TEDxCannes
Jean-Paul Mari: The chilling aftershock of a brush with death
Jean-Paul Mari: Ölümle karşılaşma anı sonrasında oluşan korkunçluklar
Filmed:
Readability: 3.2
848,656 views
2003 yılının Nisan ayında, Bağdat'ta ABD askerlerinin konuşlandırılması başladığında, yazar ve savaş muhabiri olan Jean-Paul Mari'nin bulunduğu binaya bir füze isabet etti. O anda, kendini ölümle karşı karşıya bulur, zamanın başlangıcından beri, savaş alanlarında hayatlarını riske atanları avlayan hayaletle tanışmıştı. " Görünür bir iz bırakmadan sizi öldüren bu şey nedir?" diye kendi kendine sorar Mari. Onu "travma sonrası stres bozukluğu" olarak biliyoruz -- ya da Mari'nin açıkladığı gibi, ölümün hiçliğiyle karşılaşma. Bu müdahale ile ortaya çıkan insan haline, ölümlülüğe ve korkunun yarattığı o derin travmanın psikozuna dair cevaplar arayacak.
Jean-Paul Mari - Journalist and psychologist
Jean-Paul Mari has reported on conflicts in more than three dozen countries. Full bio
Jean-Paul Mari has reported on conflicts in more than three dozen countries. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
It was April 8, 2003.
0
1063
4119
O gün, 8 Nisan 2003'tü.
Irak savaşını takip için Bağdat'da
bulunuyordum.
bulunuyordum.
00:17
I was in Baghdad,
covering the war in Iraq.
covering the war in Iraq.
1
5856
4525
00:22
That day, Americans tanks
started arriving in Baghdad.
started arriving in Baghdad.
2
10405
4658
O dönem, Amerikan askerlerinin
tanklarıyla Bağdat'a girdikleri dönemdi.
tanklarıyla Bağdat'a girdikleri dönemdi.
Biz, Filistin Oteli'nde kalan
birkaç gazeteciydik.
birkaç gazeteciydik.
00:28
We were just a few journalists
in the Palestine Hotel,
in the Palestine Hotel,
3
16039
5294
Ve her savaşta beklenen gibi,
çatışma bize doğru geliyordu,
çatışma bize doğru geliyordu,
00:35
and, as happens in war,
4
23435
2423
00:37
the fighting began to approach
outside our windows.
outside our windows.
5
25882
3004
Pencerelerimizin önüne kadar.
Bağdat simsiyah petrol dumanlarıyla
kaplanmıştı.
kaplanmıştı.
00:42
Baghdad was covered
in black smoke and oil.
in black smoke and oil.
6
30327
4198
Pis kokuyordu, göz gözü görmüyordu,
Fakat neler olup bittiğini biliyorduk.
Fakat neler olup bittiğini biliyorduk.
00:46
It smelled awful.
7
34955
1158
00:48
We couldn't see a thing,
but we knew what was happening.
but we knew what was happening.
8
36137
2691
Ve benim, doğal olarak,
makalemi yazmam gerekiyordu.
makalemi yazmam gerekiyordu.
00:50
Of course, I was supposed
to be writing an article,
to be writing an article,
9
38852
2490
Ve her zaman, makaleyi yazmanız
gereken gün büyük birşeyler olur.
gereken gün büyük birşeyler olur.
00:53
but that's how it always goes --
10
41366
1536
00:54
you're supposed to be writing
and something big happens.
and something big happens.
11
42926
2638
Dolayısıyla, 16. kattaki odamda
bulunmaktaydım,
bulunmaktaydım,
00:57
So I was in my room on the 16th floor,
12
45588
2727
Yazımı yazıyordum, ara sıra da
camın önüne gidiyordum,
camın önüne gidiyordum,
01:00
writing and looking out the window
every now and then
every now and then
13
48339
2882
Dışarda yaşananları izlemek için.
01:03
to see what was happening.
14
51245
1784
Sonra, bir anda, çok şiddetli bir
patlama oldu.
patlama oldu.
01:05
Suddenly, there was a huge explosion.
15
53053
2470
01:07
During the previous three weeks,
16
55547
1936
Üç haftadır, füzeler ve yarım tonluk
bombalar ile
bombalar ile
01:09
there had been shelling
with half-ton missiles,
with half-ton missiles,
17
57507
4119
Bombardıman altındaydık.
01:13
but this time, the shock --
18
61650
2190
Fakat o an, o patlama,
Kendi içimde hissettim onu.
01:16
I felt it inside of me,
19
64728
2497
01:19
and I thought, "It's very close.
20
67249
2001
Kendi kendime dedim ki,
"çok yakındı, çok çok yakındı!"
"çok yakındı, çok çok yakındı!"
01:21
It's very, very close."
21
69274
1998
Tabii hemen neler olduğunu
görmek için aşağıya indim,
görmek için aşağıya indim,
01:23
So I went down to see what was happening.
22
71296
2380
01:25
I went down to the 15th floor
23
73700
2689
15. kata inmiştim.
Görmek için...
01:29
to take a look.
24
77671
1348
Ve gördüğüm manzara, koridorlarda
çığlık atan insanlar, gazeteciler..
çığlık atan insanlar, gazeteciler..
01:31
And I saw people, journalists,
screaming in the hallways.
screaming in the hallways.
25
79043
3152
Ve bir odaya girdim.
01:34
I walked into a room
26
82670
2231
Ve fark ettim ki bu odaya
bir füze isabet etmişti.
bir füze isabet etmişti.
01:36
and realized that it had
been hit by a missile.
been hit by a missile.
27
84925
4200
Yaralı biri vardı,
01:42
Someone had been wounded.
28
90169
2001
Ve camın kenarında bir adam daha vardı.
01:45
There was a man near the window,
29
93304
2068
Adı Taras Protsuyk olan bir kameraman
01:47
a cameraman named Taras Protsyuk,
30
95396
3183
Yüzüstü yerde yatmaktaydı.
01:52
lying face-down.
31
100245
2002
Bir dönem hastanede çalıştığım için,
acil müdahale etmek istedim
acil müdahale etmek istedim
01:58
Having worked in a hospital before,
I wanted to help out.
I wanted to help out.
32
106796
4176
Tabii onu çevirdim;
ve onu çevirdiğimde,
ve onu çevirdiğimde,
02:02
So I turned him over.
33
110996
1501
02:04
And when I turned him over,
34
112521
1702
Göğsünden kasıklarına kadar açılmıştı,
Bense hiç, hem de hiçbir şey göremiyordum.
Bense hiç, hem de hiçbir şey göremiyordum.
02:08
I noticed that he was open
from sternum to pubis,
from sternum to pubis,
35
116334
3151
02:11
but I couldn't see anything,
nothing at all.
nothing at all.
36
119509
2110
Sadece beyaz bir leke görüyordum.
İnci gibi, parlak, beni kör eden..
İnci gibi, parlak, beni kör eden..
02:14
All I saw was a white, pearly,
shiny spot that blinded me,
shiny spot that blinded me,
37
122467
6754
02:21
and I didn't understand what was going on.
38
129245
2007
Ve ne olduğunu anlayamadığım bir leke.
Sonra leke yok oldu ve yarayı görebildim,
Ağır yaralıydı
Ağır yaralıydı
02:23
Once the spot disappeared
and I could see his wound,
and I could see his wound,
39
131879
2652
02:26
which was very serious,
40
134555
1577
Arkadaşlarla yaralıyı bir
çarşafın içine koyduk
çarşafın içine koyduk
02:28
my buddies and I put a sheet
underneath him,
underneath him,
41
136156
2095
Asansörle, her katta dura dura, 15 kat,
yaralıyı aşağıya indirdik
yaralıyı aşağıya indirdik
02:30
and we carried him onto an elevator
that stopped at each of the 15 floors.
that stopped at each of the 15 floors.
42
138275
3785
Hastaneye götürmek için
bir araca bindirdik.
bir araca bindirdik.
02:34
We put him in a car
that took him to the hospital.
that took him to the hospital.
43
142616
2344
Hastane yolunda vefat etti,
Yine ispanyol kameraman José Couso,
Yine ispanyol kameraman José Couso,
02:36
He died on the way to the hospital.
44
144984
1762
02:38
The Spanish cameraman José Couso,
who was on the 14th floor and also hit --
who was on the 14th floor and also hit --
45
146770
4990
kendisi 14. kattaydı ve o da vurulmuştu
02:43
because the shell had exploded
between the two floors --
between the two floors --
46
151784
3310
--çünkü füze iki katın arasına
isabet etmişti--
isabet etmişti--
O da ameliyat masasında vefat etti.
02:47
died on the operating table.
47
155118
1936
Ne zaman ki araba gitti, geri döndüm,
Görevim makalemi yazmaktı
Görevim makalemi yazmaktı
02:49
As soon as the car left, I went back.
48
157078
2397
02:51
There was that article
I was supposed to write --
I was supposed to write --
49
159499
2333
02:53
which I had to write.
50
161856
1666
Ve onu yazmam gerekiyordu.
Bu yüzden, kendimi tanıttım
Bu yüzden, kendimi tanıttım
02:56
And so --
51
164117
1729
02:57
I returned to the hotel lobby
with my arms covered in blood,
with my arms covered in blood,
52
165870
6898
Otelin lobisine geri döndüm,
Kollarım kan içerisindeydi
Kollarım kan içerisindeydi
Iraklı bir otel görevlisi beni durdurdu
03:04
when one of the hotel gofers stopped me
53
172792
2540
03:07
and asked me to pay the tax
I hadn't paid for 10 days.
I hadn't paid for 10 days.
54
175356
3847
Benden on günlük geciken ödememi istedi.
Parasını verip yolladım onu.
Kendi kendime dedim ki:
Kendi kendime dedim ki:
03:11
I told him to get lost.
55
179227
1808
03:13
And I said to myself:
"Clear your head, put it all aside.
"Clear your head, put it all aside.
56
181059
4610
"Kafanı toparla, herşeyi unut,
herşeyi unut
herşeyi unut
Yazını yazmak istiyorsan
şu an herşeyi unutmalısın."
şu an herşeyi unutmalısın."
03:19
If you want to write,
you need to put it all aside."
you need to put it all aside."
57
187097
2449
Öyle de yaptım, yukarı çıktım
Makalemi yazdım ve yolladım.
Makalemi yazdım ve yolladım.
03:21
And that's what I did.
58
189570
1215
03:22
I went upstairs, wrote
my article and sent it off.
my article and sent it off.
59
190809
2904
Daha sonra,
Meslektaşlarımı kaybetmenin
verdiği üzüntü dışında,
verdiği üzüntü dışında,
03:27
Later, aside from the feeling
of having lost my colleagues,
of having lost my colleagues,
60
195077
3921
03:31
something else was bothering me.
61
199895
2523
Beni rahatsız eden başka birşey vardı:
Sürekli o lekeyi görüyordum
Parlak ve inci gibi
Parlak ve inci gibi
03:34
I kept seeing that shiny, pearly spot,
62
202442
3767
Ve ne anlama geldiğini de anlayamıyordum
03:40
and I couldn't understand what it meant.
63
208735
2388
Ve savaş bitti...
03:43
And then, the war was over.
64
211731
2515
Zaman sonra, kendime dedim ki
bu mümkün olamaz
bu mümkün olamaz
03:48
Later, I thought: "That's not possible.
I can't just not know what happened."
I can't just not know what happened."
65
216572
6096
Ne olduğunu bilmemek,
Bunu ben yapamam
Bunu ben yapamam
Çünkü bu ilk kez olan bir şey değildi
03:54
Because it wasn't the first time,
and it didn't only happen to me.
and it didn't only happen to me.
66
222692
3461
Sadece bana olan birşey değildi bu
Böyle şeyler yaşayan başkalarını da gördüm
03:58
I have seen things like that
happen to others
happen to others
67
226177
3905
20 veya 35 yıllık röportörlüğümde
04:02
in my 20 to 35 years of reporting.
68
230106
2668
04:04
I have seen things
that had an effect on me too.
that had an effect on me too.
69
232798
3286
Beni etkileyen şeyler de gördüm,
ancak, örneğin
ancak, örneğin
04:08
For example, there was this man
I knew in Lebanon,
I knew in Lebanon,
70
236108
3045
Lübnan'da, bir adam ile tanıştım
04:11
a 25-year-old veteran
who had been fighting for five years --
who had been fighting for five years --
71
239177
2906
25 yaşında bir gaziydi
beş sene savaşmış
beş sene savaşmış
Sonuçta gazi olmuştu
ve heryerde takip edilendi
ve heryerde takip edilendi
04:14
a real veteran -- who we would
follow everywhere.
follow everywhere.
72
242107
2343
Geceleri sürünerek ilerlerdi,
kendinden emindi
kendinden emindi
04:16
He would crawl in the dark
with confidence --
with confidence --
73
244474
3486
Büyük bir askerdi, gerçek bir asker
Bu yüzden takip edilendi
Bu yüzden takip edilendi
04:20
he was a great soldier, a true soldier --
74
248731
2412
04:23
so we would follow him,
knowing that we would be safe with him.
knowing that we would be safe with him.
75
251167
3357
Çünkü biliyorduk ki,
Onun yanında güvendeydik.
Onun yanında güvendeydik.
Bir gün, bana dendi ki,
ve kendim de gördüm
ve kendim de gördüm
04:26
And one day, as I was told --
76
254548
2308
04:28
and I've seen him again since --
77
256880
1596
Kışlaya gelmiş ve kart oynuyormuş
04:30
he was back in the camp, playing cards,
78
258500
2341
Bu esnada, yanına gelen biri
silahını boşaltmış
silahını boşaltmış
04:32
when someone came in next door,
79
260865
1881
04:36
and discharged their weapon.
80
264158
2136
Silah birden patlamış ve
04:38
As the gun went off,
81
266318
1508
04:39
that blast, that one shot,
made him duck quickly under the table,
made him duck quickly under the table,
82
267850
5555
O tek atış sesi
Onun, çocuk gibi, masanın altına
sıçramasına yetmiş
sıçramasına yetmiş
04:46
like a child.
83
274204
1214
Titriyormuş, panik içindeymiş.
04:47
He was shaking, panicking.
84
275442
1891
04:49
And since then, he has never
been able to get up and fight.
been able to get up and fight.
85
277357
4808
Ve o olaydan bu yana
bir daha hiçbir zaman kalkıp savaşamadı.
bir daha hiçbir zaman kalkıp savaşamadı.
Ve sonu, onu bulduğum yer, Beyrut'da
bir gazinoda kurpiyerlik yapıyordu
bir gazinoda kurpiyerlik yapıyordu
04:54
He ended up working as a croupier
86
282189
2692
04:56
in a Beirut casino
where I later found him,
where I later found him,
87
284905
2122
Artık uyuyamadığı için
ona en uygun işti bu.
ona en uygun işti bu.
04:59
because he couldn't sleep,
so it was quite a suitable job.
so it was quite a suitable job.
88
287051
2869
Yani kendime diyordum ki
Bu nasıl bir şeydir ki
Bu nasıl bir şeydir ki
05:02
So I thought to myself,
89
290378
1817
05:04
"What is this thing that can kill you
90
292957
2261
Hiçbir belirgin yara bırakmadan
öldürebiliyor? Neler oluyor?
öldürebiliyor? Neler oluyor?
05:08
without leaving
any visible scars?
any visible scars?
91
296035
4557
05:12
How does that happen?
92
300974
1983
Nedir bu bilinmeyen şey?
05:16
What is this unknown thing?"
93
304040
2000
Ve de tesadüf olamayacak,
çok sık yaşanan bir şeydi.
çok sık yaşanan bir şeydi.
05:19
It was too common to be coincidental.
94
307206
4367
Böylece, araştırmaya başladım.
05:23
So I started to investigate --
95
311597
1658
05:25
that's all I know how to do.
96
313279
1994
Yapmayı bildiğim tek şey de bu zaten
Araştırmaya koyuldum.
Araştırmaya koyuldum.
05:27
I started to investigate
97
315297
1843
05:29
by looking through books,
98
317164
2547
Kitapları, psikiyatristleri, müzeleri,
kütüphaneleri vb. aradım.
kütüphaneleri vb. aradım.
05:32
reaching out to psychiatrists,
99
320836
2342
05:35
going to museums, libraries, etc.
100
323202
2562
05:38
Finally, I discovered
that some people knew about this --
that some people knew about this --
101
326224
4099
Ve orada, bunu bilen insanların
olduğunu keşfettim
olduğunu keşfettim
-Genellikle askeri psikiyatristler-
05:42
often military psychiatrists --
102
330950
1930
Ve de yüzleştiğimiz şeyin adının
travma olduğunu.
travma olduğunu.
05:44
and that what we were dealing with
was called trauma.
was called trauma.
103
332904
4889
Amerikalılar TSSB adını vermiş,
travma, travmatik nevroz
travma, travmatik nevroz
05:49
Americans call it PTSD
or traumatic neurosis.
or traumatic neurosis.
104
337817
4826
Demek ki böyle birşey vardı.
Hiç konuşulmamıştı.
Hiç konuşulmamıştı.
05:54
It was something
105
342667
1865
05:58
that existed,
106
346262
1396
06:00
but that we never spoke about.
107
348206
2182
Yani bu travma, nedir bu?
06:04
So, this trauma --
108
352206
1404
06:06
what is it?
109
354452
1157
Pekala, bu ölüm ile karşılaşma.
06:07
Well, it's an encounter with death.
110
355633
2811
Bilmiyorum siz hiç ölümle yüzyüze
geldiniz mi, cesetlerden bahsetmiyorum.
geldiniz mi, cesetlerden bahsetmiyorum.
06:11
I don't know if you've ever had
an experience with death --
an experience with death --
111
359126
2802
06:13
I'm not talking about dead bodies,
112
361952
1883
Hastane yatağındaki büyük babanın
bedeni de değil bahsettiğim, hayır!
bedeni de değil bahsettiğim, hayır!
06:15
or someone's grandfather
lying in a hospital bed,
lying in a hospital bed,
113
363859
3601
Veya yolda ezilmiş bir insan da değil.
06:19
or someone who got hit by a car.
114
367484
3574
Ölümün hiçliğiyle karşılaşmaktan
bahsediyorum.
bahsediyorum.
06:24
I'm talking about facing
the void of death.
the void of death.
115
372134
4460
Ve hiçbirimiz bunu görme hakkına
sahip değil.
sahip değil.
06:29
And that is something
no one is supposed to see.
no one is supposed to see.
116
377688
6173
Büyüklerimiz derlerdi: Ne güneş
ne de ölüme yüz yüze bakılamaz.
ne de ölüme yüz yüze bakılamaz.
06:35
People used to say,
117
383885
1842
06:37
"Neither the sun, nor death
can be looked at with a steady eye."
can be looked at with a steady eye."
118
385751
3975
İnsanın ölümün hiçliğiyle yüzleşme
hakkı yoktur.
hakkı yoktur.
06:41
A human being should not
have to face the void of death.
have to face the void of death.
119
389750
4234
Ve bu yaşandığı zaman,
bir süre görünmez kalabilir,
bir süre görünmez kalabilir,
06:46
But when that happens,
120
394008
1841
06:49
it can remain invisible for a while --
121
397801
3748
Günler, haftalar, aylar, bazen yıllarca.
06:53
days, weeks, months, sometimes years.
122
401573
2768
Ve sonra aniden patlar,
çünkü bu öyle bir şey ki
çünkü bu öyle bir şey ki
06:56
And then, at some point,
123
404365
1761
06:59
it explodes,
124
407587
1286
07:00
because it's something
that has entered your brain --
that has entered your brain --
125
408897
3744
Beyinin içine girmiştir
Görüntü ve beyin arasındaki pencere gibi
Görüntü ve beyin arasındaki pencere gibi
07:04
a sort of window between an image
and your mind --
and your mind --
126
412665
4651
Beyinin içine yerleşmiştir
07:09
that has penetrated your brain,
127
417340
2325
Orada duruyordur ve
beyinin tamamını işgal edecektir.
beyinin tamamını işgal edecektir.
07:11
staying there and taking up
all the space inside.
all the space inside.
128
419689
4590
Bazı insanlar var, erkekler, kadınlar,
07:17
And there are people --
men, women,
men, women,
129
425541
2649
Birdenbire hiç uyuyamayan kişiler,
07:20
who suddenly no longer sleep.
130
428858
2638
Sinir krizleri ve korkunç
panikler yaşayan kişiler
panikler yaşayan kişiler
07:24
And they experience
horrible anxiety attacks --
horrible anxiety attacks --
131
432376
2345
Panik ataklar!
Küçük korkulardan bahsetmiyorum.
Küçük korkulardan bahsetmiyorum.
07:26
panic attacks, not just minor fears.
132
434745
3030
Aniden artık hiç uyumak istemezler
Çünkü uyuduklarında
Çünkü uyuduklarında
07:29
They suddenly don't want to sleep,
133
437799
2306
07:32
because when they do, they have
the same nightmare every night.
the same nightmare every night.
134
440129
4534
Her gece ama her gece
aynı kabusu görüyorlar.
aynı kabusu görüyorlar.
Her gece aynı görüntü. Nedir bu görüntü?
Peki, bu görüntü,
Peki, bu görüntü,
07:36
They see the same image every night.
135
444687
1920
07:38
What type of image?
136
446631
1627
Örneğin bir binaya giren savaşçı için
07:40
For example, a soldier
who enters a building
who enters a building
137
448282
2803
Yüz yüze geldiği ve onu gören başka
bir savaşçıdır.
bir savaşçıdır.
07:43
and comes face to face
with another soldier aiming at him.
with another soldier aiming at him.
138
451109
2834
Silahı görür, silahın namlusunu.
07:45
He looks at the gun,
straight down the barrel.
straight down the barrel.
139
453967
2563
07:48
And this barrel suddenly
becomes enormous, deformed.
becomes enormous, deformed.
140
456554
3584
Ve o namlu aniden devasa olur,
deforme olur
deforme olur
kabarıklaşır ve herşeyi yutar.
Ve o anda, der ki
Ve o anda, der ki
07:52
It becomes fluffy, swallowing everything.
141
460162
2754
07:54
And he says --
142
462940
1600
Sonrasında diyecektir: "Ölümü gördüm
Kendimi ölmüş gördüm, ben öldüm."
Kendimi ölmüş gördüm, ben öldüm."
07:58
later he will say, "I saw death.
143
466376
2342
08:00
I saw myself dead, therefore I'm dead."
144
468742
2501
Ve o andan itibaren
Kendini ölmüş bilecektir.
Kendini ölmüş bilecektir.
08:03
And from then on, he knows he is dead.
145
471267
3857
Bu bir algı değil
O artık öldüğüne ikna olmuştur.
O artık öldüğüne ikna olmuştur.
08:07
It is not a perception --
he is convinced that he is dead.
he is convinced that he is dead.
146
475148
4885
Birisi gelir, diğeri gider,
Tetiği çekmez veya her neyse,
Tetiği çekmez veya her neyse,
08:12
In reality, someone came in,
the guy left or didn't shoot, whatever,
the guy left or didn't shoot, whatever,
147
480057
3532
O andan itibaren, o namluyu
gördüğünde ölmüştür.
gördüğünde ölmüştür.
08:15
and he didn't actually get shot --
148
483613
1647
08:17
but to him, he died in that moment.
149
485284
1708
Veya o bir toplu mezarın kokusu olabilir.
08:19
Or it can be the smell
of a mass grave --
of a mass grave --
150
487016
2107
Ruanda'da birçok örneğini gördüm.
08:21
I saw a lot of that in Rwanda.
151
489147
1805
Bu, bağıran bir arkadaşın sesi olabilir.
08:23
It can be the voice of a friend calling,
152
491510
2992
Katledilmek üzere olan ve
artık kurtarılamayacak bir arkadaş.
artık kurtarılamayacak bir arkadaş.
08:27
and they're being slaughtered
and there's nothing you can do.
and there's nothing you can do.
153
495113
3760
O ses duyulur. Ve bu yüzden
gecelerce, haftalar boyunca, aylarca
gecelerce, haftalar boyunca, aylarca
08:30
You hear that voice,
154
498897
1206
08:32
and you wake up every night --
for weeks, months --
for weeks, months --
155
500127
5506
Uykusundan uyanacaktır.
Trans halinde, paniklemiş ve
dehşet içinde, tıpkı bir çocuk gibi.
dehşet içinde, tıpkı bir çocuk gibi.
08:37
in a trance-like state,
anxious and terrified,
anxious and terrified,
156
505657
2757
08:40
like a child.
157
508438
1355
Ağlayan adamlar gördüm,
Tıpkı bir çocuk gibi
Tıpkı bir çocuk gibi
08:41
I have seen men cry --
158
509817
1579
08:44
just like children --
159
512652
1363
Hep aynı görüntüyü görerek.
Yani beyninin içinde,
Yani beyninin içinde,
08:46
from seeing the same image.
160
514442
1696
08:48
So having that image
of horror in your brain,
of horror in your brain,
161
516162
4766
O dehşet görüntüsü,
Ölümün hiçliğinin görüntüsü,
08:54
seeing the void of death --
162
522659
1838
Ki biz ona analog diyoruz
08:56
that analogue of horror
which is hiding something --
which is hiding something --
163
524521
3705
Bir şeyler saklayan görüntü anlamına gelir
09:00
will completely take over.
164
528250
1254
Herşeyi işgal edecektir.
Artık hiçbir şey yapamayacaktır.
Hiçbir şey.
Hiçbir şey.
09:01
You cannot do anything, anything at all.
165
529528
2307
Artık ne çalışabilir,
ne de sevebilir.
ne de sevebilir.
09:03
You cannot work anymore,
166
531859
1294
09:05
you cannot love anymore.
167
533177
1283
Evine geri döndüğünde artık
kimseyi tanımıyordur, kendini bile.
kimseyi tanımıyordur, kendini bile.
09:06
You go home and don't recognize anyone.
168
534484
1927
09:08
You don't even recognize yourself.
169
536435
2007
Evinden dışarı çıkmaz, gizlenir,
Kendini kilitler!
Kendini kilitler!
09:13
You hide and don't leave the house,
you lock yourself in, you become ill.
you lock yourself in, you become ill.
170
541181
3524
Kapılarının önüne içinde bozuk para ile
konserve kutuları koyanlarını gördüm
konserve kutuları koyanlarını gördüm
09:16
I know people who placed small cans
outside their house with coins inside,
outside their house with coins inside,
171
544729
4414
Birisi kapısından geçerse, gelirse diye.
09:21
in case someone tried to get in.
172
549167
1866
Ve aniden ölmek ister, öldürmek ister,
09:23
All of a sudden, you feel
like you want to die or kill
like you want to die or kill
173
551057
2872
Gizlenmek ister,
Kaçmak ister,
Kaçmak ister,
09:25
or hide or run away.
174
553953
1548
Sevilmek ister
Ama insanlardan nefret ediyordur
Ama insanlardan nefret ediyordur
09:27
You want to be loved,
but you hate everyone.
but you hate everyone.
175
555525
2151
09:29
It's a feeling that seizes you entirely
176
557700
3913
Sabahtan akşama,
Birşey ona saldırmaktadır
Birşey ona saldırmaktadır
09:34
day in and day out,
177
562644
1731
Ve bu eziyetle acı çekmektedir
09:36
and you suffer tremendously.
178
564399
3904
Ve diğer hiçkimse anlayamıyordur.
09:41
And no one understands.
179
569351
1477
Ona diyorlar ki:
"Ama hiç birşeyin yok! Gayet iyisin,
"Ama hiç birşeyin yok! Gayet iyisin,
09:42
They say, "There's nothing wrong with you.
You seem fine, you have no injuries.
You seem fine, you have no injuries.
180
570852
3768
Yaralanmadın, savaşa katıldın,
döndün, hiçbir şeyin yok"
döndün, hiçbir şeyin yok"
09:46
You went to war, came back; you're fine."
181
574644
2494
İşte bu kişiler acı içindedirler
ve bazıları intihar ederler.
ve bazıları intihar ederler.
09:50
These people suffer tremendously.
182
578231
1882
09:52
Some commit suicide.
183
580137
1579
Sonuçta, intihar onlar için
gündemdekini gerçekleştirmektir.
gündemdekini gerçekleştirmektir.
09:54
After all, suicide is like updating
your daily planner --
your daily planner --
184
582035
2714
Ne de olsa ben zaten ölüyüm.
09:56
I'm already dead,
I might as well commit suicide.
I might as well commit suicide.
185
584773
2311
İntihar edersem, bu iyi.
Üstelik artık acı çekmeyeceğim.
Üstelik artık acı çekmeyeceğim.
09:59
Plus, there is no more pain.
186
587108
1935
Birkaçı intihar eder,
10:01
Some commit suicide,
others end up under the bridge, drinking.
others end up under the bridge, drinking.
187
589067
4030
Diğerlerinin sonu köprü altında,
kendini içkiye vermek olur.
kendini içkiye vermek olur.
Hepinizin anılarında o büyük babanın,
o amcanın hikayesi vardır.
o amcanın hikayesi vardır.
10:05
Everyone remembers
that grandfather or uncle or neighbor
that grandfather or uncle or neighbor
188
593121
4372
O komşunun. Sürekli içen
Hiç konuşmayan,
Hiç konuşmayan,
10:09
who used to drink, never said a word,
189
597517
1970
Hiç kimseyle geçinemeyen,
Karısını döven,
Karısını döven,
10:11
always in a bad mood, beat his wife
190
599511
1769
10:13
and who would end up either sinking
into alcoholism or dying.
into alcoholism or dying.
191
601304
4129
Ve sonu alkolizmde boğulmak
ya da ölüm olan.
ya da ölüm olan.
Ve ondan hiç bahsetmezler, neden?
Ondan hiç bahsedilmez, neden?
Ondan hiç bahsedilmez, neden?
10:17
And why do we not talk about this?
192
605457
2780
10:20
We don't talk about it because it's taboo.
193
608261
3119
Çünkü bu bir tabu olmuş!
Diyemeyiz.
Diyemeyiz.
10:24
It's not like we don't have the words
to express the void of death.
to express the void of death.
194
612157
3767
İnsanın kelimeleri yoktur
Ölümün hiçliğini ifade edebilecek.
Ölümün hiçliğini ifade edebilecek.
Zaten diğerleri onu duyamazlar.
10:27
But others don't want hear it.
195
615948
1768
Ben, ilk röportajımdan döndüğümde
10:29
The first time I returned
from an assignment,
from an assignment,
196
617740
2114
Dedilerki: "Ah röportajdan dönmüş."
10:31
They said, "Oh! He's back."
197
619878
1526
Akşam yemeği daveti vardı,
Beyaz masa örtüsü,
Beyaz masa örtüsü,
10:33
There was a fancy dinner --
white tablecloth, candles, guests.
white tablecloth, candles, guests.
198
621428
3096
Mumlar, davetliler...
" Hadi, anlat! " Ben de anlattım.
10:36
"Tell us everything!"
199
624548
1192
10:37
Which I did.
200
625764
1323
20 dakikanın sonunda, herkesin
bakışında kuşku vardı
bakışında kuşku vardı
10:40
After 20 minutes, people
were giving me dirty looks,
were giving me dirty looks,
201
628075
2484
Evin hizmetlisi burnunu küllüğe dayamıştı.
10:42
the hostess had her nose in the ashtray.
202
630583
2005
Sonuçta, dehşet vericiydi.
10:44
It was horrible and I realized
I ruined the whole evening.
I ruined the whole evening.
203
632612
2971
Ve geceyi mahvettiğimi fark ettim.
Bu yüzden artık anlatmıyorum
Bunu dinlemeye kimse hazır değil
Bunu dinlemeye kimse hazır değil
10:47
So I don't talk about it anymore.
204
635607
1909
10:49
We're just not ready to listen.
205
637540
1541
Diyorlar ki "Ah, dur yeter!"
10:51
People say outright: "Please, stop."
206
639105
1728
Bazı durumlarda mı bu böyle? Hayır,
Bu son derece yaygın bir durum.
Bu son derece yaygın bir durum.
10:52
Is that a rare occurrence?
207
640857
2097
10:54
No, it's extremely common.
208
642978
2402
Irak'ta ölen askerlerin üçte biri...
Ah, ölen değil, özür dilerim.
Ah, ölen değil, özür dilerim.
10:57
One third of the soldiers
who died in Iraq --
who died in Iraq --
209
645404
2153
10:59
well, not "died," let me re-phrase that --
210
647581
2522
11:02
one third of the US soldiers
who went to Iraq
who went to Iraq
211
650127
3140
Irak'taki amerikan askerlerinin üçte biri
TSSB'den muzdarip.
TSSB'den muzdarip.
11:05
suffer from PTSD.
212
653291
1638
1939 yılında, birinci dünya savaşından
200 000 asker,
200 000 asker,
11:06
In 1939, there were still 200,000 soldiers
from the First World War
from the First World War
213
654953
5921
Halen daha ingiliz psikiyatri
hastanelerinde tedavi görmekteydiler.
hastanelerinde tedavi görmekteydiler.
11:12
that were being treated
in British psychiatric hospitals.
in British psychiatric hospitals.
214
660898
3375
Vietnam'da 54 000 kişi öldü. Amerikalı.
11:17
In Vietnam, 54,000 people died --
215
665066
2434
11:19
Americans.
216
667524
1343
11:20
In 1987, the US government
identified 102,000 --
identified 102,000 --
217
668891
4173
1987 yılında, Amerikan hükümeti 102 000
- iki katı kadar-
- iki katı kadar-
11:25
twice as many --
218
673088
1214
102 000 gazinin intihar edip
öldüğünü tespit etti.
öldüğünü tespit etti.
11:26
102,000 veterans who died
from committing suicide.
from committing suicide.
219
674326
2624
Vietnam savaşında ölenlerin
iki katı daha fazla ölüm
iki katı daha fazla ölüm
11:28
Twice as many deaths by suicide
than by combat in Vietnam.
than by combat in Vietnam.
220
676974
2816
Sonuçta anlıyorsunuz ki,
bu her şeyi kapsayan bir şey
bu her şeyi kapsayan bir şey
11:31
So you see, this relates to everything,
221
679814
3158
Sadece modern savaşlarda değil
geçmiş savaşlarda da,
geçmiş savaşlarda da,
11:34
not just modern warfare,
but also ancient wars --
but also ancient wars --
222
682996
2339
Eski metinlerde de bulunuyor.
Bu anlatılmış, söylenmiş,
Bu anlatılmış, söylenmiş,
11:37
you can read about it,
the evidence is there.
the evidence is there.
223
685359
2999
O zaman biz neden bunu konuşmuyoruz?
11:40
So why do we not talk about it?
224
688382
2245
Neden bunu konuşmadık?
11:42
Why have we not talked about it?
225
690651
2445
Çünkü asıl problem şu ki, eğer o kişi
konuşmazsa sonu felaket oluyor.
konuşmazsa sonu felaket oluyor.
11:45
The problem is that
if you don't talk about it,
if you don't talk about it,
226
693120
4468
11:50
you're heading for disaster.
227
698642
1595
Veya bunun tek tedavisi,
11:53
The only way to heal --
228
701528
2815
11:56
and the good news here
is that this is treatable --
is that this is treatable --
229
704367
3198
- iyi haber şu ki, bu tedavi edilebilir-
12:00
think Munch's The Scream, Goya, etc. --
230
708829
2071
Munch'un çığlığı, Goya, vb,
evet bu tedavi edilebilir!
evet bu tedavi edilebilir!
12:02
it's indeed treatable.
231
710924
1285
Bu travmanın tek tedavi yöntemi de
12:04
The only way to heal from this trauma,
232
712233
4560
-Sizi boğan, katılaştıran, öldüren
o ölümle karşılaşma anının-
o ölümle karşılaşma anının-
12:08
from this encounter with death
that overwhelms, petrifies and kills you
that overwhelms, petrifies and kills you
233
716817
5056
Onun hakkında konuşmayı başararak mümkün.
12:13
is to find a way to express it.
234
721897
4000
Birinin dediğine göre eskiler dermiş:
12:18
People used to say,
235
726540
1739
"Bizi birbirimize bağlayan
tek şey dildir."
tek şey dildir."
12:20
"Language is the only thing
that holds all of us together."
that holds all of us together."
236
728303
3567
12:23
Without language, we're nothing.
237
731894
2341
Dil olmasaydı, hiçbişey olamazdık.
12:26
It's the thing that makes us human.
238
734259
2617
Onun sayesinde biz insan olduk.
Ve bu dehşet görüntüsü karşısında,
12:28
In the face of such a horrible image --
239
736900
1977
ki görüntünün kelimeleri yok.
12:30
a wordless image of oblivion
that obsesses us --
that obsesses us --
240
738901
5526
Çünkü o bizi tedirgin eden
bir hiçlik görüntüsü sadece.
bir hiçlik görüntüsü sadece.
12:36
the only way to cope with it
241
744451
2459
Ondan kurtulmamızın tek yolu,
İnsan kelimelerini katıp onu kelimelerle
ifade ederek mümkün.
ifade ederek mümkün.
12:40
is to put human words to it.
242
748109
2101
Çünkü bu kişiler insanlıktan dışlanmış
hissediyor.
hissediyor.
12:42
Because these people
feel excluded from humanity.
feel excluded from humanity.
243
750234
2426
Kimse onları görmek istemiyor.
Onlar da kimseyi görmek istemiyorlar.
Onlar da kimseyi görmek istemiyorlar.
12:44
No one wants to see them anymore
and they don't want to see anyone.
and they don't want to see anyone.
244
752684
3206
Kendilerini kirletilmiş,
utanç içinde hissediyorlar.
utanç içinde hissediyorlar.
12:47
They feel dirty, defiled, ashamed.
245
755914
2421
Birisi demişti ki:
"Doktor bey biliyorsunuz,
"Doktor bey biliyorsunuz,
12:50
Someone said, "Doctor,
I don't use the subway anymore
I don't use the subway anymore
246
758359
3244
Artık metroya binemiyorum
Çünkü insanların içimdeki korkuyu,
12:53
because I'm afraid people
will see the horror in my eyes."
will see the horror in my eyes."
247
761627
3214
Gözlerimden görmesinden korkuyorum."
12:56
Another guy thought he had
a terrible skin disease
a terrible skin disease
248
764865
2866
Bir başkası anlatmıştı...
Korkunç bir deri hastalığı vardı
6 ay dermatoloji de tedavi görmüş,
6 ay dermatoloji de tedavi görmüş,
12:59
and spent six months with dermatologists,
going from doctor to doctor.
going from doctor to doctor.
249
767755
3837
Sürekli farklı doktorlara görünmüş.
Sonunda bir gün demişler ki:
Sonunda bir gün demişler ki:
13:03
And then one day, they sent him
to a psychiatrist.
to a psychiatrist.
250
771616
2539
"Bir psikiyatriste gitmelisin."
Ve psikiyatriste ikinci seansta demiş ki
13:06
During his second session,
he told the psychiatrist
he told the psychiatrist
251
774179
2405
- korkunç bir deri hastalığı vardı,
burdan ayaklarına kadar-
burdan ayaklarına kadar-
13:08
he had a terrible skin disease
from head to toe.
from head to toe.
252
776608
2330
13:10
The psychiatrist asked,
"Why are you in this state?"
"Why are you in this state?"
253
778962
2919
Psikiyatrist sormuş:
"Sizce neden böyle bir durumdasınız?"
"Sizce neden böyle bir durumdasınız?"
13:13
And the man said, "Well, because
I'm dead, so I must be rotting away."
I'm dead, so I must be rotting away."
254
781905
3326
Ve adam ona cevap vermiş:
"Çünkü ben ölüyüm, o yüzden de çürüyorum."
"Çünkü ben ölüyüm, o yüzden de çürüyorum."
13:17
So you see this is something
that has a profound effect on people.
that has a profound effect on people.
255
785255
4413
Yani görüyorsunuz, insanı ne kadar
derinden etkileyen birşey bu.
derinden etkileyen birşey bu.
İyileşmek için, konuşmak gerekiyor.
Korkunun kelimelere dökülmesi gerekiyor.
Korkunun kelimelere dökülmesi gerekiyor.
13:21
In order to heal,
we need to talk about it.
we need to talk about it.
256
789692
2409
13:24
The horror needs to be put into words --
257
792125
3944
İnsan kelimelerine, onu evcilleştirmek
için tekrar tekrar konuşmak gerekiyor.
için tekrar tekrar konuşmak gerekiyor.
13:28
human words, so we can organize it
and talk about it again.
and talk about it again.
258
796093
4183
13:32
We have to look death in the face.
259
800300
4142
Ölümle yüzyüze bakmak gerekiyor.
Ve bunu başarırsak,
Bunları konuşabilirsek,
Bunları konuşabilirsek,
13:37
And if we can do that,
if we can talk about these things,
if we can talk about these things,
260
805061
5095
O andan itibaren,
konuşma çalışması ile, adım adım,
konuşma çalışması ile, adım adım,
13:42
then step by step,
by working it out verbally,
by working it out verbally,
261
810180
3425
İnsani tarafımızı geri kazanabiliriz.
13:45
we can reclaim our place in humanity.
262
813629
2928
Ve bu önemli! Sessizlik bizi öldürüyor!
13:49
And it is important.
263
817549
1264
13:50
Silence kills us.
264
818837
1688
Bu ne anlama geliyor?
Bu demek ki travmadan sonra
Bu demek ki travmadan sonra
13:53
So what does this mean?
265
821789
1422
13:55
It means that after a trauma,
266
823235
2016
Ah, apaçık belli ki varolmanın
dayanılmaz hafifliğini kaybettik
dayanılmaz hafifliğini kaybettik
13:57
without question, we lose
our "unbearable lightness of being,"
our "unbearable lightness of being,"
267
825275
3635
Andaki varlığımızı sağlayan
ölümsüzlük duygumuzu kaybettik
ölümsüzlük duygumuzu kaybettik
14:00
that sense of immortality
that keeps us here --
that keeps us here --
268
828934
2754
Eğer burdaysanız, demek ki
o duyguya sahipsiniz
o duyguya sahipsiniz
14:03
meaning, if we're here, we almost feel
like we're immortal, which we're not,
like we're immortal, which we're not,
269
831712
3912
Güvende olma, ölümsüz olma duygusu
Öyle değilsiniz tabii!
Öyle değilsiniz tabii!
14:07
but if we didn't believe that,
we'd say, "What's the point of it all?"
we'd say, "What's the point of it all?"
270
835648
3343
Aksi taktirde burada olmazdınız,
Derdiniz ki: "Ne anlamı var?"
Derdiniz ki: "Ne anlamı var?"
14:11
But trauma survivors have lost
that feeling of immortality.
that feeling of immortality.
271
839015
2790
Ve işte onlar bu ölümsüzlük
duygusunu kaybettiler.
duygusunu kaybettiler.
O varolmanın hafifliğini kaybettiler.
Ama başka bir şey bulmuş oldular.
Ama başka bir şey bulmuş oldular.
14:13
They've lost their lightness.
272
841829
1395
14:15
But they have found something else.
273
843248
1739
14:17
So this means that if we manage
to look death in the face,
to look death in the face,
274
845011
3260
Bu demek oluyor ki, eğer
ölümün yüzüne bakabilirsek,
ölümün yüzüne bakabilirsek,
Susup saklanmak yerine onunla yüzleşirsek,
14:21
and actually confront it,
rather than keep quiet and hide,
rather than keep quiet and hide,
275
849546
4902
14:26
like some of the men or women I know did,
276
854472
2479
Ki böyle insanlar var, tanıdım onları
Ruanda'lı Michael,
Ruanda'lı Michael,
14:28
such as Michael from Rwanda,
Carole from Iraq, Philippe from the Congo
Carole from Iraq, Philippe from the Congo
277
856975
6654
Irak'tan Carole, Kongo'dan Philippe,
Tanıdığım bütün bu insanlar,
Tanıdığım bütün bu insanlar,
14:35
and other people I know,
278
863653
1226
Sorj Chalendon, kendisi
şimdi büyük bir yazar
şimdi büyük bir yazar
14:36
like Sorj Chalandon, now a great writer,
279
864903
2098
Travma sonrası savaş
muhabirliğini bırakmıştı.
muhabirliğini bırakmıştı.
14:39
who gave up field assignments
after a trauma.
after a trauma.
280
867025
2291
İntihar eden dört veya beş arkadaşım oldu,
14:41
Five friends of mine committed suicide,
281
869340
2218
travma sonrası hayatta kalamadılar.
14:43
they're the ones
who did not survive the trauma.
who did not survive the trauma.
282
871582
2576
Yani ölümle yüzleşebilirsek,
14:46
So if we can look death in the face,
283
874182
5546
eğer ki biz ölümlü insanlar,
ölümlüler, insanlar,
ölümlüler, insanlar,
14:51
if we, mortal humans, human mortals,
284
879752
2778
nerede insan ve ölümlü, ölümlü ve
insan olduğumuzu biliyoruz
insan olduğumuzu biliyoruz
14:54
understand that we are human
and mortal, mortal and human,
and mortal, mortal and human,
285
882554
2841
14:57
if we can confront death
and identify it once again
and identify it once again
286
885419
6247
eğer yüzleşebilirsek ölümle ve
bu bilinmeyen diyarların en bilinmeyen
diyarını tanımlayabilirsek
diyarını tanımlayabilirsek
15:03
as the most mysterious place
of all mysterious places,
of all mysterious places,
287
891690
3063
-Onu görebilen kimse yok sonuçta-
15:07
since no one has ever seen it --
288
895570
2556
Onu tanımaya başlayabilirsek
15:10
if we can give it back this meaning,
289
898150
2663
Evet, ölebilir, hayatta kalabilir ve
tekrar doğabiliriz
tekrar doğabiliriz
15:12
yes, we may die,
290
900837
2841
15:17
survive
291
905686
1595
15:20
and come back to life,
292
908011
1427
Daha güçlü, eskisinden daha güçlü olarak.
Çok daha güçlü.
Çok daha güçlü.
15:21
but we'll come back stronger than before.
293
909462
3093
15:24
Much stronger.
294
912579
1310
Teşekkürler.
15:25
Thank you.
295
913913
1154
(alkışlar)
15:27
(Applause)
296
915091
1767
ABOUT THE SPEAKER
Jean-Paul Mari - Journalist and psychologistJean-Paul Mari has reported on conflicts in more than three dozen countries.
Why you should listen
Journalist and international correspondent, psychologist and physiotherapist, Jean-Paul Mari published several hundred reports abroad and several works.
He produced a documentary, Irak: quand les soldats meurent (Iraq, wen the soldiers die), as well as a movie, Sans blessures apparentes (Without Visible Wounds), based on his book of the same name, for which he won the 2010 Grand Prix et le Prix du Public. In 2009, he was the recipient of the Grand prix des lectrices de Elle
He is the creator and the manager of grands-reporters.com and has just published a novel, La Tentation d'Antoine (The Temptation of Antoine).
Jean-Paul Mari | Speaker | TED.com