TED2004
Susan Savage-Rumbaugh: The gentle genius of bonobos
Susan Savage-Rumbaugh yazı yazabilen maymunlar üzerine
Filmed:
Readability: 4.1
2,759,598 views
Savage-Rumbaugh'nun konuşulan dili anlayabilen ve izleyerek öğrenebilen bonobo maymunları üzerine yaptığı çalışmalar, dinleyiciyi, bir türün yapabildiklerinin ne kadarının biyoloji tarafından -- ve ne kadarının kültüre maruz kalma yoluyla belirlendiğini yeniden düşünmeye itiyor.
Susan Savage-Rumbaugh - Primate authority
Susan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors. Full bio
Susan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
I work with a species called "Bonobo."
0
0
3000
"Bonobo" denilen bir tür ile çalışıyorum.
00:28
And I'm happy most of the time,
1
3000
2000
Ve çoğu zaman mutluyum,
00:30
because I think this is the happiest species on the planet.
2
5000
3000
çünkü bunların dünya üzerindeki en mutlu tür olduklarını düşünüyorum.
00:33
It's kind of a well-kept secret.
3
8000
3000
Bu, iyi saklanmış bir sıra benziyor.
00:36
This species lives only in the Congo.
4
11000
2000
Bu tür, sadece Kongo'da yaşıyor.
00:38
And they're not in too many zoos, because of their sexual behavior.
5
13000
6000
Ve cinsel davranışları yüzünden, pek fazla hayvanat bahçesinde de yoklar.
00:44
Their sexual behavior is too human-like
6
19000
2000
Cinsel davranışları, pek çoğumuzun barışık olamayacağı ölçüde
00:46
for most of us to be comfortable with.
7
21000
2000
"insansı".
00:48
(Laughter)
8
23000
1000
(Gülüşler)
00:49
But --
9
24000
1000
Ama--
00:50
(Laughter)
10
25000
1000
(Gülüşler)
00:51
actually, we have a lot to learn from them, because they're a very
11
26000
5000
aslında, onlardan öğrenecek çok şeyimiz var, çünkü
00:56
egalitarian society and they're a very empathetic society.
12
31000
4000
çok eşitlikçi ve empatik bir topluluğa sahipler.
01:00
And sexual behavior is not confined to one aspect of their life
13
35000
4000
Ve cinsellik, yapılıp bir kenara konulan,
01:04
that they sort of set aside.
14
39000
3000
hayatlarının yalnız bir kısmıyla sınırlı bir davranış değil.
01:07
It permeates their entire life.
15
42000
2000
Bütün hayatlarının içine sızmış durumda.
01:09
And it's used for communication.
16
44000
3000
İletişim için kullanılmakta.
01:12
And it's used for conflict resolution.
17
47000
2000
Çatışmaların çözümü için kullanılmakta.
01:14
And I think perhaps somewhere in our history we sort of,
18
49000
4000
Ve öyle zannediyorum ki, biz, tarihimizde bir yerde
01:18
divided our lives up into lots of parts.
19
53000
3000
hayatlarımızı pek çok parçaya böldük.
01:21
We divided our world up with lots of categories.
20
56000
4000
Dünyamızı pek çok kategoriye böldük.
01:25
And so everything sort of has a place that it has to fit.
21
60000
3000
Ve öyle ki, şimdi her şeyin denk düştüğü bir yer var.
01:28
But I don't think that we were that way initially.
22
63000
4000
Ama başlangıçta böyle olduğumuzu düşünmüyorum.
01:32
There are many people who think that the animal world is hard-wired
23
67000
4000
Hayvanlar dünyasının fiziksel bağlantılı olduğunu
01:36
and that there's something very, very special about man.
24
71000
4000
ve insana özgü çok çok özel bir şeyler olduğunu düşünen bir sürü insan var
01:40
Maybe it's his ability to have causal thought.
25
75000
4000
Bu, nedensel düşünme becerisi olabilir
01:44
Maybe it's something special in his brain
26
79000
3000
Ya da dile sahip olmasına imkan tanıyan,
01:47
that allows him to have language.
27
82000
2000
beynindeki özel bir şey olabilir.
01:49
Maybe it's something special in his brain
28
84000
3000
Ya da alet yapmasına veya matematiğe imkan tanıyan,
01:52
that allows him to make tools or to have mathematics.
29
87000
5000
beynindeki özel bir şey...
01:57
Well, I don't know. There were Tasmanians who were discovered
30
92000
6000
Bilmiyorum... 1600'ler civarında keşfedilen Tazmanyalılar vardı,
02:03
around the 1600s and they had no fire.
31
98000
4000
hiç ateş kullanmıyorlardı.
02:07
They had no stone tools.
32
102000
3000
Taştan aletleri de yoktu.
02:10
To our knowledge they had no music.
33
105000
3000
Bildiğimiz kadarıyla, müzikleri de...
02:14
So when you compare them to the Bonobo,
34
109000
3000
Yani, onları Bonobolar ile karşılaştıracak olursanız,
02:19
the Bonobo is a little hairier.
35
114000
2000
Bonobolar daha kıllı.
02:21
He doesn't stand quite as upright.
36
116000
4000
Tam olarak dik duramıyorlar.
02:26
But there are a lot of similarities.
37
121000
2000
Ama oldukça fazla benzerlik var.
02:29
And I think that as we look at culture,
38
124000
4000
Ve bence, kültüre baktıkça
02:33
we kind of come to understand
39
128000
3000
şu an bulunduğumuz yere nasıl geldiğimizi
02:36
how we got to where we are.
40
131000
2000
anlar gibi oluyoruz.
02:38
And I don't really think it's in our biology;
41
133000
3000
Ve ben gerçekten de bunun bizim biyolojimizden ötürü olmadığını düşünüyorum.
02:41
I think we've attributed it to our biology,
42
136000
2000
Bence biz, onu biyolojimize atfettik,
02:43
but I don't really think it's there.
43
138000
3000
ama aslında mesele orada değil.
02:46
So what I want to do now is introduce you
44
141000
2000
Evet, şimdi, size sunmak istediğim
02:48
to a species called the Bonobo.
45
143000
2000
Bonobo adında bir tür.
02:52
This is Kanzi.
46
147000
2000
Bu Kanzi.
02:54
He's a Bonobo.
47
149000
2000
O bir Bonobo.
02:56
Right now, he's in a forest in Georgia.
48
151000
3000
Şu anda, Gürcistan'da bir ormanda.
02:59
His mother originally came from a forest in Africa.
49
154000
4000
Aslen, annesi Afrika'da bir ormandan geliyor.
03:03
And she came to us when she was just at puberty,
50
158000
4000
Ve bize ergenlik çağında,
03:07
about six or seven years of age.
51
162000
2000
yaklaşık 6-7 yaşlarındayken geldi.
03:10
Now this shows a Bonobo on your right,
52
165000
2000
Şimdi, sağ tarafta bir Bonobo,
03:12
and a chimpanzee on your left.
53
167000
1000
sol taraftaysa bir şempanze görüyorsunuz.
03:14
Clearly, the chimpanzee has a little bit harder time of walking.
54
169000
4000
Açıkça görülüyor ki, şempanze yürümekte biraz daha zorlanıyor.
03:18
The Bonobo, although shorter than us and their arms still longer,
55
173000
4000
Bonobo ise, boyu bizlerden daha kısa ve kolları daha uzun olmasına rağmen
03:22
is more upright, just as we are.
56
177000
4000
daha dik duruyor; tıpkı bizim gibi.
03:26
This shows the Bonobo compared to an australopithecine like Lucy.
57
181000
5000
Burada, Bonobo'yu Lucy gibi bir Avustralopitekus ile karşılaştırmalı olarak görüyorsunuz.
03:31
As you can see, there's not a lot of difference
58
186000
3000
Görebildiğiniz gibi,
03:34
between the way a Bonobo walks
59
189000
2000
bir Bonobo'nun yürüyüşüyle
03:36
and the way an early australopithecine would have walked.
60
191000
4000
bir Avustralopitekus'un (tahmini) yürüyüşü arasında pek fazla farklılık yok.
03:40
As they turn toward us you'll see
61
195000
2000
Yüzlerini bize doğru döndüklerinde göreceksiniz ki,
03:42
that the pelvic area of early australopithecines is a little flatter
62
197000
5000
erken Avustralopitekus'un leğen kemiği biraz daha yassı
03:47
and doesn't have to rotate quite so much from side to side.
63
202000
4000
Ve yanlara doğru o kadar dönmek zorunda değil.
03:51
So the -- the bipedal gait is a little easier.
64
206000
2000
Yani -- iki ayaklı yürüyüş biçimi biraz daha kolay.
03:53
And now we see all four.
65
208000
2000
Ve şimdi dördünü birden görüyoruz.
03:56
Video: Narrator: The wild Bonobo lives in central Africa, in the jungle
66
211000
4000
Video: Anlatıcı: Vahşi Bonobo Afrika'nın merkezinde, Kongo Nehri tarafınca etrafı sarılmış
04:00
encircled by the Congo River.
67
215000
3000
balta girmemiş bir ormanda yaşar.
04:05
Canopied trees as tall as 40 meters, 130 feet,
68
220000
4000
40 metre 130 adım uzunluğundaki Kanopi ağaçları
04:09
grow densely in the area.
69
224000
4000
bu bölgede sıkça yetişir.
04:13
It was a Japanese scientist
70
228000
3000
Yaklaşık 30 yıl önce
04:16
who first undertook serious field studies of the Bonobo,
71
231000
4000
Bonobolarla ciddi alan araştırmalarını ilk yapan
04:20
almost three decades ago.
72
235000
3000
Japon bir bilim insanıydı.
04:26
Bonobos are built slightly smaller than the chimpanzee.
73
241000
4000
Bonobolar şempanzelerden biraz daha kısadırlar.
04:30
Slim-bodied, Bonobos are by nature very gentle creatures.
74
245000
5000
İnce yapılı vücutlarıyla, Bonobolar, doğaları gereği nazik yaratıklardır.
04:36
Long and careful studies have reported many new findings on them.
75
251000
5000
Uzun ve dikkatli çalışmalar onlarla ilgili birçok yeni bulgu ortaya koymuştur.
04:43
One discovery was that wild Bonobos often walk bidpedally.
76
258000
6000
Bu bulgulardan biri, Bonoboların iki ayak üzerinde yürüdükleri.
04:55
What's more, they are able to walk upright for long distances.
77
270000
5000
Dahası, uzun mesafeler boyunca dik yürüyebilirler.
05:07
Susan Savage-Rumbaugh (video): Let's go say hello to Austin first and then go to the A frame.
78
282000
3000
Susan Savage-Rumbaugh (video): Haydi önce Austin'e merhaba diyelim, sonra da A çerçevesine gidelim.
05:11
SS: This is Kanzi and I, in the forest.
79
286000
2000
SS: Kanzi ve ben, ormandayız.
05:13
None of the things you will see in this particular video are trained.
80
288000
4000
Bu videoda göreceğiniz hiçbir şey önceden talim edilmedi.
05:17
None of them are tricks.
81
292000
2000
Hiçbiri numara değil.
05:19
They all happened to be captured on film spontaneously,
82
294000
3000
Hepsi, Japon NHK tarafından yapılan çekim sırasında
05:22
by NHK of Japan.
83
297000
2000
kendiliğinden meydana geldi.
05:25
We have eight Bonobos.
84
300000
2000
Sekiz Bonobo'muz var.
05:27
Video: Look at all this stuff that's here for our campfire.
85
302000
2000
Video: Kamp ateşimiz için burada bulunan şu kadroya bakın.
05:30
SS: An entire family at our research centre.
86
305000
3000
SS: Araştırma merkezimizde kocaman bir aile.
05:38
Video: You going to help get some sticks?
87
313000
3000
Video: Sopa bulup getirmeye yardım edecek misin?
05:42
Good.
88
317000
1000
Güzel.
05:47
We need more sticks, too.
89
322000
2000
Bizim de daha çok sopaya ihtiyacımız var.
05:56
I have a lighter in my pocket if you need one.
90
331000
2000
Eğer istersen, cebimde çakmak var.
05:59
That's a wasps' nest.
91
334000
2000
Bu bir eşekarısı yuvası.
06:01
You can get it out.
92
336000
2000
Onu çıkartabilirsin.
06:05
I hope I have a lighter.
93
340000
3000
Umarım bir çakmağım vardır.
06:08
You can use the lighter to start the fire.
94
343000
2000
Ateş yakmak için çakmağı kullanabilirsin.
06:12
SS: So Kanzi is very interested in fire.
95
347000
2000
SS: Evet, Kanzi ateşle çok ilgileniyor.
06:14
He doesn't do it yet without a lighter,
96
349000
3000
Henüz çakmaksız yapamıyor,
06:17
but I think if he saw someone do it, he might be able to do --
97
352000
4000
ama bence, eğer birisini yaparken görseydi, yapabilirdi --
06:21
make a fire without a lighter.
98
356000
2000
çakmaksız da ateş yakabilirdi.
06:25
He's learning about how to keep a fire going.
99
360000
2000
Ateşi nasıl canlı tutacağını öğreniyor.
06:28
He's learning the uses for a fire,
100
363000
2000
Sadece bizim ateşle yaptıklarımıza bakarak
06:31
just by watching what we do with fire.
101
366000
3000
ateşin kullanım alanını öğreniyor.
06:34
(Laughter)
102
369000
2000
(Gülüşler)
06:43
This is a smile on the face of a Bonobo.
103
378000
2000
Bu, bir Bonobo'nun yüzündeki bir gülümseme.
06:45
These are happy vocalizations.
104
380000
2000
Bunlar mutluluk sesleri.
06:47
Video: You're happy.
105
382000
2000
Video: Mutlusun.
06:49
You're very happy about this part.
106
384000
2000
Bu kısımla ilgili çok mutlusun.
06:51
You've got to put some water on the fire. You see the water?
107
386000
4000
Ateşin üstüne su koyman lazım. Suyu görüyor musun?
07:00
Good job.
108
395000
2000
Aferin.
07:03
SS: Forgot to zip up the back half of his backpack.
109
398000
3000
SS: Sırt çantasının arka kısmının yarısını kapatmayı unutmuş.
07:07
But he likes to carry things from place to place.
110
402000
2000
Ama birşeyleri oradan oraya taşımaktan hoşlanıyor.
07:10
Video: Austin, I hear you saying "Austin."
111
405000
2000
Video: Austin, "Austin" dediğini duydum.
07:12
SS: He talks to other Bonobos at the lab, long-distance,
112
407000
3000
SS: Laboratuvardaki diğer Bonobolarla konuşuyor;
07:15
farther than we can hear.
113
410000
2000
duyabileceğimizden daha uzun bir mesafe.
07:18
This is his sister.
114
413000
2000
Bu, onun kız kardeşi.
07:20
This is her first time to try to drive a golf cart.
115
415000
3000
İlk kez bir golf arabasını sürmeye çalışıyor.
07:25
Video: Goodbye.
116
420000
2000
Video: Hoşçakal.
07:27
(Laughter)
117
422000
2000
(Gülüşler)
07:29
SS: She's got the pedals down, but not the wheel.
118
424000
4000
SS: Ayakları aşağıda, ama tekerlekleri değil.
07:37
She switches from reverse to forward
119
432000
3000
Geriden öne dönüyor
07:40
and she holds onto the wheel, rather than turns it.
120
435000
2000
ve tekerleği döndüreceği yerde onu tutmaya çalışıyor.
07:42
(Laughter)
121
437000
3000
(Gülüşler)
07:45
Like us, she knows that that individual in the mirror is her.
122
440000
5000
Bizim gibi, o da aynadaki bireyin kendisi olduğunu biliyor.
07:50
(Music)
123
445000
4000
(Müzik)
07:54
Video: Narrator: By raising Bonobos in a culture that is both Bonobo and human,
124
449000
5000
Video: Anlatıcı: Bilim insanları, Bonobolar'ı, aynı anda hem Bonobo hem de insan kültüründe yetiştirip
07:59
and documenting their development across two decades,
125
454000
4000
yirmi yıl boyunca gelişimlerini belgeleyerek
08:03
scientists are exploring how cultural forces
126
458000
3000
kültürel güçlerin
08:06
(Laughter)
127
461000
1000
(Gülüşmeler)
08:07
may have operated during human evolution.
128
462000
3000
insan evriminde nasıl bir rol oynamış olabileceğini araştırıyorlar.
08:12
His name is Nyota.
129
467000
2000
Onun adı Nyota.
08:14
It means "star" in Swahili.
130
469000
2000
Swahil dilinde "yıldız" demek.
08:16
(Music)
131
471000
7000
(Müzik)
08:26
Panbanisha is trying to give Nyota a haircut with a pair of scissors.
132
481000
5000
Panbanisha, Nyota'nın saçını makasla kesmeye çalışıyor.
08:32
In the wild, the parent Bonobo is known to groom its offspring.
133
487000
5000
Vahşi doğada, Bonobo ebeveynlerinin yavrularını tımar ettikleri bilinir.
08:37
Here Panbanisha uses scissors, instead of her hands,
134
492000
4000
Burada Panbanisha, Nyota'yı tımar etmek için
08:41
to groom Nyota.
135
496000
2000
elleri yerine makas kullanıyor.
08:45
Very impressive.
136
500000
3000
Çok etkileyici.
08:51
Subtle maneuvering of the hands is required
137
506000
3000
Bu türden hassas işler yapabilmesi için,
08:54
to perform delicate tasks like this.
138
509000
3000
ellerin ince manevralar alması gerekir.
09:06
Nyota tries to imitate Panbanisha by using the scissors himself.
139
521000
5000
Nyota, makası kendi eline alarak Panbanisha'yı taklit ediyor.
09:13
Realizing that Nyota might get hurt,
140
528000
3000
Nyota'nın zarar görebileceğini fark eden Panbanisha,
09:16
Panbanisha, like any human mother,
141
531000
2000
her anne gibi,
09:18
carefully tugs to get the scissors back.
142
533000
4000
makası şiddetle geri çekiyor.
09:37
He can now cut through tough animal hide.
143
552000
3000
Şimdi, sert hayvan postunu kesebilir.
09:41
SS: Kanzi's learned to make stone tools.
144
556000
2000
SS: Kanzi, taştan alet yapmayı öğrendi.
09:43
Video: Kanzi now makes his tools,
145
558000
1000
Video: Kanzi şimdi kendi aletlerini yapıyor,
09:44
just as our ancestors may have made them,
146
559000
2000
tıpkı bizim atalarımızın iki buçuk milyon yıl önce
09:46
two-and-a-half million years ago --
147
561000
2000
kayaları iki elllerinde tutup birbirlerine çarptırarak
09:48
by holding the rocks in both hands, to strike one against the other.
148
563000
5000
yapmış olabileceği gibi.
09:53
He has learned that by using both hands
149
568000
3000
İki elini birden kullanarak
09:56
and aiming his glancing blows,
150
571000
2000
ve vuruşlarını ayarlayarak
09:58
he can make much larger, sharper flakes.
151
573000
4000
daha büyük, daha keskin parçalar yapabileceğini öğrendi.
10:02
Kanzi chooses a flake he thinks is sharp enough.
152
577000
3000
Kanzi, yeterince keskin olduğunu düşündüğü bir parçayı seçiyor.
10:10
The tough hide is difficult to cut, even with a knife.
153
585000
4000
Dayanıklı post, bıçakla bile zor kesilir.
10:14
The rock that Kanzi is using is extremely hard
154
589000
3000
Kanzi'nin kullandığı kaya oldukça sert
10:17
and ideal for stone tool making, but difficult to handle,
155
592000
4000
ve taştan alet yapmak için ideal, ama
10:21
requiring great skill.
156
596000
2000
onu tutmak büyük beceri istiyor.
10:23
Kanzi's rock is from Gona, Ethiopia
157
598000
2000
Kanzi'nin kayası Gona, Etiyopya'dan geliyor
10:25
and is identical to that used by our African ancestors
158
600000
4000
ve bizim Afrikalı atalarımız tarafından iki buçuk milyon yıl önce
10:29
two-and-a-half million years ago.
159
604000
2000
kullanılanla bire bir aynı.
10:34
These are the rocks Kanzi used
160
609000
3000
Bunlar, Kanzi'nin kullandığı kayalar,
10:37
and these are the flakes he made.
161
612000
2000
bunlar da onun yaptığı parçalar.
10:39
The flat sharp edges are like knife blades.
162
614000
4000
Düz, keskin köşeler bıçak ağzı gibi.
10:44
Compare them to the tools our ancestors used;
163
619000
3000
Atalarımızın kullandığı aletlerle kıyaslayın;
10:47
they bear a striking resemblance to Kanzi's.
164
622000
3000
Kanzi'ninkilere çarpıcı ölçüde benziyorlar.
11:00
Panbanisha is longing to go for a walk in the woods.
165
635000
3000
Panbanisha ormanda yürüyüşe çıkmak istiyor.
11:03
She keeps staring out the window.
166
638000
3000
Pencereden dışarı bakıp duruyor.
11:08
SS: This is -- let me show you something we didn't think they would do.
167
643000
3000
SS: Bu-- size yapacaklarını düşünmediğimiz bir şey göstereyim.
11:11
Video: For several days now, Panbanisha has not been outside.
168
646000
5000
Video: Panbanisha, günlerdir dışarı çıkmadı.
11:17
SS: I normally talk about language.
169
652000
2000
SS: Ben normalde dil hakkında konuşurum.
11:19
Video: Then Panbanisha does something unexpected.
170
654000
3000
Video: Derken, Panbanisha beklenmedik bir şey yaptı.
11:22
SS: But since I'm advised not to do what I normally do,
171
657000
3000
SS: Ama normalde yaptıklarımı yapmamam tavsiye edildiği için,
11:25
I haven't told you that these apes have language.
172
660000
2000
size bu maymunların dile sahip olduklarını söylemedim.
11:27
It's a geometric language.
173
662000
2000
Bu, geometrik bir dil.
11:29
Video: She takes a piece of chalk
174
664000
1000
Video: Bir tebeşir alıyor
11:30
and begins writing something on the floor.
175
665000
2000
ve yere birşeyler yazmaya başlıyor.
11:32
What is she writing?
176
667000
2000
Ne yazıyor?
11:40
SS: She's also saying the name of that, with her voice.
177
675000
4000
SS: Aynı zamanda, onun adını da söylüyor.
11:44
Video: Now she comes up to Dr. Sue and starts writing again.
178
679000
3000
Video: Şimdi, Dr. Sue'ya gidip yeniden yazmaya başlıyor.
11:47
SS: These are her symbols on her keyboard.
179
682000
3000
SS: Bunlar, klavyesindeki semboller.
11:50
(Music)
180
685000
1000
(Müzik)
11:51
They speak when she touches them.
181
686000
2000
Sembollere dokunduğunda konuşuyorlar.
11:53
Video: Panbanisha is communicating to Dr. Sue where she wants to go.
182
688000
3000
Video: Panbanisha, Dr. Sue'ya nereye gitmek istediğini söylüyor.
11:56
"A frame" represents a hut in the woods.
183
691000
4000
"Çerçeve" ormanda bir kulübeyi temsil ediyor.
12:00
Compare the chalk writing with the lexigram on the keyboard.
184
695000
4000
Tebeşirle yazılmış olan yazıyı, klavyedeki sözcük kodlarıyla karşılaştırın.
12:14
Panbanisha began writing the lexigrams on the forest floor.
185
709000
4000
Panbanisha sözcük kodlarını orman yüzeyine yazarak başladı.
12:20
SS (video): Very nice. Beautiful, Panbanisha.
186
715000
4000
SS(video): Çok hoş. Güzel, Panbanisha.
12:24
SS: At first we didn't really realize what she was doing,
187
719000
3000
SS: Başta ne yaptığını anlayamadık.
12:27
until we stood back and looked at it and rotated it.
188
722000
3000
Ta ki, geri çekilip döndürüp bakana kadar.
12:30
Video: This lexigram also refers to a place in the woods.
189
725000
2000
Video: Bu sözcük kodu aynı zamanda ormanda bir yeri de temsil ediyor.
12:32
The curved line is very similar to the lexigram.
190
727000
4000
Şu eğri çizgi sözcük koduna çok benziyor.
12:39
The next symbol Panbanisha writes represents "collar."
191
734000
4000
Panbanisha'nın yazdığı bir sonraki sembol de "tasma"yı temsil ediyor.
12:43
It indicates the collar that Panbanisha must wear when she goes out.
192
738000
4000
Panbanisha'nın dışarı çıkmak istediği zaman takmak zorunda olduğu tasmaya işaret ediyor.
12:47
SS: That's an institutional requirement.
193
742000
2000
SS: Bu kurumsal bir gereklilik.
12:50
Video: This symbol is not as clear as the others,
194
745000
3000
Video: Bu sembol diğerleri kadar net değil,
12:53
but one can see Panbanisha is trying to produce a curved line
195
748000
5000
ama yine de Panbanisha'nın eğri bir çizgi ve birkaç tane de düz çizgi
12:58
and several straight lines.
196
753000
2000
çizmeye çalıştığı görülebiliyor.
13:00
Researchers began to record what Panbanisha said,
197
755000
4000
Araştırmacılar, Panbanisha'nın tebeşirle yere sözcük kodları yazarak ne dediğini
13:04
by writing lexigrams on the floor with chalk.
198
759000
4000
kayıt altına aldılar.
13:08
Panbanisha watched.
199
763000
2000
Panbanisha izledi.
13:10
Soon she began to write as well.
200
765000
3000
Kısa süre sonra, o da yazmaya başladı.
13:14
The Bonobo's abilities have stunned scientists around the world.
201
769000
4000
Bu Bonobo'nun becerileri tüm dünyadan bilim insanlarını şaşkınlığa düşürdü.
13:18
How did they develop?
202
773000
2000
Bu beceriler nasıl gelişti?
13:20
SS (video): We found that the most important thing
203
775000
2000
SS (video): Bonoboların dil edinimi için en önemli olan şeyin
13:22
for permitting Bonobos to acquire language is not to teach them.
204
777000
5000
öğretmek olmadığını bulduk.
13:27
It's simply to use language around them,
205
782000
3000
Sadece onların etrafındayken dili kullanmak gerekiyordu,
13:30
because the driving force in language acquisition
206
785000
3000
çünkü dil ediniminde itici güç
13:33
is to understand what others, that are important to you, are saying to you.
207
788000
5000
sizin için önemli olan insanların size ne söylediklerini anlayabilmek.
13:38
Once you have that capacity,
208
793000
2000
Bu kapasiteye bir kez sahip olduktan sonra,
13:40
the ability to produce language
209
795000
3000
dil üretme becerisi
13:43
comes rather naturally and rather freely.
210
798000
4000
daha ziyade doğal ve özgür olarak geliyor.
13:47
So we want to create an environment in which Bonobos,
211
802000
3000
Dolayısıyla biz, öyle bir ortam yaratmak istiyoruz ki, Bonobolar'ın
13:50
like all of the individuals with whom they are interacting --
212
805000
4000
etkileşim içinde oldukları tüm bireyler gibi--
13:54
we want to create an environment in which they have fun,
213
809000
3000
eğlenebilecekleri bir ortam yaratmak istiyoruz
13:57
and an environment in which the others
214
812000
2000
ve onlar için başkalarının anlamlı kimselerin olduğu
13:59
are meaningful individuals for them.
215
814000
3000
bir ortam yaratmak istiyoruz.
14:04
Narrator: This environment brings out unexpected potential
216
819000
3000
Anlatıcı: Bu ortam Kanzi ve Panbanisha için
14:07
in Kanzi and Panbanisha.
217
822000
3000
hiç beklenmedik bir potansiyeli beraberinde getiriyor.
14:17
Panbanisha is enjoying playing her harmonica,
218
832000
4000
Panbanisha mızıkasını çalarak eğleniyor,
14:21
until Nyota, now one year old, steals it.
219
836000
4000
ta ki, şimdi bir yaşında olan Nyota onu çalana kadar.
14:25
Then he peers eagerly into his mother's mouth.
220
840000
4000
Sonra, hevesle annesinin ağzının içine bakıyor
14:29
Is he looking for where the sound came from?
221
844000
2000
Sesin nereden geldiğine mi bakıyor?
14:32
Dr. Sue thinks it's important to allow such curiosity to flourish.
222
847000
4000
Dr. Sue gelişebilmesi için bu tür bir meraka imkan tanımanın önemli olduğunu düşünüyor.
14:47
This time Panbanisha is playing the electric piano.
223
862000
3000
Şimdi ise Panbanisha elektrikli piyano çalıyor.
14:50
She wasn't forced to learn the piano;
224
865000
3000
Piyano çalmayı öğrenmeye zorlanmamıştı;
14:53
she saw a researcher play the instrument and took an interest.
225
868000
4000
araştırmacılardan birini çalarken gördü ve ilgilenmeye başladı.
15:25
Researcher: Go ahead. Go ahead. I'm listening.
226
900000
2000
Araştırmacı: Devam et. Devam et. Ben dinliyorum.
15:29
Do that real fast part that you did. Yeah, that part.
227
904000
3000
Şu gerçekten hızlı olan kısmı yap. Evet, o kısım.
15:36
Narrator: Kanzi plays the xylophone;
228
911000
2000
Anlatıcı: Kanzi ksilofon çalıyor;
15:38
using both hands he enthusiastically accompanies Dr. Sue's singing.
229
913000
5000
İki elini de kullanarak şevkle Dr. Sue'nun şarkısına eşlik ediyor.
15:44
Kanzi and Panbanisha
230
919000
1000
Kanzi ve Panbanisha
15:45
are stimulated by this fun-filled environment,
231
920000
3000
bu kültürel becerilerin çıkmasını teşvik eden
15:48
which promotes the emergence of these cultural capabilities.
232
923000
4000
eğlence dolu ortamda canlandılar.
15:56
(Laughter)
233
931000
2000
(Gülüşler)
16:06
Researcher: OK, now get the monsters. Get them.
234
941000
3000
Araştırmacı: Evet, şimdi canavarları getir. Getir onları.
16:09
Take the cherries too.
235
944000
2000
Kirazları da al.
16:12
Now watch out, stay away from them now.
236
947000
3000
Şimdi dikkatli ol, onlardan uzak dur.
16:16
Now you can chase them again. Time to chase them.
237
951000
3000
Şimdi yine onları kovalayabilirsin. Kovalama zamanı.
16:23
Now you have to stay away. Get away.
238
958000
3000
Şimdi uzaklaşmalısın. Kaç.
16:26
Run away. Run.
239
961000
3000
Kaç. Koş.
16:29
Now we can chase them again. Go get them.
240
964000
4000
Şimdi tekrar onları kovalayabiliriz. Git al onları.
16:35
Oh no!
241
970000
1000
Ah hayır!
16:37
Good Kanzi. Very good. Thank you so much.
242
972000
3000
Güzel Kanzi. Çok güzel. Çok teşekkür ederim.
16:44
Narrator: None of us, Bonobo or human, can possibly even imagine?
243
979000
7000
Anlatıcı: Bonobo ya da insan, hiçbirimiz hayal bile edemezdik, öyle değil mi?
16:57
SS: So we have a bi-species environment, we call it a "panhomoculture."
244
992000
7000
SS: Çift-türlü bir ortamımız var, buna "tümhomokültür" diyoruz.
17:04
We're learning how to become like them.
245
999000
2000
Onlar gibi olmayı öğreniyoruz.
17:06
We're learning how to communicate with them,
246
1001000
2000
Onlarla nasıl iletişim kuracağımızı öğreniyoruz;
17:08
in really high-pitched tones.
247
1003000
2000
gerçekten çok tiz bir sesle.
17:10
We're learning that they probably have a language in the wild.
248
1005000
4000
Muhtemelen vahşi doğada bir dilleri olduğunu öğreniyoruz.
17:14
And they're learning to become like us.
249
1009000
2000
Ve onlar da bizim gibi olmayı öğreniyorlar.
17:16
Because we believe that it's not biology; it's culture.
250
1011000
3000
Çünkü biz onun biyolojide değil, kültürde yattığına inanıyoruz.
17:19
So we're sharing tools and technology and language
251
1014000
4000
Böylece diğer türlerle teknoloji ve
17:23
with another species.
252
1018000
2000
dil paylaşıyoruz.
17:25
Thank you.
253
1020000
2000
Teşekkür ederim.
ABOUT THE SPEAKER
Susan Savage-Rumbaugh - Primate authoritySusan Savage-Rumbaugh has made startling breakthroughs in her lifelong work with chimpanzees and bonobos, showing the animals to be adept in picking up language and other "intelligent" behaviors.
Why you should listen
Into the great debate over intelligence and instinct -- over what makes us human -- Susan Savage-Rumbaugh has thrown a monkey wrench. Her work with apes has forced a new way of looking at what traits are truly and distinctly human, and new questions about whether some abilities we attribute to "species" are in fact due to an animal's social environment. She believes culture and tradition, in many cases more than biology, can account for differences between humans and other primates.
Her bonobo apes, including a superstar named Kanzi, understand spoken English, interact, and have learned to execute tasks once believed limited to humans -- such as starting and controlling a fire. They aren't trained in classic human-animal fashion. Like human children, the apes learn by watching. "Parents really don't know how they teach their children language," she has said. "Why should I have to know how I teach Kanzi language? I just act normal around him, and he learns it."
Her latest book is Kanzi's Primal Language: The Cultural Initiation of Primates into Language.
Also, in 2011, she was named one of TIME's 100 Most Influential People.
Susan Savage-Rumbaugh | Speaker | TED.com