TEDGlobal 2011
Mark Pagel: How language transformed humanity
Mark Pagel: Si gjuha ka transformuar njerezimin
Filmed:
Readability: 4.2
1,708,914 views
Biologu Mark Pegel paraqet një teori bindëse që shpjegon pse njerëzimi zhvilloi sistemin kompleks të gjuhës. Sipas tij, gjuha është një pjesë e "teknologjisë sociale" që i dha fiseve të hershëm njerëzorë një mjet të ri shumë të fuqishëm: kooperimin.
Mark Pagel - Evolutionary biologist
Using biological evolution as a template, Mark Pagel wonders how languages evolve. Full bio
Using biological evolution as a template, Mark Pagel wonders how languages evolve. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
Each of you possesses
0
0
2000
Secili nga ju zotëron
00:17
the most powerful, dangerous and subversive trait
1
2000
3000
tiparin me të fuqishëm, te rrezikshem dhe subversiv
00:20
that natural selection has ever devised.
2
5000
3000
që seleksionimi natyror ka hartuar ndonjëherë.
00:23
It's a piece of neural audio technology
3
8000
3000
Kjo është një pjesë e teknologjisë audio nervore
00:26
for rewiring other people's minds.
4
11000
2000
për të modifikuar lidhjet në mendjet e të tjerëve.
00:28
I'm talking about your language, of course,
5
13000
3000
Po flas për të folurin, sigurisht,
00:31
because it allows you to implant a thought from your mind
6
16000
3000
sepse ju lejon të ngulisni një mendim nga mendja juaj
00:34
directly into someone else's mind,
7
19000
3000
drejt e në mendjen e dikujt tjetri,
00:37
and they can attempt to do the same to you,
8
22000
2000
dhe ato mund të mundohen të bëjnë të njëjtën gjë tek ju,
00:39
without either of you having to perform surgery.
9
24000
3000
pa qenë nevoja që askush prej jush te kryej ndërhyrje kirurgjikale.
00:42
Instead, when you speak,
10
27000
2000
Në vend te kësaj, kur ju flisni,
00:44
you're actually using a form of telemetry
11
29000
2000
në fakt jeni duke përdorur nje lloj telemetrie
00:46
not so different
12
31000
2000
jo aq ndryshe
00:48
from the remote control device for your television.
13
33000
2000
nga telekomanda e televizorit tuaj.
00:50
It's just that, whereas that device
14
35000
2000
I vetmi ndryshim është se ndërsa telekomanda juaj
00:52
relies on pulses of infrared light,
15
37000
2000
operon me impulset e dritës infra të kuqe,
00:54
your language relies on pulses,
16
39000
3000
gjuha juaj mbështetet në impulse,
00:57
discrete pulses, of sound.
17
42000
2000
impulse diskrete, tingujsh.
00:59
And just as you use the remote control device
18
44000
3000
Dhe ashtu si përdorni telekomandën tuaj
01:02
to alter the internal settings of your television
19
47000
2000
për të ndryshuar parametrat e brendshëm të televizorit
01:04
to suit your mood,
20
49000
2000
që ti përshaten gjendjes suaj,
01:06
you use your language
21
51000
2000
ju përdorni gjuhën
01:08
to alter the settings inside someone else's brain
22
53000
2000
për të ndryshuar parametrat brenda mendjes së dikujt tjetër
01:10
to suit your interests.
23
55000
2000
në mënyrë që të përshtaten me interesat tuaja.
01:12
Languages are genes talking,
24
57000
2000
Gjuhët janë gjene që flasin,
01:14
getting things that they want.
25
59000
2000
për të marrë atë që ata duan.
01:16
And just imagine the sense of wonder in a baby
26
61000
3000
Dhe imagjinoni çudinë e një foshnjeje
01:19
when it first discovers that, merely by uttering a sound,
27
64000
3000
kur për herë të parë zbulon se, vetëm duke nxjerre nje tingull,
01:22
it can get objects to move across a room
28
67000
2000
mund të bëjë që objektet të levizin në një dhomë
01:24
as if by magic,
29
69000
2000
si për magji
01:26
and maybe even into its mouth.
30
71000
3000
dhe nganjëherë në gojën e tij.
01:29
Now language's subversive power
31
74000
2000
Tani fuqia subversive e gjuhës
01:31
has been recognized throughout the ages
32
76000
2000
ka qenë e njohur gjatë gjithë historisë
01:33
in censorship, in books you can't read,
33
78000
2000
në censurë, në librat e ndaluar,
01:35
phrases you can't use
34
80000
2000
shprehjet që ju nuk mund të përdorni
01:37
and words you can't say.
35
82000
2000
dhe fjalët që ju nuk mund të thoni.
01:39
In fact, the Tower of Babel story in the Bible
36
84000
3000
Në fakt, historia e Kullës së Babelit në Bibël
01:42
is a fable and warning
37
87000
2000
eshte nje fabul dhe një paralajmërim
01:44
about the power of language.
38
89000
2000
mbi fuqinë e gjuhës.
01:46
According to that story, early humans developed the conceit
39
91000
3000
Sipas kësaj historie, njerëzit e hershëm ishin të bindur
01:49
that, by using their language to work together,
40
94000
2000
se duke përdorur gjuhën e tyre për të punuar së bashku,
01:51
they could build a tower
41
96000
2000
mund të ndërtonin një kullë
01:53
that would take them all the way to heaven.
42
98000
2000
për të arritur deri në parajsë.
01:55
Now God, angered at this attempt to usurp his power,
43
100000
3000
Perëndia, i zemëruar nga kjo përpjekje për të uzurpuar pushtetin e tij,
01:58
destroyed the tower,
44
103000
3000
shkatërroi kullën,
02:01
and then to ensure
45
106000
2000
dhe më pas, që të sigurohej
02:03
that it would never be rebuilt,
46
108000
2000
që të mos rindërtohej kurrë më,
02:05
he scattered the people by giving them different languages --
47
110000
3000
ai i shpërndau njerëzit duke u dhënë atyre gjuhë të ndryshme --
02:08
confused them by giving them different languages.
48
113000
3000
i ngatërroi ato duke u dhënë atyre gjuhë të ndryshme.
02:11
And this leads to the wonderful irony
49
116000
2000
Dhe kjo na sjell në një ironi të mrekullueshme
02:13
that our languages exist to prevent us from communicating.
50
118000
3000
që do të thotë që gjuhët tona ekzistojnë për të na penguar komunikimin.
02:16
Even today,
51
121000
2000
Edhe sot,
02:18
we know that there are words we cannot use,
52
123000
2000
ne e dimë se janë fjalë që ne nuk mund të përdorim,
02:20
phrases we cannot say,
53
125000
2000
shprehje të cilat nuk mund ti themi
02:22
because if we do so,
54
127000
2000
sepse nëse i themi,
02:24
we might be accosted, jailed,
55
129000
3000
mund të na qortojnë, të na burgosin,
02:27
or even killed.
56
132000
2000
deri dhe të na vrasin.
02:29
And all of this from a puff of air
57
134000
2000
E gjitha kjo si pajosë e një shtëllunge ajri
02:31
emanating from our mouths.
58
136000
2000
që del nga goja jonë.
02:33
Now all this fuss about a single one of our traits
59
138000
3000
Kështu që gjithë kjo bujë per vetëm një tipar tonin
02:36
tells us there's something worth explaining.
60
141000
2000
na tregon se këtu ka dicka që ja vlen të sqarohet.
02:38
And that is how and why
61
143000
2000
Dhe kjo është si dhe pse
02:40
did this remarkable trait evolve,
62
145000
2000
u zhvillua ky tipar i shquar,
02:42
and why did it evolve
63
147000
2000
si dhe pse u zhvillua
02:44
only in our species?
64
149000
2000
vetëm brenda species tonë?
02:46
Now it's a little bit of a surprise
65
151000
2000
Është pak sa e papritur
02:48
that to get an answer to that question,
66
153000
2000
që në mënyrë që ti përgjigjemi kësaj pyetje,
02:50
we have to go to tool use
67
155000
2000
ne duhet ti drejtohemi përdorimit të veglave
02:52
in the chimpanzees.
68
157000
2000
tek shimpanzetë.
02:54
Now these chimpanzees are using tools,
69
159000
2000
Shimpanzete përdorin vegla,
02:56
and we take that as a sign of their intelligence.
70
161000
3000
dhe ne e konsiderojmë këtë shenjë inteligjence.
02:59
But if they really were intelligent,
71
164000
2000
Por, po të ishin ato me të vertete inteligjente,
03:01
why would they use a stick to extract termites from the ground
72
166000
3000
pse do të përdorin një shkop për nxjerrjen e termiteve nga toka
03:04
rather than a shovel?
73
169000
2000
dhe jo nje lopatë?
03:06
And if they really were intelligent,
74
171000
3000
Dhe po të ishin me të vertetë inteligjent,
03:09
why would they crack open nuts with a rock?
75
174000
2000
pse duhet të thyenin arrat me gurë?
03:11
Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts
76
176000
3000
Pse thjesht nuk shkojnë në dyqan dhe të blejnë një qese me arra
03:14
that somebody else had already cracked open for them?
77
179000
3000
që dikush tjetër i ka hapur për ta?
03:17
Why not? I mean, that's what we do.
78
182000
2000
Pse jo? Dua te them, ne këtë bëjmë.
03:19
Now the reason the chimpanzees don't do that
79
184000
2000
Arsyeja pse shimpanzete nuk e bëjnë këtë
03:21
is that they lack what psychologists and anthropologists call
80
186000
3000
është sepse atyre i mungon ajo çka psikologët dhe antropologët e quajnë
03:24
social learning.
81
189000
2000
mesimi social.
03:26
They seem to lack the ability
82
191000
2000
Duket se atyre i mungon aftësia
03:28
to learn from others
83
193000
2000
te mesojne nga të tjerët
03:30
by copying or imitating
84
195000
2000
duke kopjuar apo duke imituar
03:32
or simply watching.
85
197000
2000
apo thjesht duke vështruar.
03:34
As a result,
86
199000
2000
Si pasojë,
03:36
they can't improve on others' ideas
87
201000
2000
ata nuk mund te përmirësojnë mbi idetë e të tjerëve
03:38
or learn from others' mistakes --
88
203000
2000
apo të mësojnë nga gabimet e të tjerëve
03:40
benefit from others' wisdom.
89
205000
2000
të përfitojnë nga dituritë e te tjerëve.
03:42
And so they just do the same thing
90
207000
2000
Dhe kështu ata thjesht bëjnë të njëjtën gjë
03:44
over and over and over again.
91
209000
2000
vazhdimisht.
03:46
In fact, we could go away for a million years and come back
92
211000
4000
Ne fakt, dhe po te kthehemi para nje milion vjetësh
03:50
and these chimpanzees would be doing the same thing
93
215000
3000
këta shimpanze do të ishin duke bërë të njëjtën gjë
03:53
with the same sticks for the termites
94
218000
2000
po me këto shkopinj për termite
03:55
and the same rocks to crack open the nuts.
95
220000
3000
dhe po me këto gurë për të hapur arrat.
03:58
Now this may sound arrogant, or even full of hubris.
96
223000
3000
Kjo mund të tingëllojë si arrogante, apo pretenciose.
04:01
How do we know this?
97
226000
2000
Nga e dimë ne këtë?
04:03
Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.
98
228000
3000
Sepse kjo është e njëjta gjë që paraardhësit tanë, homo erectus, bënë.
04:06
These upright apes
99
231000
2000
Këta majmunë të cilët qëndrojnë në këmbë
04:08
evolved on the African savanna
100
233000
2000
u zhivlluan në savanën afrikane
04:10
about two million years ago,
101
235000
2000
rreth dy milion vjet me parë
04:12
and they made these splendid hand axes
102
237000
2000
dhe ato krijuan sëpata të shkëlqyera
04:14
that fit wonderfully into your hands.
103
239000
2000
që i përshtatet dorës suaj në mënyrë të përkryer.
04:16
But if we look at the fossil record,
104
241000
2000
Por nëse shikojmë të dhënat e fosileve,
04:18
we see that they made the same hand axe
105
243000
3000
ne shohim se ato prodhonin të njëjtin model sëpate
04:21
over and over and over again
106
246000
2000
përsëri dhe përsëri dhe përsëri
04:23
for one million years.
107
248000
2000
për një milion vjet rrjesht.
04:25
You can follow it through the fossil record.
108
250000
2000
Ata mund të ndjekin të dhënat e fosileve.
04:27
Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,
109
252000
2000
Ne mund te hamendësojme se per sa kohë Homo Erektus jetoi,
04:29
what their generation time was,
110
254000
2000
cila ishte koha e gjeneratës se tyre,
04:31
that's about 40,000 generations
111
256000
3000
kjo është për rreth 40,000 gjenerata
04:34
of parents to offspring, and other individuals watching,
112
259000
3000
prindërish dhe pasardhësish, dhe individe të tjerë që vështronin
04:37
in which that hand axe didn't change.
113
262000
2000
në të cilën kjo sopatë dore nuk ndryshoi.
04:39
It's not even clear
114
264000
2000
Nuk është e qartë
04:41
that our very close genetic relatives, the Neanderthals,
115
266000
2000
qe kushërinjtë tanë shumë te aferm gjenetikisht, njerëzit e Neandertal,
04:43
had social learning.
116
268000
2000
zotëronin mësimin social.
04:45
Sure enough, their tools were more complicated
117
270000
3000
Sigurisht që veglat e tyre ishin më të ndërlikuara
04:48
than those of Homo erectus,
118
273000
2000
se ato të Homo Erectus,
04:50
but they too showed very little change
119
275000
2000
por dhe ato treguan shume pak ndryshime
04:52
over the 300,000 years or so
120
277000
3000
per rreth 300.000 vjetë
04:55
that those species, the Neanderthals,
121
280000
2000
që kjo specie, Neandertalët,
04:57
lived in Eurasia.
122
282000
2000
jetuan ne Euroazi.
04:59
Okay, so what this tells us
123
284000
2000
Mirë pra, ajo çfarë na tregon kjo
05:01
is that, contrary to the old adage,
124
286000
3000
është që në kundërshtim me shprehjen e vjetër të urtë
05:04
"monkey see, monkey do,"
125
289000
3000
"majmuni sheh, majmuni përqesh"
05:07
the surprise really is
126
292000
2000
realiteti befasues është
05:09
that all of the other animals
127
294000
2000
që të gjitha kafshët e tjera
05:11
really cannot do that -- at least not very much.
128
296000
3000
në të vërtetë nuk mund ta bëjnë atë -- jo dhe aq shumë të paktën.
05:14
And even this picture
129
299000
2000
Madje dhe kjo foto
05:16
has the suspicious taint of being rigged about it --
130
301000
3000
ka nje hije dyshimi të jetë e manipuluar--
05:19
something from a Barnum & Bailey circus.
131
304000
2000
diçka nga cirku Barnum & Bailey.
05:21
But by comparison,
132
306000
2000
Por në krahasim,
05:23
we can learn.
133
308000
2000
ne mund te mësojmë
05:25
We can learn by watching other people
134
310000
3000
Ne mund të mësojmë duke vështruar njerëz të tjerë
05:28
and copying or imitating
135
313000
2000
dhe duke kopjuar apo imituar
05:30
what they can do.
136
315000
2000
ate çfarë bëjnë ata.
05:32
We can then choose, from among a range of options,
137
317000
3000
Ne me pas mund te zgjedhim nga një gamë alternativash,
05:35
the best one.
138
320000
2000
ate më të mirën.
05:37
We can benefit from others' ideas.
139
322000
2000
Ne mund te përfitojmë nga idete e të tjerëve.
05:39
We can build on their wisdom.
140
324000
2000
Ne mund te ndërtojmë mbi njohuritë e tyre.
05:41
And as a result, our ideas do accumulate,
141
326000
3000
Dhe si pasojë, idetë tona akumulohen,
05:44
and our technology progresses.
142
329000
4000
dhe teknologjija jone përparon.
05:48
And this cumulative cultural adaptation,
143
333000
5000
Dhe kjo përshtatje kulturore e grumbulluar,
05:53
as anthropologists call
144
338000
2000
si e quajne antropologët
05:55
this accumulation of ideas,
145
340000
2000
ky akumulim idesh
05:57
is responsible for everything around you
146
342000
2000
është përgjegjës per çdo gjë rreth e qark jush
05:59
in your bustling and teeming everyday lives.
147
344000
2000
ne jetët tona të përditëshme plot aktivitet dhe bashkëpunim.
06:01
I mean the world has changed out of all proportion
148
346000
2000
Dua te them se bota ka ndryshuar jashtë mase
06:03
to what we would recognize
149
348000
2000
nga ajo që no të njihnim
06:05
even 1,000 or 2,000 years ago.
150
350000
3000
madje dhe 1.000 apo 2.000 vjetë me parë.
06:08
And all of this because of cumulative cultural adaptation.
151
353000
3000
Dhe e gjitha kjo si pasojë e përshtatjes kulturore të grumbulluar.
06:11
The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,
152
356000
2000
Këto karrike ku jeni ulur ju, këto drita në auditor
06:13
my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --
153
358000
3000
mikrofoni im, iPadet dhe iPodet që mbani me vete
06:16
all are a result
154
361000
2000
te gjitha jane rezultate
06:18
of cumulative cultural adaptation.
155
363000
2000
të përshtatjes kulturore të grumbulluar.
06:20
Now to many commentators,
156
365000
4000
për shumë komentatorë,
06:24
cumulative cultural adaptation, or social learning,
157
369000
3000
përshtatja kulturore e grumbulluar, apo mësim social,
06:27
is job done, end of story.
158
372000
3000
është e mirqënë dhe kaq.
06:30
Our species can make stuff,
159
375000
3000
Specia jone mund te bëjë gjëra,
06:33
therefore we prospered in a way that no other species has.
160
378000
3000
prandaj dhe ne përparuam në një mënyrë te ndryshme nga çdo specie tjetër.
06:36
In fact, we can even make the "stuff of life" --
161
381000
3000
Në fakt, ne mund edhe të bëjmë "gjërat e jetës" --
06:39
as I just said, all the stuff around us.
162
384000
2000
siç dhe thashë, gjtihçka rreth e qark nesh.
06:41
But in fact, it turns out
163
386000
2000
Por në fakt, na del
06:43
that some time around 200,000 years ago,
164
388000
3000
që para rreth 200.000 vjetësh
06:46
when our species first arose
165
391000
2000
kur specia jonë sapo u ngrit
06:48
and acquired social learning,
166
393000
2000
dhe përvetësoi mësimin social,
06:50
that this was really the beginning of our story,
167
395000
2000
kjo ishte në të vertetë fillesa e historisë sonë,
06:52
not the end of our story.
168
397000
2000
jo fundi i historise sonë.
06:54
Because our acquisition of social learning
169
399000
3000
Duke qënë se përvetësimi i mësimit social
06:57
would create a social and evolutionary dilemma,
170
402000
3000
do te krijonte nje dilemë sociale dhe evolucionare,
07:00
the resolution of which, it's fair to say,
171
405000
3000
zgjithja e secilës, është e drejtë të thuhet,
07:03
would determine not only the future course of our psychology,
172
408000
4000
do te caktonte jo vetëm rrugën e së ardhmes se psikologjisë sonë,
07:07
but the future course of the entire world.
173
412000
2000
por rrugën e se ardhmes se gjithe botës.
07:09
And most importantly for this,
174
414000
3000
Dhe ne rradhe te parë, per sa i perket kësaj,
07:12
it'll tell us why we have language.
175
417000
3000
do te na thotë arsyen pse ne kemi gjuhën,
07:15
And the reason that dilemma arose
176
420000
2000
Dhe arsyeja pse doli kjo dilemë
07:17
is, it turns out, that social learning is visual theft.
177
422000
3000
na del që është fakti që mësimi social është vjedhje pamore.
07:20
If I can learn by watching you,
178
425000
3000
Nëse mund të mësoj duke të parë ty,
07:23
I can steal your best ideas,
179
428000
2000
unë mund të vjedh idetë e tua më të mira,
07:25
and I can benefit from your efforts,
180
430000
3000
dhe mund të përfitoje nga përpjekjet e tua,
07:28
without having to put in the time and energy that you did
181
433000
2000
pa patur nevojë ti përkushtoj kohë dhe energji sic bëre ti
07:30
into developing them.
182
435000
2000
për ti krijuar ato.
07:32
If I can watch which lure you use to catch a fish,
183
437000
3000
Nese mund te shikoj çfarë karremi përdor per të zënë peshk,
07:35
or I can watch how you flake your hand axe
184
440000
2000
apo te shikoj se si gdhend ti sopatën tënde
07:37
to make it better,
185
442000
2000
në mënyrë që ta përmirësoj,
07:39
or if I follow you secretly to your mushroom patch,
186
444000
3000
apo nese te ndjek fshehtas te livadhi i kërpudhave,
07:42
I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,
187
447000
3000
une mund të përfitoj nga dituritë urtësia dhe aftësitë e tua,
07:45
and maybe even catch that fish
188
450000
2000
dhe madje të kap peshkun
07:47
before you do.
189
452000
2000
para teje.
07:49
Social learning really is visual theft.
190
454000
3000
Mësimi social në të vertetë është vjedhje pamore.
07:52
And in any species that acquired it,
191
457000
2000
Dhe në çdo specie që e ka përvetësuar,
07:54
it would behoove you
192
459000
2000
të detyron
07:56
to hide your best ideas,
193
461000
2000
ta fshehësh idenë tënde më të mirë,
07:58
lest somebody steal them from you.
194
463000
3000
në mënyrë që askush të mos ta vjedhë.
08:02
And so some time around 200,000 years ago,
195
467000
3000
Pra, diku rreth 200.000 vjet më parë,
08:05
our species confronted this crisis.
196
470000
3000
speciet tona u përballuan me këto kriza.
08:08
And we really had only two options
197
473000
3000
Dhe kishin vetëm dy mundësi
08:11
for dealing with the conflicts
198
476000
2000
për të trajtuar këto konflikte
08:13
that visual theft would bring.
199
478000
2000
që vjedhja vizuale mund të sjellë.
08:15
One of those options
200
480000
2000
Njëra nga ato mundësi
08:17
was that we could have retreated
201
482000
3000
qe që mund ta ritrajtonim
08:20
into small family groups.
202
485000
2000
në grupe të vegjël familjeje.
08:22
Because then the benefits of our ideas and knowledge
203
487000
3000
Pasi avantazhed e ideve dhe njohurive tona
08:25
would flow just to our relatives.
204
490000
2000
transmetohen vetëm në familjet tona.
08:27
Had we chosen this option,
205
492000
2000
E zgjodhëm ne këtë variant,
08:29
sometime around 200,000 years ago,
206
494000
3000
aty rreth 200.000 vjet më parë,
08:32
we would probably still be living like the Neanderthals were
207
497000
3000
ishte e mundur që ne jetonim në të njëjtën mënyrë si njerëzit e Neandertalit
08:35
when we first entered Europe 40,000 years ago.
208
500000
3000
kur erdhëm në Europë, 40.000 vjet më parë.
08:38
And this is because in small groups
209
503000
2000
Dhe kjo sepse në grupe të vegjël
08:40
there are fewer ideas, there are fewer innovations.
210
505000
3000
ka më pak ide, ka më pak zhvillim,
08:43
And small groups are more prone to accidents and bad luck.
211
508000
3000
Dhe grupet e vegjël janë më të prirur ndaj aksidenteve apo fatit të keq.
08:46
So if we'd chosen that path,
212
511000
2000
Ndaj nëse ne zgjodhëm këtë rrugë,
08:48
our evolutionary path would have led into the forest --
213
513000
3000
rruga e evolucionit tonë mund të na drejtonte në pyll --
08:51
and been a short one indeed.
214
516000
2000
qe vërtet i shkurtër.
08:53
The other option we could choose
215
518000
2000
Mundësia tjetër që mund të zgjidhnim
08:55
was to develop the systems of communication
216
520000
3000
qe zhvillimi i një sistemi komunikimi
08:58
that would allow us to share ideas
217
523000
2000
që do të na lejonte të ndanim idetë tona
09:00
and to cooperate amongst others.
218
525000
3000
dhe të kooperonim me njëri-tjetrin.
09:03
Choosing this option would mean
219
528000
2000
Zgjidhja e këtij opsioni do të nënkuptonte
09:05
that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom
220
530000
3000
një fond shumë të i madh i dijes dhe urtësisë të akumuluar
09:08
would become available to any one individual
221
533000
3000
që bëhen të disponueshme për të gjithë
09:11
than would ever arise from within an individual family
222
536000
3000
që do të vijnë edhe nga një familje individuale
09:14
or an individual person on their own.
223
539000
3000
ose për një individ i vetëm.
09:18
Well, we chose the second option,
224
543000
3000
Ne zgjodhëm opsionin e dytë,
09:21
and language is the result.
225
546000
3000
dhe gjuha është rezultati.
09:24
Language evolved to solve the crisis
226
549000
2000
Gjuha u zhvillua për zgjidhjen e krizës
09:26
of visual theft.
227
551000
2000
e vjedhjes vizuale.
09:28
Language is a piece of social technology
228
553000
3000
Gjuha është një element i tekonologjisë sociale
09:31
for enhancing the benefits of cooperation --
229
556000
3000
për pasurimin e benefiteve të bashkëpunimit --
09:34
for reaching agreements, for striking deals
230
559000
3000
për të arritur marrëveshje, për të bërë biznes
09:37
and for coordinating our activities.
231
562000
4000
dhe për të koordinuar aktivitetet tona.
09:41
And you can see that, in a developing society
232
566000
2000
Ju mund ta vëreni atë, në një shoqëri të zhilluar
09:43
that was beginning to acquire language,
233
568000
2000
që fillonte me përvetësimin e gjuhës,
09:45
not having language
234
570000
2000
dhe duke nuk patur një gjuhë
09:47
would be a like a bird without wings.
235
572000
2000
do të ishte si një zog pa krahë.
09:49
Just as wings open up this sphere of air
236
574000
3000
Ashtu si krahët e hapur lejojnë
09:52
for birds to exploit,
237
577000
2000
zogjtë të fluturojnë,
09:54
language opened up the sphere of cooperation
238
579000
2000
Gjuha lejon bashkëpunimin
09:56
for humans to exploit.
239
581000
2000
për raportet humane.
09:58
And we take this utterly for granted,
240
583000
2000
Dhe ne e konsiderojmë atë krejt të mirëqenë,
10:00
because we're a species that is so at home with language,
241
585000
3000
sepse ne jemi një specie shumë e familjarizuar me gjuhën.
10:03
but you have to realize
242
588000
2000
Por duhet të kuptoni
10:05
that even the simplest acts of exchange that we engage in
243
590000
3000
se edhe aktet e thjeshta të shkëmbimit që ne angazhohemi
10:08
are utterly dependent upon language.
244
593000
3000
janë krejtësisht të varur nga gjuha.
10:11
And to see why, consider two scenarios
245
596000
2000
Për të parë pse, konsideroni dy skenarë
10:13
from early in our evolution.
246
598000
2000
nga faza e hershme në evolucionin tonë.
10:15
Let's imagine that you are really good
247
600000
2000
Thonë se ju jeni shumë të aftë
10:17
at making arrowheads,
248
602000
2000
në prodhimin e kokave të shigjetave,
10:19
but you're hopeless at making the wooden shafts
249
604000
3000
por jeni të pashpresë në bërjen e bishtave prej druri
10:22
with the flight feathers attached.
250
607000
3000
me pupla bashkangjitur.
10:25
Two other people you know are very good at making the wooden shafts,
251
610000
3000
Dy persona të tjerë që njihni janë shumë të zotë në prodhimin e bishtave prej druri
10:28
but they're hopeless at making the arrowheads.
252
613000
3000
por ata janë të pashpresë në bërjen e kokëve të shigjetave.
10:31
So what you do is --
253
616000
2000
Atëherë ajo që ju bëni është --
10:33
one of those people has not really acquired language yet.
254
618000
3000
njëri prej tyre nuk ka fituar ende gjuhën.
10:36
And let's pretend the other one is good at language skills.
255
621000
2000
Paramendoni se tjetri ka aftësi të mira gjuhësore.
10:38
So what you do one day is you take a pile of arrowheads,
256
623000
3000
Pra, ajo që bëni ju është një ditë ju merrni një grumbull kokash shigjete
10:41
and you walk up to the one that can't speak very well,
257
626000
2000
dhe gjeni atë që nuk flet shumë mirë,
10:43
and you put the arrowheads down in front of him,
258
628000
2000
dhe vini kokat e shtizave para tij,
10:45
hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads
259
630000
3000
me shpresën që ai do të kuptojë që ju po tregtoni kokat e shigjetave tuaja
10:48
for finished arrows.
260
633000
2000
në këmbim me shigjetat.
10:50
But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,
261
635000
2000
Por ai kur sheh pirgun e kokave të shigjetave, mendon se janë një dhuratë,
10:52
picks them up, smiles and walks off.
262
637000
3000
i mer ato, buzëqesh dhe largohet.
10:55
Now you pursue this guy, gesticulating.
263
640000
2000
Tani ju ndiqni këtë djalë, duke gjestikuluar.
10:57
A scuffle ensues and you get stabbed
264
642000
2000
Fillon përleshja dhe ju merrni një goditje
10:59
with one of your own arrowheads.
265
644000
3000
me njërën nga majat e shigjetave tuaja.
11:02
Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.
266
647000
3000
Tani luaje sërish skenën: por ju jeni duke folur me atë që mund të flasë.
11:05
You put down your arrowheads and say,
267
650000
2000
Vendosni kokat e shigjetave dhe thoni,
11:07
"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."
268
652000
3000
"Unë dua të shkëmbej këto koka me shigjetat tuaja. Do ti ndajmue 50/50. "
11:10
The other one says, "Fine. Looks good to me.
269
655000
2000
Tjetri thotë, "Në rregull. Është e përsosur.
11:12
We'll do that."
270
657000
3000
Le ta bëjmë."
11:15
Now the job is done.
271
660000
3000
Tani puna u krye.
11:18
Once we have language,
272
663000
2000
Pasi të kemi gjuhë,
11:20
we can put our ideas together and cooperate
273
665000
2000
ne mund të vënë idetë tona së bashku dhe të bashkëpunojnë
11:22
to have a prosperity
274
667000
2000
të kemi një prosperitet
11:24
that we couldn't have before we acquired it.
275
669000
3000
që nuk mund ta kishim para se ta përvetësonim atë.
11:27
And this is why our species
276
672000
2000
Dhe kjo është arsyeja pse specia jonë
11:29
has prospered around the world
277
674000
2000
ka përparuar nëpër botë
11:31
while the rest of the animals
278
676000
2000
ndërsa pjesa tjetër e kafshëve
11:33
sit behind bars in zoos, languishing.
279
678000
3000
të ulur pas hekurave në kopshte zoologjikë, lëngojnë.
11:36
That's why we build space shuttles and cathedrals
280
681000
3000
Kjo është arsyeja pse ne kemi ndërtuar anije kozmike dhe katedrale
11:39
while the rest of the world sticks sticks into the ground
281
684000
2000
ndërsa pjesa tjetër e botës gërrmon me shkopinj në terren
11:41
to extract termites.
282
686000
2000
të nxjerri termitet.
11:43
All right, if this view of language
283
688000
3000
Mirë, nëse kjo pikëpamje e gjuhës
11:46
and its value
284
691000
2000
dhe vlera e saj
11:48
in solving the crisis of visual theft is true,
285
693000
3000
zgjidhin krizën e vjedhjes vizuale
11:51
any species that acquires it
286
696000
2000
çdo specie që e përvetëson atë
11:53
should show an explosion of creativity and prosperity.
287
698000
3000
duhet të tregojë një shpërthim të krijimtarisë dhe prosperitetit.
11:56
And this is exactly what the archeological record shows.
288
701000
3000
Dhe është ekzaktësisht ajo që të dhënat arkeologike tregojnë.
11:59
If you look at our ancestors,
289
704000
2000
Nëse ju shikoni në paraardhësit tanë,
12:01
the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,
290
706000
3000
njeriun e Neandertalit dhe Homo Erektusin, paraardhësit tanë të menjëhershëm,
12:04
they're confined to small regions of the world.
291
709000
3000
ata janë mbyllur në rajone të vogla të botës.
12:07
But when our species arose
292
712000
2000
Por kur speciet tona u shfaqën
12:09
about 200,000 years ago,
293
714000
2000
rreth 200.000 vjet më parë,
12:11
sometime after that we quickly walked out of Africa
294
716000
3000
shpejt pasi u larguam nga Afrika
12:14
and spread around the entire world,
295
719000
3000
u përhapëm në të gjithë botën,
12:17
occupying nearly every habitat on Earth.
296
722000
3000
pushtuam gati çdo vendbanim në Tokë.
12:20
Now whereas other species are confined
297
725000
3000
Tani ndërsa specie të tjera u kufizuan
12:23
to places that their genes adapt them to,
298
728000
3000
në territore ku gjenet e tyre u përshtatën me ta,
12:26
with social learning and language,
299
731000
2000
me të mësuarit social dhe gjuhën,
12:28
we could transform the environment
300
733000
2000
ne mund të trasformojmë mjedisin
12:30
to suit our needs.
301
735000
2000
që ti përshtatet nevojave tona.
12:32
And so we prospered in a way
302
737000
2000
Dhe kështu ne përparuam në një mënyrë
12:34
that no other animal has.
303
739000
2000
si asnjë kafshë tjetër.
12:36
Language really is
304
741000
3000
Gjuha është me të vërtetë
12:39
the most potent trait that has ever evolved.
305
744000
3000
tipari më i fuqishëm që ka evoluar ndonjëherë.
12:42
It is the most valuable trait we have
306
747000
3000
Është tipari më me vlerë që kemi
12:45
for converting new lands and resources
307
750000
3000
për konvertimin e tokave të reja dhe rezervave
12:48
into more people and their genes
308
753000
3000
në avantazh të shumë njerëzve dhe gjeneve të tyre
12:51
that natural selection has ever devised.
309
756000
2000
që seleksionimi natyror ka shpikur ndonjëherë.
12:53
Language really is
310
758000
2000
Gjuha është me të vërtetë
12:55
the voice of our genes.
311
760000
2000
zëri i gjeneve tona.
12:57
Now having evolved language, though,
312
762000
2000
Tashmë me gjuhë të evoluar, edhe pse,
12:59
we did something peculiar,
313
764000
2000
bëmë diçka të veçantë,
13:01
even bizarre.
314
766000
2000
madje të çuditëshme.
13:03
As we spread out around the world,
315
768000
2000
Me përhapjen tonë nëpër botë,
13:05
we developed thousands of different languages.
316
770000
3000
zhvilluam mijëra gjuhë të ndryshme.
13:08
Currently, there are about seven or 8,000
317
773000
2000
Aktualisht, janë rreth shtatë tetë mijë
13:10
different languages spoken on Earth.
318
775000
3000
gjuhë të ndryshme në botë.
13:13
Now you might say, well, this is just natural.
319
778000
2000
Tani ju mund të thoni, mirë, kjo është e natyrshme.
13:15
As we diverge, our languages are naturally going to diverge.
320
780000
3000
Siç ndryshojmë ne ashtu gjuhët tona natyrisht do të ndryshojnë.
13:18
But the real puzzle and irony
321
783000
2000
Por mister i vërtetë dhe ironi
13:20
is that the greatest density of different languages on Earth
322
785000
3000
është se dendësia më e madhe e gjuhëve të ndryshme në Tokë
13:23
is found where people are most tightly packed together.
323
788000
4000
është gjetur ku njerëzit janë më fort të mbyllur bashkë.
13:27
If we go to the island of Papua New Guinea,
324
792000
2000
Nëse shkojmë në ishullin Papuas Guinea e Re,
13:29
we can find about 800 to 1,000
325
794000
3000
ne mund të gjeni rreth 800 - 1.000
13:32
distinct human languages,
326
797000
2000
gjuhë të dallueshme
13:34
different human languages,
327
799000
2000
gjuhë të ndryshme,
13:36
spoken on that island alone.
328
801000
2000
të folura vetëm në këtë ishull.
13:38
There are places on that island
329
803000
2000
Ka vende në këtë ishull
13:40
where you can encounter a new language
330
805000
2000
ku ju mund të hasni në një gjuhë të re
13:42
every two or three miles.
331
807000
2000
çdo katër ose pesë km.
13:44
Now, incredible as this sounds,
332
809000
2000
Tani, e pabesueshme si kjo tingëllon,
13:46
I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.
333
811000
3000
një herë takova një njeri të Papua, dhe e pyeta nëse kjo ndoshta mund të jetë e vërtetë.
13:49
And he said to me, "Oh no.
334
814000
2000
Dhe ai më tha: "Oh jo.
13:51
They're far closer together than that."
335
816000
3000
ata janë në distanca më të vogla se kaq. "
13:54
And it's true; there are places on that island
336
819000
2000
Dhe kjo është e vërtetë, ka shumë vende në këtë ishull
13:56
where you can encounter a new language in under a mile.
337
821000
3000
ku ju mund të hasni në një gjuhë të re në nën një km e gjysëm.
13:59
And this is also true of some remote oceanic islands.
338
824000
3000
Kjo është e vërtetë poashtu për disa ishuj të largët oqeanike.
14:03
And so it seems that we use our language,
339
828000
2000
Dhe kështu duket se ne përdorim gjuhën tonë,
14:05
not just to cooperate,
340
830000
2000
jo vetëm për të bashkëpunuar,
14:07
but to draw rings around our cooperative groups
341
832000
3000
por për të krijuar rrethe të grupeve tona bashkëpunuese
14:10
and to establish identities,
342
835000
2000
dhe për të krijuar identitetin,
14:12
and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills
343
837000
3000
dhe ndoshta për të mbrojtur njohuritë tona dhe zgjuarsitë dhe zotësitë
14:15
from eavesdropping from outside.
344
840000
3000
nga përgjimet nga jashtë.
14:18
And we know this
345
843000
2000
Dhe ne e dimë këtë
14:20
because when we study different language groups
346
845000
2000
sepse kur ne studiojmë grupe të ndryshme gjuhësore
14:22
and associate them with their cultures,
347
847000
2000
dhe shoqërojmë ato me kulturat e tyre,
14:24
we see that different languages
348
849000
2000
ne shohim se gjuhë të ndryshme
14:26
slow the flow of ideas between groups.
349
851000
3000
ngadalësojnë rrjedhën e ideve midis grupeve.
14:29
They slow the flow of technologies.
350
854000
3000
Ata ngadalësojë rrjedhën e teknologjive.
14:32
And they even slow the flow of genes.
351
857000
3000
Dhe ata ngadalësojë rrjedhën e gjeneve.
14:35
Now I can't speak for you,
352
860000
2000
Tani unë nuk mund të flas për ju,
14:37
but it seems to be the case
353
862000
2000
por kjo duket të jetë rasti
14:39
that we don't have sex with people we can't talk to.
354
864000
3000
se ne nuk bëjmë seks me njerëz, që nuk mund t'u flasim.
14:43
(Laughter)
355
868000
2000
(Të qeshura)
14:45
Now we have to counter that, though,
356
870000
2000
Tani ne kemi për të kundërshtuar atë, edhe pse,
14:47
against the evidence we've heard
357
872000
2000
kundër provave kemi dëgjuar
14:49
that we might have had some rather distasteful genetic dalliances
358
874000
3000
që ne mund të kemi pasur disa bashkime të shpifura gjenetike
14:52
with the Neanderthals and the Denisovans.
359
877000
2000
me njerëzit e Neandertalit dhe me njerëzit e Denisovansit.
14:54
(Laughter)
360
879000
2000
(Të qeshura)
14:56
Okay, this tendency we have,
361
881000
2000
Mirë, kjo tendencë që kemi,
14:58
this seemingly natural tendency we have,
362
883000
2000
kjo tendencë me sa duket e natyrshme që ne kemi,
15:00
towards isolation, towards keeping to ourselves,
363
885000
3000
drejt izolimit, drejt ruajtjes së vetes tonë,
15:03
crashes head first into our modern world.
364
888000
3000
është në kundërshtim të plotë me botën tonë moderne.
15:06
This remarkable image
365
891000
2000
Ky imazh i theksuar
15:08
is not a map of the world.
366
893000
2000
nuk është harta e botës.
15:10
In fact, it's a map of Facebook friendship links.
367
895000
4000
Në fakt, është harta e miqësive në Facebook.
15:14
And when you plot those friendship links
368
899000
2000
Dhe me gjurmimin e këtyre miqësive
15:16
by their latitude and longitude,
369
901000
2000
me latituden dhe longitudën,
15:18
it literally draws a map of the world.
370
903000
3000
tekstualisht vizatohet një hartë e botës.
15:21
Our modern world is communicating
371
906000
2000
Bota jonë moderne është komunikimi
15:23
with itself and with each other
372
908000
2000
me vetveten dhe me njëri-tjetrin
15:25
more than it has
373
910000
2000
më shumë se ajo ka
15:27
at any time in its past.
374
912000
2000
çdo herë në të kaluarën.
15:29
And that communication, that connectivity around the world,
375
914000
3000
Komunikimi, që lidh mbarë botën,
15:32
that globalization
376
917000
2000
që globalizon
15:34
now raises a burden.
377
919000
3000
tani ngre një barrë.
15:37
Because these different languages
378
922000
2000
Për shkak se këto gjuhë të ndryshme
15:39
impose a barrier, as we've just seen,
379
924000
2000
vendosin një pengesë, si e kemi parë,
15:41
to the transfer of goods and ideas
380
926000
2000
në lëvizjen e mallrave, ideve
15:43
and technologies and wisdom.
381
928000
2000
dhe teknologjive dhe diturisë.
15:45
And they impose a barrier to cooperation.
382
930000
3000
Dhe ato imponojnë një pengesë për bashkëpunim.
15:48
And nowhere do we see that more clearly
383
933000
3000
Dhe askund nuk e shohim më qartë se
15:51
than in the European Union,
384
936000
2000
në Bashkimin Europian,
15:53
whose 27 member countries
385
938000
3000
ku 27 vende antarë
15:56
speak 23 official languages.
386
941000
3000
flasin 23 gjuhë zyrtare.
15:59
The European Union
387
944000
2000
BE-ja
16:01
is now spending over one billion euros annually
388
946000
4000
po shpenzon mbi një miliard euro në vit
16:05
translating among their 23 official languages.
389
950000
3000
duke përkthyer 23 gjuhët e saj.
16:08
That's something on the order
390
953000
2000
Diçka si
16:10
of 1.45 billion U.S. dollars
391
955000
2000
1,45 miliard Dollarë amerikan,
16:12
on translation costs alone.
392
957000
3000
vetë për përkthimet.
16:15
Now think of the absurdity of this situation.
393
960000
2000
Tani mendoni absurditetin të kësaj situate.
16:17
If 27 individuals
394
962000
2000
Nëse 27 individë
16:19
from those 27 member states
395
964000
2000
nga këto 27 shtete anëtare
16:21
sat around table, speaking their 23 languages,
396
966000
3000
ulur rreth tavolinë, duke folur 23 gjuhët e tyre,
16:24
some very simple mathematics will tell you
397
969000
2000
me një matematikë të thjeshtë do ju them
16:26
that you need an army of 253 translators
398
971000
4000
është e nevojshme një ushtri prej 253 përkthyesish
16:30
to anticipate all the pairwise possibilities.
399
975000
4000
të parashikojnë të gjitha mundësitë.
16:34
The European Union employs a permanent staff
400
979000
3000
Bashkimi Evropian punëson një staf të përhershëm
16:37
of about 2,500 translators.
401
982000
2000
prej 2.500 përkthyesish.
16:39
And in 2007 alone --
402
984000
2000
Vetëm në vitin 2007 --
16:41
and I'm sure there are more recent figures --
403
986000
2000
dhe unë jam i sigurt se nuk janë shifrat më të fundit ---
16:43
something on the order of 1.3 million pages
404
988000
3000
diçka si 1,3 milion faqe
16:46
were translated into English alone.
405
991000
3000
u përkthyen vetëm për anglishten.
16:49
And so if language really is
406
994000
3000
Dhe kështu që nëse gjuha është me të vërtetë
16:52
the solution to the crisis of visual theft,
407
997000
3000
zgjidhje për krizën e vjedhjes vizuale,
16:55
if language really is
408
1000000
2000
në qoftë se gjuha është me të vërtetë
16:57
the conduit of our cooperation,
409
1002000
2000
kanal i bashkëpunimit tonë,
16:59
the technology that our species derived
410
1004000
3000
teknologji që specia jonë ka përvjedhur
17:02
to promote the free flow and exchange of ideas,
411
1007000
4000
për të nxitur lëvizjen e lirë dhe shkëmbimin e ideve,
17:06
in our modern world,
412
1011000
2000
në botën e sotme
17:08
we confront a question.
413
1013000
2000
ne përballemi me një pyetje.
17:10
And that question is whether
414
1015000
2000
Dhe kjo pyetje është nëse
17:12
in this modern, globalized world
415
1017000
2000
në këtë botë, moderne e të globalizuar
17:14
we can really afford to have all these different languages.
416
1019000
3000
ne vërtetë mund të përballojmë të gjitha këto gjuhë të ndryshme.
17:17
To put it this way, nature knows no other circumstance
417
1022000
3000
Ta vendosësh në këtë mënyre, natyra nuk njeh rrethana të tjera
17:20
in which functionally equivalent traits coexist.
418
1025000
5000
në të cilat tipare, funksionalisht të barasvlershme bashkëjetojnë.
17:25
One of them always drives the other extinct.
419
1030000
3000
Njëri prej tyre gjithmonë të çon në zhdukjen e tjetrit.
17:28
And we see this in the inexorable march
420
1033000
2000
Dhe ne shohim atë në marsh të paepur
17:30
towards standardization.
421
1035000
2000
drejt standardizimit.
17:32
There are lots and lots of ways of measuring things --
422
1037000
3000
Ka lloj lloj mënyrash për matjen e gjërave --
17:35
weighing them and measuring their length --
423
1040000
2000
ti peshosh dhe ti masësh gjatësinë --
17:37
but the metric system is winning.
424
1042000
2000
por sistemi metric është fitues.
17:39
There are lots and lots of ways of measuring time,
425
1044000
3000
Ka lloj lloj mënyrash të masësh kohën,
17:42
but a really bizarre base 60 system
426
1047000
3000
por një sistem shumë i çuditshëm i bazuar tek 60-ta
17:45
known as hours and minutes and seconds
427
1050000
2000
i njohur si orë, minuta, sekonda,
17:47
is nearly universal around the world.
428
1052000
3000
është thuajse universal në të gjithë botën.
17:50
There are many, many ways
429
1055000
2000
Ka shumë, shumë mënnyra
17:52
of imprinting CDs or DVDs,
430
1057000
2000
inçizimi të CD-ve apo DVD-ve,
17:54
but those are all being standardized as well.
431
1059000
3000
por gjithashtu i kanë standartizuar të gjitha.
17:57
And you can probably think of many, many more
432
1062000
3000
Mund t'ju vijnë në mëndje shumë raste të tjera
18:00
in your own everyday lives.
433
1065000
2000
në jetën tuaj të përditëshme.
18:02
And so our modern world now
434
1067000
3000
Pra, bota jonë moderne
18:05
is confronting us with a dilemma.
435
1070000
2000
po përballet me një dilemë.
18:07
And it's the dilemma
436
1072000
2000
Dilemë me të cilën
18:09
that this Chinese man faces,
437
1074000
2000
ky kinez përballet,
18:11
who's language is spoken
438
1076000
2000
cila është gjuha më e folur
18:13
by more people in the world
439
1078000
2000
në botë
18:15
than any other single language,
440
1080000
3000
në krahasim me çdo gjuhë tjetër
18:18
and yet he is sitting at his blackboard,
441
1083000
4000
dhe ende i ulur tek dërrasa e zezë e tij
18:22
converting Chinese phrases
442
1087000
3000
përkthen shprehjet kineze
18:25
into English language phrases.
443
1090000
2000
në anglisht.
18:27
And what this does is it raises the possibility to us
444
1092000
3000
Dhe për ne ajo sjell mundësi
18:30
that in a world in which we want to promote
445
1095000
2000
se në një botë në të cilën ne duam të promovojmë
18:32
cooperation and exchange,
446
1097000
2000
bashkëpunim dhe shkëmbim,
18:34
and in a world that might be dependent more than ever before
447
1099000
3000
dhe në një botë që mund të varet më shumë se kurrë
18:37
on cooperation
448
1102000
2000
nga kooperimi
18:39
to maintain and enhance our levels of prosperity,
449
1104000
3000
për të mbajtur dhe fuqizuar nivelet e prosperitetit,
18:42
his actions suggest to us
450
1107000
2000
këto aksione na sugjerojnë
18:44
it might be inevitable
451
1109000
2000
që mund të jetë e pashmangshme
18:46
that we have to confront the idea
452
1111000
2000
ne duhet të përballemi me idenë
18:48
that our destiny is to be one world with one language.
453
1113000
3000
se fati ynë ka për të qënë një botë me një gjuhë
18:51
Thank you.
454
1116000
2000
Faleminerit
18:53
(Applause)
455
1118000
8000
(Duartrokitje)
19:01
Matt Ridley: Mark, one question.
456
1126000
2000
Matt Ridley: Mark, një pyetje.
19:03
Svante found that the FOXP2 gene,
457
1128000
3000
Svante zbuloi se gjenet e FOXP2,
19:06
which seems to be associated with language,
458
1131000
2000
që mesa duket janë të lidhur me gjuhën,
19:08
was also shared in the same form
459
1133000
2000
gjenden gjithashtu në të njëjtën formë
19:10
in Neanderthals as us.
460
1135000
2000
si tek njeriu i Neandertalit dhe tek ne.
19:12
Do we have any idea
461
1137000
2000
A kendi ndonje ide
19:14
how we could have defeated Neanderthals
462
1139000
2000
si ja arritëm ti mposhtim Neandertalët
19:16
if they also had language?
463
1141000
2000
nëse gjithashtu ata kishin gjuhë të folur?
19:18
Mark Pagel: This is a very good question.
464
1143000
2000
Mark Pagel: Kjo është një pyetje shumë e bukur.
19:20
So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2
465
1145000
3000
Shumë prej jush mund të dinë që ekziston një gjen i quajtur FOXP2
19:23
that seems to be implicated in some ways
466
1148000
3000
i cili duket të jetë i përfshirë disi
19:26
in the fine motor control that's associated with language.
467
1151000
3000
në kontrollin motorik lidhur me gjuhën.
19:29
The reason why I don't believe that tells us
468
1154000
2000
Arsyeja që unë nuk mendoj se kjo na tregon
19:31
that the Neanderthals had language
469
1156000
2000
që Neandertalët kishin gjuhë të folur
19:33
is -- here's a simple analogy:
470
1158000
3000
është -- ja një analogji e thjeshtë:
19:36
Ferraris are cars that have engines.
471
1161000
3000
Ferrarit janë autovetura me motor.
19:39
My car has an engine,
472
1164000
2000
Makina ime ka një motor
19:41
but it's not a Ferrari.
473
1166000
2000
por nuk është një Ferrari.
19:43
Now the simple answer then
474
1168000
2000
Përgjigja është
19:45
is that genes alone don't, all by themselves,
475
1170000
2000
se gjenet vetëm, nga ana e tyre,
19:47
determine the outcome
476
1172000
2000
nuk përcaktojnë rezultatin
19:49
of very complicated things like language.
477
1174000
2000
e diçkaje të komplikuar si gjuha.
19:51
What we know about this FOXP2 and Neanderthals
478
1176000
2000
Ajo që ne dimë për FOXP2 dhe Neandertalët
19:53
is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.
479
1178000
4000
është që ata kishin një kontroll motorik të gojës shumë të saktë -- kush e di.
19:57
But that doesn't tell us they necessarily had language.
480
1182000
2000
Por kjo nuk na tregon se ata kishin një gjuhë të folur.
19:59
MR: Thank you very much indeed.
481
1184000
2000
MR: Shumë faleminderit.
20:01
(Applause)
482
1186000
3000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Mark Pagel - Evolutionary biologistUsing biological evolution as a template, Mark Pagel wonders how languages evolve.
Why you should listen
Mark Pagel builds statistical models to examine the evolutionary processes imprinted in human behavior, from genomics to the emergence of complex systems -- to culture. His latest work examines the parallels between linguistic and biological evolution by applying methods of phylogenetics, or the study of evolutionary relatedness among groups, essentially viewing language as a culturally transmitted replicator with many of the same properties we find in genes. He’s looking for patterns in the rates of evolution of language elements, and hoping to find the social factors that influence trends of language evolution.
At the University of Reading, Pagel heads the Evolution Laboratory in the biology department, where he explores such questions as, "Why would humans evolve a system of communication that prevents them with communicating with other members of the same species?" He has used statistical methods to reconstruct features of dinosaur genomes, and to infer ancestral features of genes and proteins.
He says: "Just as we have highly conserved genes, we have highly conserved words. Language shows a truly remarkable fidelity."
Mark Pagel | Speaker | TED.com