TED2003
Wade Davis: Dreams from endangered cultures
Wade Davis o zagrożonych kulturach
Filmed:
Readability: 4.7
4,012,783 views
Znany z programu National Geographic Explorer Wade Davis dzieli się opowieściami i fotografiami, pragnąc zbudować uznanie dla wspaniałej różnorodności rodzimych kultur różnych miejsc świata, z których coraz więcej zagrożonych jest wyginięciem.
Wade Davis - Anthropologist, ethnobotanist
A National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Full bio
A National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
You know, one of the intense pleasures of travel
0
0
3000
Jedną z niebywałych radości podróży
00:28
and one of the delights of ethnographic research
1
3000
2000
i jedną z przyjemności badań etnograficznych
00:30
is the opportunity to live amongst those
2
5000
2000
jest możliwość życia wśród tych,
00:32
who have not forgotten the old ways,
3
7000
2000
którzy nie zapomnieli tradycji,
00:34
who still feel their past in the wind,
4
9000
3000
którzy nadal czują własną przeszłość w wietrze,
00:37
touch it in stones polished by rain,
5
12000
3000
dotykają ją w skałach wygładzonych deszczem,
00:40
taste it in the bitter leaves of plants.
6
15000
2000
smakują ją w gorzkich liściach roślin.
00:42
Just to know that Jaguar shamans still journey beyond the Milky Way,
7
17000
4000
Sama świadomość, że szamani Jaguar nadal podróżują poza Drogę Mleczną,
00:46
or the myths of the Inuit elders still resonate with meaning,
8
21000
4000
albo że mity starszych z plemienia Inuit nadal rezonują znaczeniem,
00:50
or that in the Himalaya,
9
25000
2000
lub że w Himalajach,
00:53
the Buddhists still pursue the breath of the Dharma,
10
28000
4000
Buddyści nadal poszukują oddechu Dharmy,
00:57
is to really remember the central revelation of anthropology,
11
32000
3000
to sposób na zapamiętanie głównego objawienia antropologii,
01:00
and that is the idea that the world in which we live
12
35000
2000
oraz, że idea, iż świat, w którym żyjemy
01:03
does not exist in some absolute sense,
13
38000
2000
nie istnieje w jakimś sensie absolutnym,
01:05
but is just one model of reality,
14
40000
1000
a jest jedynie jednym z modeli rzeczywistości
01:06
the consequence of one particular set of adaptive choices
15
41000
4000
i konsekwencją jednej z wybranych grup wyborów adaptacyjnych,
01:10
that our lineage made, albeit successfully, many generations ago.
16
45000
4000
których dokonali nasi przodkowie, aczkolwiek z powodzeniem, wiele generacji temu.
01:15
And of course, we all share the same adaptive imperatives.
17
50000
4000
Oczywiście, wszyscy mamy wspólne konieczności adaptacyjne.
01:19
We're all born. We all bring our children into the world.
18
54000
2000
Rodzimy się. Rodzimy dzieci.
01:21
We go through initiation rites.
19
56000
2000
Przechodzimy rytuały inicjacji.
01:23
We have to deal with the inexorable separation of death,
20
58000
2000
Musimy radzić sobie z nieubłaganym rozstaniem w śmierci,
01:25
so it shouldn't surprise us that we all sing, we all dance,
21
60000
4000
więc nie powinno nas dziwić, że wszyscy śpiewamy, tańczymy,
01:29
we all have art.
22
64000
2000
że wszyscy mamy sztukę.
01:31
But what's interesting is the unique cadence of the song,
23
66000
3000
Lecz interesująca jest unikalna intonacja pieśni,
01:34
the rhythm of the dance in every culture.
24
69000
2000
rytm tańca w każdej kulturze.
01:36
And whether it is the Penan in the forests of Borneo,
25
71000
3000
Czy jest to Penan w lasach Borneo,
01:39
or the Voodoo acolytes in Haiti,
26
74000
3000
czy akolici wudu na Haiti,
01:43
or the warriors in the Kaisut desert of Northern Kenya,
27
78000
4000
albo wojownicy na pustyni Kaisut w Północnej Kenii,
01:49
the Curandero in the mountains of the Andes,
28
84000
2000
Curandero w Andach,
01:52
or a caravanserai in the middle of the Sahara --
29
87000
5000
czy karawana w środku Sahary.
01:57
this is incidentally the fellow that I traveled into the desert with
30
92000
2000
A tu nawiasem mówiąc jest gość, z którym podróżowałem przez pustynie
01:59
a month ago --
31
94000
1000
miesiąc temu,
02:00
or indeed a yak herder in the slopes of Qomolangma,
32
95000
3000
pasterz jaków na zboczach Qomolangma,
02:03
Everest, the goddess mother of the world.
33
98000
2000
w górach Everestu, matki bogini świata.
02:05
All of these peoples teach us that there are other ways of being,
34
100000
3000
Wszyscy oni ucza nas, że są inne sposoby istnienia,
02:08
other ways of thinking,
35
103000
1000
inne sposoby myślenia,
02:09
other ways of orienting yourself in the Earth.
36
104000
2000
inne sposoby orientacji na Ziemi.
02:11
And this is an idea, if you think about it,
37
106000
2000
Gdyby się nad tym zastanowić, jest to idea,
02:13
can only fill you with hope.
38
108000
2000
która może nas tylko napawać nadzieją.
02:15
Now, together the myriad cultures of the world
39
110000
3000
Obecnie, niezliczoność kultur świata razem
02:18
make up a web of spiritual life and cultural life
40
113000
4000
tworzy sieć życia duchowego i kulturowego,
02:22
that envelops the planet,
41
117000
2000
która otacza planetę
02:24
and is as important to the well-being of the planet
42
119000
2000
i jest równie ważna dla dobra planety,
02:26
as indeed is the biological web of life that you know as a biosphere.
43
121000
3000
jak sam biologiczny wątek życia, który znamy jako biosferę.
02:29
And you might think of this cultural web of life
44
124000
3000
Możemy myśleć o tym kulturowym wątku życia
02:32
as being an ethnosphere,
45
127000
1000
jako o etnosferze
02:33
and you might define the ethnosphere
46
128000
2000
i określić etnosferę
02:35
as being the sum total of all thoughts and dreams, myths,
47
130000
3000
jako sumę wszystkich myśli i marzeń, mitów,
02:38
ideas, inspirations, intuitions brought into being
48
133000
3000
idei, inspiracji, intuicji narodzonych
02:41
by the human imagination since the dawn of consciousness.
49
136000
4000
przez wyobraźnię ludzką od zarania świadomości.
02:45
The ethnosphere is humanity's great legacy.
50
140000
3000
Etnosfera jest ogromną spuścizną ludzkości.
02:48
It's the symbol of all that we are
51
143000
2000
Jest symbolem wszystkiego czym jesteśmy
02:50
and all that we can be as an astonishingly inquisitive species.
52
145000
4000
i wszystkiego czym możemy być jako zdumiewająco dociekliwy gatunek.
02:55
And just as the biosphere has been severely eroded,
53
150000
3000
I podobnie jak biosfera została poważnie zniszczona,
02:58
so too is the ethnosphere
54
153000
2000
etnosfera także
03:00
-- and, if anything, at a far greater rate.
55
155000
2000
- i raczej w wiele szybszym tempie.
03:02
No biologists, for example, would dare suggest
56
157000
2000
Żaden biolog, na przykład, nie ośmieliłby się zasugerować,
03:04
that 50 percent of all species or more have been or are
57
159000
3000
że 50% wszystkich gatunków lub więcej, było lub jest
03:07
on the brink of extinction because it simply is not true,
58
162000
2000
na krawędzi zagłady ponieważ to nie jest prawda
03:09
and yet that -- the most apocalyptic scenario
59
164000
2000
i mimo że – najbardziej apokaliptyczna wizja
03:11
in the realm of biological diversity --
60
166000
3000
w zakresie biologicznego bogactwa -
03:14
scarcely approaches what we know to be the most optimistic scenario
61
169000
3000
ledwie bliska jest temu, co znamy jako najbardziej optymistyczną wizję
03:17
in the realm of cultural diversity.
62
172000
2000
w dziedzinie kulturowego zróżnicowania.
03:19
And the great indicator of that, of course, is language loss.
63
174000
3000
Dużym wskaźnikiem tego jest oczywiście utrata języka.
03:22
When each of you in this room were born,
64
177000
3000
Gdy każdy z was tu obecny na sali urodził się,
03:25
there were 6,000 languages spoken on the planet.
65
180000
3000
na świecie używano 6000 języków.
03:28
Now, a language is not just a body of vocabulary
66
183000
3000
Lecz język nie jest jedynie zestawem słownictwa
03:31
or a set of grammatical rules.
67
186000
2000
albo zasad gramatycznych.
03:33
A language is a flash of the human spirit.
68
188000
2000
Język jest odblaskiem ducha ludzkiego.
03:35
It's a vehicle through which the soul of each particular culture
69
190000
3000
Jest środkiem wyrazu, przez który dusza każdej poszczególnej kultury
03:38
comes into the material world.
70
193000
1000
wkracza w świat materialny.
03:39
Every language is an old-growth forest of the mind,
71
194000
3000
Każdy język jest starym lasem umysłu,
03:42
a watershed, a thought, an ecosystem of spiritual possibilities.
72
197000
4000
przełomem, myślą, ekosystemem możliwości duchowych.
03:46
And of those 6,000 languages, as we sit here today in Monterey,
73
201000
4000
Z tych 6000 języków, podczas gdy siedzimy tu dzisiaj w Monterey,
03:50
fully half are no longer being whispered into the ears of children.
74
205000
4000
dokładnie połowa nie jest przekazywana szeptem dzieciom.
03:54
They're no longer being taught to babies,
75
209000
3000
Nie uczy się już ich dzieci,
03:57
which means, effectively, unless something changes,
76
212000
2000
co znaczy, że faktycznie, o ile nic się nie zmieni,
03:59
they're already dead.
77
214000
1000
są one już martwe.
04:00
What could be more lonely than to be enveloped in silence,
78
215000
4000
Cóż może być bardziej samotne niż bycie otoczonym milczeniem,
04:04
to be the last of your people to speak your language,
79
219000
2000
bycie ostatnim z plemienia ludzi, którzy mówią językiem ojczystym,
04:06
to have no way to pass on the wisdom of the ancestors
80
221000
3000
bez możliwości przekazania mądrości przodków
04:09
or anticipate the promise of the children?
81
224000
3000
lub oczekiwania obietnicy dzieci?
04:12
And yet, that dreadful fate is indeed the plight of somebody
82
227000
3000
A jednak ten okropny los jest rzeczywiście losem kogoś
04:15
somewhere on Earth roughly every two weeks,
83
230000
2000
gdzieś na ziemi, w przybliżeniu co dwa tygodnie,
04:17
because every two weeks, some elder dies
84
232000
2000
gdyż co dwa tygodnie, umiera starsza osoba
04:19
and carries with him into the grave the last syllables
85
234000
2000
i zabiera ona ze sobą do grobu ostatnie sylaby
04:21
of an ancient tongue.
86
236000
2000
starożytnego języka.
04:23
And I know there's some of you who say, "Well, wouldn't it be better,
87
238000
2000
Wiem, że niektórzy z Was pewnie mówią: "Więc, czyż nie jest tak lepiej?
04:25
wouldn't the world be a better place
88
240000
1000
Czyż świat nie byłby lepszym miejscem,
04:26
if we all just spoke one language?" And I say, "Great,
89
241000
3000
gdybyśmy wszyscy mówili jednym językiem?" A ja odpowiadam: "Świetnie,
04:29
let's make that language Yoruba. Let's make it Cantonese.
90
244000
3000
uczyńmy tym językiem język Yoruba. Lub język kantoński.
04:32
Let's make it Kogi."
91
247000
1000
Ustalmy, że to język Kogi".
04:33
And you'll suddenly discover what it would be like
92
248000
2000
I nagle odkryjecie jakby to było
04:35
to be unable to speak your own language.
93
250000
3000
gdybyście nie mogli mówić własnym językiem.
04:38
And so, what I'd like to do with you today
94
253000
3000
To, co chciałbym dzisiaj z Wami zrobić
04:41
is sort of take you on a journey through the ethnosphere,
95
256000
4000
to w pewien sposób wziąć was w podróż poprzez etnosferę -
04:45
a brief journey through the ethnosphere,
96
260000
2000
krótką podróż przez etnosferę,
04:47
to try to begin to give you a sense of what in fact is being lost.
97
262000
4000
aby spróbować dać Wam poczucie tego, co faktycznie ginie.
04:52
Now, there are many of us who sort of forget
98
267000
7000
Jest wśród nas wielu, którzy jak gdyby zapominają,
04:59
that when I say "different ways of being,"
99
274000
2000
że gdy mówię "inne sposoby istnienia",
05:01
I really do mean different ways of being.
100
276000
2000
ja naprawdę mam na myśli inne sposoby istnienia.
05:04
Take, for example, this child of a Barasana in the Northwest Amazon,
101
279000
5000
Weźmy na przykład to dziecko z Barasana w północno-zachodniej Amazonii,
05:09
the people of the anaconda
102
284000
1000
plemię Anacondy,
05:10
who believe that mythologically they came up the milk river
103
285000
2000
które wierzy w mit, że przybyli oni rzeką mleka
05:12
from the east in the belly of sacred snakes.
104
287000
3000
ze wschodu, w brzuchu świętych węży.
05:15
Now, this is a people who cognitively
105
290000
3000
Jest to plemię, które poznawczo
05:18
do not distinguish the color blue from the color green
106
293000
2000
nie rozróżnia koloru niebieskiego od zielonego
05:20
because the canopy of the heavens
107
295000
2000
ponieważ sklepienie niebios
05:22
is equated to the canopy of the forest
108
297000
1000
zrównane jest ze sklepieniem lasu,
05:23
upon which the people depend.
109
298000
2000
od którego plemie zależy.
05:25
They have a curious language and marriage rule
110
300000
3000
Mają oni ciekawy język i zasadę małżeństwa,
05:28
which is called "linguistic exogamy:"
111
303000
2000
która nazywana jest lingwistyczną eksogamią:
05:30
you must marry someone who speaks a different language.
112
305000
3000
musisz poślubić kogoś, kto mówi innym językiem.
05:33
And this is all rooted in the mythological past,
113
308000
2000
Wszystko to ma korzenie w mitologicznej przeszłości,
05:35
yet the curious thing is in these long houses,
114
310000
2000
lecz ciekawe jest to, że w tych długich domach,
05:37
where there are six or seven languages spoken
115
312000
2000
gdzie mówi się sześcioma, a czasami siedmioma językami
05:39
because of intermarriage,
116
314000
2000
ze względu na mieszane małżeństwa,
05:41
you never hear anyone practicing a language.
117
316000
3000
nigdy nie słyszy się, by ktoś uczył się języka.
05:44
They simply listen and then begin to speak.
118
319000
3000
Oni po prostu słuchają i zaczynają mówić.
05:47
Or, one of the most fascinating tribes I ever lived with,
119
322000
2000
Czy też, jedno z najbardziej fascynujących plemion, wśród którego kiedykolwiek żyłem,
05:49
the Waorani of northeastern Ecuador,
120
324000
4000
Waorani z północno-wschodniego Ekwadoru,
05:53
an astonishing people first contacted peacefully in 1958.
121
328000
3000
zaskakujące plemie, z którym pierwszy raz skontaktowano się pokojowo w roku 1958.
05:56
In 1957, five missionaries attempted contact
122
331000
4000
W 1957 roku, pięciu misjonarzy próbowało nawiązać kontakt
06:00
and made a critical mistake.
123
335000
1000
i popełnili duży błąd.
06:01
They dropped from the air
124
336000
1000
Zrzucili oni z powietrza
06:02
8 x 10 glossy photographs of themselves
125
337000
2000
swoje błyszczące zdjęcia rozmiaru osiem na dziesięć cali,
06:04
in what we would say to be friendly gestures,
126
339000
2000
co my nazwalibyśmy przyjacielskim gestem,
06:06
forgetting that these people of the rainforest
127
341000
2000
zapominając, że ci ludzie z lasu tropikalnego
06:08
had never seen anything two-dimensional in their lives.
128
343000
3000
nigdy w życiu nie widzieli niczego dwuwymiarowego.
06:11
They picked up these photographs from the forest floor,
129
346000
2000
Podnieśli oni zdjęcia ze ściółki leśnej,
06:13
tried to look behind the face to find the form or the figure,
130
348000
3000
starali się zobaczyć co jest za twarzą, aby ustalić kształt lub figurę,
06:16
found nothing, and concluded that these were calling cards
131
351000
2000
niczego nie znaleźli i wywnioskowali, że były to wizytówki
06:18
from the devil, so they speared the five missionaries to death.
132
353000
3000
od diabła, więc zadźgali pięciu misjonarzy dzidami na śmierć.
06:22
But the Waorani didn't just spear outsiders.
133
357000
2000
Waorani jednak nie tylko zadźgali dzidami obcych.
06:24
They speared each other.
134
359000
1000
Zadźgali rownież siebie nawzajem.
06:25
54 percent of their mortality was due to them spearing each other.
135
360000
3000
54% ich śmiertelności było wynikiem zadzidowania się nawzajem.
06:28
We traced genealogies back eight generations,
136
363000
3000
Prześledziliśmy ich genealogie przez osiem pokoleń wstecz
06:31
and we found two instances of natural death
137
366000
2000
i odkryliśmy dwa przypadki śmierci naturalnej,
06:33
and when we pressured the people a little bit about it,
138
368000
2000
a kiedy uporczywie wypytywaliśmy ich o dalsze informacje o tym,
06:35
they admitted that one of the fellows had gotten so old
139
370000
2000
przyznali, że jeden z facetów był tak stary,
06:37
that he died getting old, so we speared him anyway. (Laughter)
140
372000
4000
że umarł ze starości, ale zadzidowali go tak czy inaczej. (Śmiech)
06:41
But at the same time they had a perspicacious knowledge
141
376000
3000
Jednocześnie posiadali oni wnikliwą wiedzę
06:44
of the forest that was astonishing.
142
379000
1000
o lesie, która była zdumiewająca.
06:45
Their hunters could smell animal urine at 40 paces
143
380000
3000
Ich myśliwi mogli wyczuć mocz zwierzęcy w odległości 40 kroków
06:48
and tell you what species left it behind.
144
383000
3000
i powiedzieć, który gatunek go pozostawił.
06:51
In the early '80s, I had a really astonishing assignment
145
386000
2000
We wczesnych latach 80 otrzymałem zaskakujące zadanie,
06:53
when I was asked by my professor at Harvard
146
388000
2000
gdy zostałem zapytany przez mojego profesora z Harwardu
06:55
if I was interested in going down to Haiti,
147
390000
2000
czy zainteresowany byłbym wyjazdem na Haiti
06:58
infiltrating the secret societies
148
393000
2000
aby infiltrować tajne społeczeństwa,
07:00
which were the foundation of Duvalier's strength
149
395000
2000
które były filarami władzy Duvaliera
07:02
and Tonton Macoutes,
150
397000
1000
i Tonton Macoutes
07:03
and securing the poison used to make zombies.
151
398000
3000
i zabezpieczyć truciznę używaną do robienia z ludzi zombi.
07:06
In order to make sense out of sensation, of course,
152
401000
3000
Oczywiście, aby nadać sensacji znaczenie,
07:09
I had to understand something about this remarkable faith
153
404000
3000
musiałem zrozumieć co nieco z tej niesamowitej wiary
07:12
of Vodoun. And Voodoo is not a black magic cult.
154
407000
3000
Vodoun, a wudu nie jest kultem czarnej magii.
07:15
On the contrary, it's a complex metaphysical worldview.
155
410000
3000
Wprost przeciwnie, jest to bardzo kompleksowy światopogląd metafizyczny.
07:18
It's interesting.
156
413000
1000
Jest interesujący.
07:19
If I asked you to name the great religions of the world,
157
414000
1000
Gdybym zapytał Was o wielkie religie świata,
07:20
what would you say?
158
415000
1000
co byście odpowiedzieli?
07:21
Christianity, Islam, Buddhism, Judaism, whatever.
159
416000
3000
Chrześcijaństwo, Islam, Buddyzm, Judaizm, cokolwiek.
07:24
There's always one continent left out,
160
419000
2000
Zawsze jeden kontynent zostaje pominięty,
07:26
the assumption being that sub-Saharan Africa
161
421000
2000
ponieważ jest założenie, że w Afryce sub-Sahary
07:28
had no religious beliefs. Well, of course, they did
162
423000
2000
nie było wierzeń religijnych. Lecz, oczywiście, były
07:30
and Voodoo is simply the distillation
163
425000
2000
i wudu jest po prostu destylacją
07:33
of these very profound religious ideas
164
428000
1000
tych bardzo głębokich idei religijnych,
07:34
that came over during the tragic Diaspora of the slavery era.
165
429000
3000
które pojawiły się w czasie tragicznej diaspory epoki niewolnictwa.
07:37
But, what makes Voodoo so interesting
166
432000
2000
Tym co czyni wudu tak interesującym
07:39
is that it's this living relationship
167
434000
2000
jest fakt, że jest to żywa relacja
07:41
between the living and the dead.
168
436000
1000
między żyjącymi a zmarłymi.
07:42
So, the living give birth to the spirits.
169
437000
1000
Tak więc, żyjący rodzą nowe duchy.
07:43
The spirits can be invoked from beneath the Great Water,
170
438000
3000
Duchy można wywołać zza Wielkiej Wody,
07:46
responding to the rhythm of the dance
171
441000
2000
reagując na rytm tańca,
07:48
to momentarily displace the soul of the living,
172
443000
2000
aby natychmiast przenieść duszę żyjącego,
07:50
so that for that brief shining moment, the acolyte becomes the god.
173
445000
4000
aby na tak krótką olśniewającą chwilę akolit stał się bogiem.
07:54
That's why the Voodooists like to say
174
449000
2000
Dlatego też wuduiści lubią mówić,
07:56
that "You white people go to church and speak about God.
175
451000
3000
że: "Wy, biali chodzicie do kościoła i mówicie o Bogu.
07:59
We dance in the temple and become God."
176
454000
2000
My tańczymy w świątyni i stajemy się Bogiem".
08:01
And because you are possessed, you are taken by the spirit --
177
456000
3000
A ponieważ jesteście opętani, zostajecie zabrani przez ducha,
08:04
how can you be harmed?
178
459000
1000
jak możecie zostać zranieni?
08:05
So you see these astonishing demonstrations:
179
460000
3000
Widzicie więc te zaskakujące pokazy:
08:08
Voodoo acolytes in a state of trance
180
463000
2000
akolici wudu w stanie transu
08:10
handling burning embers with impunity,
181
465000
3000
radzący sobie bezkarnie palącymi się węgielkami,
08:13
a rather astonishing demonstration of the ability of the mind
182
468000
3000
raczej zadziwiająca demonstracja możliwości oddziaływania umysłu
08:16
to affect the body that bears it
183
471000
1000
na ciało, które to znosi
08:17
when catalyzed in the state of extreme excitation.
184
472000
3000
gdy jest skatalizowane w stanie nadzwyczajnego podniecenia.
08:21
Now, of all the peoples that I've ever been with,
185
476000
2000
Ze wszystkich plemion, z którymi kiedykolwiek przebywałem
08:23
the most extraordinary are the Kogi
186
478000
2000
niezwykłe jest plemie Kogi
08:25
of the Sierra Nevada de Santa Marta in northern Colombia.
187
480000
3000
z Sierra Nevada de Santa Marta w północnej Kolumbii.
08:28
Descendants of the ancient Tairona civilization
188
483000
3000
Potomkowie starożytnej tyrańskiej cywilizacji,
08:31
which once carpeted the Caribbean coastal plain of Colombia,
189
486000
3000
która niegdyś pokrywała karaibską przybrzeżną równinę Kolumbii
08:34
in the wake of the conquest,
190
489000
1000
w następstwie podboju,
08:35
these people retreated into an isolated volcanic massif
191
490000
3000
wycofali się do odizolowanego wulkanicznego masywu,
08:38
that soars above the Caribbean coastal plain.
192
493000
2000
który wznosi się ponad karaibską równiną przybrzeżną.
08:40
In a bloodstained continent,
193
495000
2000
Na splamionym krwią kontynencie,
08:42
these people alone were never conquered by the Spanish.
194
497000
3000
lud ten jako jedyny nigdy nie został podbity przez Hiszpanów.
08:45
To this day, they remain ruled by a ritual priesthood
195
500000
3000
Do dzisiejszego dnia pozostają pod rządami rytualnego kapłaństwa,
08:48
but the training for the priesthood is rather extraordinary.
196
503000
2000
ale ich przygotowanie do kapłaństwa jest raczej nadzwyczajne.
08:51
The young acolytes are taken away from their families
197
506000
2000
Młodzi akolici zabierani są z rodzin
08:53
at the age of three and four,
198
508000
2000
w wieku 3 lub 4 lat,
08:55
sequestered in a shadowy world of darkness
199
510000
2000
odosobnieni w świecie ciemności,
08:57
in stone huts at the base of glaciers for 18 years:
200
512000
4000
w kamiennych szałasach, u podnóża lodowców przez 18 lat.
09:01
two nine-year periods
201
516000
1000
Dwa dziewięcioletnie okresy
09:02
deliberately chosen to mimic the nine months of gestation
202
517000
3000
umyślnie wybrane, by imitować dziewięć miesięcy dojrzewania,
09:05
they spend in their natural mother's womb;
203
520000
2000
które spędzają w łonie matki,
09:07
now they are metaphorically in the womb of the great mother.
204
522000
3000
teraz metaforycznie spędzają w łonie wielkiej matki.
09:10
And for this entire time,
205
525000
1000
Przez ten cały czas
09:12
they are inculturated into the values of their society,
206
527000
3000
wprowadzani są do wartości kulturowych ich społeczeństwa,
09:15
values that maintain the proposition that their prayers
207
530000
2000
wartości, które podtrzymują przekonanie, że ich modły
09:17
and their prayers alone maintain the cosmic --
208
532000
3000
i tylko ich modły, wspierają kosmiczną -
09:20
or we might say the ecological -- balance.
209
535000
2000
lub możemy powiedzieć ekologiczną - równowagę.
09:23
And at the end of this amazing initiation,
210
538000
1000
Pod koniec tej niesamowitej inicjacji,
09:24
one day they're suddenly taken out
211
539000
2000
pewnego dnia są oni nagle wyprowadzani na świat
09:26
and for the first time in their lives, at the age of 18,
212
541000
3000
i po raz pierwszy w życiu, w wieku 18 lat
09:29
they see a sunrise. And in that crystal moment of awareness
213
544000
4000
widzą wschód słońca. W tym krystalicznym momencie ujrzenia
09:33
of first light as the Sun begins to bathe the slopes
214
548000
3000
pierwszego światła, gdy Słońce zaczyna pokrywać zbocza
09:36
of the stunningly beautiful landscape,
215
551000
1000
olśniewająco pięknego krajobrazu,
09:38
suddenly everything they have learned in the abstract
216
553000
2000
nagle wszystko, czego się nauczyli w abstrakcji
09:40
is affirmed in stunning glory. And the priest steps back
217
555000
3000
potwierdzone zostaje w olśniewającej chwale. Kapłan cofa się
09:43
and says, "You see? It's really as I've told you.
218
558000
2000
i mówi: "Widzicie? Jest dokładnie tak jak wam mówiłem.
09:45
It is that beautiful. It is yours to protect."
219
560000
3000
Jest aż tak pięknie. Waszym obowiązkiem jest tego chronić".
09:48
They call themselves the "elder brothers"
220
563000
2000
Nazywają siebie starszymi braćmi
09:50
and they say we, who are the younger brothers,
221
565000
3000
i mówią, że my, którzy jesteśmy młodszymi braćmi,
09:53
are the ones responsible for destroying the world.
222
568000
3000
jesteśmy tymi, którzy są odpowiedzialni za niszczenie świata.
09:57
Now, this level of intuition becomes very important.
223
572000
2000
Taki poziom intuicji staje się bardzo ważny.
09:59
Whenever we think of indigenous people and landscape,
224
574000
2000
Za każdym razem, gdy myślimy o tubylcach i krajobrazie
10:01
we either invoke Rousseau
225
576000
2000
albo przywołujemy Rousseau
10:03
and the old canard of the "noble savage,"
226
578000
3000
i stare wyobrażenie szlachetnego dzikusa,
10:06
which is an idea racist in its simplicity,
227
581000
2000
co jest rasistowską ideą w swej prostocie,
10:08
or alternatively, we invoke Thoreau
228
583000
3000
lub ewentualnie przywołujemy Thoreau
10:11
and say these people are closer to the Earth than we are.
229
586000
2000
i mówimy, że ludzie ci są bliźsi Ziemi niż my.
10:13
Well, indigenous people are neither sentimental
230
588000
2000
Lecz tubylcy nie są ani sentymentalni
10:15
nor weakened by nostalgia.
231
590000
2000
ani osłabieni nostalgią.
10:17
There's not a lot of room for either
232
592000
2000
Nie ma wiele miejsca na żadne z nich
10:19
in the malarial swamps of the Asmat
233
594000
2000
na malarycznych moczarach Asmatu
10:21
or in the chilling winds of Tibet, but they have, nevertheless,
234
596000
3000
lub w mroźnych wiatrach Tybetu, ale pomimo wszystko,
10:24
through time and ritual, forged a traditional mystique of the Earth
235
599000
4000
przez czas i rytuał, stworzyli oni tradycyjną mistykę Ziemi,
10:28
that is based not on the idea of being self-consciously close to it,
236
603000
3000
która nie jest oparta na idei świadomego bycia blisko niej,
10:31
but on a far subtler intuition:
237
606000
2000
lecz na bardziej subtelnej intuicji:
10:33
the idea that the Earth itself can only exist
238
608000
3000
idei, że Ziemia sama może jedynie istnieć
10:37
because it is breathed into being by human consciousness.
239
612000
2000
ponieważ jest wchłonięta w istotę poprzez ludzką świadomość.
10:39
Now, what does that mean?
240
614000
2000
Lecz co to znaczy?
10:41
It means that a young kid from the Andes
241
616000
2000
Oznacza to, że małe dziecko z Andów
10:43
who's raised to believe that that mountain is an Apu spirit
242
618000
2000
wychowane w wierze, że góra jest duchem Apu,
10:45
that will direct his or her destiny
243
620000
2000
który pokieruje jego losem
10:47
will be a profoundly different human being
244
622000
3000
będzie zdecydowanie innym człowiekiem duchowo
10:50
and have a different relationship to that resource
245
625000
3000
z odmiennym stosunkiem do tego źródła
10:53
or that place than a young kid from Montana
246
628000
2000
lub tego miejsca, niż chłopak z Montany
10:55
raised to believe that a mountain is a pile of rock
247
630000
3000
wychowany w wierze, że góra jest stosem kamieni
10:58
ready to be mined.
248
633000
1000
gotowych do wydobycia.
10:59
Whether it's the abode of a spirit or a pile of ore is irrelevant.
249
634000
4000
Lecz czy jest to miejsce zamieszkania ducha czy stos kamieni, nie ma znaczenia.
11:03
What's interesting is the metaphor that defines the relationship
250
638000
3000
Interesująca jest natomiast metafora, która określa związek
11:06
between the individual and the natural world.
251
641000
2000
między jednostką a światem naturalnym.
11:08
I was raised in the forests of British Columbia
252
643000
2000
Wychowałem się w lasach Brytyjskiej Kolumbii,
11:10
to believe those forests existed to be cut.
253
645000
2000
w wierze, że lasy te istniały by zostać wycięte.
11:12
That made me a different human being
254
647000
2000
Uczyniło to ze mnie innego człowieka
11:14
than my friends amongst the Kwagiulth
255
649000
2000
niż moi przyjaciele z Kwakiutl,
11:16
who believe that those forests were the abode of Huxwhukw
256
651000
2000
którzy wierzą, że lasy te były mieszkaniem Hukuka
11:18
and the Crooked Beak of Heaven
257
653000
1000
i że krzywy dziób niebios
11:19
and the cannibal spirits that dwelled at the north end of the world,
258
654000
3000
i kanibalistyczne duchy, które mieszkały na północnym końcu świata
11:22
spirits they would have to engage during their Hamatsa initiation.
259
657000
4000
będą musiały uczestniczyć w ich inicjacji Hamatsa.
11:26
Now, if you begin to look at the idea
260
661000
2000
Tak więc, gdy zaczniecie zastanawiać się nad ideą,
11:28
that these cultures could create different realities,
261
663000
2000
że te kultury mogłyby stworzyć inne rzeczywistości,
11:30
you could begin to understand
262
665000
1000
moglibyście zacząć rozumieć
11:31
some of their extraordinary discoveries. Take this plant here.
263
666000
5000
niektóre z ich niezwykłych odkryć. Weźmy tę roślinę tutaj.
11:36
It's a photograph I took in the Northwest Amazon just last April.
264
671000
2000
Jest to zdjęcie, które zrobiłem w północno-zachodniej Amazonii ubiegłego kwietnia.
11:38
This is ayahuasca, which many of you have heard about,
265
673000
3000
Jest to ayahuasca, o której wielu z was słyszało,
11:41
the most powerful psychoactive preparation
266
676000
3000
najbardziej psychoaktywny preparat
11:44
of the shaman's repertoire.
267
679000
2000
z repertuaru szamana.
11:46
What makes ayahuasca fascinating
268
681000
2000
Co sprawia, że ayahuasca jest fascynująca
11:48
is not the sheer pharmacological potential of this preparation,
269
683000
4000
to nie sam potencjał farmakologiczny tego preparatu,
11:52
but the elaboration of it. It's made really of two different sources:
270
687000
4000
lecz jego przygotowanie. Przygotowany jest on z dwóch różnych elementów.
11:56
on the one hand, this woody liana
271
691000
2000
Z jednej strony mamy drewniane liana,
11:58
which has in it a series of beta-carbolines,
272
693000
2000
które mają w sobie serie fenolowych włókien beta,
12:00
harmine, harmaline, mildly hallucinogenic --
273
695000
3000
harminu, harmolin, lekko halucynogenne.
12:03
to take the vine alone
274
698000
2000
Sama winorośl
12:05
is rather to have sort of blue hazy smoke
275
700000
2000
powoduje jedynie lekkie zamglenie
12:07
drift across your consciousness --
276
702000
2000
świadomości,
12:09
but it's mixed with the leaves of a shrub in the coffee family
277
704000
3000
ale preparat jest mieszanką z liśćmi krzaka z gatunku kawy
12:12
called Psychotria viridis.
278
707000
2000
pod nazwą Psychotria viridis.
12:14
This plant had in it some very powerful tryptamines,
279
709000
3000
Roślina ta ma w sobie bardzo silne tryptaminy,
12:17
very close to brain serotonin, dimethyltryptamine,
280
712000
4000
bardzo zbliżone w działaniu do serotoniny, dimetyltryptaminy-5,
12:21
5-methoxydimethyltryptamine.
281
716000
1000
i metoksydimetyltryptaminy.
12:22
If you've ever seen the Yanomami
282
717000
2000
Jeśli widzieliście kiedykolwiek Yanomamów
12:24
blowing that snuff up their noses,
283
719000
2000
wciągających nosem tę tabakę,
12:26
that substance they make from a different set of species
284
721000
3000
substancję, którą robią z różnych gatunków roślin,
12:29
also contains methoxydimethyltryptamine.
285
724000
4000
zawiera ona także metoksydimetyltryptaminę.
12:33
To have that powder blown up your nose
286
728000
2000
Wciąganie nosem tego proszku
12:35
is rather like being shot out of a rifle barrel
287
730000
4000
daje poczucie bycia wystrzelonym z magazynku strzelby
12:39
lined with baroque paintings and landing on a sea of electricity. (Laughter)
288
734000
7000
wyłożonym obrazami barokowymi i lądowania w morzu elektryczności. (Śmiech)
12:46
It doesn't create the distortion of reality;
289
741000
2000
Nie zniekształca to rzeczywistości,
12:48
it creates the dissolution of reality.
290
743000
1000
ale tworzy rozpad rzeczywistości.
12:49
In fact, I used to argue with my professor, Richard Evan Shultes --
291
744000
3000
Faktycznie, spierałem się z moim profesorem, Richardem Evanem Shultesem -
12:52
who is a man who sparked the psychedelic era
292
747000
2000
człowiekiem, który zapoczątkował erę psychodeliczną
12:54
with his discovery of the magic mushrooms
293
749000
2000
odkryciem magicznych grzybów
12:56
in Mexico in the 1930s --
294
751000
2000
w Meksyku w latach 1930.
12:58
I used to argue that you couldn't classify these tryptamines
295
753000
2000
Spierałem się, że nie można było zaklasyfikować tych tryptaminów
13:00
as hallucinogenic because by the time you're under the effects
296
755000
3000
jako halucynogennych, ponieważ w chwili bycia pod ich wpływem
13:03
there's no one home anymore to experience a hallucination. (Laughter)
297
758000
4000
nikt nie jest na tyle przytomny, by przeżyć urojenie. (Śmiech)
13:07
But the thing about tryptamines is they cannot be taken orally
298
762000
3000
Ale chodzi tu o to, że tryptaminów nie można zażywać doustnie,
13:10
because they're denatured by an enzyme
299
765000
2000
ponieważ są denaturowane enzymem
13:12
found naturally in the human gut called monoamine oxidase.
300
767000
3000
znajdującym się naturalnie w jelitach człowieka i nazywanym utleniaczem monoaminu.
13:15
They can only be taken orally if taken in conjunction
301
770000
3000
Można je jedynie zażywać ustnie w połączeniu
13:18
with some other chemical that denatures the MAO.
302
773000
3000
z inną substancją chemiczną, która denaturuje MAO.
13:21
Now, the fascinating things
303
776000
1000
Fascynującym jest fakt,
13:22
are that the beta-carbolines found within that liana
304
777000
4000
że beta-karboliny znajdujące się w lianach
13:26
are MAO inhibitors of the precise sort necessary
305
781000
3000
są inhibitorami MAO, dokładnie takimi jakie są konieczne
13:30
to potentiate the tryptamine. So you ask yourself a question.
306
785000
3000
do wzmocnienia tryptaminy. Więc zadajcie sobie pytanie,
13:33
How, in a flora of 80,000 species of vascular plants,
307
788000
4000
jak we florze 80 000 gatunków roślin trujących,
13:37
do these people find these two morphologically unrelated plants
308
792000
4000
znajdują oni dwa morfologicznie nie związane ze sobą rośliny,
13:41
that when combined in this way,
309
796000
1000
które w połączeniu,
13:42
created a kind of biochemical version
310
797000
2000
dały wersję biochemiczną
13:44
of the whole being greater than the sum of the parts?
311
799000
2000
większą niż suma obu części?
13:46
Well, we use that great euphemism, "trial and error,"
312
801000
3000
Używamy wspaniałego eufemizmu, próba i błąd,
13:49
which is exposed to be meaningless.
313
804000
1000
który okazuje się bez znaczenia.
13:51
But you ask the Indians, and they say, "The plants talk to us."
314
806000
3000
Lecz, gdy zapytajcie Indian, oni odpowiedzą: "Rośliny do nas przemawiają".
13:54
Well, what does that mean?
315
809000
1000
Co to znaczy?
13:55
This tribe, the Cofan, has 17 varieties of ayahuasca,
316
810000
4000
To plemię Cofan ma 17 odmian ayahuascy,
13:59
all of which they distinguish a great distance in the forest,
317
814000
3000
z których wszystkie rozpoznają z dalekiej odległości w lesie,
14:03
all of which are referable to our eye as one species.
318
818000
4000
a z których wszystkie dla naszego oka wyglądają jak jeden gatunek.
14:07
And then you ask them how they establish their taxonomy
319
822000
2000
I kiedy zapytacie ich jak ustalają taksonomię
14:09
and they say, "I thought you knew something about plants.
320
824000
3000
odpowiedzą: "Myśleliśmy, że znacie się na roślinach.
14:12
I mean, don't you know anything?" And I said, "No."
321
827000
2000
Czyż nic nie wiecie?" A ja odpowiadam: "Nie".
14:14
Well, it turns out you take each of the 17 varieties
322
829000
3000
Okazuje się, że gdy zbiera się każdy z tych 17 gatunków
14:17
in the night of a full moon, and it sings to you in a different key.
323
832000
3000
przy pełni ksieżyca, każde z nich śpiewa innym tonem.
14:20
Now, that's not going to get you a Ph.D. at Harvard,
324
835000
2000
To nie da wam doktoratu na Harwardzie,
14:22
but it's a lot more interesting than counting stamens. (Laughter)
325
837000
4000
ale jest bardziej interesujące niż liczenie pręcików.
14:26
Now --
326
841000
1000
Więc,
14:27
(Applause) --
327
842000
3000
(Oklaski)
14:30
the problem -- the problem is that even those of us
328
845000
2000
problem, problem polega na tym, że nawet ci z nas, którzy
14:32
sympathetic with the plight of indigenous people
329
847000
2000
rozumieją trudną sytuację tubylcow
14:34
view them as quaint and colorful
330
849000
1000
postrzegamy ich jako oryginalnych i barwnych,
14:35
but somehow reduced to the margins of history
331
850000
2000
ale w pewnym sensie zredukowanych do marginesu historii
14:37
as the real world, meaning our world, moves on.
332
852000
3000
w miarę gdy świat rzeczywisty, mając na myśli nasz świat, idzie do przodu.
14:40
Well, the truth is the 20th century, 300 years from now,
333
855000
2000
Prawdą jest, że wiek XX, za 300 lat
14:42
is not going to be remembered for its wars
334
857000
3000
nie będzie pamiętany z powodu swoich wojen
14:45
or its technological innovations,
335
860000
1000
lub wynalazków technologicznych,
14:46
but rather as the era in which we stood by
336
861000
2000
a raczej jako era, w której żyliśmy
14:49
and either actively endorsed or passively accepted
337
864000
2000
i albo aktywnie zaaprobowaliśmy albo pasywnie zaakceptowaliśmy
14:51
the massive destruction of both biological and cultural diversity
338
866000
3000
masowe niszczenie zarówno bogactwa biologicznego, jak i kulturowego zrożnicowania
14:54
on the planet. Now, the problem isn't change.
339
869000
3000
naszej planety. Problem ten nie ulegnie zmianie.
14:57
All cultures through all time
340
872000
2000
Wszystkie kultury na przestrzeni czasu
14:59
have constantly been engaged in a dance
341
874000
3000
stale brały udział w tańcu
15:02
with new possibilities of life.
342
877000
1000
z nowymi możliwościami życia.
15:04
And the problem is not technology itself.
343
879000
2000
Problemem nie jest sama technologia.
15:07
The Sioux Indians did not stop being Sioux
344
882000
2000
Indianie Sioux nie przestali być Siouxami,
15:09
when they gave up the bow and arrow
345
884000
1000
gdy przestali używać łuków i strzał,
15:10
any more than an American stopped being an American
346
885000
2000
tak samo jak Amerykanin nie przestał być Amerykaninem,
15:12
when he gave up the horse and buggy.
347
887000
2000
gdy przestał jeździć bryczką i konno.
15:14
It's not change or technology
348
889000
1000
To nie zmiana czy technologia
15:15
that threatens the integrity of the ethnosphere. It is power,
349
890000
4000
zagrażają integralności etnosfery, lecz potęga.
15:19
the crude face of domination.
350
894000
2000
Nieokrzesane oblicze dominacji.
15:21
Wherever you look around the world,
351
896000
2000
Gdy kiedykolwiek rozejrzymy się po świecie,
15:23
you discover that these are not cultures destined to fade away;
352
898000
3000
odkrywamy, że nie są to kultury skazane na wymarcie.
15:26
these are dynamic living peoples
353
901000
2000
Są to energicznie żyjące narody
15:28
being driven out of existence by identifiable forces
354
903000
3000
niszczone przez obecność rozpoznawalnych sił,
15:31
that are beyond their capacity to adapt to:
355
906000
2000
do których nie mają zdolności się przystosować.
15:33
whether it's the egregious deforestation
356
908000
2000
Czy chodzi tu o wierutne wylesienie
15:36
in the homeland of the Penan --
357
911000
2000
w ojczyźnie Penan -
15:38
a nomadic people from Southeast Asia, from Sarawak --
358
913000
3000
nomadów z południowo-wschodniej Azji, z Sarawak -
15:41
a people who lived free in the forest until a generation ago,
359
916000
4000
plemienia, które swobodnie żyło w lesie jeszcze pokolenie temu,
15:45
and now have all been reduced to servitude and prostitution
360
920000
3000
a teraz całkowicie zostało zredukowane do służebności i prostytucji
15:48
on the banks of the rivers,
361
923000
2000
na brzegach rzek,
15:50
where you can see the river itself is soiled with the silt
362
925000
4000
które zostały zanieczyszczone szlamem,
15:54
that seems to be carrying half of Borneo away
363
929000
2000
który wydaje się, że wymywa połowę Borneo
15:56
to the South China Sea,
364
931000
1000
do Południowego Morza Chińskiego,
15:57
where the Japanese freighters hang light in the horizon
365
932000
2000
gdzie na horyzoncie widać japońskie frachtowce
15:59
ready to fill their holds with raw logs ripped from the forest --
366
934000
4000
gotowe napełnić swoje ładownie surowymi kłodami wyrwanymi z lasu.
16:03
or, in the case of the Yanomami,
367
938000
1000
Czy w przypadku plemienia Yanomami,
16:04
it's the disease entities that have come in,
368
939000
2000
to przyniesione choroby,
16:06
in the wake of the discovery of gold.
369
941000
2000
w następstwie odkrycia złota.
16:08
Or if we go into the mountains of Tibet,
370
943000
2000
Czy jeśli wybierzemy się w góry Tybetu,
16:10
where I'm doing a lot of research recently,
371
945000
2000
gdzie ostatnio prowadzę dużo badań,
16:13
you'll see it's a crude face of political domination.
372
948000
3000
zobaczymy surową twarz dominacji politycznej.
16:16
You know, genocide, the physical extinction of a people
373
951000
2000
Wiecie, ludobójstwo, fizyczna zagłada plemion
16:18
is universally condemned, but ethnocide,
374
953000
2000
są powszechnie potępiane, ale eksterminacja etniczna,
16:21
the destruction of people's way of life, is not only not condemned,
375
956000
3000
niszczenie stylu życia ludzi, nie tylko nie jest potępiana,
16:24
it's universally, in many quarters, celebrated
376
959000
3000
lecz powszechnie – w wielu zakątkach - świętowana
16:27
as part of a development strategy.
377
962000
2000
jako część strategii rozwoju.
16:29
And you cannot understand the pain of Tibet
378
964000
3000
Nie możecie zrozumieć bólu Tybetu
16:32
until you move through it at the ground level.
379
967000
2000
dopóki nie odczujecie go osobiście.
16:34
I once travelled 6,000 miles from Chengdu in Western China
380
969000
4000
Kiedyś przejechałem lądem 6000 mil z Chengdu w Zachodnich Chinach
16:38
overland through southeastern Tibet to Lhasa
381
973000
3000
przez południowo-wschodni Tybet do Lhasa
16:41
with a young colleague, and it was only when I got to Lhasa
382
976000
4000
z młodszym kolegą i dopiero, gdy dotarłem do Lhasa
16:45
that I understood the face behind the statistics
383
980000
3000
zrozumiałem prawdę kryjącą się za statystyką,
16:48
you hear about:
384
983000
1000
o której się słyszy.
16:49
6,000 sacred monuments torn apart to dust and ashes,
385
984000
4000
6000 świętych pomników niszczonych na miał i pył.
16:53
1.2 million people killed by the cadres
386
988000
3000
1,2 miliona ludzi zabitych przez korpusy
16:56
during the Cultural Revolution.
387
991000
1000
podczas rewolucji kulturalnej.
16:58
This young man's father had been ascribed to the Panchen Lama.
388
993000
2000
Ojciec tego młodego człowieka został wciągnięty do Panchen Lama.
17:00
That meant he was instantly killed
389
995000
2000
Oznaczało to, że został natychmiast zabity
17:02
at the time of the Chinese invasion.
390
997000
2000
w czasie inwazji chińskiej.
17:04
His uncle fled with His Holiness in the Diaspora
391
999000
2000
Jego wujek uciekł z Jego Świątobliwością w diasporze,
17:06
that took the people to Nepal.
392
1001000
3000
w której ludzie przeszli do Nepalu.
17:09
His mother was incarcerated
393
1004000
2000
Jego matka została uwięziona
17:11
for the crime of being wealthy.
394
1006000
2000
za to, że była zamożna.
17:14
He was smuggled into the jail at the age of two
395
1009000
2000
On został przeszmuglowany do więzienia, gdy miał dwa lata,
17:16
to hide beneath her skirt tails
396
1011000
2000
aby ukryć się w fałdach jej spódnicy,
17:18
because she couldn't bear to be without him.
397
1013000
2000
ponieważ nie mogła żyć bez niego.
17:20
The sister who had done that brave deed
398
1015000
2000
Siostra, która dokonała tego odważnego czynu
17:22
was put into an education camp.
399
1017000
1000
została wzięta do obozu nauki.
17:23
One day she inadvertently stepped on an armband
400
1018000
2000
Któregoś dnia przez nieuwagę nastąpiła na opaskę naramienną
17:26
of Mao, and for that transgression,
401
1021000
2000
Mao i za to wykroczenie
17:28
she was given seven years of hard labor.
402
1023000
3000
została skazana na siedem lat ciężkich robót.
17:31
The pain of Tibet can be impossible to bear,
403
1026000
3000
Ból Tybetu może być nie do zniesienia,
17:34
but the redemptive spirit of the people is something to behold.
404
1029000
3000
lecz zbawczy duch narodu jest czymś niesamowitym.
17:38
And in the end, then, it really comes down to a choice:
405
1033000
3000
Ostatecznie chodzi tu jedynie o wybór.
17:41
do we want to live in a monochromatic world of monotony
406
1036000
3000
Czy chcemy żyć w monochromatycznym świecie monotonii,
17:44
or do we want to embrace a polychromatic world of diversity?
407
1039000
3000
czy chcemy przyjąć polichromiczny świat różnorodności.
17:47
Margaret Mead, the great anthropologist, said, before she died,
408
1042000
3000
Margaret Mead, wspaniała antropolog, powiedziała przed śmiercią,
17:50
that her greatest fear was that as we drifted towards
409
1045000
3000
że jej największą obawą jest, iż w miarę zmierzania ku
17:53
this blandly amorphous generic world view
410
1048000
2000
tej bezbarwnej amorficznej generycznej wizji świata
17:55
not only would we see the entire range of the human imagination
411
1050000
5000
nie tylko będziemy świadkami redukcji całego zakresu wyobraźni ludzkiej
18:00
reduced to a more narrow modality of thought,
412
1055000
4000
do zawężonej modalności myśli,
18:04
but that we would wake from a dream one day
413
1059000
1000
lecz, że obudzimy się z tego snu któregoś dnia
18:05
having forgotten there were even other possibilities.
414
1060000
3000
zapomniawszy, że były inne możliwości.
18:09
And it's humbling to remember that our species has, perhaps,
415
1064000
3000
Upokarzająca jest świadomość, że nasz gatunek istniał, być może,
18:12
been around for [150,000] years.
416
1067000
2000
przez okolo 600 000 lat.
18:14
The Neolithic Revolution -- which gave us agriculture,
417
1069000
3000
Rewolucja epoki Neolitu, która dała nam rolnictwo,
18:17
at which time we succumbed to the cult of the seed;
418
1072000
2000
kiedy to ulegliśmy kultowi ziarna,
18:19
the poetry of the shaman was displaced
419
1074000
2000
kiedy poezja szamanów została wyparta
18:21
by the prose of the priesthood;
420
1076000
1000
prozą kapłaństwa
18:22
we created hierarchy specialization surplus --
421
1077000
3000
i kiedy stworzyliśmy nadwyżkę wyspecjalizowanej hierarchii,
18:25
is only 10,000 years ago.
422
1080000
2000
to tylko 10 000 lat temu.
18:27
The modern industrial world as we know it
423
1082000
2000
Nowoczesny świat przemysłu jaki dzisiaj znamy
18:29
is barely 300 years old.
424
1084000
2000
ma zaledwie 300 lat.
18:31
Now, that shallow history doesn't suggest to me
425
1086000
2000
Lecz powierzchowna historia świata nie sugeruje mi,
18:33
that we have all the answers for all of the challenges
426
1088000
3000
że mamy odpowiedzi na wszystkie wyzwania,
18:36
that will confront us in the ensuing millennia.
427
1091000
2000
przed którymi staniemy w nadchodzących millenniach.
18:38
When these myriad cultures of the world
428
1093000
2000
Gdy te niezliczone mnóstwa kultur na świecie
18:40
are asked the meaning of being human,
429
1095000
3000
zapytywane są o znaczenie bycia człowiekiem,
18:43
they respond with 10,000 different voices.
430
1098000
2000
odpowiadają one na 10 000 różnych głosów.
18:45
And it's within that song that we will all rediscover the possibility
431
1100000
6000
A to właśnie w tej pieśni ponownie odkryjemy możliwość
18:51
of being what we are: a fully conscious species,
432
1106000
3000
bycia kim jesteśmy: całkowicie świadomym gatunkiem,
18:54
fully aware of ensuring that all peoples and all gardens
433
1109000
3000
w pełni zdającym sobie sprawę z zapewnienia, że narody i ogrody
18:57
find a way to flourish. And there are great moments of optimism.
434
1112000
6000
znajdują sposoby na rozwój. To są wspaniałe momenty optymizmu.
19:03
This is a photograph I took at the northern tip of Baffin Island
435
1118000
3000
To fotografia, którą zrobiłem na północnym przylądku wyspy Baffin,
19:06
when I went narwhal hunting with some Inuit people,
436
1121000
2000
gdzie wybrałem się na łowy narwhali z członkami plemienia Inuit
19:09
and this man, Olayuk, told me a marvelous story of his grandfather.
437
1124000
3000
i ten człowiek, Olaya, opowiedział mi wspaniałą historię o swoim dziadku.
19:13
The Canadian government has not always been kind
438
1128000
2000
Rząd kanadyjski nie zawsze dobrze traktował
19:15
to the Inuit people, and during the 1950s,
439
1130000
2000
plemię Inuit i w latach 1950-tych,
19:17
to establish our sovereignty, we forced them into settlements.
440
1132000
3000
aby wprowadzić naszą suwerenność zmusiliśmy ich do życia w osadach.
19:20
This old man's grandfather refused to go.
441
1135000
4000
Jego dziadek odmówił przeniesienia się.
19:24
The family, fearful for his life, took away all of his weapons,
442
1139000
4000
Rodzina, obawiając się o jego życie, zabrała jego całą broń,
19:28
all of his tools.
443
1143000
1000
wszystkie narzędzia.
19:30
Now, you must understand that the Inuit did not fear the cold;
444
1145000
2000
Musicie zrozumieć, że Inuitowie nie obawiali się zimna;
19:32
they took advantage of it.
445
1147000
1000
a raczej je wykorzystywali.
19:33
The runners of their sleds were originally made of fish
446
1148000
3000
Płozy ich sań były początkowo robione z ryb
19:36
wrapped in caribou hide.
447
1151000
1000
owiniętych skórą karibu.
19:37
So, this man's grandfather was not intimidated by the Arctic night
448
1152000
5000
Więc jego dziadek nie bał się arktycznej nocy
19:42
or the blizzard that was blowing.
449
1157000
2000
czy wiejącej śnieżycy.
19:44
He simply slipped outside, pulled down his sealskin trousers
450
1159000
3000
Po prostu wyszedł na dwór, spuścił spodnie ze skóry foki
19:48
and defecated into his hand. And as the feces began to freeze,
451
1163000
3000
i wypróżnił się w swoją dłoń. W miarę jak kał zamarzał,
19:51
he shaped it into the form of a blade.
452
1166000
3000
uformował z niego coś w kształcie ostrza.
19:54
He put a spray of saliva on the edge of the shit knife
453
1169000
2000
Napluł na brzeg noża z kału,
19:56
and as it finally froze solid, he butchered a dog with it.
454
1171000
3000
a gdy to w końcu zamarzło, zabił nim psa.
19:59
He skinned the dog and improvised a harness,
455
1174000
3000
Zdjął z psa skórę i zrobił improwizowaną uprząż,
20:02
took the ribcage of the dog and improvised a sled,
456
1177000
3000
z klatki piersiowej psa zrobił improwizowane sanie,
20:06
harnessed up an adjacent dog,
457
1181000
1000
przywiązał do nich drugiego psa
20:07
and disappeared over the ice floes, shit knife in belt.
458
1182000
4000
i zniknął jadąc po masie lodowej, z nożem z kału za pasem.
20:11
Talk about getting by with nothing. (Laughter)
459
1186000
4000
Mówimy o przeżyciu z niczym. (Śmiech)
20:15
And this, in many ways --
460
1190000
1000
Ale to pod wieloma względami
20:16
(Applause) --
461
1191000
2000
(Oklaski)
20:18
is a symbol of the resilience of the Inuit people
462
1193000
2000
jest symbolem odporności plemienia Inuit
20:20
and of all indigenous people around the world.
463
1195000
3000
i wszystkich autochtonów na świecie.
20:23
The Canadian government in April of 1999
464
1198000
2000
W kwietniu 1999 roku rząd kanadyjski
20:25
gave back to total control of the Inuit
465
1200000
3000
oddał Inuitom całkowitą kontrolę
20:28
an area of land larger than California and Texas put together.
466
1203000
3000
nad obszarem większym niż Kalifornia i Teksas razem wzięte.
20:31
It's our new homeland. It's called Nunavut.
467
1206000
2000
To nasza nowa ojczyzna. Nazywa się Nunavut.
20:34
It's an independent territory. They control all mineral resources.
468
1209000
3000
Jest to niezależne terytorium. Mają kontrolę nad wszystkimi zasobami mineralnymi.
20:37
An amazing example of how a nation-state
469
1212000
2000
Niesamowita historia w jaki sposób naród-stan
20:39
can seek restitution with its people.
470
1214000
4000
może osiągnąć - starać się zrekompensować swoich obywateli.
20:44
And finally, in the end, I think it's pretty obvious
471
1219000
3000
Na zakończenie, myślę, że jest to wyraźnie widoczne
20:47
at least to all of all us who've traveled
472
1222000
1000
przynajmniej dla tych wszystkich z nas, którzy podróżowali
20:48
in these remote reaches of the planet,
473
1223000
2000
do tych odległych zakątków świata,
20:52
to realize that they're not remote at all.
474
1227000
1000
zdać sobie sprawę, że one wcale nie są tak odległe.
20:53
They're homelands of somebody.
475
1228000
2000
Są czyimiś ojczyznami.
20:55
They represent branches of the human imagination
476
1230000
2000
Reprezentują gałęzie wyobraźni ludzkiej
20:57
that go back to the dawn of time. And for all of us,
477
1232000
4000
sięgające zarania czasu. Dla nas wszystkich,
21:01
the dreams of these children, like the dreams of our own children,
478
1236000
3000
marzenia tych dzieci, tak jak marzenia naszych własnych dzieci,
21:04
become part of the naked geography of hope.
479
1239000
3000
stają się częścią nagiej geografii nadziei.
21:07
So, what we're trying to do at the National Geographic, finally,
480
1242000
4000
Więc, tym co ostatecznie staramy się osiągnąć w National Geographic
21:11
is, we believe that politicians will never accomplish anything.
481
1246000
4000
jest to, że wierzymy iż politycy nigdy nie osiągną niczego.
21:15
We think that polemics --
482
1250000
1000
Myślimy, że polemiki -
21:16
(Applause) --
483
1251000
2000
(Oklaski)
21:18
we think that polemics are not persuasive,
484
1253000
2000
uważamy, że polemiki nie są przekonujące,
21:20
but we think that storytelling can change the world,
485
1255000
3000
ale wierzymy, że opowiadanie historii ludzi może zmienić świat,
21:23
and so we are probably the best storytelling institution
486
1258000
3000
więc jesteśmy pewnie organizacją, która najlepiej na świecie opowiada historie
21:26
in the world. We get 35 million hits on our website every month.
487
1261000
3000
Naszą witrynę odwiedza 35 milionów ludzi każdego miesiąca.
21:29
156 nations carry our television channel.
488
1264000
3000
156 krajów pokazuje nasz kanał telewizyjny.
21:33
Our magazines are read by millions.
489
1268000
2000
Nasze tygodniki czytają miliony.
21:35
And what we're doing is a series of journeys
490
1270000
3000
Prowadzimy serie wypraw
21:38
to the ethnosphere where we're going to take our audience
491
1273000
2000
w etnosferę, gdzie zabieramy naszych widzów
21:40
to places of such cultural wonder
492
1275000
2000
do miejsc takich cudów kulturowych,
21:43
that they cannot help but come away dazzled
493
1278000
2000
że są po prostu urzeczeni
21:45
by what they have seen, and hopefully, therefore,
494
1280000
2000
tym co zobaczyli i mamy nadzieję, że dlatego też
21:47
embrace gradually, one by one,
495
1282000
3000
stopniowo wspierają, jeden po drugim,
21:50
the central revelation of anthropology:
496
1285000
2000
główne objawienie antropologii:
21:52
that this world deserves to exist in a diverse way,
497
1287000
4000
to, że świat ten zasługuje na istnienie w odmiennych formach,
21:56
that we can find a way to live
498
1291000
1000
że możemy znaleźć sposób życia
21:57
in a truly multicultural, pluralistic world
499
1292000
3000
w prawdziwie wielokulturowym pluralistycznym świecie,
22:00
where all of the wisdom of all peoples
500
1295000
2000
w którym wszystkie mądrości wszystkich narodów
22:02
can contribute to our collective well-being.
501
1297000
3000
mogą dokonać wkładu do naszego zbiorowego dobrego samopoczucia.
22:05
Thank you very much.
502
1300000
1000
Bardzo dziękuję.
22:06
(Applause)
503
1301000
2000
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Wade Davis - Anthropologist, ethnobotanistA National Geographic Explorer-in-Residence, Wade Davis has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.”
Why you should listen
Wade Davis is perhaps the most articulate and influential western advocate for the world's indigenous cultures. A National Geographic Explorer-in-Residence, he has been described as “a rare combination of scientist, scholar, poet and passionate defender of all of life’s diversity.” Trained in anthropology and botany at Harvard, he travels the globe to live alongside indigenous people, and document their cultural practices in books, photographs, and film. His stunning photographs and evocative stories capture the viewer's imagination. As a speaker, he parlays that sense of wonder into passionate concern over the rate at which cultures and languages are disappearing -- 50 percent of the world's 7,000 languages, he says, are no longer taught to children. He argues, in the most beautiful terms, that language is much more than vocabulary and grammatical rules. Every language is an old-growth forest of the mind.
Indigenous cultures are not failed attempts at modernity, let alone failed attempts to be us. They are unique expressions of the human imagination and heart, unique answers to a fundamental question: What does it mean to be human and alive? When asked this question, the peoples of the world respond in 7,000 different voices, and these collectively comprise our human repertoire for dealing with all the challenges that will confront us as a species over the coming centuries.
Davis is the author of 15 books including The Serpent and the Rainbow, One River, and The Wayfinders. His many film credits include Light at the Edge of the World, an eight-hour documentary series produced for the National Geographic. In 2009 he received the Gold Medal from the Royal Canadian Geographical Society for his contributions to anthropology and conservation, and he is the 2011 recipient of the Explorers Medal, the highest award of the Explorers’ Club, and the 2012 recipient of the Fairchild Medal for Plant Exploration. His latest books are Into the Silence: The Great War, Mallory and the Conquest of Everest and The Sacred Headwaters: the Fight to Save the Stikine, Skeena and the Nass.
Wade Davis | Speaker | TED.com