000
3000
Türlerin kökenini görmeyiz.
07:27
We don't see the curvature of space-time,
140
429000
4000
Uzay-zaman kıvrımlarını
07:31
and other universes.
141
433000
2000
ve başka evrenleri görmeyiz.
07:33
But we know about those things.
142
435000
3000
Fakat bunları biliyoruz.
07:36
How?
143
438000
2000
Nasıl?
07:38
Well, the classic empiricist answer is induction.
144
440000
5000
Klasik ampirizmin cevabı, tümevarım.
07:43
The unseen resembles the seen.
145
445000
4000
Görülmeyen, görünene benzer.
07:47
But it doesn't.
146
449000
2000
Ama benzemiyor.
07:49
You know what the clinching evidence was
147
451000
2000
Uzay-zamanın kıvrıldığını ortaya koyan
07:51
that space-time is curved?
148
453000
3000
kanıt neydi biliyormusunuz.
07:54
It was a photograph, not of space-time,
149
456000
3000
Bir fotoğraftı, uzay-zamanın değil,
07:57
but of an eclipse, with a dot there rather than there.
150
459000
4000
ama bir güneş tutulmasının, burası yerine burada olan bir nokta ile.
08:01
And the evidence for evolution?
151
463000
2000
Ya evrimin kanıtı?
08:03
Some rocks and some finches.
152
465000
3000
Birkaç kaya ve birkaç ispinoz kuşu.
08:06
And parallel universes? Again: dots there,
153
468000
3000
Ya paralel evrenler? Tekrardan: noktalar
08:09
rather than there, on a screen.
154
471000
2000
bir ekranda burasi yerine burada olan.
08:11
What we see, in all these cases,
155
473000
3000
Bütün bu örneklerde gördüklerimiz
08:14
bears no resemblance to the reality
156
476000
4000
vardığımız sağduyulu gerçeklere
08:18
that we conclude is responsible --
157
480000
2000
hiç benzerlik göstermiyor --
08:20
only a long chain of theoretical reasoning
158
482000
4000
sadece uzun teorik bir muhakeme zinciri
08:24
and interpretation connects them.
159
486000
2000
ve yorumlama bunları birbirine bağlayabiliyor.
08:26
"Ah!" say creationists.
160
488000
3000
"Ah!" diyor yaratılışcılar,
08:29
"So you admit it's all interpretation.
161
491000
2000
"Hepsinin birer yorum olduğunu kabul ediyorsunuz.
08:31
No one has ever seen evolution.
162
493000
3000
Kimse evrilmedi.
08:34
We see rocks.
163
496000
2000
Kayaları görüyoruz.
08:36
You have your interpretation. We have ours.
164
498000
3000
Sizin kendi yorumunuz var. Bizim kendi.
08:39
Yours comes from guesswork,
165
501000
2000
Sizinkisi tahmin işi;
08:41
ours from the Bible."
166
503000
2000
bizimkisi ise İncil'den"
08:43
But what creationist and empiricists both ignore
167
505000
6000
Fakat yaratılışcıların ve ampirizmcilerin görmezden geldiği,
08:49
is that, in that sense,
168
511000
2000
aynı bağlamda
08:51
no one has ever seen a bible either,
169
513000
3000
kimse İncil'i de gormedi,
08:54
that the eye only detects light, which we don't perceive.
170
516000
4000
zira göz sadece, bizim hissedemediğimiz, ışığı algılayabiliyor.
08:58
Brains only detect nerve impulses.
171
520000
3000
Beyinler sadece sinir itkilerini algılayabiliyor.
09:01
And they don't perceive even those as what they really are,
172
523000
3000
Ve onlar bile bu itkilerin gerçek halleri olan
09:04
namely electrical crackles.
173
526000
2000
elektrik çıtırdılarını hissedemiyorlar.
09:06
So we perceive nothing as what it really is.
174
528000
5000
Yani sonuçta hiçbirşeyi gerçekte oldukları şekli ile algılamıyoruz.
09:11
Our connection to reality
175
533000
3000
Bizi gerçeğe bağlayan
09:14
is never just perception.
176
536000
2000
asla sadece sezgilerimiz değil.
09:16
It's always, as Karl Popper put it,
177
538000
4000
Bu herzaman için, Karl Popper'ın söylediği gibi,
09:20
theory-laden.
178
542000
3000
kuram-yüklüdür.
09:23
Scientific knowledge isn't derived from anything.
179
545000
3000
Bilimsel bilgi hiçbirşeyden türememiştir.
09:26
It's like all knowledge. It's conjectural, guesswork,
180
548000
5000
Aynı diğer bütün bilgiler gibidir. Tahmini, varsayımsal,
09:31
tested by observation,
181
553000
2000
gözlemle test edilmiştir,
09:33
not derived from it.
182
555000
4000
ondan türememiştir.
09:37
So, were testable conjectures
183
559000
3000
Bu bağlamda, test edilebilir varsayımlar
09:40
the great innovation that opened the intellectual prison gates?
184
562000
4000
akıl zindanın kapılarını açan büyük buluş muydu?
09:44
No. Contrary to what's usually said,
185
566000
3000
Hayır. Çoğunlukla söylenenin tam tersi,
09:47
testability is common,
186
569000
2000
efsanelerde ve her türlü irrasyonel düşünce modellerinde,
09:49
in myths and all sorts of other irrational modes of thinking.
187
571000
4000
test edilebilirlik geneldir.
09:53
Any crank claiming the sun will go out next Tuesday
188
575000
4000
Güneşin bir dahaki Salı'ya söneceğini iddia eden her uçuğun
09:57
has got a testable prediction.
189
579000
3000
test edilebilir bir tahmini vardır.
10:00
Consider the ancient Greek myth
190
582000
3000
Eski Yunandaki mevsimleri açıklayan
10:03
explaining seasons.
191
585000
3000
efsaneyi ele alalım.
10:06
Hades, God of the Underworld,
192
588000
2000
Hades, yer altı tanrısı,
10:08
kidnaps Persephone, the Goddess of Spring,
193
590000
3000
bahar tanrıçası Persephone'yi kaçırır
10:11
and negotiates a forced marriage contract,
194
593000
3000
ve belirli aralıklar ile geri gelmesini zorlayan
10:14
requiring her to return regularly, and lets her go.
195
596000
4000
bir evlilik sözleşmesini imzalatır ve gitmesine izin verir.
10:18
And each year,
196
600000
2000
Her sene,
10:20
she is magically compelled to return.
197
602000
3000
büyülü bir şekilde geri dönmeye mecbur kalır Persephone.
10:23
And her mother, Demeter,
198
605000
2000
Ve annesi Demeter'in,
10:25
Goddess of the Earth,
199
607000
2000
yer yüzü tanrıçası,
10:27
is sad, and makes it cold and barren.
200
609000
5000
hüznünden dünya soğuk ve çorak hale gelir.
10:32
That myth is testable.
201
614000
3000
Bu efsane test edilebilir.
10:35
If winter is caused by Demeter's sadness,
202
617000
4000
Eğer kış Demeter'in üzüntüsünden kaynaklanıyorsa,
10:39
then it must happen everywhere on Earth simultaneously.
203
621000
4000
bu durumda dünyada heryerde aynı anda olmalıdır.
10:43
So if the ancient Greeks had only known that Australia
204
625000
3000
Yani eğer eski Yunanlılar Avustralya kıtasının
10:46
is at its warmest when Demeter is at her saddest,
205
628000
4000
Demeter üzgünken en sıcak zamanları olduğunu bilselerdi
10:50
they'd have known that their theory is false.
206
632000
3000
teorilerinin yanlış olduğunu anlayacaklardı.
10:53
So what was wrong with that myth,
207
635000
3000
Peki efsanelerdeki ve bilim öncesi düşündeki,
10:56
and with all pre-scientific thinking,
208
638000
3000
yanlışlık neydi
10:59
and what, then, made that momentous difference?
209
641000
5000
ve aradaki bu ciddi farkı ortaya çıkaran neydi?
11:04
I think there is one thing you have to care about.
210
646000
4000
Bence önemsemeniz gereken sadece tek birşey var.
11:08
And that implies
211
650000
2000
Ve bunun
11:10
testability, the scientific method,
212
652000
3000
test edilebilirliği, bilimsel metodu,
11:13
the Enlightenment, and everything.
213
655000
2000
Aydınlanmayı ve herşeyi içermesi gerekiyor.
11:15
And here is the crucial thing.
214
657000
2000
Ve işte kritik nokta.
11:17
There is such a thing as a defect in a story.
215
659000
3000
Hikayede hata diye birşey var.
11:20
I don't just mean a logical defect. I mean a bad explanation.
216
662000
5000
Sadece mantıksal bir hatadan bahsetmiyorum. Hatalı bir anlatımı kastediyorum.
11:25
What does that mean? Well, explanation
217
667000
3000
Bu ne anlama geliyor? Anlatım,
11:28
is an assertion about what's there, unseen,
218
670000
3000
görünenlerin üzerinden,
11:31
that accounts for what's seen.
219
673000
3000
görünmeyenleri teyyid etmektir.
11:34
Because the explanatory role
220
676000
3000
Çünkü Persephone'nin evlilik sözleşmesinin
11:37
of Persephone's marriage contract
221
679000
2000
oynadığı açıklayıcı rol
11:39
could be played equally well
222
681000
2000
aynı şekilde sayısız
11:41
by infinitely many other
223
683000
2000
farklı şekillerde
11:43
ad hoc entities.
224
685000
2000
oynanabilirdi.
11:45
Why a marriage contract and not any other reason
225
687000
3000
Neden evlilik sözleşmesi ve başka farklı bir sebep değil,
11:48
for regular annual action?
226
690000
4000
senelik bir olayı açıklamak için?
11:52
Here is one. Persephone wasn't released.
227
694000
3000
Mesela bu. Persephone serbest bırakılmaz.
11:55
She escaped, and returns every spring
228
697000
4000
Kaçar ve her bahar güçlerini toplayarak
11:59
to take revenge on Hades,
229
701000
2000
Hades'ten intikam almak için
12:01
with her Spring powers.
230
703000
2000
geri döner.
12:03
She cools his domain with Spring air,
231
705000
5000
Kendi bölgesini bahar havası ile soğutur,
12:08
venting heat up to the surface, creating summer.
232
710000
4000
yüzeye doğru sıcak hava göndererek yazı yaratır.
12:12
That accounts for the same phenomena as the original myth.
233
714000
4000
Bu orjinal efsane gibi aynı fenomeni açıklar.
12:16
It's equally testable.
234
718000
3000
Aynı şekilde test edilebilir.
12:19
Yet what it asserts about reality
235
721000
3000
Fakat bu, gerçeklik hakkında
12:22
is, in many ways, the opposite.
236
724000
2000
birçok açıdan tam tersini belirtir.
12:24
And that is possible because
237
726000
2000
Bu olasıdır, çünkü,
12:26
the details of the original myth
238
728000
3000
orjinal efsanenin detayları
12:29
are unrelated to seasons,
239
731000
2000
mevsimlerle alakalı değildir,
12:31
except via the myth itself.
240
733000
4000
efsanenin kendi kendine olan aracılığı hariç.
12:35
This easy variability
241
737000
3000
Bu kolay değişkenlik
12:38
is the sign of a bad explanation,
242
740000
4000
kötü bir açıklamanın göstergesidir.
12:42
because, without a functional reason to prefer
243
744000
4000
Çünkü, sayısız değişkenlerden herhangi bir tanesini
12:46
one of countless variants,
244
748000
5000
fonksiyonel bir sebep olmadan seçmek
12:51
advocating one of them, in preference to the others,
245
753000
2000
ya da, bir değişkeni diger bir değişkene üstün tutmak,
12:53
is irrational.
246
755000
2000
rasyonel bir çaba değildir.
12:55
So, for the essence of what
247
757000
2000
Demek ki, gelişimi yaratan
12:57
makes the difference to enable progress,
248
759000
3000
değişimlerin esansını yakalayabilmek için,
13:00
seek good explanations,
249
762000
2000
fenomeni hala açıklayabilen
13:02
the ones that can't be easily varied,
250
764000
3000
ve aynı zamanda çeşitlendirilemeyen
13:05
while still explaining the phenomena.
251
767000
5000
iyi açıklamalar bulmak gerekiyor.
13:10
Now, our current explanation of seasons
252
772000
3000
Mevsimler için şimdiki açıklamamız,
13:13
is that the Earth's axis is tilted like that,
253
775000
4000
dünya eksenin eğik olması
13:17
so each hemisphere tilts toward the sun for half the year,
254
779000
3000
ve böylece her yarı kürenin senenin yarısı
13:20
and away for the other half.
255
782000
3000
güneşe doğru dönmesi.
13:23
Better put that up.
256
785000
2000
Buna bir bakalım.
13:25
(Laughter)
257
787000
1000
(Gülüşmeler)
13:26
That's a good explanation: hard to vary,
258
788000
5000
Bu iyi bir açıklama: çeşitlendirmek zor,
13:31
because every detail plays a functional role.
259
793000
3000
çünkü her detay işlevsel bir rol oynuyor.
13:34
For instance, we know, independently of seasons,
260
796000
3000
Mesela, mevsimlerden ayrı olarak,
13:37
that surfaces tilted away
261
799000
2000
ısı kaynağına eğimli
13:39
from radiant heat are heated less,
262
801000
3000
yüzeylerde ısınmanın daha az olduğunu
13:42
and that a spinning sphere, in space,
263
804000
3000
ve uzayda dönen bir kürenin sürekli
13:45
points in a constant direction.
264
807000
3000
aynı yöne baktığını biliyoruz.
13:48
And the tilt also explains
265
810000
3000
Ayrıca eğim aynı anda
13:51
the sun's angle of elevation at different times of year,
266
813000
4000
yılın değişik zamanlarında güneşin yükselme açısının farklı olacağını
13:55
and predicts that the seasons
267
817000
2000
ve mevsimlerin dönemlerinin iki yarı kürede
13:57
will be out of phase in the two hemispheres.
268
819000
3000
farklı olacağını açıklıyor.
14:00
If they'd been observed in phase,
269
822000
2000
Eğer eş zamanlı oldukları gözlenseydi,
14:02
the theory would have been refuted.
270
824000
2000
teoride çürümüş olacaktı.
14:04
But now, the fact that it's also a good explanation,
271
826000
5000
Fakat şimdi, çeşitlendirilemeyen iyi bir açıklama oluşu
14:09
hard to vary, makes the crucial difference.
272
831000
5000
aradaki en önemli farkı yaratıyor.
14:14
If the ancient Greeks had found out
273
836000
2000
Eğer eskı Yunanlılar
14:16
about seasons in Australia,
274
838000
3000
Avustralya'dakı mevsimleri biliyor olsaydı
14:19
they could have easily varied their myth
275
841000
2000
efsanelerini bu durumuda gösterecek şekilde
14:21
to predict that.
276
843000
2000
çok kolay çeşitlendirebilirlerdi.
14:23
For instance, when Demeter is upset,
277
845000
2000
Mesela, Demeter üzgünken
14:25
she banishes heat from her vicinity,
278
847000
3000
sıcaklığı çevresinden uzaklaştırıp
14:28
into the other hemisphere, where it makes summer.
279
850000
3000
diğer yarı küreye gönderdiği için orada yaz oluyordu.
14:31
So, being proved wrong by observation,
280
853000
3000
Yani gözlem ile yanlışlığını kanıtladıktan sonra
14:34
and changing their theory accordingly,
281
856000
2000
teoriyi gereğince değiştirmek
14:36
still wouldn't have got the ancient Greeks
282
858000
3000
eski Yunanlıların mevsimleri anlayışına
14:39
one jot closer to understanding seasons,
283
861000
3000
zerre kadar fayda sağlamayacaktı,
14:42
because their explanation was bad: easy to vary.
284
864000
3000
çünkü açıklamaları kötüydü; çeşitlendirilebilirdi.
14:45
And it's only when an explanation is good
285
867000
3000
Ve sadece açıklamalar iyi oldukları sürece
14:48
that it even matters whether it's testable.
286
870000
2000
test edilebilirlikleri tartışılabilir.
14:50
If the axis-tilt theory had been refuted,
287
872000
3000
Eğer eksen eğriliği teorisi çürümüş olsa,
14:53
its defenders would have had nowhere to go.
288
875000
2000
savunuclarının gidecek başka yerleri olamazdı.
14:55
No easily implemented change
289
877000
3000
Kolayca eklenebiir hiçbir değişiklik
14:58
could make that tilt
290
880000
2000
iki yarı kürede mevsimlerin aynı anda
15:00
cause the same seasons in both hemispheres.
291
882000
5000
olmasını sağlayacak farkı yaratamazdı.
15:05
The search for hard-to-vary explanations
292
887000
3000
Gelişimin kaynağı, zor çeşitlendirilebilir
15:08
is the origin of all progress.
293
890000
3000
açıklamalar aramaktır.
15:11
It's the basic regulating principle
294
893000
3000
Aydınlanmanın
15:14
of the Enlightenment.
295
896000
2000
en temel prensibidir.
15:16
So, in science, two false approaches blight progress.
296
898000
4000
Bilimde iki yanlış yaklaşım gelişimi tıkamaktadır.
15:20
One is well known: untestable theories.
297
902000
3000
Birincisi iyi bilinir: test edilemeyen teoriler.
15:23
But the more important one is explanationless theories.
298
905000
4000
Fakat daha da önemlisi açıklamasız teorilerdir.
15:27
Whenever you're told that some existing statistical trend will continue,
299
909000
4000
Ne zaman istatistiksel bir gidişin devam edeceği söylense
15:31
but you aren't given a hard-to-vary account
300
913000
3000
fakat bu gidişata neyin sebep olduğuna dair
15:34
of what causes that trend,
301
916000
3000
çeşitlendirilemeyen bir sebep belirtilmese,
15:37
you're being told a wizard did it.
302
919000
2000
bunu bir büyücünün yaptığı size söylenmiş oluyor.
15:39
When you are told that carrots have human rights
303
921000
3000
Size genlerimizin yarısını paylaştığımız havucun
15:42
because they share half our genes --
304
924000
2000
insan haklarına tabi olduğu söylense --
15:44
but not how gene percentages confer rights -- wizard.
305
926000
6000
fakat gen yüzdelerinin nasıl hakları verdiği açıklanmasa --, büyücü yaptı oluyor.
15:50
When someone announces that the nature-nurture debate
306
932000
4000
Bize doğa-terbiye tartışmasının son bulduğunu
15:54
has been settled because there is evidence
307
936000
2000
çünkü politik görüşlerimizin
15:56
that a given percentage of our
308
938000
2000
aslında genetik olarak
15:58
political opinions are genetically inherited,
309
940000
4000
aktarıldığına dair kanıtların olduğunu söyleseler,
16:02
but they don't explain how genes cause opinions,
310
944000
4000
fakat genlerin nasıl fikirleri etkilediğini açıklamasalar,
16:06
they've settled nothing. They are saying that our
311
948000
2000
hiçbirşeyi çözmüş olmazlar. Düşüncelerimizi
16:08
opinions are caused by wizards,
312
950000
2000
büyücülerin ortaya çıkardığını söylemiş olurlar,
16:10
and presumably so are their own.
313
952000
3000
ve tahminen kendilerininkide aynı şekilde.
16:13
That the truth consists of
314
955000
3000
Doğruların, gerçekler hakkında
16:16
hard to vary assertions about reality
315
958000
4000
çeşitlendirmesi zor
16:20
is the most important fact
316
962000
3000
savlardan oluşması, fiziksel dünyanın
16:23
about the physical world.
317
965000
2000
en önemli niteliğidir.
16:25
It's a fact that is, itself, unseen,
318
967000
3000
Bu öyle bir niteliktir ki, kendisi görünmez,
16:28
yet impossible to vary. Thank you.
319
970000
4000
fakat çeşitlendirmenin de imkanı yoktur. Teşekkürler.
16:32
(Applause)
320
974000
4000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
David Deutsch - Quantum physicistDavid Deutsch's 1997 book "The Fabric of Reality" laid the groundwork for an all-encompassing Theory of Everything, and galvanized interest in the idea of a quantum computer, which could solve problems of hitherto unimaginable complexity.
Why you should listen
David Deutsch will force you to reconsider your place in the world. This legendary Oxford physicist is the leading proponent of the multiverse (or "many worlds") interpretation of quantum theory -- the idea that our universe is constantly spawning countless numbers of parallel worlds.
In his own words: "Everything in our universe -- including you and me, every atom and every galaxy -- has counterparts in these other universes." If that doesn't alter your consciousness, then the other implications he's derived from his study of subatomic physics -- including the possibility of time travel -- just might.
In The Fabric of Reality, Deutsch tied together quantum mechanics, evolution, a rationalist approach to knowledge, and a theory of computation based on the work of Alan Turing. "Our best theories are not only truer than common sense, they make more sense than common sense,"Deutsch wrote, and he continues to explore the most mind-bending aspects of particle physics.
In 2008, he became a member of the Royal Society of London.
David Deutsch | Speaker | TED.com