TEDxUCL
Hannah Fry: Is life really that complex?
Filmed:
Readability: 4.5
819,007 views
Can an algorithm forecast the site of the next riot? In this accessible talk, mathematician Hannah Fry shows how complex social behavior can be analyzed and perhaps predicted through analogies to natural phenomena, like the patterns of a leopard's spots or the distribution of predators and prey in the wild.
Hannah Fry - Complexity theorist
Hannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future. Full bio
Hannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:10
Thanks very much.
0
24
1157
Shumë falemnderit.
00:11
I am Hannah Fry, the badass.
1
1205
1848
Unë jam Hannah Fry, goca e keqe.
00:13
And today I'm asking the question:
2
3077
1680
Dhe sot po shtroj pyetjen:
00:14
Is life really that complex?
3
4781
1756
A është jeta dhe aq komplekse?
Kam vetëm nëntë minuta për
tu përpjekur t'ju siguroj një përgjigje,
tu përpjekur t'ju siguroj një përgjigje,
00:16
Now, I've only got nine minutes
to try and provide you with an answer,
to try and provide you with an answer,
4
6561
3325
00:19
so what I've done
is split this neatly into two parts:
is split this neatly into two parts:
5
9910
2716
ajo çfarë kam bërë është ndarja
e kësaj në dy pjesë:
e kësaj në dy pjesë:
00:22
part one: yes;
6
12650
2353
pjesa e parë: po;
00:25
and later on, part two: no.
7
15027
2528
dhe më vonë, pjesa e dytë: jo
00:27
Or, to be more accurate: no?
8
17579
2544
Ose, për të qenë më i saktë: jo?
00:30
(Laughter)
9
20147
1204
(Të qeshura)
00:31
So first of all, let me try and define
what I mean by "complex."
what I mean by "complex."
10
21375
3006
Para së gjithash, më lejoni të provoj dhe
përcaktoj çfarë dua të them me"komplekse".
përcaktoj çfarë dua të them me"komplekse".
00:34
Now, I could give you
a host of formal definitions,
a host of formal definitions,
11
24405
2441
Tani, mund t'ju jap një sërë
përkufizimesh formale,
përkufizimesh formale,
00:36
but in the simplest terms,
12
26870
1253
por në termat më të thjeshtë,
00:38
any problem in complexity is something
that Einstein and his peers can't do.
that Einstein and his peers can't do.
13
28147
4899
çdo problem kompleks është diçka që Ajnshtajni
e kolegët e tij nuk mund të bëjnë.
e kolegët e tij nuk mund të bëjnë.
00:43
So, let's imagine --
if the clicker works ... there we go.
if the clicker works ... there we go.
14
33070
3240
Le të imagjinojmë
-- nëse klikuesi punon ... ja ku jemi.
-- nëse klikuesi punon ... ja ku jemi.
00:46
Einstein is playing a game of snooker.
15
36334
2103
Ajnshtajni është duke luajtur biliardo.
00:48
He's a clever chap, so he knows
that when he hits the cue ball,
that when he hits the cue ball,
16
38461
3479
Ai është një tip i zgjuar, kështu që e di
se kur godet topin e shenjestruar,
se kur godet topin e shenjestruar,
00:51
he could write you an equation
17
41964
1441
ai mund t'ju shkruajë një ekuacion
00:53
and tell you exactly where the red ball
is going to hit the sides,
is going to hit the sides,
18
43429
3128
dhe t'ju thotë saktësisht se ku
topi i kuq do të godasë anët,
topi i kuq do të godasë anët,
00:56
how fast it's going
and where it's going to end up.
and where it's going to end up.
19
46581
2439
sa shpejt po shkon dhe
ku do të përfundojë.
ku do të përfundojë.
00:59
Now, if you scale these snooker balls
up to the size of the solar system,
up to the size of the solar system,
20
49044
3469
Nëse i zmadhoni këta topa biliardoje
në madhësinë e sistemit diellor,
në madhësinë e sistemit diellor,
01:02
Einstein can still help you.
21
52537
1959
Ajnshtajni ende mund t'ju ndihmojë .
01:04
Sure, the physics changes,
22
54520
1245
Sigurisht, fizika ndryshon,
01:05
but if you wanted to know about
the path of the Earth around the Sun,
the path of the Earth around the Sun,
23
55789
3282
por nëse do të donit të dinit
për rrugën e Tokës rreth Diellit,
për rrugën e Tokës rreth Diellit,
01:09
Einstein could write you an equation
24
59095
1733
Ajnshtajni mund t'ju shkruante një ekuacion
01:10
telling you where both objects are
at any point in time.
at any point in time.
25
60852
2643
duke ju thënë se ku janë të dyja
këto objekte në një moment të dhënë.
këto objekte në një moment të dhënë.
01:13
Now, with a surprising
increase in difficulty,
increase in difficulty,
26
63519
2204
Tani, me një rritje surprizuese
të vështirësisë,
të vështirësisë,
01:15
Einstein could include
the Moon in his calculations.
the Moon in his calculations.
27
65747
2452
Ajnshtajni mund ta përfshinte
Hënën në llogaritjet e tij.
Hënën në llogaritjet e tij.
01:18
But as you add more and more planets,
Mars and Jupiter, say,
Mars and Jupiter, say,
28
68223
3067
Por teksa ju shtoni gjithnjë e më shumë
planete, Mars dhe Jupiter, le të themi ,
planete, Mars dhe Jupiter, le të themi ,
01:21
the problem gets too tough for Einstein
to solve with a pen and paper.
to solve with a pen and paper.
29
71314
3764
problemi bëhet tepër i vështirë për Ajnshtajnin
që ta zgjidhë me stilolaps dhe letër.
që ta zgjidhë me stilolaps dhe letër.
01:25
Now, strangely, if instead of having
a handful of planets,
a handful of planets,
30
75102
2843
Tani, çuditërisht, nëse në vend
të të paturit një grusht planetësh,
të të paturit një grusht planetësh,
01:27
you had millions of objects
or even billions,
or even billions,
31
77969
2672
të kishit miliona objekte apo edhe miliarda,
01:30
the problem actually becomes much simpler,
32
80665
2271
problemi në të vërtetë
bëhet shumë më i thjeshtë,
bëhet shumë më i thjeshtë,
01:32
and Einstein is back in the game.
33
82960
1922
dhe Ajnshtajni është rikthyer në lojë.
01:34
Let me explain what I mean by this,
34
84906
1846
Më lejoni të shpjegoj
se çfarë dua të them me këtë,
se çfarë dua të them me këtë,
01:36
by scaling these objects back down
to a molecular level.
to a molecular level.
35
86776
3294
duke i renditur këto objekte
se poshtmi në një nivel molekular.
se poshtmi në një nivel molekular.
01:40
If you wanted to trace the erratic path
of an individual air molecule,
of an individual air molecule,
36
90094
3747
Nëse dëshironi të gjurmoni rrugën e çrregullt
të një molekule individuale ajri,
të një molekule individuale ajri,
01:43
you'd have absolutely no hope.
37
93865
1842
nuk do të kishit fare shpresë.
01:45
But when you have millions
of air molecules all together,
of air molecules all together,
38
95731
2711
Por kur keni miliona molekula
ajri të gjitha së bashku,
ajri të gjitha së bashku,
01:48
they start to act in a way
which is quantifiable, predictable
which is quantifiable, predictable
39
98466
3877
ata fillojnë të veprojnë në një mënyrë
e cila është e matshme, e parashikueshme
e cila është e matshme, e parashikueshme
01:52
and well-behaved.
40
102367
1170
dhe e manovrueshme.
01:53
And thank goodness air is well-behaved,
41
103561
1885
Dhe shyqyr zotit,
ajri është i manovrueshëm,
ajri është i manovrueshëm,
01:55
because if it wasn't,
planes would fall out of the sky.
planes would fall out of the sky.
42
105470
2910
sepse në qoftë se nuk do të ishte,
aeroplanët do të binin nga qielli.
aeroplanët do të binin nga qielli.
01:58
Now, on an even bigger scale,
across the whole of the world,
across the whole of the world,
43
108404
3064
Në një shkallë edhe më të madhe,
në të gjithë botën,
në të gjithë botën,
02:01
the idea is exactly the same
with all of these air molecules.
with all of these air molecules.
44
111492
3122
ideja është krejt e njëjta gjë
me të gjitha këto molekula ajri.
me të gjitha këto molekula ajri.
02:04
It's true that you can't take
an individual rain droplet
an individual rain droplet
45
114638
2918
Është e vërtetë që nuk mund ta merrni
një pikëz individuale shiu
një pikëz individuale shiu
02:07
and say where it's come from
or where it's going to end up.
or where it's going to end up.
46
117580
2785
dhe të thoni se nga ka ardhur
ose ku do të përfundojë.
ose ku do të përfundojë.
02:10
But you can say with pretty good certainty
47
120389
2034
Por mund ta thoni me mjaft siguri
02:12
whether it will be cloudy tomorrow.
48
122447
1813
nëse nesër moti do të jetë me re.
02:14
So that's it.
49
124284
1158
Pra, kjo është e gjitha.
02:15
In Einstein's time,
this is how far science had got.
this is how far science had got.
50
125466
2683
Në kohën e Ajnshtajnit, kaq larg
kishte shkuar shkenca.
kishte shkuar shkenca.
02:18
We could do really small problems
with a few objects
with a few objects
51
128173
3613
Ne mund të zgjidhnim problema
të vogla me disa objekte
të vogla me disa objekte
02:21
with simple interactions,
52
131810
1275
me ndërveprime të thjeshta,
02:23
or we could do huge problems
with millions of objects
with millions of objects
53
133109
2602
ose mund të zgjidhnim problema
të mëdha me miliona objekte
të mëdha me miliona objekte
02:25
and simple interactions.
54
135735
1323
dhe ndërveprime të thjeshta.
02:27
But what about everything in the middle?
55
137082
1937
Por, ç'të themi për gjithçka
që ndodhet në mes?
që ndodhet në mes?
02:29
Well, just seven years
before Einstein's death,
before Einstein's death,
56
139043
2693
Epo, vetëm shtatë vjet para
vdekjes së Ajnshtajnit,
vdekjes së Ajnshtajnit,
02:31
an American scientist called
Warren Weaver made exactly this point.
Warren Weaver made exactly this point.
57
141760
3658
një shkencëtar amerikan i quajtur
Warren Weaver trajtoi pikërisht këtë çështje.
Warren Weaver trajtoi pikërisht këtë çështje.
02:35
He said that scientific methodology
has gone from one extreme to another,
has gone from one extreme to another,
58
145442
3624
Ai tha që metodologjia shkencore
ka shkuar nga një ekstrem në tjetrin,
ka shkuar nga një ekstrem në tjetrin,
02:39
leaving out an untouched
great middle region.
great middle region.
59
149090
3071
duke përjashtuar një rajon
mesatar të madh e të paprekur.
mesatar të madh e të paprekur.
02:42
Now, this middle region
is where complexity science lies,
is where complexity science lies,
60
152185
2699
Tani, ky rajon i mesëm është vendi
ku shtrihet shkenca e kompleksitetit,
ku shtrihet shkenca e kompleksitetit,
02:44
and this is what I mean by complex.
61
154908
2259
dhe kjo është ajo
që dua të them me kompleks.
që dua të them me kompleks.
02:47
Now, unfortunately, almost
every single problem you can think of
every single problem you can think of
62
157191
3525
Tani, fatkeqsisht, pothuajse
çdo problem që mund të mendoni
çdo problem që mund të mendoni
02:50
to do with human behavior
63
160740
1222
lidhur me sjelljen njerëzore
02:51
lies in this middle region.
64
161986
2069
qëndron në këtë rajon të mesëm.
02:54
Einstein's got absolutely no idea
how to model the movement of a crowd.
how to model the movement of a crowd.
65
164079
4290
Ajnshtajni nuk ka absolutisht asnjë ide
si të modelojë lëvizjen e një turme.
si të modelojë lëvizjen e një turme.
02:58
There are too many people
to look at them all individually
to look at them all individually
66
168393
2801
Ka së tepërmi njerëz
që t'i shohësh të gjithë individualisht
që t'i shohësh të gjithë individualisht
03:01
and too few to treat them as a gas.
67
171218
1872
dhe shumë pak që t'i trajtosh si ajër.
03:03
Similarly, people are prone
to annoying things like decisions
to annoying things like decisions
68
173114
3356
Ngjashmërisht, njerëzit janë të prirur
të bëjnë gjëra të bezdisshme si vendimet
të bëjnë gjëra të bezdisshme si vendimet
03:06
and not wanting to walk into each other,
69
176494
2014
dhe mungesa e dëshirës
për të hasur njeri-tjetrin,
për të hasur njeri-tjetrin,
03:08
which makes the problem
all the more complicated.
all the more complicated.
70
178532
2613
gjë që e bën problemin
edhe më të komplikuar.
edhe më të komplikuar.
03:11
Einstein also couldn't tell you
71
181169
1703
Ajnshtajni gjithashtu
nuk mund t'ju thoshte
nuk mund t'ju thoshte
03:12
when the next stock market crash
is going to be.
is going to be.
72
182896
2349
se kur do të ishte
kriza e ardhshme e burses.
kriza e ardhshme e burses.
03:15
Einstein couldn't tell you
how to improve unemployment.
how to improve unemployment.
73
185269
2764
Ajnshtajni nuk mund t'ju tregonte
si të përmirësonit papunësinë.
si të përmirësonit papunësinë.
03:18
Einstein can't even tell you
74
188057
1401
Ajnshtajni as nuk mund t'ju tregojë
03:19
whether the next iPhone
is going to be a hit or a flop.
is going to be a hit or a flop.
75
189482
3382
nëse iPhon-i tjetër do të jetë
një hit apo një dështim.
një hit apo një dështim.
03:22
So to conclude part one:
we're completely screwed.
we're completely screwed.
76
192888
2606
Pra, për të përfunduar pjesën e parë:
ne kemi marrë fund.
ne kemi marrë fund.
03:25
We've got no tools to deal with this,
and life is way too complex.
and life is way too complex.
77
195518
4500
Nuk kemi mjete për t'u marrë me këtë,
dhe jeta është së tepërmi e komplikuar.
dhe jeta është së tepërmi e komplikuar.
03:30
But maybe there's hope,
78
200042
1796
Por ndoshta ka shpresë,
03:31
because in the last few years,
79
201862
1534
sepse në kto vitet e fundit,
03:33
we've begun to see the beginnings
of a new area of science
of a new area of science
80
203420
3837
ne kemi filluar të shohim fillimet
e një fushe të re shkencore.
e një fushe të re shkencore.
03:37
using mathematics
to model our social systems.
to model our social systems.
81
207281
3027
duke përdorur matematikën
për të modeluar sistemet tona shoqërore.
për të modeluar sistemet tona shoqërore.
03:40
And I'm not just talking here
about statistics and computer simulations.
about statistics and computer simulations.
82
210332
3484
Dhe nuk po flas thjesht për statistikat
dhe simulimet kompjuterike.
dhe simulimet kompjuterike.
03:43
I'm talking about writing down
equations about our society
equations about our society
83
213840
2996
Po flas për shkrimin e ekuacioneve
rreth shoqërisë sonë
rreth shoqërisë sonë
03:46
that will help us understand
what's going on
what's going on
84
216860
2069
që do të na ndihmojnë të kuptojmë
se çfarë po ndodh
se çfarë po ndodh
03:48
in the same way as with the snooker balls
or the weather prediction.
or the weather prediction.
85
218953
3215
në të njëjtën mënyrë si me topat e biliardos
ose parashikimin e motit.
ose parashikimin e motit.
03:52
And this has come about
because people have begun to realize
because people have begun to realize
86
222192
2842
Dhe kjo ka ndodhur sepse
njerëzit kanë filluar të kuptojnë
njerëzit kanë filluar të kuptojnë
03:55
that we can use and exploit analogies
87
225058
2343
se ne mund të përdorim
dhe të shfrytëzojmë analogjitë
dhe të shfrytëzojmë analogjitë
03:57
between our human systems
and those of the physical world around us.
and those of the physical world around us.
88
227425
3942
midis sistemeve tona njerëzore
dhe ato të botës fizike rreth nesh.
dhe ato të botës fizike rreth nesh.
04:01
Now, to give you an example:
89
231938
1464
Tani, për t'ju dhënë një shembull:
04:03
the incredibly complex problem
of migration across Europe.
of migration across Europe.
90
233426
3454
problemi tepër kompleks
i migrimit në të gjithë Evropën.
i migrimit në të gjithë Evropën.
04:06
Actually, as it turns out, when you view
all of the people together,
all of the people together,
91
236904
3332
Në fakt, siç duket, kur ju shihni
të gjithë njerëzit së bashku,
të gjithë njerëzit së bashku,
04:10
collectively, they behave as though
they're following the laws of gravity.
they're following the laws of gravity.
92
240260
4043
kolektivisht, ata sillen sikur
po ndjekin ligjet e gravitetit.
po ndjekin ligjet e gravitetit.
04:14
But instead of planets
being attracted to one another,
being attracted to one another,
93
244327
3128
Por në vend të planeteve
që tërhiqen me njëri-tjetrin,
që tërhiqen me njëri-tjetrin,
04:17
it's people who are attracted
to areas with better job opportunities,
to areas with better job opportunities,
94
247479
4210
janë njerëzit ata që janë tërhequr
në zonat me mundësi më të mira pune,
në zonat me mundësi më të mira pune,
04:21
higher pay, better quality of life
and lower unemployment.
and lower unemployment.
95
251713
4015
paga më të larta, cilësi më e mirë jete
dhe papunësi më të ulët.
dhe papunësi më të ulët.
04:25
And in the same way as people
are more likely to go for opportunities
are more likely to go for opportunities
96
255752
3528
Në të njëjtën mënyrë si njerëzit kanë
më shumë gjasa të shkojnë për mundësitë
më shumë gjasa të shkojnë për mundësitë
04:29
close to where they live already --
London to Kent, for example,
London to Kent, for example,
97
259304
3035
afër vendit ku ata tashmë jetojnë -
nga Londër në Kent, për shembull,
nga Londër në Kent, për shembull,
04:32
as opposed to London to Melbourne --
98
262363
1792
në ndryshim nga Londra në Melburn -
04:34
the gravitational effect of planets
far away is felt much less.
far away is felt much less.
99
264179
4136
efekti gravitacional i planeteve
larg ndihet shumë më pak.
larg ndihet shumë më pak.
04:38
So, to give you another example:
100
268997
2067
Pra, për t'ju dhënë një shembull tjetër:
04:41
in 2008, a group in UCLA
were looking into the patterns
were looking into the patterns
101
271088
4225
në vitin 2008, një grup në UCLA
po shqyrtonin modelet
po shqyrtonin modelet
04:45
of burglary hot spots in the city.
102
275337
2712
e pikave kryesore të vjedhjes në qytet.
04:48
Now, one thing about burglaries
is this idea of repeat victimization.
is this idea of repeat victimization.
103
278073
5519
Tani, një kriter i vjedhjeve është
kjo ideja e viktimizimit të përsëritur.
kjo ideja e viktimizimit të përsëritur.
04:53
So if you have a group of burglars
who manage to successfully rob an area,
who manage to successfully rob an area,
104
283616
4237
Pra, nëse keni një grup vjedhësish
që arrijnë të vjedhin me sukses një zonë,
që arrijnë të vjedhin me sukses një zonë,
04:57
they'll tend to return to that area
and carry on burgling it.
and carry on burgling it.
105
287877
3790
ata janë të prirur të kthehen në atë zonë
dhe vazhdojne ta vjedhin.
dhe vazhdojne ta vjedhin.
05:01
So they learn the layout of the houses,
106
291691
2856
Pra, ata mësojnë strukturën e shtëpive,
05:04
the escape routes
107
294571
1694
rrugët e shpëtimit
05:06
and the local security measures
that are in place.
that are in place.
108
296289
3004
dhe masat e sigurisë lokale
që janë në vend.
që janë në vend.
05:09
And this will continue to happen
109
299317
1685
Dhe kjo do të vazhdojë të ndodhë
05:11
until local residents and police
ramp up the security,
ramp up the security,
110
301026
3181
derisa banorët lokalë dhe policia
të ngrijnë nivelin e sigurisë,
të ngrijnë nivelin e sigurisë,
05:14
at which point, the burglars
will move off elsewhere.
will move off elsewhere.
111
304231
2771
në të cilën pikë, vjedhësit
do të lëvizin diku tjetër.
do të lëvizin diku tjetër.
05:17
And it's that balance
between burglars and security
between burglars and security
112
307026
2808
Dhe është ky ekuilibër
midis vjedhësve dhe sigurisë
midis vjedhësve dhe sigurisë
05:19
which creates these dynamic
hot spots of the city.
hot spots of the city.
113
309858
3037
ai që krijon këto kryeqendra
dinamike të qytetit.
dinamike të qytetit.
05:22
As it turns out,
this is exactly the same process
this is exactly the same process
114
312919
3544
Siç rezulton, ky është pikërisht i njëjti proces
05:26
as how a leopard gets its spots,
115
316487
2242
se si leopardi i krijon pikat e tij,
05:28
except in the leopard example,
it's not burglars and security,
it's not burglars and security,
116
318753
2936
me përjashtim të shembullit të leopardit,
nuk janë vjedhjësit dhe siguria,
nuk janë vjedhjësit dhe siguria,
05:31
it's the chemical process
that creates these patterns
that creates these patterns
117
321713
3465
është procesi kimik
ai që krijon këto modele
ai që krijon këto modele
05:35
and something called "morphogenesis."
118
325202
1995
dhe diçka e quajtur "morfogjeneza".
05:37
We actually know an awful lot
about the morphogenesis of leopard spots.
about the morphogenesis of leopard spots.
119
327221
4256
Ne në të vërtetë dimë shumë rreth
morfogjenezës së pikave të leopardit.
morfogjenezës së pikave të leopardit.
05:41
Maybe we can use this to try and spot
some of the warning signs with burglaries
some of the warning signs with burglaries
120
331501
4644
Ndoshta e përdorim këtë për të vërejtur
disa nga shenjat paralajmëruese të vjedhjes
disa nga shenjat paralajmëruese të vjedhjes
05:46
and perhaps, also to create
better crime strategies to prevent crime.
better crime strategies to prevent crime.
121
336169
4107
dhe ndoshta, edhe për të krijuar strategji
më të mira për të parandaluar krimin.
më të mira për të parandaluar krimin.
05:50
There's a group here at UCL
122
340300
1572
Ka një grup këtu në UCL
05:51
who are working with
the West Midlands police right now
the West Midlands police right now
123
341896
2825
të cilët tani po punojnë me policinë
e Midlands Perëndimor
e Midlands Perëndimor
05:54
on this very question.
124
344745
1641
në lidhje me këtë.
05:56
I could give you
plenty of examples like this,
plenty of examples like this,
125
346410
2915
Mund t'ju jap plot shembuj si ky,
05:59
but I wanted to leave you
with one from my own research
with one from my own research
126
349349
2643
por desha t'ju lija
me një nga kërkimet e mia
me një nga kërkimet e mia
06:02
on the London riots.
127
352016
1166
në trazirat e Londrës.
06:03
Now, you probably
don't need me to tell you
don't need me to tell you
128
353206
2015
Tani, ndoshta nuk kam nevojë që t'ju them
06:05
about the events of last summer,
129
355245
1567
për ngjarjet e verës së kaluar,
06:06
where London and the UK saw
the worst sustained period
the worst sustained period
130
356836
3030
ku Londra dhe Britania e Madhe
panë periudhën më të keqe të qëndrueshme
panë periudhën më të keqe të qëndrueshme
06:09
of violent looting and arson
131
359890
1526
të grabitjeve të dhunshme dhe zjarrvënies
06:11
for over twenty years.
132
361440
1613
për më shumë se njëzet vjet.
06:13
It's understandable that, as a society,
we want to try and understand
we want to try and understand
133
363077
3287
Kuptohet që, si një shoqëri,
ne duam të përpiqemi dhe të kuptojmë
ne duam të përpiqemi dhe të kuptojmë
06:16
exactly what caused these riots,
134
366388
1794
pikërisht cfarë i shkaktoi këto trazira,
06:18
but also, perhaps, to equip our police
with better strategies
with better strategies
135
368206
3885
ndoshta, për të pajisur policinë tonë
me strategji më të mira
me strategji më të mira
06:22
to lead to a swifter
resolution in the future.
resolution in the future.
136
372115
3781
për të na çuar drejt një zgjidhje
më të shpejtë në të ardhmen.
më të shpejtë në të ardhmen.
06:25
Now, I don't want to upset
the sociologists here,
the sociologists here,
137
375920
2356
Nuk dua të mërzis sociologët këtu,
06:28
so I absolutely cannot talk about
the individual motivations for a rioter,
the individual motivations for a rioter,
138
378300
4857
kështu që absolutisht nuk mund të flas për
motivet individuale për një protestues,
motivet individuale për një protestues,
06:33
but when you look at
the rioters all together,
the rioters all together,
139
383181
2168
por kur shikoni protestuesit
të gjithë së bashku,
të gjithë së bashku,
06:35
mathematically, you can separate it
into a three-stage process
into a three-stage process
140
385373
3208
matematikisht, ju mund ta ndani atë
në një proces me tre faza
në një proces me tre faza
06:38
and draw analogies accordingly.
141
388605
1975
dhe të nxirrni analogji sipas rrethanave.
06:40
So, step one: let's say
you've got a group of friends.
you've got a group of friends.
142
390604
3177
Pra, hapi i parë:
bie fjala ju keni një grup miqsh.
bie fjala ju keni një grup miqsh.
06:43
None of them are involved in the riots,
143
393805
1875
Asnjëri prej tyre
nuk është përfshirë në trazira,
nuk është përfshirë në trazira,
06:45
but one of them walks past
a Foot Locker which is being raided,
a Foot Locker which is being raided,
144
395704
3682
por një nga ata kalon nga dyqani i këpucëve
një që është duke u bastisur,
një që është duke u bastisur,
06:49
and goes in and bags himself
a new pair of trainers.
a new pair of trainers.
145
399410
2513
dhe shkon e merr një palë atlete të reja.
06:51
He texts one of his friends and says,
"Come on down to the riots."
"Come on down to the riots."
146
401947
4089
Ai i shkruan njërit nga miqtë e tij:
"Eja tek trazirat"
"Eja tek trazirat"
06:56
So his friend joins him,
147
406060
1421
Pra, shoku i bashkohet,
06:57
and then the two of them text
more of their friends, who join them,
more of their friends, who join them,
148
407505
3157
dhe më pas të dy i shkruajnë disa miqëve,
të cilët u bashkuan me ta,
të cilët u bashkuan me ta,
07:00
and text more of their friends
149
410686
1581
dhe njoftuan më shumë miq
07:02
and more and more, and so it continues.
150
412291
2374
dhe sa vjen e më shumë, e kështu vazhdon.
07:04
This process is identical to the way
that a virus spreads through a population.
that a virus spreads through a population.
151
414689
4583
Ky proces është identik me mënyrën se si
një virus përhapet mes një popullsie.
një virus përhapet mes një popullsie.
07:09
If you think about the bird flu epidemic
of a couple of years ago,
of a couple of years ago,
152
419296
3100
Nëse mendoni për epideminë e gripit
të shpendëve të disa viteve më parë,
të shpendëve të disa viteve më parë,
07:12
the more people that were infected,
the more people that got infected,
the more people that got infected,
153
422420
3303
sa më shumë njerëz të infektuar,
aq më shumë njerëz u infektuan,
aq më shumë njerëz u infektuan,
07:15
and the faster the virus spread
154
425747
1588
dhe aq më shpejt u përhap virusi
07:17
before the authorities managed
to get a handle on events.
to get a handle on events.
155
427359
3141
para se autoritetet arritën
t'i merrnin gjërat në dorë.
t'i merrnin gjërat në dorë.
07:20
And it's exactly the same process here.
156
430988
2515
Dhe është pikërisht i njëjti proces këtu.
07:23
So let's say you've got a rioter,
he's decided he's going to riot.
he's decided he's going to riot.
157
433527
3276
Le të themi se keni një protestues,
ai ka vendosur që do të shkaktojë trazira.
ai ka vendosur që do të shkaktojë trazira.
07:26
The next thing he has to do
is pick a riot site.
is pick a riot site.
158
436827
2535
Gjëja tjetër që ai duhet të bëjë
është të zgjedhë një sipërfaqe protestash.
është të zgjedhë një sipërfaqe protestash.
07:30
Now, what you should know
about rioters is that, um ...
about rioters is that, um ...
159
440274
3624
Tani, çfarë duhet të dini
rreth protestuesve është se, um ...
rreth protestuesve është se, um ...
07:33
Oops, clicker's gone. There we go.
160
443922
1642
Oops, klikuesi është zhdukur. Ja tek jemi.
07:35
What you should know about rioters is,
they're not prepared to travel
they're not prepared to travel
161
445588
3344
Çfarë duhet të dini për protestuesit është,
ata nuk janë të përgatitur për të udhëtuar
ata nuk janë të përgatitur për të udhëtuar
07:38
that far from where they live,
162
448956
1451
aq larg nga ku jetojnë,
07:40
unless it's a really juicy riot site.
163
450431
1852
vetem po qe se është
me të vërtetë një trazirë e madhe.
me të vërtetë një trazirë e madhe.
07:42
(Laughter)
164
452307
1075
(Të qeshura)
07:43
So you can see that here from this graph,
165
453406
2069
Kështu mund të shihni nga ky grafik se këtu,
07:45
with an awful lot of rioters
having traveled less than a kilometer
having traveled less than a kilometer
166
455499
3391
shumë protestues te cilët
kanë udhëtuar më pak se një kilometër
kanë udhëtuar më pak se një kilometër
07:48
to the site that they went to.
167
458914
1679
në vendin ku ata shkuan.
07:50
Now, this pattern is seen
in consumer models of retail spending,
in consumer models of retail spending,
168
460617
4909
Tani, ky motiv shihet në modelet e konsumit
të shpenzimeve për pakicën,
të shpenzimeve për pakicën,
07:55
i.e., where we choose to go shopping.
169
465550
2309
d.m.th., ku ne zgjedhim të bëjmë pazar.
07:57
So, of course, people like
to go to local shops,
to go to local shops,
170
467883
2922
Pra, natyrisht, njerëzit pëlqejnë
të shkojnë në dyqanet lokale,
të shkojnë në dyqanet lokale,
08:00
but you'd be prepared
to go a little bit further
to go a little bit further
171
470829
2592
por ju do të jeni të përgatitur
për të shkuar pak më tutje
për të shkuar pak më tutje
08:03
if it was a really good retail site.
172
473445
2116
nëse është me të vërtetë një dyqan i mirë.
08:05
And this analogy, actually, was already
picked up by some of the papers,
picked up by some of the papers,
173
475585
3442
Kjo analogji, në fakt, ishte mbledhur
tashmë nga disa prej gazetave,
tashmë nga disa prej gazetave,
08:09
with some tabloid press calling the events
"Shopping with violence,"
"Shopping with violence,"
174
479051
3262
me disa gazeta shtypi që i quajnë ngjarjet
"Shopping me dhunë",
"Shopping me dhunë",
08:12
which probably sums it up
in terms of our research.
in terms of our research.
175
482337
2788
gjë e cila sic duket e përmbledh atë
në termat e hulumtimit tonë.
në termat e hulumtimit tonë.
08:15
Oh! -- we're going backwards.
176
485673
1476
Oh! - po shkokemi mbrapsht.
08:19
OK, step three.
177
489730
1456
OK, hapi i tretë.
08:21
Finally, the rioter is at his site,
178
491210
1817
Më ne fund, protestuesi
është në zonën e tij,
është në zonën e tij,
08:23
and he wants to avoid
getting caught by the police.
getting caught by the police.
179
493051
4572
dhe dëshiron të shmangë kapjen nga policia.
08:27
The rioters will avoid
the police at all times,
the police at all times,
180
497647
2701
Protestuesit do ta shmangin
policinë me cdo kusht,
policinë me cdo kusht,
08:30
but there is some safety in numbers.
181
500372
2094
por ka njëfarë sigurie tek numri.
08:32
And on the flip side, the police,
with their limited resources,
with their limited resources,
182
502490
3061
Dhe në anën tjetër, policia,
me burimet e tyre të kufizuara,
me burimet e tyre të kufizuara,
08:35
are trying to protect
as much of the city as possible,
as much of the city as possible,
183
505575
2579
janë duke u përpjekur t'a mbrojnë
sa më shumë të jetë e mundur nga qyteti,
sa më shumë të jetë e mundur nga qyteti,
08:38
arrest rioters wherever possible
184
508178
2013
arrestojnë protestuesit kudo
që të jetë e mundur
që të jetë e mundur
08:40
and to create a deterrent effect.
185
510215
2041
dhe për të krijuar një efekt parandalues.
08:45
And actually, as it turns out,
186
515510
1491
Dhe në fakt, siç duket,
08:47
this mechanism between the two species,
so to speak, of rioters and police,
so to speak, of rioters and police,
187
517025
4623
ky mekanizëm ndërmjet dy specieve,
që ti quajmë, të protestuesve dhe policisë,
që ti quajmë, të protestuesve dhe policisë,
08:51
is identical to predators
and prey in the wild.
and prey in the wild.
188
521672
2649
është identik me grabitqarët
dhe prenë në botën e egër.
dhe prenë në botën e egër.
08:54
So if you can imagine rabbits and foxes,
189
524345
2197
Nëse mund të imagjinoni lepuj dhe dhelpra,
08:56
rabbits are trying to avoid
foxes at all costs,
foxes at all costs,
190
526566
2750
lepuj janë duke u përpjekur
me çdo kusht t'i shmangin dhelprat ,
me çdo kusht t'i shmangin dhelprat ,
08:59
while foxes are patrolling the space,
trying to look for rabbits.
trying to look for rabbits.
191
529340
3687
ndërsa dhelprat patrullojnë hapësirën,
duke u përpjekur të kapin lepujt.
duke u përpjekur të kapin lepujt.
09:03
We actually know an awful lot
about the dynamics of predators and prey.
about the dynamics of predators and prey.
192
533051
3354
Në të vërtetë dimë tmerrësisht shumë lidhur
me dinamikën e grabitqarëve dhe presë.
me dinamikën e grabitqarëve dhe presë.
09:06
We also know a lot about
consumer spending flows.
consumer spending flows.
193
536429
4979
Ne gjithashtu dimë shumë rreth
rrymës së shpenzimeve të konsumatorëve.
rrymës së shpenzimeve të konsumatorëve.
09:11
And we know a lot about
how viruses spread through a population.
how viruses spread through a population.
194
541432
3163
Dhe e dimë mirë se si viruset
përhapen përmes një popullsie.
përhapen përmes një popullsie.
09:14
So if you take these three analogies
together and exploit them,
together and exploit them,
195
544619
3033
Pra, nëse i merrni këto tri analogji
së bashku dhe t'i shfrytëzoni ato,
së bashku dhe t'i shfrytëzoni ato,
09:17
you can come up with a mathematical
model of what actually happened,
model of what actually happened,
196
547676
3236
ju mund të përfitoni një model matematikor
të asaj cka ndodhi në të vërtetë,
të asaj cka ndodhi në të vërtetë,
09:20
that's capable of replicating
the general patterns
the general patterns
197
550936
2404
që është në gjendje të përsërisë
rendin e përgjithshëm
rendin e përgjithshëm
09:23
of the riots themselves.
198
553364
1343
të vetë trazirave.
09:25
Now, once we've got this,
we can almost use this as a petri dish
we can almost use this as a petri dish
199
555678
3086
Pasi ta kemi përftuar këtë,
mund ta përdorim si një pjatë petri
mund ta përdorim si një pjatë petri
09:28
and start having conversations
200
558788
1623
dhe të fillojmë biseda
09:30
about which areas of the city
were more susceptible than others
were more susceptible than others
201
560435
3139
se cilat zona të qytetit
ishin më të ndjeshme se të tjerat
ishin më të ndjeshme se të tjerat
09:33
and what police tactics could be used
202
563598
1877
dhe se cilat taktika policore
mund të përdoren
mund të përdoren
09:35
if this were ever to happen
again in the future.
again in the future.
203
565499
2307
nëse kjo do të ndodhte
sërish në të ardhmen.
sërish në të ardhmen.
09:37
Even twenty years ago, modeling
of this sort was completely unheard of.
of this sort was completely unheard of.
204
567830
4003
Edhe njëzet vjet më parë, modelimi
i këtij lloji ishte plotësisht i padëgjuar.
i këtij lloji ishte plotësisht i padëgjuar.
09:41
But I think that these analogies
are an incredibly important tool
are an incredibly important tool
205
571857
4444
Por unë mendoj se këto analogji
janë një mjet jashtëzakonisht i rëndësishëm
janë një mjet jashtëzakonisht i rëndësishëm
09:46
in tackling problems with our society,
206
576325
2491
në trajtimin e problemeve
me shoqërinë tonë,
me shoqërinë tonë,
09:48
and perhaps, ultimately improving
our society overall.
our society overall.
207
578840
3406
dhe ndoshta, në fund të fundit me përmirësimin
e shoqërisë sonë në përgjithësi.
e shoqërisë sonë në përgjithësi.
09:52
So, to conclude: life is complex,
208
582270
2389
Pra, si përfundim: jeta është komplekse,
09:54
but perhaps understanding it need not
necessarily be that complicated.
necessarily be that complicated.
209
584683
3357
por ndoshta të kuptuarit e saj nuk ka nevojë
të jetë domosdoshmërisht e komplikuar.
të jetë domosdoshmërisht e komplikuar.
09:58
Thank you.
210
588064
1158
Ju falemnderit.
09:59
(Applause)
211
589246
1386
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Hannah Fry - Complexity theoristHannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future.
Why you should listen
Hannah Fry completed her PhD in fluid dynamics in early 2011 with an emphasis on how liquid droplets move. Then, after working as an aerodynamicist in the motorsport industry, she began work on an interdisciplinary project in complexity sciences at University College London. Hannah’s current research focusses on discovering new connections between mathematically described systems and human interaction at the largest scale.
Fry is the author of the TED Book, The Mathematics of Love: Patterns, Proofs, and the Search for the Ultimate Equation.
Hannah Fry | Speaker | TED.com