TED2011
Janna Levin: The sound the universe makes
Janna Levin: Âm thanh vũ trụ tạo ra
Filmed:
Readability: 3.7
1,279,696 views
Chúng ta nghĩ đến không gian như một nơi yên tĩnh. Thế nhưng nhà vật lý học Janna Levin nói rằng vũ trụ có một bản nhạc nền - một bản sáng tác với những âm thanh ghi lại những sự kiện lớn từng xảy ra trên không trung. (Ví dụ như là hố đen, tiếng nổ trong vũ trụ như là một tiếng trống). Đây sẽ là một chuyến đi dạo thăm quan âm thanh vũ trụ đáng kinh ngạc.
Janna Levin - Physicist
Janna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.” Full bio
Janna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.” Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
I want to ask you all to consider for a second
0
0
3000
Tôi muốn tất cả mọi người ở đây suy nghĩ trong một giây
00:18
the very simple fact
1
3000
2000
về một sự thật rất đơn giản
00:20
that, by far,
2
5000
2000
đó là, cho đến này
00:22
most of what we know about the universe
3
7000
2000
những gì chúng ta biết về vũ trụ
00:24
comes to us from light.
4
9000
2000
đến với chúng ta từ ánh sáng.
00:26
We can stand on the Earth and look up at the night sky
5
11000
3000
Chúng ta đứng trên Trái đất và nhìn lên bầu trời đêm
00:29
and see stars with our bare eyes.
6
14000
3000
và nhìn thấy sao với đôi mắt thường.
00:32
The Sun burns our peripheral vision.
7
17000
2000
Mặt trời đốt tầm nhìn ngoại biên của chúng ta,
00:34
We see light reflected off the Moon.
8
19000
3000
ta nhìn ánh sáng phản chiếu từ Mặt trăng,
00:37
And in the time since Galileo pointed that rudimentary telescope
9
22000
4000
và từ khi Galileo hướng chiếc kính viễn vọng sơ đẳng
00:41
at the celestial bodies,
10
26000
3000
đến những thành phần của bầu trời,
00:44
the known universe has come to us through light,
11
29000
3000
những gì được biết đến về vũ trụ đến với chúng ta qua ánh sáng,
00:47
across vast eras in cosmic history.
12
32000
3000
trải qua bao nhiêu thời kỳ trong lịch sử vũ trụ bao la.
00:50
And with all of our modern telescopes,
13
35000
3000
Và với những chiếc kính viễn vọng hiện đại ta có hiện nay,
00:53
we've been able to collect
14
38000
2000
chúng ta đã có khả năng thu thập
00:55
this stunning silent movie of the universe --
15
40000
3000
những bộ phim câm đáng kinh ngạc của vũ trụ
00:58
these series of snapshots
16
43000
3000
những seri ảnh chụp
01:01
that go all the way back to the Big Bang.
17
46000
3000
quay ngược thời gian đến tận Big Bang.
01:04
And yet, the universe is not a silent movie
18
49000
3000
Tuy nhiên, vũ trụ không phải là một bộ phim câm,
01:07
because the universe isn't silent.
19
52000
2000
vì vũ trụ không hề yên lặng.
01:09
I'd like to convince you
20
54000
2000
Tôi muốn thuyết phục mọi người rằng
01:11
that the universe has a soundtrack
21
56000
2000
vũ trụ có một bản nhạc nền
01:13
and that soundtrack is played on space itself,
22
58000
4000
và bản nhạc đó được chơi trên chính khoảng không.
01:17
because space can wobble like a drum.
23
62000
3000
Bởi vì khoảng không có thể lắc lư như một cái trống.
01:20
It can ring out a kind of recording
24
65000
3000
Nó có thể mang âm thanh này
01:23
throughout the universe
25
68000
2000
vượt vũ trụ
01:25
of some of the most dramatic events as they unfold.
26
70000
3000
nơi đã xảy ra những sự kiện rất lớn trong lịch sử.
01:28
Now we'd like to be able to add
27
73000
3000
Bây giờ chúng ta có thể thêm vào
01:31
to a kind of glorious visual composition
28
76000
3000
một ví dụ của một sáng tác vĩ đại
01:34
that we have of the universe --
29
79000
2000
mà chúng ta có từ vũ trụ
01:36
a sonic composition.
30
81000
2000
đó là một bản sáng tác của không gian.
01:38
And while we've never heard the sounds from space,
31
83000
4000
Và mặc dù chúng ta chưa từng nghe đến âm thanh ngoài vũ trụ,
01:42
we really should, in the next few years,
32
87000
3000
chúng ta rất nên thử, trong vài năm tới,
01:45
start to turn up the volume on what's going on out there.
33
90000
2000
bắt đầu tăng âm lượng để nghe những gì đang diễn ra ngoài kia.
01:47
So in this ambition
34
92000
2000
Và trong hoài bão này
01:49
to capture songs from the universe,
35
94000
3000
để thu thập bài hát từ vũ trụ,
01:52
we turn our focus
36
97000
2000
chúng ta xay tiêu điểm
01:54
to black holes and the promise they have,
37
99000
2000
đến các hố đen và những hứa hẹn chúng mang lại,
01:56
because black holes can bang on space-time
38
101000
3000
vì hố đen có thể đập vào không gian
01:59
like mallets on a drum
39
104000
2000
như dùi trống
02:01
and have a very characteristic song,
40
106000
2000
và có một bài hát rất riêng,
02:03
which I'd like to play for you -- some of our predictions
41
108000
3000
mà tôi muốn cho các bạn nghe một vài dự đoán của chúng tôi
02:06
for what that song will be like.
42
111000
2000
về bài hát vũ trụ sẽ ra sao.
02:08
Now black holes are dark against a dark sky.
43
113000
3000
Bây giờ hố đen rất tối trên một bầu trời đêm.
02:11
We can't see them directly.
44
116000
2000
Chúng ta không thể trực tiếp nhìn thấy chúng.
02:13
They're not brought to us with light, at least not directly.
45
118000
3000
Chúng không được đưa đến với chúng ta bằng ánh sáng, ít nhất không phải là trực tiếp.
02:16
We can see them indirectly,
46
121000
2000
Chúng ta có thể nhìn thấy chúng một cách gián tiếp,
02:18
because black holes wreak havoc on their environment.
47
123000
3000
vì những hố đen giận dữ phá hoại trong môi trường của chúng.
02:21
They destroy stars around them.
48
126000
2000
Chúng phá hủy những ngôi sao xung quanh.
02:23
They churn up debris in their surroundings.
49
128000
3000
Chúng tích lũy những mảnh vụn xung quanh.
02:26
But they won't come to us directly through light.
50
131000
2000
Nhưng chúng sẽ không đến với chúng ta trực tiếp qua ánh sáng.
02:28
We might one day see a shadow
51
133000
2000
Một ngày nào đá chúng ta sẽ nhìn thấy một cái bóng
02:30
a black hole can cast on a very bright background,
52
135000
3000
một hố đen sẽ rất nổi trên một nền sáng,
02:33
but we haven't yet.
53
138000
2000
nhưng chúng ta chưa nhìn được thế.
02:35
And yet black holes may be heard
54
140000
2000
Tuy nhiên hố đen có thể được nghe thấy
02:37
even if they're not seen,
55
142000
2000
ngay cả khi chúng không được nhìn thấy,
02:39
and that's because they bang on space-time like a drum.
56
144000
4000
và đó là vì chúng đánh lên vũ trụ như một cái trống.
02:43
Now we owe the idea that space can ring like a drum
57
148000
3000
Và chúng tôi còn chịu ơn ý nghĩ rằng khoảng không có thể lắc lư như một cái trống
02:46
to Albert Einstein -- to whom we owe so much.
58
151000
3000
từ Albert Einstein, một người chúng ta nợ nần rất nhiều.
02:49
Einstein realized that if space were empty,
59
154000
2000
Einstein đã nhận thấy rằng nếu khoảng không trống rỗng,
02:51
if the universe were empty,
60
156000
2000
nếu vũ trụ trống rỗng,
02:53
it would be like this picture,
61
158000
3000
thì sẽ như bức ảnh này,
02:56
except for maybe without the helpful grid drawn on it.
62
161000
3000
ngoại trừ có thể không có những ô vuông được vẽ lên.
02:59
But if we were freely falling through the space,
63
164000
3000
Nhưng nếu chúng ta bay tự do trong khoảng không,
03:02
even without this helpful grid,
64
167000
2000
ngay cả khi không có những ô vuông này
03:04
we might be able to paint it ourselves,
65
169000
2000
chúng ta có thể tự vẽ nó bằng chính sức mình,
03:06
because we would notice that we traveled along straight lines,
66
171000
3000
vì chúng ta sẽ nhận thấy rằng mình di chuyển theo đường thẳng,
03:09
undeflected straight paths
67
174000
2000
những đường thẳng không thể làm lệch
03:11
through the universe.
68
176000
2000
xuyên qua vũ trụ.
03:13
Einstein also realized --
69
178000
2000
Einstein cũng nhận ra rằng
03:15
and this is the real meat of the matter --
70
180000
2000
và đây là phần chính trong cả vấn đề
03:17
that if you put energy or mass in the universe,
71
182000
3000
rằng nếu ta có đủ năng lượng hay khối lượng trong vũ trụ
03:20
it would curve space,
72
185000
2000
nó sẽ làm cong đi khoảng không.
03:22
and a freely falling object
73
187000
2000
Và một đồ vật rơi tự do
03:24
would pass by, let's say, the Sun
74
189000
2000
đang trôi qua, mặt trời chẳng hạn,
03:26
and it would be deflected
75
191000
2000
và nó sẽ bị làm cong
03:28
along the natural curves in the space.
76
193000
2000
theo đường cong tự nhiên.
03:30
It was Einstein's great general theory of relativity.
77
195000
4000
Đó là thuyết tương đối của Einstein.
03:34
Now even light will be bent by those paths.
78
199000
3000
Bây giờ, cả ánh sáng cũng sẽ bị bẻ cong bởi những đường đó.
03:37
And you can be bent so much
79
202000
2000
Và bạn có thể bị bẻ rất rất nhiều
03:39
that you're caught in orbit around the Sun,
80
204000
2000
đến mức bạn sẽ đi theo quỹ đạo quanh Mặt trời,
03:41
as the Earth is, or the Moon around the Earth.
81
206000
2000
như là Trái đất, hay là mặt trăng đi quanh Trái Đất.
03:43
These are the natural curves in space.
82
208000
3000
Đấy là những đường cong tự nhiên của không gian.
03:46
What Einstein did not realize
83
211000
2000
Những gì Einstein không hề nhận ra
03:48
was that, if you took our Sun
84
213000
2000
chính là, nếu bạn lấy Mặt trời
03:50
and you crushed it down to six kilometers --
85
215000
3000
và đè nén nó xuống tới đường kính 6 kilômét
03:53
so you took a million times the mass of the Earth
86
218000
3000
cũng như là lấy 1 triệu lần khối lượng của Trái đất
03:56
and you crushed it to six kilometers across,
87
221000
3000
và bạn lại nén nó xuống 6 kilômét nữa,
03:59
you would make a black hole,
88
224000
2000
bạn sẽ tạo nên một hố đen,
04:01
an object so dense
89
226000
2000
một vật thể dày đặc tới độ
04:03
that if light veered too close, it would never escape --
90
228000
3000
mà nếu ánh sáng lại gần, nó sẽ không bao giờ thoát ra được --
04:06
a dark shadow against the universe.
91
231000
3000
một bóng đen trong vũ trụ.
04:09
It wasn't Einstein who realized this,
92
234000
2000
Einstein không phải là người nhận ra điều này,
04:11
it was Karl Schwarzschild
93
236000
2000
mà là Karl Schwarzchild
04:13
who was a German Jew in World War I --
94
238000
2000
một người Đức Do Thái trong Thế chiến thứ nhất
04:15
joined the German army already an accomplished scientist,
95
240000
3000
tham gia quân đội Đức khi đã là một nhà khoa học có tiếng tăm,
04:18
working on the Russian front.
96
243000
3000
tham gia mặt trận với Nga.
04:21
I like to imagine Schwarzschild in the war in the trenches
97
246000
3000
Tôi thích tưởng tượng ra Schwarzchild trong chiến tranh, trong những hào chiến
04:24
calculating ballistic trajectories for cannon fire,
98
249000
4000
tính toán quỹ đạo đạn cho đại bác,
04:28
and then, in between,
99
253000
2000
và sau đó, ở giữa đó,
04:30
calculating Einstein's equations --
100
255000
2000
tính toán công thức của Einstein
04:32
as you do in the trenches.
101
257000
2000
trong hào chiến.
04:34
And he was reading Einstein's recently published
102
259000
2000
Và ông ấy đã đọc thuyết tương đối
04:36
general theory of relativity,
103
261000
2000
mới được xuất bản của Einstein,
04:38
and he was thrilled by this theory.
104
263000
2000
và đã rất kinh ngạc với lý thuyết này.
04:40
And he quickly surmised
105
265000
2000
Và ông đã nhanh chóng ước đoán
04:42
an exact mathematical solution
106
267000
2000
một giải pháp toán học chuẩn xác
04:44
that described something very extraordinary:
107
269000
2000
có thể mô tả một thứ rất phi thường:
04:46
curves so strong
108
271000
2000
những đường cong quá mạnh
04:48
that space would rain down into them,
109
273000
3000
mà không gian sẽ theo đó
04:51
space itself would curve like a waterfall
110
276000
2000
mà cong như là một thác nước
04:53
flowing down the throat of a hole.
111
278000
2000
chảy xuống cổ họng của một cái hố.
04:55
And even light could not escape this current.
112
280000
3000
Và ngay cả ánh sáng cũng không thoát khoải dòng chảy này.
04:58
Light would be dragged down the hole
113
283000
2000
Ánh sáng sẽ bị kéo xuống dưới hố
05:00
as everything else would be,
114
285000
2000
cùng với tất cả những vật khác,
05:02
and all that would be left would be a shadow.
115
287000
2000
và những gì còn lại sẽ chỉ là cái bóng.
05:04
Now he wrote to Einstein,
116
289000
2000
Sau đó ông ta đã viết cho Einstein,
05:06
and he said, "As you will see,
117
291000
2000
và nói rằng " Ông sẽ thấy đó,
05:08
the war has been kind to me enough.
118
293000
3000
chiến tranh đã đủ nhân từ với tôi,
05:11
Despite the heavy gunfire,
119
296000
3000
mặc cho bom đạn dày đặc.
05:14
I've been able to get away from it all
120
299000
2000
Tôi đã có thể thoát khỏi tất cả
05:16
and walk through the land of your ideas."
121
301000
3000
và đi qua mảnh đất của những ý tưởng của ông."
05:19
And Einstein was very impressed with his exact solution,
122
304000
3000
Và Einstein đã rất ấn tượng với đáp án chính xác này,
05:22
and I should hope also the dedication of the scientist.
123
307000
3000
và tôi mong rằng cũng ấn tượng với sức cống hiến của nhà khoa học này.
05:25
This is the hardworking scientist under harsh conditions.
124
310000
3000
Đây là một nhà khoa học chăm chỉ làm việc đưới điều kiện khắc nghiệt.
05:28
And he took Schwarzschild's idea
125
313000
2000
Và ông đã đêm ý tưởng của Schwarzchild
05:30
to the Prussian Academy of Sciences the next week.
126
315000
3000
đến viện khoa học Đức tuần sau đó.
05:33
But Einstein always thought black holes were a mathematical oddity.
127
318000
3000
Nhưng Einstein luôn nghĩ rằng những hố đen chỉ là một sự sai lệch toán học.
05:36
He did not believe they existed in nature.
128
321000
3000
Ông không tin rằng chúng tồn tại trong tự nhiên.
05:39
He thought nature would protect us from their formation.
129
324000
3000
Ông nghĩ rằng tự nhiên sẽ bảo vệ chúng ta khỏi sự hình thành của chúng.
05:42
It was decades
130
327000
2000
Đó là nhiều thập kỷ
05:44
before the term "black hole" was coined
131
329000
2000
trước khi từ chuyên môn hố đen được đặt
05:46
and people realized
132
331000
2000
và mọi người nhận ra
05:48
that black holes are real astrophysical objects --
133
333000
2000
rằng hố đen là những vật thể vũ trụ có thật
05:50
in fact they're the death state
134
335000
2000
trên thực tế chúng là trạng thái chết
05:52
of very massive stars
135
337000
2000
của những ngôi sao rất lớn
05:54
that collapse catastrophically
136
339000
2000
đã dập tắt
05:56
at the end of their lifetime.
137
341000
2000
ở cuối đời.
05:58
Now our Sun will not collapse to a black hole.
138
343000
2000
Bây giờ Mặt trời của chúng ta sẽ không dập tắt thành một hố đen.
06:00
It's actually not massive enough.
139
345000
2000
Vì thực ra nó chưa đủ lớn.
06:02
But if we did a little thought experiment --
140
347000
2000
Nhưng nếu chúng làm một cuộc thí nghiệm ý nghĩ nhỏ
06:04
as Einstein was very fond of doing --
141
349000
2000
mà Einstein rất thích làm
06:06
we could imagine
142
351000
2000
chúng ta có thể tưởng tượng
06:08
putting the Sun crushed down to six kilometers,
143
353000
3000
đè nén mặt trời xuống 6 ki lô mét
06:11
and putting a tiny little Earth around it in orbit,
144
356000
3000
và đặt một trái đất nhỏ bé quanh nó theo quỹ đạo,
06:14
maybe 30 kilometers
145
359000
2000
có thể là 30 ki lô mét
06:16
outside of the black-hole sun.
146
361000
3000
bên ngoài hố đen mặt trời.
06:19
And it would be self-illuminated,
147
364000
2000
Và Trái đất sẽ tự phát sáng,
06:21
because now the Sun's gone, we have no other source of light --
148
366000
2000
vì bây giờ không còn mặt trời nữa, chúng ta không còn nguồn ánh sáng nào khác
06:23
so let's make our little Earth self-illuminated.
149
368000
3000
nên hãy cho trái đất nhỏ tự phát sáng.
06:26
And you would realize you could put the Earth in a happy orbit
150
371000
2000
và bạn nhận ra rằng bạn có thể đặt trái đất trong một quỹ đạo
06:28
even 30 km
151
373000
2000
30 ki lô mét
06:30
outside of this crushed black hole.
152
375000
3000
bên ngoài hố đen.
06:33
This crushed black hole
153
378000
2000
Hố đen này
06:35
actually would fit inside Manhattan, more or less.
154
380000
2000
thực ra có thể đặt vừa vào trong Manhattan.
06:37
It might spill off into the Hudson a little bit
155
382000
2000
Nó có thể sẽ chạm đến Hudson một chút
06:39
before it destroyed the Earth.
156
384000
2000
trước khi nó phá hủy trái đất.
06:41
But basically that's what we're talking about.
157
386000
2000
Đó đơn giản là những gì chúng ta đang nói đến.
06:43
We're talking about an object that you could crush down
158
388000
2000
Chúng ta đang nói đến một vật thể mà bạn có thể đè nén
06:45
to half the square area of Manhattan.
159
390000
2000
xuống đến một nửa diện tích Manhattan.
06:47
So we move this Earth very close --
160
392000
2000
Nên nếu chúng ta dịch chuyển trái đất rất gần
06:49
30 kilometers outside --
161
394000
2000
30 ki lô mét bên ngoài
06:51
and we notice it's perfectly fine orbiting around the black hole.
162
396000
3000
và ta thấy rằng nó đi theo quỹ đạo hoàn hảo xung quanh hố đen.
06:54
There's a sort of myth
163
399000
2000
Có những huyền thoại rằng
06:56
that black holes devour everything in the universe,
164
401000
2000
hố đen ăn tươi nuốt sống mọi thứ trong vũ trụ,
06:58
but you actually have to get very close to fall in.
165
403000
3000
nhưng thực ra bạn phải đến rất gần để rơi vào đó.
07:01
But what's very impressive is that, from our vantage point,
166
406000
3000
Điều rất đặc biệt là : từ một điểm thuận lợi
07:04
we can always see the Earth.
167
409000
2000
ta luôn có thể nhìn thấy trái đất.
07:06
It cannot hide behind the black hole.
168
411000
2000
nó không thể trốn đằng sau hố đen.
07:08
The light from the Earth, some of it falls in,
169
413000
2000
Ánh sáng từ trái đất, một vài ánh sáng rơi vào hố,
07:10
but some of it gets lensed around and brought back to us.
170
415000
3000
nhưng một vài có thể đi vòng và đến với chúng ta.
07:13
So you can't hide anything behind a black hole.
171
418000
2000
Thể nên bạn không thể giấu gì sau một hố đen.
07:15
If this were Battlestar Galactica
172
420000
2000
Nếu đây là Battlestar Galactica
07:17
and you're fighting the Cylons,
173
422000
2000
và bạn đang đánh với người Cylons,
07:19
don't hide behind the black hole.
174
424000
2000
đừng trốn sau hố đen.
07:21
They can see you.
175
426000
3000
Họ có thể nhìn thấy bạn.
07:24
Now, our Sun will not collapse to a black hole --
176
429000
2000
Bây giờ, mặt trời của chúng ta sẽ không biến thành hố đen;
07:26
it's not massive enough --
177
431000
2000
nó chưa đủ lớn,
07:28
but there are tens of thousands of black holes in our galaxy.
178
433000
4000
và đã có chục ngàn hố đen trong thiên hà.
07:32
And if one were to eclipse the Milky Way,
179
437000
3000
Và nếu một cái tới gần ngân hà,
07:35
this is what it would look like.
180
440000
2000
nó sẽ như thế này.
07:37
We would see a shadow of that black hole
181
442000
3000
và chúng ta sẽ nhìn thấy bóng của hố đen đó
07:40
against the hundred billion stars
182
445000
2000
trên nên hàng tỉ ngôi sao
07:42
in the Milky Way Galaxy and its luminous dust lanes.
183
447000
3000
trên giải ngân hà và đường bụi sáng.
07:45
And if we were to fall towards this black hole,
184
450000
3000
Và nếu chúng ta rơi đến gần hố đen này,
07:48
we would see all of that light lensed around it,
185
453000
3000
chúng ta sẽ nhìn thấy những tia sáng xung quanh nó,
07:51
and we could even start to cross into that shadow
186
456000
3000
và chúng ta có thể bắt đầu đến gần những cái bóng đó
07:54
and really not notice that anything dramatic had happened.
187
459000
3000
và không để ý đến những gì đã diễn ra.
07:57
It would be bad if we tried to fire our rockets and get out of there
188
462000
3000
Sẽ rất tệ nếu chúng ta cố châm ngòi tên lửa và ra khỏi đó
08:00
because we couldn't,
189
465000
2000
vì chúng ta sẽ không có khả năng,
08:02
anymore than light can escape.
190
467000
2000
cũng như ánh sáng cũng không thể thoát.
08:04
But even though the black hole is dark from the outside,
191
469000
3000
Và ngay cả khi hố đen rất tối khi nhìn từ phía ngoài,
08:07
it's not dark on the inside,
192
472000
2000
nó không hề tối bên trong.
08:09
because all of the light from the galaxy can fall in behind us.
193
474000
3000
bởi vì tất cả ánh sáng trong vũ trụ có thể rơi ra đằng sau chúng ta.
08:12
And even though, due to a relativistic effect known as time dilation,
194
477000
4000
Và ngay cả khi đó, dựa vào một hiện tượng gọi là sự giãn nở của thời gian,
08:16
our clocks would seem to slow down
195
481000
3000
đồng hồ của chúng ta sẽ có vẻ chậm hơn
08:19
relative to galactic time,
196
484000
3000
sẽ gần hơn tới thời gian trên ngân hà,
08:22
it would look as though the evolution of the galaxy
197
487000
3000
sẽ giống như là sự tiến hóa của thiên hà
08:25
had been sped up and shot at us,
198
490000
2000
đã đẩy nhanh và bắn tới chúng ta,
08:27
right before we were crushed to death by the black hole.
199
492000
3000
ngay trước khi chúng ta bị đè chết bởi hố đen.
08:30
It would be like a near-death experience
200
495000
2000
Đó sẽ là một kinh nghiệm sống chết
08:32
where you see the light at the end of the tunnel,
201
497000
2000
khi bạn nhìn thấy ánh sáng ở phía cuối đường hầm,
08:34
but it's a total death experience.
202
499000
2000
nhưng đây tất nhiên là một kinh nghiệm với cái chết hoàn toàn.
08:36
(Laughter)
203
501000
2000
(Cười)
08:38
And there's no way of telling anybody
204
503000
2000
Và không có cách nào để kể cho ai cả
08:40
about the light at the end of the tunnel.
205
505000
2000
về ánh sáng ở cuối đường hầm này.
08:42
Now we've never seen a shadow like this of a black hole,
206
507000
3000
Ngày nay chúng ta chưa bao giờ nhin thấy một cái bóng như là của một hố đen,
08:45
but black holes can be heard,
207
510000
2000
nhưng hố đen có thể được nghe thấy,
08:47
even if they're not seen.
208
512000
2000
ngay cả khi chúng không thể nhìn thấy được.
08:49
Imagine now taking an astrophysically realistic situation --
209
514000
4000
Hãy tưởng tượng ra một tình huống thiên văn học thực tế
08:53
imagine two black holes that have lived a long life together.
210
518000
3000
tưởng tượng hai hố đen đã tồn tại cùng nhau trong một thời gian dài.
08:56
Maybe they started as stars
211
521000
2000
Có thể chúng bắt đầu là những ngôi sao
08:58
and collapsed to two black holes --
212
523000
2000
và sụp đổ thành hai hố đen
09:00
each one 10 times the mass of the Sun.
213
525000
3000
mỗi cái nặng gấp 10 lần khối lượng của Mặt Trời.
09:03
So now we're going to crush them down to 60 kilometers across.
214
528000
3000
Và bây giờ chúng ta sẽ đề nén chúng xuông 60 cây số
09:06
They can be spinning
215
531000
2000
Chúng có thể bị xoay quanh
09:08
hundreds of times a second.
216
533000
2000
hàng trăm lần mỗi giây.
09:10
At the end of their lives,
217
535000
2000
Và vào cuối vòng đời,
09:12
they're going around each other very near the speed of light.
218
537000
3000
chúng sẽ xoay vòng quanh nhau với vận tốc gần với vận tốc ánh sáng.
09:15
So they're crossing thousands of kilometers
219
540000
2000
Và chúng sẽ đi tầm hàng ngàn cây số.
09:17
in a fraction of a second,
220
542000
2000
trong một phần trăm mỗi giây.
09:19
and as they do so, they not only curve space,
221
544000
2000
Và nếu làm như vậy, chúng sẽ không chỉ làm cong đi khoảng không
09:21
but they leave behind in their wake
222
546000
2000
mà còn để lại dấu ấn
09:23
a ringing of space,
223
548000
2000
một tiếng chuông của vũ trụ,
09:25
an actual wave on space-time.
224
550000
2000
một làn sóng trong khoảng không.
09:27
Space squeezes and stretches
225
552000
2000
Khoảng không bị ép và kéo dài
09:29
as it emanates out from these black holes
226
554000
2000
khi chúng bất nguồn từ những hố đen này
09:31
banging on the universe.
227
556000
2000
đập vào vũ trụ.
09:33
And they travel out into the cosmos
228
558000
2000
Và chúng đi vào vũ trụ
09:35
at the speed of light.
229
560000
2000
với vận tốc ánh sáng.
09:37
This computer simulation
230
562000
2000
Mô hình máy tính này
09:39
is due to a relativity group at NASA Goddard.
231
564000
3000
dựa vào một nhóm nghiên cứu tại trụ sở NASA tại Goddard.
09:42
It took almost 30 years for anyone in the world to crack this problem.
232
567000
3000
Phải mất gần 30 năm cho bất cứ ai trên thế giới để giải vấn đề này.
09:45
This was one of the groups.
233
570000
2000
Đây là một trong những nhóm.
09:47
It shows two black holes in orbit around each other,
234
572000
2000
Có hai hố đen trong quỹ đạo xung quanh nhau
09:49
again, with these helpfully painted curves.
235
574000
2000
một lần nữa, với những đường cong này.
09:51
And if you can see -- it's kind of faint --
236
576000
3000
nếu bạn có thể nhìn được - những đường cong này hơi khó nhìn
09:54
but if you can see the red waves emanating out,
237
579000
3000
nhưng nếu bạn có thể nhìn thấy những đường sóng màu đỏ,
09:57
those are the gravitational waves.
238
582000
2000
đó là những đường sóng tạo ra từ lực hấp dẫn.
09:59
They're literally the sounds of space ringing,
239
584000
3000
Chúng cơ bản là những âm thanh của không trung ,
10:02
and they will travel out from these black holes at the speed of light
240
587000
2000
và chúng sẽ đi ra từ những hố đen này với vận tốc ánh sáng
10:04
as they ring down and coalesce
241
589000
3000
khi chúng kết hợp lại và tạo ra âm thanh
10:07
to one spinning, quiet black hole
242
592000
2000
đến một hố đen tĩnh lặng
10:09
at the end of the day.
243
594000
2000
vào cuối ngày.
10:11
If you were standing near enough,
244
596000
2000
Nếu bạn đứng đủ gần,
10:13
your ear would resonate
245
598000
2000
tai bạn sẽ dội lại
10:15
with the squeezing and stretching of space.
246
600000
2000
với sự xiết chặt và kéo dài của khoảng không.
10:17
You would literally hear the sound.
247
602000
2000
Bạn sẽ có thể nghe thấy âm thanh,
10:19
Now of course, your head would be squeezed and stretched unhelpfully,
248
604000
4000
Và bây giờ, đầu bạn sẽ bị xết và kéo dài ra,
10:23
so you might have trouble understanding what's going on.
249
608000
3000
và ban có thể sẽ có khó khăn cố tìm hiểu điều gì đang xảy ra.
10:26
But I'd like to play for you
250
611000
2000
Nhưng tôi sẽ chơi cho bạn
10:28
the sound that we predict.
251
613000
2000
âm thanh mà chúng tôi dự đoán.
10:30
This is from my group --
252
615000
2000
Đây là sản phẩm từ nhóm của tôi
10:32
a slightly less glamorous computer modeling.
253
617000
3000
một mô hình máy tính kém lung linh hơn một chút.
10:35
Imagine a lighter black hole
254
620000
2000
Tưởng tượng một hố đen nhẹ hơn
10:37
falling into a very heavy black hole.
255
622000
2000
rơi vào một hố đen nặng hơn.
10:39
The sound you're hearing
256
624000
2000
Âm thanh bạn đang nghe
10:41
is the light black hole banging on space
257
626000
3000
chính là âm thanh của hố đen nhỏ đập vào khoảng không
10:44
each time it gets close.
258
629000
2000
mỗi khi nó đền gần hơn.
10:46
If it gets far away, it's a little too quiet.
259
631000
3000
Nếu nó đi ra xa, âm thanh sẽ nhỏ hơn một chút.
10:49
But it comes in like a mallet,
260
634000
2000
Nhưng nó như một cái vồ,
10:51
and it literally cracks space,
261
636000
2000
và nó có thể làm nứt không gian,
10:53
wobbling it like a drum.
262
638000
2000
nhảy tưng tưng như một cái trống.
10:55
And we can predict what the sound will be.
263
640000
3000
Và chúng ta có thể dự đoán âm thanh nó sẽ như thế nào.
10:58
We know that, as it falls in,
264
643000
2000
Chúng ta biết rằng, nếu nó rơi vào,
11:00
it gets faster and it gets louder.
265
645000
2000
âm thanh sẽ nhanh hơn và to hơn.
11:02
And eventually,
266
647000
2000
Và khi đó,
11:04
we're going to hear the little guy just fall into the bigger guy.
267
649000
3000
chúng ta có thể nghe thấy hố đen nhỏ rơi vào hố đen lớn
11:07
(Thumping)
268
652000
17000
(Âm thanh lớn dần lên)
11:24
Then it's gone.
269
669000
2000
Và sau đó sẽ không còn gì nữa.
11:26
Now I've never heard it that loud -- it's actually more dramatic.
270
671000
2000
Tôi chưa từng nghe âm thanh này với âm lượng lớn thế này - nghe có vẻ kịch tính hơn.
11:28
At home it sounds kind of anticlimactic.
271
673000
2000
Khi ở nhà nó nghe bớt kịch tính hơn.
11:30
It's sort of like ding, ding, ding.
272
675000
2000
Chỉ như là ding ding ding
11:32
This is another sound from my group.
273
677000
4000
Đây là một âm thanh khác từ nhóm chúng tôi.
11:36
No, I'm not showing you any images,
274
681000
2000
Không, tôi không cho bạn xem bất cứ hình ảnh nào,
11:38
because black holes don't leave behind
275
683000
2000
bởi vì hố đen không để lại
11:40
helpful trails of ink,
276
685000
2000
những dấu vết nào,
11:42
and space is not painted,
277
687000
2000
và không gian không được tô vẽ,
11:44
showing you the curves.
278
689000
2000
để bạn có thể thấy được những đường cong.
11:46
But if you were to float by in space on a space holiday
279
691000
2000
Nhưng nếu bạn trôi trong không gian trong một kỳ nghỉ không gian
11:48
and you heard this,
280
693000
2000
và bạn nghe thấy điều này
11:50
you want to get moving.
281
695000
2000
bạn sẽ muốn tiếp tục di chuyển.
11:52
(Laughter)
282
697000
2000
(Cười)
11:54
Want to get away from the sound.
283
699000
2000
Muốn đi khỏi âm thanh.
11:56
Both black holes are moving.
284
701000
2000
Cả hai hố đen đều đang di chuyển.
11:58
Both black holes are getting closer together.
285
703000
3000
Cả hai đều đang đến gần nhau hơn.
12:01
In this case, they're both wobbling quite a lot.
286
706000
3000
Trong trường hợp này, cả hai đều lắc lư khá nhiều.
12:04
And then they're going to merge.
287
709000
2000
Và khi đó chúng sẽ nhập vào nhau.
12:06
(Thumping)
288
711000
8000
(Đập mạnh)
12:14
Now it's gone.
289
719000
2000
Không, bây giờ không còn gì nữa.
12:16
Now that chirp is very characteristic of black holes merging --
290
721000
3000
Bây giờ âm thanh líu lo đấy rất đặc trưng khi hố đen nhập vào nhau
12:19
that it chirps up at the end.
291
724000
3000
và âm thanh đó rung rinh vào phút cuói.
12:22
Now that's our prediction
292
727000
2000
Đó là phỏng đoán của chung tôi
12:24
for what we'll see.
293
729000
2000
cho những gì chúng ta sẽ thấy.
12:26
Luckily we're at this safe distance in Long Beach, California.
294
731000
2000
May mắn là chúng ta đang ở khoảng cách khá an toàn ở Long Beach, California
12:28
And surely, somewhere in the universe
295
733000
2000
và chắc chắn rằng, ở nơi nào đó trong vũ trụ
12:30
two black holes have merged.
296
735000
2000
hai hố đen vừa nhập vào.
12:32
And surely, the space around us
297
737000
2000
Và chắc chắn, khoảng khôn quanh chúng ta
12:34
is ringing
298
739000
2000
đang phát ra âm thanh
12:36
after traveling maybe a million light years, or a million years,
299
741000
3000
sau khi di chuyển khoảng 1 triệu năm ánh sáng, hay là 1 triệu năm,
12:39
at the speed of light to get to us.
300
744000
3000
với vận tốc ánh sáng để đến với chúng ta.
12:42
But the sound is too quiet for any of us to ever hear.
301
747000
3000
Nhưng âm thanh này quá nhỏ để chúng ta có thể nghe.
12:45
There are very industrious experiments being built on Earth --
302
750000
3000
Có những thí nghiệm công nghiệp đang được xây dựng trên Trái đất
12:48
one called LIGO --
303
753000
2000
một cái gọi là LIGO
12:50
which will detect deviations
304
755000
2000
sẽ đánh hơi sự trệch hướng
12:52
in the squeezing and stretching of space
305
757000
3000
trong sự siết và kéo dài của khoảng không
12:55
at less than the fraction of a nucleus of an atom
306
760000
3000
với tỉ lệ ít hơn một phần của hạt nguyên tử
12:58
over four kilometers.
307
763000
2000
trong vòng 4 cây số.
13:00
It's a remarkably ambitious experiment,
308
765000
2000
Đây là một thí nghiệm đầy tính tham vọng,
13:02
and it's going to be at advanced sensitivity
309
767000
2000
và nó sẽ ở mức độ nhạy cảm cao nhất
13:04
within the next few years -- to pick this up.
310
769000
3000
trong vòng một vài năm tới.
13:07
There's also a mission proposed for space,
311
772000
2000
Cũng có những sứ mệnh cho không gian,
13:09
which hopefully will launch in the next ten years,
312
774000
2000
mà mong rằng sẽ được phóng trong vòng 10 năm tới,
13:11
called LISA.
313
776000
2000
gọi là LISA.
13:13
And LISA will be able to see super-massive black holes --
314
778000
3000
Và LISA sẽ có khả năng nhìn thấy những hố đen cực lớn
13:16
black holes millions or billions of times
315
781000
3000
những hố đen hàng triệu hay hàng tỉ lần
13:19
the mass of the Sun.
316
784000
2000
khối lượng của Mặt Trời.
13:21
In this Hubble image, we see two galaxies.
317
786000
3000
Trong hình ảnh thu được từ kính Hubble này, ta nhìn thấy hai ngân hà.
13:24
They look like they're frozen in some embrace.
318
789000
3000
Chúng trông giống như là bị đóng băng chặt.
13:27
And each one probably harbors
319
792000
2000
Và mỗi cái có thể chứa
13:29
a super-massive black hole at its core.
320
794000
3000
một hố đen cực lớn ở tâm.
13:32
But they're not frozen;
321
797000
2000
Nhưng chúng không hề đóng băng,
13:34
they're actually merging.
322
799000
2000
chúng thực ra đang nhập vào nhau.
13:36
These two black holes are colliding,
323
801000
2000
Hai hố đen đang va chạm,
13:38
and they will merge over a billion-year time scale.
324
803000
3000
và sẽ nhập trong vòng 1 tỉ năm.
13:41
It's beyond our human perception
325
806000
2000
Đó sẽ đi ra ngoài khả năng của con người
13:43
to pick up a song of that duration.
326
808000
3000
để ghi âm một bài hát với độ dài như thế.
13:46
But LISA could see the final stages
327
811000
2000
Nhưng LISA có thể nhìn thấy những lần cuối
13:48
of two super-massive black holes
328
813000
2000
của hai hố đen
13:50
earlier in the universe's history,
329
815000
2000
sớm hơn trong lịch sử vũ trụ,
13:52
the last 15 minutes before they fall together.
330
817000
3000
15 phút cuối trước khi chúng rơi vào nhau.
13:55
And it's not just black holes,
331
820000
2000
Và đó không chỉ là những hố đen,
13:57
but it's also any big disturbance in the universe --
332
822000
3000
mà còn là bất cứ sự nhiễu loạn lớn nào trong vũ trụ
14:00
and the biggest of them all is the Big Bang.
333
825000
2000
và cái lớn nhất chính là Big bang.
14:02
When that expression was coined, it was derisive --
334
827000
3000
Và khi sự nhiễu loạn đó được tạo ra, có ý kiến khá là nhạo báng
14:05
like, "Oh, who would believe in a Big Bang?"
335
830000
2000
như là "Ồ, ai tin vào Big Bang cơ chứ? "
14:07
But now it actually might be more technically accurate
336
832000
2000
Nhưng thật ra, điều này có thể chính xác hơn,
14:09
because it might bang.
337
834000
2000
bởi vì nó có thể tạo ra tiếng đập;
14:11
It might make a sound.
338
836000
2000
nó có thể tạo ra âm thanh.
14:13
This animation from my friends at Proton Studios
339
838000
3000
Hoạt hình này là từ những người bạn tôi ở Pronton Studios
14:16
shows looking at the Big Bang from the outside.
340
841000
2000
mô tả Big Bang từ bên ngoài.
14:18
We don't ever want to do that actually. We want to be inside the universe
341
843000
3000
Chúng tôi không muốn làm thế; chúng tôi muốn ở bên trong vũ trụ,
14:21
because there's no such thing as standing outside the universe.
342
846000
3000
bởi vì không có cái gì gọi là đứng bên ngoài vũ trụ cả.
14:24
So imagine you're inside the Big Bang.
343
849000
2000
Nên tưởng tượng rằng bạn ở bên trong Big Bang
14:26
It's everywhere, it's all around you,
344
851000
2000
Nó ở mọi nơi, xung quanh bạn.
14:28
and the space is wobbling chaotically.
345
853000
2000
và vũ trụ rung rinh.
14:30
Fourteen billion years pass
346
855000
2000
14 tỉ năm qua
14:32
and this song is still ringing all around us.
347
857000
3000
và bài hát này vẫn luôn vang lên quanh chúng ta
14:35
Galaxies form,
348
860000
2000
Nhưng ngân hà hình thành,
14:37
and generations of stars form in those galaxies,
349
862000
2000
và thế hệ của những vì sao hình thành trong những ngân hà này.
14:39
and around one star,
350
864000
2000
Và xung quanh 1 ngôi sao,
14:41
at least one star,
351
866000
2000
ít nhất một ngôi sao,
14:43
is a habitable planet.
352
868000
2000
là một hành tinh có sự sống.
14:45
And here we are frantically building these experiments,
353
870000
3000
Và đây chúng ta đang xây dựng những thí nghiệp này,
14:48
doing these calculations, writing these computer codes.
354
873000
2000
làm những tính toán, viết những mã máy tính.
14:50
Imagine a billion years ago,
355
875000
3000
Tưởng tượng 1 tỉ năm trước,
14:53
two black holes collided.
356
878000
2000
hai hố đen va đập vào nhau.
14:55
That song has been ringing through space
357
880000
2000
Bài hát này đã vang lên trong vũ trụ
14:57
for all that time.
358
882000
2000
trong cả thời gian này.
14:59
We weren't even here.
359
884000
2000
Chúng ta lúc đó chưa ở đây.
15:01
It gets closer and closer --
360
886000
2000
Càng đến gần hơn
15:03
40,000 years ago, we're still doing cave paintings.
361
888000
2000
40 ngàn năm trước, chúng ta vẫn đang vẽ lên những hang động.
15:05
It's like hurry, build your instruments.
362
890000
2000
Như là xây dựng những nhạc cụ vội vã.
15:07
It's getting closer and closer, and in 20 ...
363
892000
3000
Càng đến gần hơn, và vào năm 20....
15:10
whatever year it will be
364
895000
2000
năm nào cũng thế
15:12
when our detectors are finally at advanced sensitivity --
365
897000
2000
khi những máy dò của chúng ta đạt độ nhạy bậc nhất
15:14
we'll build them, we'll turn on the machines
366
899000
2000
chúng ta sẽ xây dựng chúng, sẽ bật những máy móc lên
15:16
and, bang, we'll catch it -- the first song from space.
367
901000
3000
và bang, chúng ta bắt được nó - bài hát đầu tiên từ vũ trụ.
15:19
If it was the Big Bang we were going to pick up,
368
904000
2000
Nếu nó là Big Bang chúng ta có thể bắt được,
15:21
it would sound like this.
369
906000
2000
nó sẽ như thế này.
15:23
(Static) It's a terrible sound.
370
908000
3000
Đây là một âm thanh khủng khiếp.
15:26
It's literally the definition of noise.
371
911000
2000
Đây là định nghĩa của tiếng ồn.
15:28
It's white noise; it's such a chaotic ringing.
372
913000
2000
Đây là một âm thanh trắng, một sự vang âm hỗn loạn
15:30
But it's around us everywhere, presumably,
373
915000
3000
Nhưng nó ở quanh chúng ta mọi nơi
15:33
if it hasn't been wiped out
374
918000
2000
nếu nó chưa bao giờ bị xóa bỏ
15:35
by some other process in the universe.
375
920000
2000
bởi một vài quá trình khác trong vũ trụ.
15:37
And if we pick it up, it will be music to our ears
376
922000
3000
Và nếu chúng ta bắt đươc, nó sẽ là âm nhạc với tai chúng ta,
15:40
because it will be the quiet echo
377
925000
2000
vì nó sẽ là những vang âm yên bình
15:42
of that moment of our creation,
378
927000
2000
của khoảng khắc tạo hóa của chúng ta
15:44
of our observable universe.
379
929000
2000
của vũ trụ.
15:46
So within the next few years,
380
931000
2000
Thế nên, trong một vài năm tới,
15:48
we'll be able to turn up the soundtrack a little bit,
381
933000
3000
chúng ta sẽ có khả năng tăng âm cho bản nhạc này một chút
15:51
render the universe in audio.
382
936000
3000
ghi âm lại vũ trụ trong phòng thu.
15:54
But if we detect those earliest moments,
383
939000
3000
Nhưng nếu chúng ta tìm thấy những khoảnh khắc sớm nhất,
15:57
it'll bring us that much closer
384
942000
2000
nó sẽ đưa chúng ta gần hơn
15:59
to an understanding of the Big Bang,
385
944000
2000
tới sự hiểu biết về big bang,
16:01
which brings us that much closer
386
946000
3000
và mang cúng ta gần hơn
16:04
to asking some of the hardest, most elusive, questions.
387
949000
3000
đến việc hỏi những câu hỏi khó nhất.
16:07
If we run the movie of our universe backwards,
388
952000
3000
Nếu chúng ta chạy bộ phim về vũ trụ ngược lại,
16:10
we know that there was a Big Bang in our past,
389
955000
3000
chúng ta biết rằng có Big Bang trong quá khứ
16:13
and we might even hear the cacophonous sound of it,
390
958000
4000
và chúng ta có thể nghe thấy âm thanh chói tai của nó.
16:17
but was our Big Bang the only Big Bang?
391
962000
2000
nhưng liệu Big Bang của chúng ta có phải là Big Bang duy nhất không?
16:19
I mean we have to ask, has it happened before?
392
964000
3000
Ý tôi là chúng ta phải hỏi, nó đã từng xảy ra trước đây chưa?
16:22
Will it happen again?
393
967000
2000
Nó sẽ xảy ra nữa không?
16:24
I mean, in the spirit of rising to TED's challenge
394
969000
3000
Ý tôi là, trong tinh thần của TED,
16:27
to reignite wonder,
395
972000
2000
để mang lại những kỳ quan,
16:29
we can ask questions, at least for this last minute,
396
974000
3000
chúng ta có thể hỏi những câu hỏi, ít nhất là vào những phút cuối này,
16:32
that honestly might evade us forever.
397
977000
2000
những câu hỏi có khả năng ám ảnh ta mãi mãi.
16:34
But we have to ask:
398
979000
2000
nhưng ta phải hỏi rằng:
16:36
Is it possible that our universe
399
981000
2000
Có khả năng nào mà vũ trụ của chúng ta
16:38
is just a plume off of some greater history?
400
983000
3000
những gì còn sót lại của những phần lịch sử vĩ đại?
16:41
Or, is it possible that we're just a branch off of a multiverse --
401
986000
4000
Hoặc là, có khả năng nào, chúng ta chỉ là một nhánh
16:45
each branch with its own Big Bang in its past --
402
990000
4000
mỗi nhánh có một Big Bang riêng trong quá khứ hình thành
16:49
maybe some of them with black holes playing drums,
403
994000
2000
có thể một vài chỗ có hố đen với những tiếng trống,
16:51
maybe some without --
404
996000
2000
có thể một vài chỗ sẽ không có
16:53
maybe some with sentient life, and maybe some without --
405
998000
3000
có thể một vài chỗ có sự sống, và có thể không
16:56
not in our past, not in our future,
406
1001000
2000
không phải trong quá khứ, không phải trong tương lai,
16:58
but somehow fundamentally connected to us?
407
1003000
3000
nhưng có thể làm thế nào để liên hệ với chúng ta?
17:01
So we have to wonder, if there is a multiverse,
408
1006000
2000
Thế nên ta phải tự hỏi, nếu có nhiều vũ trụ,
17:03
in some other patch of that multiverse,
409
1008000
2000
và trong một vài phần của những ngân hà vũ trụ khác
17:05
are there creatures?
410
1010000
2000
có sự sống không?
17:07
Here's my multiverse creatures.
411
1012000
2000
Đây là những vật sống trong vũ trụ
17:09
Are there other creatures in the multiverse,
412
1014000
2000
vậy nếu có, thì những vật này
17:11
wondering about us
413
1016000
2000
có đang tự hỏi về chúng ta
17:13
and wondering about their own origins?
414
1018000
3000
và về sự hình thành của chúng không?
17:16
And if they are,
415
1021000
2000
Và nếu có,
17:18
I can imagine them as we are,
416
1023000
3000
tôi có thể tưởng tượng ra chúng như chúng ta
17:21
calculating, writing computer code,
417
1026000
2000
tính toán, viết mã máy tính,
17:23
building instruments,
418
1028000
2000
xây dựng nhạc cụ,
17:25
trying to detect that faintest sound
419
1030000
3000
cố dò lấy những âm thanh dù nhỏ nhất
17:28
of their origins
420
1033000
2000
về hình thành của chúng
17:30
and wondering who else is out there.
421
1035000
2000
và tự hỏi ai đó còn đang ngoài kia.
17:32
Thank you. Thank you.
422
1037000
3000
xin cám ơn. cám ơn.
17:35
(Applause)
423
1040000
2000
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Janna Levin - PhysicistJanna Levin is a professor of physics and astronomy at Barnard, where she studies the early universe, chaos, and black holes. She's the author of “How the Universe Got Its Spots" and the novel “A Madman Dreams of Turing Machines.”
Why you should listen
Janna Levin is a Professor of Physics and Astronomy at Barnard College of Columbia University. Her scientific research concerns the early universe, chaos and black holes. Her second book – a novel, A Madman Dreams of Turing Machines – won the PEN/Bingham Fellowship for Writers and was a runner-up for the PEN/Hemingway award for "a distinguished book of first fiction." She is the author of the popular science book, How the Universe Got Its Spots: Diary of a Finite Time in a Finite Space.
She holds a BA in Physics and Astronomy from Barnard College with a concentration in Philosophy, and a PhD from MIT in Physics. She has worked at the Center for Particle Astrophysics (CfPA) at the University of California, Berkeley before moving to the UK where she worked at Cambridge University in the Department of Applied Mathematics and Theoretical Physics (DAMTP). Just before returning to New York, she was the first scientist-in-residence at the Ruskin School of Fine Art and Drawing at Oxford with an award from the National Endowment for Science, Technology, and Arts (NESTA).
Listen to a Q&A with another TED speaker, Krista Tippett -- where they talk math and faith and truth and more ...
Janna Levin | Speaker | TED.com