TEDxUCL
Hannah Fry: Is life really that complex?
Filmed:
Readability: 4.5
819,007 views
Can an algorithm forecast the site of the next riot? In this accessible talk, mathematician Hannah Fry shows how complex social behavior can be analyzed and perhaps predicted through analogies to natural phenomena, like the patterns of a leopard's spots or the distribution of predators and prey in the wild.
Hannah Fry - Complexity theorist
Hannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future. Full bio
Hannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:10
Thanks very much.
0
24
1157
Cảm ơn rất nhiều.
00:11
I am Hannah Fry, the badass.
1
1205
1848
Tôi là Hannah Fry, cô nàng nổi loạn.
00:13
And today I'm asking the question:
2
3077
1680
Hôm nay, tôi có một câu hỏi:
00:14
Is life really that complex?
3
4781
1756
Cuộc sống có phức tạp đến thế?
00:16
Now, I've only got nine minutes
to try and provide you with an answer,
to try and provide you with an answer,
4
6561
3325
Giờ tôi chỉ có chín phút để cố gắng
đưa ra câu trả lời cho các bạn,
đưa ra câu trả lời cho các bạn,
00:19
so what I've done
is split this neatly into two parts:
is split this neatly into two parts:
5
9910
2716
nên tôi chia nó làm hai phần:
00:22
part one: yes;
6
12650
2353
một là: có;
00:25
and later on, part two: no.
7
15027
2528
và sau đó, hai là: không.
00:27
Or, to be more accurate: no?
8
17579
2544
Hay chính xác hơn là: không nhỉ?
00:30
(Laughter)
9
20147
1204
(Tiếng cười)
00:31
So first of all, let me try and define
what I mean by "complex."
what I mean by "complex."
10
21375
3006
Đầu tiên, thử định nghĩa từ "phức tạp."
00:34
Now, I could give you
a host of formal definitions,
a host of formal definitions,
11
24405
2441
Tôi có thể đưa ra định nghĩa
đúng chuẩn từ điển,
đúng chuẩn từ điển,
00:36
but in the simplest terms,
12
26870
1253
nhưng đơn giản nhất thì,
00:38
any problem in complexity is something
that Einstein and his peers can't do.
that Einstein and his peers can't do.
13
28147
4899
"phức tạp" là điều gì đó mà Anh-xtanh
và người cùng thời của ông không làm được.
và người cùng thời của ông không làm được.
00:43
So, let's imagine --
if the clicker works ... there we go.
if the clicker works ... there we go.
14
33070
3240
Hãy tưởng tượng xem --
nếu bút trình chiếu hoạt động... được rồi.
nếu bút trình chiếu hoạt động... được rồi.
00:46
Einstein is playing a game of snooker.
15
36334
2103
Anh-xtanh đang chơi bi-a.
00:48
He's a clever chap, so he knows
that when he hits the cue ball,
that when he hits the cue ball,
16
38461
3479
Ông là kẻ khôn ngoan nên biết rằng
khi ông đánh bi trắng,
khi ông đánh bi trắng,
00:51
he could write you an equation
17
41964
1441
ông có thể viết phương trình
00:53
and tell you exactly where the red ball
is going to hit the sides,
is going to hit the sides,
18
43429
3128
và nói chính xác bi đỏ sẽ đập vào đâu,
00:56
how fast it's going
and where it's going to end up.
and where it's going to end up.
19
46581
2439
tốc độ và điểm dừng của nó.
00:59
Now, if you scale these snooker balls
up to the size of the solar system,
up to the size of the solar system,
20
49044
3469
Nếu bạn phóng to mấy quả bi-a này
thành kích cỡ của hệ mặt trời,
thành kích cỡ của hệ mặt trời,
01:02
Einstein can still help you.
21
52537
1959
Anh-xtanh vẫn có thể giúp bạn.
Hẳn rồi, tính chất vật lý thay đổi,
01:04
Sure, the physics changes,
22
54520
1245
01:05
but if you wanted to know about
the path of the Earth around the Sun,
the path of the Earth around the Sun,
23
55789
3282
nhưng nếu bạn muốn biết về
đường đi của Trái Đất quanh Mặt Trời,
đường đi của Trái Đất quanh Mặt Trời,
01:09
Einstein could write you an equation
24
59095
1733
Anh-xtanh có thể viết phương trình
01:10
telling you where both objects are
at any point in time.
at any point in time.
25
60852
2643
để nói bạn biết vị trí hai vật thể
tại mọi thời điểm.
tại mọi thời điểm.
01:13
Now, with a surprising
increase in difficulty,
increase in difficulty,
26
63519
2204
Với mức độ khó gia tăng đến khó tin,
01:15
Einstein could include
the Moon in his calculations.
the Moon in his calculations.
27
65747
2452
Anh-xtanh có thể đưa cả Mặt Trăng
vào phép tính.
vào phép tính.
01:18
But as you add more and more planets,
Mars and Jupiter, say,
Mars and Jupiter, say,
28
68223
3067
Nhưng khi bạn thêm nhiều hành tinh,
ví như Sao Hỏa hay Sao Mộc,
ví như Sao Hỏa hay Sao Mộc,
01:21
the problem gets too tough for Einstein
to solve with a pen and paper.
to solve with a pen and paper.
29
71314
3764
vấn đề trở nên quá khó với Anh-xtanh
nếu chỉ giải quyết bằng bút và giấy.
nếu chỉ giải quyết bằng bút và giấy.
01:25
Now, strangely, if instead of having
a handful of planets,
a handful of planets,
30
75102
2843
Lạ lùng là, thay vì có một vài hành tinh
01:27
you had millions of objects
or even billions,
or even billions,
31
77969
2672
bạn có hàng triệu hay thậm chí
hàng tỉ vật thể,
hàng tỉ vật thể,
01:30
the problem actually becomes much simpler,
32
80665
2271
vấn đề thực ra lại trở nên
đơn giản hơn nhiều,
đơn giản hơn nhiều,
01:32
and Einstein is back in the game.
33
82960
1922
và Anh-xtanh có thể quay lại cuộc chơi.
01:34
Let me explain what I mean by this,
34
84906
1846
Hãy để tôi giải thích,
01:36
by scaling these objects back down
to a molecular level.
to a molecular level.
35
86776
3294
bằng cách thu nhỏ vật thể
về kích thước phân tử.
về kích thước phân tử.
01:40
If you wanted to trace the erratic path
of an individual air molecule,
of an individual air molecule,
36
90094
3747
Nếu bạn muốn theo dõi đường đi
thất thường của một phân tử khí,
thất thường của một phân tử khí,
01:43
you'd have absolutely no hope.
37
93865
1842
chắc chắn bạn chẳng có hi vọng gì.
01:45
But when you have millions
of air molecules all together,
of air molecules all together,
38
95731
2711
Nhưng khi bạn có hàng triệu
phân tử khí cùng nhau,
phân tử khí cùng nhau,
01:48
they start to act in a way
which is quantifiable, predictable
which is quantifiable, predictable
39
98466
3877
chúng bắt đầu hoạt động theo cách
có thể định lượng, dự đoán được
có thể định lượng, dự đoán được
01:52
and well-behaved.
40
102367
1170
và đúng cách.
Và tạ ơn Chúa, không khí
hoạt động đúng cách,
hoạt động đúng cách,
01:53
And thank goodness air is well-behaved,
41
103561
1885
01:55
because if it wasn't,
planes would fall out of the sky.
planes would fall out of the sky.
42
105470
2910
vì nếu không,
máy bay sẽ rơi khỏi bầu trời.
máy bay sẽ rơi khỏi bầu trời.
01:58
Now, on an even bigger scale,
across the whole of the world,
across the whole of the world,
43
108404
3064
Với một tỉ lệ còn lớn hơn,
rộng khắp toàn thế giới,
rộng khắp toàn thế giới,
02:01
the idea is exactly the same
with all of these air molecules.
with all of these air molecules.
44
111492
3122
ý tưởng vẫn y như vậy
với tất cả phân tử khí.
với tất cả phân tử khí.
02:04
It's true that you can't take
an individual rain droplet
an individual rain droplet
45
114638
2918
Đúng là bạn không thể
lấy một giọt mưa đơn lẻ
lấy một giọt mưa đơn lẻ
02:07
and say where it's come from
or where it's going to end up.
or where it's going to end up.
46
117580
2785
và nói được nguồn gốc
hay điểm dừng của nó.
hay điểm dừng của nó.
02:10
But you can say with pretty good certainty
47
120389
2034
Nhưng bạn có thể nói khá chắc chắn
02:12
whether it will be cloudy tomorrow.
48
122447
1813
ngày mai trời sẽ nhiều mây hay không.
02:14
So that's it.
49
124284
1158
Vậy đó.
02:15
In Einstein's time,
this is how far science had got.
this is how far science had got.
50
125466
2683
Ở thời của Anh-xtanh,
khoa học đã đạt được đến mức này.
khoa học đã đạt được đến mức này.
02:18
We could do really small problems
with a few objects
with a few objects
51
128173
3613
Chúng ta có thể giải quyết
những vấn đề nhỏ với một vài vật thể
những vấn đề nhỏ với một vài vật thể
02:21
with simple interactions,
52
131810
1275
với tương tác đơn giản,
02:23
or we could do huge problems
with millions of objects
with millions of objects
53
133109
2602
hay có thể giải quyết vấn đề lớn
với hàng triệu vật thể
với hàng triệu vật thể
02:25
and simple interactions.
54
135735
1323
và tương tác giản đơn.
02:27
But what about everything in the middle?
55
137082
1937
Nhưng những vấn đề ở giữa thì sao?
02:29
Well, just seven years
before Einstein's death,
before Einstein's death,
56
139043
2693
Bảy năm trước khi Anh-xtanh mất,
02:31
an American scientist called
Warren Weaver made exactly this point.
Warren Weaver made exactly this point.
57
141760
3658
một nhà khoa học người Mỹ tên là
Warren Weaver đã chỉ ra vấn đề này.
Warren Weaver đã chỉ ra vấn đề này.
02:35
He said that scientific methodology
has gone from one extreme to another,
has gone from one extreme to another,
58
145442
3624
Ông nói phương pháp khoa học
đã đi từ điểm cực này đến điểm cực kia,
đã đi từ điểm cực này đến điểm cực kia,
02:39
leaving out an untouched
great middle region.
great middle region.
59
149090
3071
bỏ lại một khoảng lớn
không được đụng tới ở giữa.
không được đụng tới ở giữa.
02:42
Now, this middle region
is where complexity science lies,
is where complexity science lies,
60
152185
2699
Khoảng giữa này
là nơi sự phức tạp khoa học trú ngụ,
là nơi sự phức tạp khoa học trú ngụ,
02:44
and this is what I mean by complex.
61
154908
2259
và đó là ý của tôi khi nói về sự phức tạp.
02:47
Now, unfortunately, almost
every single problem you can think of
every single problem you can think of
62
157191
3525
Không may, hầu như mọi vấn đề
bạn có thể nghĩ tới
bạn có thể nghĩ tới
02:50
to do with human behavior
63
160740
1222
về hành xử con người
02:51
lies in this middle region.
64
161986
2069
lại nằm ở khoảng giữa này.
02:54
Einstein's got absolutely no idea
how to model the movement of a crowd.
how to model the movement of a crowd.
65
164079
4290
Anh-xtanh hoàn toàn không biết
mô hình hóa sự vận động của đám đông.
mô hình hóa sự vận động của đám đông.
02:58
There are too many people
to look at them all individually
to look at them all individually
66
168393
2801
Có quá nhiều người
để có thể nhìn nhận họ là riêng lẻ
để có thể nhìn nhận họ là riêng lẻ
03:01
and too few to treat them as a gas.
67
171218
1872
và quá ít để coi họ như một nhóm.
03:03
Similarly, people are prone
to annoying things like decisions
to annoying things like decisions
68
173114
3356
Tương tự, mọi người dễ bị khó chịu
với những việc như quyết định
với những việc như quyết định
03:06
and not wanting to walk into each other,
69
176494
2014
và không muốn va chạm với người khác,
03:08
which makes the problem
all the more complicated.
all the more complicated.
70
178532
2613
điều này khiến vấn đề
trở nên phức tạp hơn.
trở nên phức tạp hơn.
03:11
Einstein also couldn't tell you
71
181169
1703
Anh-xtanh cũng không thể nói bạn
03:12
when the next stock market crash
is going to be.
is going to be.
72
182896
2349
khi nào thị trường chứng khoán sụp đổ.
03:15
Einstein couldn't tell you
how to improve unemployment.
how to improve unemployment.
73
185269
2764
Anh-xtanh không thể nói bạn cách
cải thiện tình trạng thất nghiệp.
cải thiện tình trạng thất nghiệp.
03:18
Einstein can't even tell you
74
188057
1401
Thậm chí ông không thể nói
03:19
whether the next iPhone
is going to be a hit or a flop.
is going to be a hit or a flop.
75
189482
3382
liệu chiếc iPhone tiếp theo
sẽ thành công hay thất bại.
sẽ thành công hay thất bại.
03:22
So to conclude part one:
we're completely screwed.
we're completely screwed.
76
192888
2606
Vậy tổng kết phần một là:
chúng ta chết chắc rồi.
chúng ta chết chắc rồi.
03:25
We've got no tools to deal with this,
and life is way too complex.
and life is way too complex.
77
195518
4500
Chẳng có công cụ nào để giải quyết
và cuộc sống thì quá phức tạp.
và cuộc sống thì quá phức tạp.
03:30
But maybe there's hope,
78
200042
1796
Nhưng có lẽ vẫn còn hi vọng,
03:31
because in the last few years,
79
201862
1534
vì vài năm trở lại đây,
03:33
we've begun to see the beginnings
of a new area of science
of a new area of science
80
203420
3837
chúng ta bắt đầu thấy sự bắt đầu
của một vùng khoa học mới
của một vùng khoa học mới
03:37
using mathematics
to model our social systems.
to model our social systems.
81
207281
3027
sử dụng toán học
để mô hình hóa hệ thống xã hội.
để mô hình hóa hệ thống xã hội.
03:40
And I'm not just talking here
about statistics and computer simulations.
about statistics and computer simulations.
82
210332
3484
Và tôi không chỉ nói về
thống kê và mô phỏng máy tính.
thống kê và mô phỏng máy tính.
03:43
I'm talking about writing down
equations about our society
equations about our society
83
213840
2996
Tôi đang nói tới việc
viết ra các phương trình về xã hội
viết ra các phương trình về xã hội
03:46
that will help us understand
what's going on
what's going on
84
216860
2069
giúp chúng ta hiểu chuyện gì đang xảy ra
03:48
in the same way as with the snooker balls
or the weather prediction.
or the weather prediction.
85
218953
3215
theo cách giống như những quả bi-a
hay dự báo thời tiết.
hay dự báo thời tiết.
03:52
And this has come about
because people have begun to realize
because people have begun to realize
86
222192
2842
Và có sự biến chuyển như vậy
vì mọi người bắt đầu nhận ra
vì mọi người bắt đầu nhận ra
03:55
that we can use and exploit analogies
87
225058
2343
có thể sử dụng và khai thác
nét tương đồng
nét tương đồng
03:57
between our human systems
and those of the physical world around us.
and those of the physical world around us.
88
227425
3942
giữa hệ thống con người
và thế giới vật chất quanh ta.
và thế giới vật chất quanh ta.
04:01
Now, to give you an example:
89
231938
1464
Tôi sẽ nêu một ví dụ:
04:03
the incredibly complex problem
of migration across Europe.
of migration across Europe.
90
233426
3454
vấn đề di cư vô cùng phức tạp
trên toàn châu Âu.
trên toàn châu Âu.
04:06
Actually, as it turns out, when you view
all of the people together,
all of the people together,
91
236904
3332
Thật sự thì khi bạn nhìn nhận
tất cả mọi người với nhau
tất cả mọi người với nhau
04:10
collectively, they behave as though
they're following the laws of gravity.
they're following the laws of gravity.
92
240260
4043
như một tập thể, họ hành xử
như thể đang tuân theo luật hấp dẫn.
như thể đang tuân theo luật hấp dẫn.
04:14
But instead of planets
being attracted to one another,
being attracted to one another,
93
244327
3128
Nhưng thay vì các hành tinh
bị hút vào nhau,
bị hút vào nhau,
04:17
it's people who are attracted
to areas with better job opportunities,
to areas with better job opportunities,
94
247479
4210
con người bị hấp dẫn bởi những nơi
có cơ hội việc làm tốt hơn,
có cơ hội việc làm tốt hơn,
04:21
higher pay, better quality of life
and lower unemployment.
and lower unemployment.
95
251713
4015
lương cao hơn, chất lượng cuộc sống
tốt hơn và tỉ lệ thất nghiệp thấp hơn.
tốt hơn và tỉ lệ thất nghiệp thấp hơn.
04:25
And in the same way as people
are more likely to go for opportunities
are more likely to go for opportunities
96
255752
3528
Theo cùng cách mà con người
thường hướng về cơ hội
thường hướng về cơ hội
04:29
close to where they live already --
London to Kent, for example,
London to Kent, for example,
97
259304
3035
gần với nơi mình đang sinh sống -
từ London tới Kent, ví dụ vậy,
từ London tới Kent, ví dụ vậy,
04:32
as opposed to London to Melbourne --
98
262363
1792
trái với từ London tới Melbourne --
04:34
the gravitational effect of planets
far away is felt much less.
far away is felt much less.
99
264179
4136
tác dụng của lực hấp dẫn
lên những hành tinh ở xa thấp hơn nhiều.
lên những hành tinh ở xa thấp hơn nhiều.
04:38
So, to give you another example:
100
268997
2067
Để tôi lấy một ví dụ khác:
04:41
in 2008, a group in UCLA
were looking into the patterns
were looking into the patterns
101
271088
4225
năm 2008, một nhóm tại
Đại học California, Los Angeles
Đại học California, Los Angeles
04:45
of burglary hot spots in the city.
102
275337
2712
nhìn vào đặc điểm
của tụ điểm trộm cắp trong thành phố.
của tụ điểm trộm cắp trong thành phố.
04:48
Now, one thing about burglaries
is this idea of repeat victimization.
is this idea of repeat victimization.
103
278073
5519
Có một ý tưởng trong các vụ trộm
được gọi là "nạn nhân lặp lại".
được gọi là "nạn nhân lặp lại".
04:53
So if you have a group of burglars
who manage to successfully rob an area,
who manage to successfully rob an area,
104
283616
4237
Nếu có một nhóm trộm cắp
thực hiện phi vụ thành công ở một nơi,
thực hiện phi vụ thành công ở một nơi,
04:57
they'll tend to return to that area
and carry on burgling it.
and carry on burgling it.
105
287877
3790
chúng sẽ có xu hướng
quay lại đó trộm lần nữa.
quay lại đó trộm lần nữa.
05:01
So they learn the layout of the houses,
106
291691
2856
Chúng học được bố trí của các ngôi nhà,
05:04
the escape routes
107
294571
1694
đường tẩu thoát
05:06
and the local security measures
that are in place.
that are in place.
108
296289
3004
và biện pháp an ninh địa phương
ở khu vực đó.
ở khu vực đó.
05:09
And this will continue to happen
109
299317
1685
Và chuyện này sẽ tiếp diễn
05:11
until local residents and police
ramp up the security,
ramp up the security,
110
301026
3181
cho tới khi dân cư địa phương
và cảnh sát tăng cường an ninh
và cảnh sát tăng cường an ninh
05:14
at which point, the burglars
will move off elsewhere.
will move off elsewhere.
111
304231
2771
đến mức mà những kẻ trộm
sẽ di chuyển đi chỗ khác.
sẽ di chuyển đi chỗ khác.
05:17
And it's that balance
between burglars and security
between burglars and security
112
307026
2808
Đó là sự cân bằng
giữa kẻ trộm và an ninh,
giữa kẻ trộm và an ninh,
05:19
which creates these dynamic
hot spots of the city.
hot spots of the city.
113
309858
3037
thứ tạo ra những tụ điểm cực nóng
trong thành phố.
trong thành phố.
05:22
As it turns out,
this is exactly the same process
this is exactly the same process
114
312919
3544
Nó diễn ra chính xác như quá trình
05:26
as how a leopard gets its spots,
115
316487
2242
một con báo sinh ra đốm,
05:28
except in the leopard example,
it's not burglars and security,
it's not burglars and security,
116
318753
2936
ngoại trừ ví dụ về con báo,
không phải là kẻ trộm và an ninh,
không phải là kẻ trộm và an ninh,
05:31
it's the chemical process
that creates these patterns
that creates these patterns
117
321713
3465
mà là quá trình hóa học tạo ra vết đốm
05:35
and something called "morphogenesis."
118
325202
1995
và một thứ có tên "tạo hình sinh học."
05:37
We actually know an awful lot
about the morphogenesis of leopard spots.
about the morphogenesis of leopard spots.
119
327221
4256
Chúng ta thật ra biết rất nhiều
về tạo hình sinh học của đốm báo.
về tạo hình sinh học của đốm báo.
05:41
Maybe we can use this to try and spot
some of the warning signs with burglaries
some of the warning signs with burglaries
120
331501
4644
Có lẽ ta có thể dùng nó để chỉ ra
vài dấu hiệu cảnh báo trộm cắp
vài dấu hiệu cảnh báo trộm cắp
05:46
and perhaps, also to create
better crime strategies to prevent crime.
better crime strategies to prevent crime.
121
336169
4107
và đồng thời tạo ra được chiến lược
phòng chống tội phạm tốt hơn.
phòng chống tội phạm tốt hơn.
05:50
There's a group here at UCL
122
340300
1572
Có một nhóm tại Đại học London
05:51
who are working with
the West Midlands police right now
the West Midlands police right now
123
341896
2825
đang làm việc với cảnh sát Tây Midlands
05:54
on this very question.
124
344745
1641
về vấn đề này.
05:56
I could give you
plenty of examples like this,
plenty of examples like this,
125
346410
2915
Tôi có thể đưa ra nhiều ví dụ như vậy,
05:59
but I wanted to leave you
with one from my own research
with one from my own research
126
349349
2643
nhưng tôi muốn lấy một ví dụ
từ nghiên cứu của mình
từ nghiên cứu của mình
06:02
on the London riots.
127
352016
1166
về bạo loạn ở London.
06:03
Now, you probably
don't need me to tell you
don't need me to tell you
128
353206
2015
Bạn có thể không cần tôi nói cho biết
06:05
about the events of last summer,
129
355245
1567
về các sự kiện mùa hè năm trước,
06:06
where London and the UK saw
the worst sustained period
the worst sustained period
130
356836
3030
khi London và Anh chứng kiến
giai đoạn chống đỡ tồi tệ nhất
giai đoạn chống đỡ tồi tệ nhất
06:09
of violent looting and arson
131
359890
1526
với cướp bóc bạo lực và đốt phá
06:11
for over twenty years.
132
361440
1613
trong hơn 20 năm.
06:13
It's understandable that, as a society,
we want to try and understand
we want to try and understand
133
363077
3287
Có thể hiểu được rằng như một xã hội,
chúng ta muốn cố gắng đoán biết
chúng ta muốn cố gắng đoán biết
06:16
exactly what caused these riots,
134
366388
1794
chính xác nguyên nhân gây bạo loạn,
06:18
but also, perhaps, to equip our police
with better strategies
with better strategies
135
368206
3885
nhưng có lẽ cần trang bị
cho cảnh sát chiến lược tốt hơn
cho cảnh sát chiến lược tốt hơn
06:22
to lead to a swifter
resolution in the future.
resolution in the future.
136
372115
3781
để có được giải pháp nhanh chóng
trong tương lai.
trong tương lai.
06:25
Now, I don't want to upset
the sociologists here,
the sociologists here,
137
375920
2356
Tôi không muốn
làm những nhà xã hội học lo âu,
làm những nhà xã hội học lo âu,
06:28
so I absolutely cannot talk about
the individual motivations for a rioter,
the individual motivations for a rioter,
138
378300
4857
chắc chắn tôi không thể nói về
động cơ cá nhân của một kẻ bạo loạn,
động cơ cá nhân của một kẻ bạo loạn,
06:33
but when you look at
the rioters all together,
the rioters all together,
139
383181
2168
nhưng khi bạn nhìn vào những kẻ bạo loạn,
06:35
mathematically, you can separate it
into a three-stage process
into a three-stage process
140
385373
3208
theo như toán học,
bạn có thể chia nó làm ba giai đoạn
bạn có thể chia nó làm ba giai đoạn
06:38
and draw analogies accordingly.
141
388605
1975
và theo đó chỉ ra điểm tương đồng.
06:40
So, step one: let's say
you've got a group of friends.
you've got a group of friends.
142
390604
3177
Bước 1: Giả sử bạn có một nhóm bạn.
06:43
None of them are involved in the riots,
143
393805
1875
Không ai trong số họ dính tới bạo loạn,
06:45
but one of them walks past
a Foot Locker which is being raided,
a Foot Locker which is being raided,
144
395704
3682
nhưng một trong số họ
đi qua cửa hàng giày bị đột kích,
đi qua cửa hàng giày bị đột kích,
đi vào và lấy một đôi giày thể thao mới.
06:49
and goes in and bags himself
a new pair of trainers.
a new pair of trainers.
145
399410
2513
06:51
He texts one of his friends and says,
"Come on down to the riots."
"Come on down to the riots."
146
401947
4089
Cậu ta nhắn với bạn mình rằng:
"Đến đây bạo loạn thôi."
"Đến đây bạo loạn thôi."
06:56
So his friend joins him,
147
406060
1421
Vậy là bạn cậu ta tham gia,
06:57
and then the two of them text
more of their friends, who join them,
more of their friends, who join them,
148
407505
3157
và rồi họ nhắn tin cho nhiều bạn bè khác
để cùng tham gia,
để cùng tham gia,
và họ lại nhắn tin nhiều thêm nữa,
07:00
and text more of their friends
149
410686
1581
07:02
and more and more, and so it continues.
150
412291
2374
cứ thế cứ thế tiếp diễn.
07:04
This process is identical to the way
that a virus spreads through a population.
that a virus spreads through a population.
151
414689
4583
Quá trình này giống cách
vi-rút lây lan ra quần thể.
vi-rút lây lan ra quần thể.
07:09
If you think about the bird flu epidemic
of a couple of years ago,
of a couple of years ago,
152
419296
3100
Nếu bạn nghĩ tới dịch cúm gia cầm
vài năm trước,
vài năm trước,
07:12
the more people that were infected,
the more people that got infected,
the more people that got infected,
153
422420
3303
càng nhiều người mắc bệnh,
càng nhiều người bị lây nhiễm,
càng nhiều người bị lây nhiễm,
07:15
and the faster the virus spread
154
425747
1588
và vi-rút càng lan nhanh hơn
07:17
before the authorities managed
to get a handle on events.
to get a handle on events.
155
427359
3141
trước khi chính quyền xử lý được vấn đề.
07:20
And it's exactly the same process here.
156
430988
2515
Và đó chính xác là quá trình ở đây.
07:23
So let's say you've got a rioter,
he's decided he's going to riot.
he's decided he's going to riot.
157
433527
3276
Giả sử có một kẻ bạo loạn,
hắn ta quyết định sẽ tới cuộc bạo loạn.
hắn ta quyết định sẽ tới cuộc bạo loạn.
07:26
The next thing he has to do
is pick a riot site.
is pick a riot site.
158
436827
2535
Việc tiếp theo hắn phải làm
là chọn địa điểm bạo loạn.
là chọn địa điểm bạo loạn.
07:30
Now, what you should know
about rioters is that, um ...
about rioters is that, um ...
159
440274
3624
Điều bạn nên biết về kẻ bạo loạn là,
Ôi, bút trình chiếu hỏng. Được rồi.
07:33
Oops, clicker's gone. There we go.
160
443922
1642
07:35
What you should know about rioters is,
they're not prepared to travel
they're not prepared to travel
161
445588
3344
Bạn nên biết kẻ bạo loạn
không chuẩn bị cho việc đi xa
không chuẩn bị cho việc đi xa
07:38
that far from where they live,
162
448956
1451
khỏi nơi chúng sống,
07:40
unless it's a really juicy riot site.
163
450431
1852
trừ khi đó thật sự là địa điểm ngon.
07:42
(Laughter)
164
452307
1075
(Tiếng cười)
07:43
So you can see that here from this graph,
165
453406
2069
Bạn có thể thấy từ đồ thị ở đây,
07:45
with an awful lot of rioters
having traveled less than a kilometer
having traveled less than a kilometer
166
455499
3391
rất nhiều kẻ bạo loạn
di chuyển ít hơn một km
di chuyển ít hơn một km
07:48
to the site that they went to.
167
458914
1679
tới nơi bạo loạn.
07:50
Now, this pattern is seen
in consumer models of retail spending,
in consumer models of retail spending,
168
460617
4909
Điều này còn xuất hiện
ở mô hình chi tiêu tiêu dùng bán lẻ,
ở mô hình chi tiêu tiêu dùng bán lẻ,
07:55
i.e., where we choose to go shopping.
169
465550
2309
tức là nơi ta chọn để mua sắm.
07:57
So, of course, people like
to go to local shops,
to go to local shops,
170
467883
2922
Tất nhiên, mọi người thích
mua sắm ở cửa hàng địa phương,
mua sắm ở cửa hàng địa phương,
08:00
but you'd be prepared
to go a little bit further
to go a little bit further
171
470829
2592
nhưng bạn sẽ chuẩn bị để đi xa hơn chút
08:03
if it was a really good retail site.
172
473445
2116
nếu đó là nơi bán lẻ thực sự tốt.
08:05
And this analogy, actually, was already
picked up by some of the papers,
picked up by some of the papers,
173
475585
3442
Điểm tương đồng này
đã được nêu ở vài bài báo,
đã được nêu ở vài bài báo,
08:09
with some tabloid press calling the events
"Shopping with violence,"
"Shopping with violence,"
174
479051
3262
với một số báo lá cải gọi tên sự kiện là
"Mua sắm với bạo lực,"
"Mua sắm với bạo lực,"
08:12
which probably sums it up
in terms of our research.
in terms of our research.
175
482337
2788
cụm từ có lẽ tổng kết được
trong nghiên cứu của chúng tôi.
trong nghiên cứu của chúng tôi.
08:15
Oh! -- we're going backwards.
176
485673
1476
Ôi! -- chúng ta đang quay lại.
08:19
OK, step three.
177
489730
1456
OK, bước 3.
08:21
Finally, the rioter is at his site,
178
491210
1817
Cuối cùng, kẻ bạo loạn đến nơi,
08:23
and he wants to avoid
getting caught by the police.
getting caught by the police.
179
493051
4572
và hắn ta muốn tránh bị cảnh sát bắt.
08:27
The rioters will avoid
the police at all times,
the police at all times,
180
497647
2701
Những kẻ bạo loạn sẽ luôn
tránh né cảnh sát,
tránh né cảnh sát,
08:30
but there is some safety in numbers.
181
500372
2094
nhưng vẫn có điểm an toàn.
08:32
And on the flip side, the police,
with their limited resources,
with their limited resources,
182
502490
3061
Ngược lại, cảnh sát
với nguồn lực hạn hẹp của mình,
với nguồn lực hạn hẹp của mình,
08:35
are trying to protect
as much of the city as possible,
as much of the city as possible,
183
505575
2579
đang cố gắng bảo vệ
thành phố nhiều nhất có thể,
thành phố nhiều nhất có thể,
08:38
arrest rioters wherever possible
184
508178
2013
bắt giữ kẻ bạo loạn bất cứ nơi nào có thể
08:40
and to create a deterrent effect.
185
510215
2041
và tạo nên hiệu ứng răn đe.
08:45
And actually, as it turns out,
186
515510
1491
Thật sự thì
08:47
this mechanism between the two species,
so to speak, of rioters and police,
so to speak, of rioters and police,
187
517025
4623
có thể nói cơ chế này giữa hai loài,
kẻ bạo loạn và cảnh sát,
kẻ bạo loạn và cảnh sát,
08:51
is identical to predators
and prey in the wild.
and prey in the wild.
188
521672
2649
cũng giống như động vật ăn thịt
và con mồi nơi hoang dã.
và con mồi nơi hoang dã.
08:54
So if you can imagine rabbits and foxes,
189
524345
2197
Nếu bạn có thể tưởng tượng
loài thỏ và cáo,
loài thỏ và cáo,
08:56
rabbits are trying to avoid
foxes at all costs,
foxes at all costs,
190
526566
2750
thỏ đang cố gắng tránh cáo
bằng mọi giá,
bằng mọi giá,
08:59
while foxes are patrolling the space,
trying to look for rabbits.
trying to look for rabbits.
191
529340
3687
trong khi cáo lại truy lùng khắp nơi
để cố gắng tìm ra thỏ.
để cố gắng tìm ra thỏ.
Chúng ta thật sự biết rất nhiều
về tương tác giữa thú ăn thịt và con mồi.
về tương tác giữa thú ăn thịt và con mồi.
09:03
We actually know an awful lot
about the dynamics of predators and prey.
about the dynamics of predators and prey.
192
533051
3354
09:06
We also know a lot about
consumer spending flows.
consumer spending flows.
193
536429
4979
Ta cũng biết nhiều
về dòng tiền chi tiêu tiêu dùng.
về dòng tiền chi tiêu tiêu dùng.
09:11
And we know a lot about
how viruses spread through a population.
how viruses spread through a population.
194
541432
3163
Và ta biết nhiều
về cách vi-rút lây lan ra quần thể.
về cách vi-rút lây lan ra quần thể.
09:14
So if you take these three analogies
together and exploit them,
together and exploit them,
195
544619
3033
Vậy nên nếu bạn khai thác
ba phép so sánh tương đồng này,
ba phép so sánh tương đồng này,
09:17
you can come up with a mathematical
model of what actually happened,
model of what actually happened,
196
547676
3236
bạn có thể tiếp cận một mô hình toán học
về điều gì đã xảy ra,
về điều gì đã xảy ra,
09:20
that's capable of replicating
the general patterns
the general patterns
197
550936
2404
nó có thể tái hiện lại khuôn mẫu chung
09:23
of the riots themselves.
198
553364
1343
của những kẻ bạo loạn.
09:25
Now, once we've got this,
we can almost use this as a petri dish
we can almost use this as a petri dish
199
555678
3086
Khi đã có mô hình, ta có thể
sử dụng nó như đĩa thí nghiệm
sử dụng nó như đĩa thí nghiệm
09:28
and start having conversations
200
558788
1623
và bắt đầu trò chuyện
09:30
about which areas of the city
were more susceptible than others
were more susceptible than others
201
560435
3139
về những nơi nhạy cảm hơn trong thành phố
09:33
and what police tactics could be used
202
563598
1877
và chiến thuật cảnh sát có thể sử dụng
09:35
if this were ever to happen
again in the future.
again in the future.
203
565499
2307
nếu điều này xảy ra lần nữa
trong tương lai.
trong tương lai.
09:37
Even twenty years ago, modeling
of this sort was completely unheard of.
of this sort was completely unheard of.
204
567830
4003
Thậm chí 20 năm trước,
việc mô hình hóa kiểu này còn lạ lẫm.
việc mô hình hóa kiểu này còn lạ lẫm.
09:41
But I think that these analogies
are an incredibly important tool
are an incredibly important tool
205
571857
4444
Nhưng tôi nghĩ phép so sánh tương đồng này
là công cụ vô cùng quan trọng
là công cụ vô cùng quan trọng
09:46
in tackling problems with our society,
206
576325
2491
để giải quyết vấn đề của xã hội chúng ta,
09:48
and perhaps, ultimately improving
our society overall.
our society overall.
207
578840
3406
và có lẽ, cuối cùng cải thiện được
tổng thể xã hội.
tổng thể xã hội.
09:52
So, to conclude: life is complex,
208
582270
2389
Kết luận lại cuộc sống rất phức tạp,
09:54
but perhaps understanding it need not
necessarily be that complicated.
necessarily be that complicated.
209
584683
3357
nhưng có lẽ để hiểu được nó
không cần phức tạp đến thế.
không cần phức tạp đến thế.
09:58
Thank you.
210
588064
1158
Cảm ơn các bạn.
09:59
(Applause)
211
589246
1386
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Hannah Fry - Complexity theoristHannah Fry researches the trends in our civilization and ways we can forecast its future.
Why you should listen
Hannah Fry completed her PhD in fluid dynamics in early 2011 with an emphasis on how liquid droplets move. Then, after working as an aerodynamicist in the motorsport industry, she began work on an interdisciplinary project in complexity sciences at University College London. Hannah’s current research focusses on discovering new connections between mathematically described systems and human interaction at the largest scale.
Fry is the author of the TED Book, The Mathematics of Love: Patterns, Proofs, and the Search for the Ultimate Equation.
Hannah Fry | Speaker | TED.com