TED2017
Lauren Sallan: How to win at evolution and survive a mass extinction
Lauren Sallan: ဆင့်ကဲ့ဖြစ်စဉ်ကို အောင်နိုင်ပြီး အစုလိုက် မျိုးသုဉ်းမှုမှာ ရှင်ကျန်နည်း။
Filmed:
Readability: 4.6
1,193,525 views
ဆင့်ကဲ့ဖြစ်စဉ်ကို အောင်နိုင်ပြီး အစုလိုက် မျိုးသုဉ်းမှုမှာ ရှင်ကျန်နည်း။
Lauren Sallan
ဂုဏ်ယူ ဝမ်းမြောက်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ အသက်ရှင်လျက်ရှိနေခြင်းအားဖြင့် သင်တို့ဟာ သမိုင်းရဲ့ အောင်နိုင်သူတွေထဲက တစ်ယောက်ပါ၊ နှစ်ပေါင်း ဘီလံယံ လေးသန်း ဖန်တီးနေတဲ့ အောင်မြင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ရဲ့ အထွတ်အထိပ်တစ်ခုပါ။ နေထိုင်ခဲ့ပြီး အခြားသော မျိုးစိတ် ၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဟာ သေသွားပါတယ်.... မီး၊ ရေကြီးတာ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွားတွေ၊ ရေခဲ၊ သဘာဝ ရွေးချယ်မှုရဲ့ အပူနဲ့ အအေး သင်္ချာကြောင့်ပါ။ ဘယ်လိုဖြစ်ပြီး ကျွန်ုပ်တို့ ဒီလောက် ကံကောင်းခဲ့တာလဲ၊ ကျွန်ုပ်တို့ ဆက်ပြီး နိုင်ဦးမှာလား။ ဒီတိုတောင်းပြီး ရယ်စရာကောင်းတဲ့ ဟောပြောချက်ထဲမှာ ကျောက်ခေတ်ဦးဇီဝဗေဒ ပညာရှင် နဲ့ TED ဝိုင်းတော်သား Lauren Sallan ကနေပြီး ယနေ့ခေတ် သင်တို့ကို ဖန်တီးပေးခဲ့တဲ့ အစုလိုက် မျိုးသုဉ်းမှုကနေ သင်တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေရဲ့ ဆက်လက်ရှင်ကျန်ပုံအကြောင်း ထိုးထွင်းအမြင်တွေကို မျှဝေထားပါတယ်။
Lauren Sallan - Paleobiologist
TED Fellow Lauren Sallan is a paleobiologist using big data analytics to reveal how macroevolution, or evolution happens at the largest scales, happens. Full bio
TED Fellow Lauren Sallan is a paleobiologist using big data analytics to reveal how macroevolution, or evolution happens at the largest scales, happens. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
Congratulations.
0
1032
1367
ဂုဏ်ယူ ဝမ်းမြောက်ပါတယ်။
00:14
By being here,
1
2721
1200
ဒီမှာရှိနေခြင်း၊
00:15
listening, alive,
2
3945
1437
နာထောင်နေခြင်း၊ အသက်ရှင်နေတဲ့
00:17
a member of a growing species,
3
5406
2301
တိုးပွားနေတဲ့ မျိုးစိတ်တစ်ခုရဲ့
အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး
အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦး
00:19
you are one of history's
greatest winners --
greatest winners --
4
7731
2961
သင်ဟာ သမိုင်းရဲ့ အကြီးကျယ်ဆုံး
အောင်မြင်သူတွေထဲက တစ်ဦးပါ၊
အောင်မြင်သူတွေထဲက တစ်ဦးပါ၊
00:22
the culmination of a success story
four billion years in the making.
four billion years in the making.
5
10716
4420
နှစ်ပေါင်း ဘီလံယံ လေးသန်း ဖန်တီးနေတဲ့
အောင်မြင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းရဲ့အထွတ်အထိပ်တစ်ခုပါ။
အောင်မြင်တဲ့ ဇာတ်လမ်းရဲ့အထွတ်အထိပ်တစ်ခုပါ။
00:27
You are life's one percent.
6
15768
2131
သင်ဟာ သက်ရှိဘဝရဲ့ တစ်ရာခိုင်နှုန်းပါ။
00:30
The losers,
7
18884
1156
ကျရှုံးသူတွေကတော့
00:32
the 99 percent of species
who have ever lived,
who have ever lived,
8
20064
2832
နေထိုင်ခဲ့ပြီး အခြားသော မျိုးစိတ်
၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဟာ
၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဟာ
00:34
are dead --
9
22920
1166
သေသွားပါတယ်....
00:36
killed by fire, flood, asteroids,
10
24110
3361
မီး၊ ရေကြီးတာ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွားတွေ၊
00:39
predation, starvation, ice, heat
11
27495
2301
သားရဲ သတ်ဖြတ်မှု၊အငတ်ဘေး၊ ရေခဲ၊
00:41
and the cold math of natural selection.
12
29820
2780
သဘာဝ ရွေးချယ်မှုရဲ့
အပူနဲ့ အအေး သင်္ချာကြောင့်ပါ။
အပူနဲ့ အအေး သင်္ချာကြောင့်ပါ။
00:45
Your ancestors,
13
33186
1200
သင်တို့ဘိုးဘွားတွေဟာ
00:46
back to the earliest fishes,
14
34410
1550
အစောဆုံး ငါးတွေဆီ ပြန်ကြည့်ရင်
00:47
overcame all these challenges.
15
35984
2091
ဒီစိန်ခေါ်မှုအားလုံးကို ကျော်လွှားခဲ့တယ်။
00:50
You are here because
of golden opportunities
of golden opportunities
16
38932
2969
သင်ဒီမှာရှိနေတာက
ရွှေရောင် အခွင့်အလမ်းတွေကို
ရွှေရောင် အခွင့်အလမ်းတွေကို
00:53
made possible by mass extinction.
17
41925
2665
အစုလိုက် မျိုးသုဉ်ခြင်းက ဖြစ်စေလို့ပါ။
00:57
(Laughter)
18
45437
3246
(ရယ်သံများ)
01:01
It's true.
19
49048
1151
ဒါ အမှန်ပဲ။
01:02
The same is true
of your co-winners and relatives.
of your co-winners and relatives.
20
50223
3229
သင်တို့ရဲ့ တွဲဖက် အောင်နိုင်သူတွေနဲ့
အမျိုးတွေဆိုတာလည်း မှန်တယ်။
အမျိုးတွေဆိုတာလည်း မှန်တယ်။
01:05
The 34,000 kinds of fishes.
21
53476
2689
ငါးအမျိုးပေါင်း ၃၄၀၀၀ ပါ။
01:08
How did we all get so lucky?
22
56586
2100
ဘယ်လို ကျွန်မတို့
ဒီလောက် ကံကောင်းခဲ့တာလဲ။
ဒီလောက် ကံကောင်းခဲ့တာလဲ။
01:10
Will we continue to win?
23
58710
1633
ဆက်ပြီး အောင်နိုင်ဦးမှာလား။
01:13
I am a fish paleobiologist
who uses big data --
who uses big data --
24
61278
3955
ကျွန်မက ငါး ရှေးခေတ်ဇီဝဗေဒ ပညာရှင်ပါ
ကြီးမားတဲ့ ဒေတာတွေ၊
ကြီးမားတဲ့ ဒေတာတွေ၊
01:17
the fossil record --
25
65257
1209
ရုပ်ကြွင်း မှတ်တမ်းတွေကို
01:18
to study how some species win
and others lose.
and others lose.
26
66490
3230
တစ်ချို့မျိုးစိတ်တွေနိုင်ပြီး
တစ်ချို့ ကျရှုံးတာ လေ့လာဖို့ သုံးသူပါ။
တစ်ချို့ ကျရှုံးတာ လေ့လာဖို့ သုံးသူပါ။
01:22
The living can't tell us;
27
70088
1610
ရှင်သန်ခြင်းက မပြောနိုင်တာက
01:23
they know nothing but winning.
28
71722
1700
၎င်းတို့ဟာ အောင်နိုင်တာပဲသိတာပါ။
01:25
So, we must speak with the dead.
29
73446
1944
ဒီတော့ အသေတွေနဲ့
စကားပြောမှဖြစ်မယ်
စကားပြောမှဖြစ်မယ်
01:27
How do we make dead fishes talk?
30
75946
1722
ငါးအသေတွေကို ဘယ်လို စကားပြော
ခိုင်းလဲ
ခိုင်းလဲ
01:30
Museums contain multitudes
of beautiful fish fossils,
of beautiful fish fossils,
31
78265
4413
ပြတိုက်တွေမှာ များစွာသော
ငါးရုပ်ကြွင်းတွေ ပါရှိပေမဲ့
ငါးရုပ်ကြွင်းတွေ ပါရှိပေမဲ့
01:34
but their real beauty emerges
32
82702
1780
သူတို့ရဲ့ တကယ့်အလှ ပေါ်ထွန်းတာက
01:36
when combined with the larger
number of ugly, broken fossils,
number of ugly, broken fossils,
33
84506
4247
ပိုကြီးမားတဲ့ ရုပ်ဆိုးတဲ့ ရုပ်ကြွင်း
အကျိုးအပဲ့တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ပြီး
အကျိုးအပဲ့တွေနဲ့ ပေါင်းစပ်ပြီး
01:40
and reduced to ones and zeros.
34
88777
2141
တစ်နဲ့ သုညတွေဆီ လျှော့ချလိုက်တဲ့အခါမှာပါ။
01:43
I can trawl a 500-million-year database
for evolutionary patterns.
for evolutionary patterns.
35
91327
4396
ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် ပုံစံတွေအတွက် သန်း ၅၀၀
ဒေတာအစုကို ပိုက်စိပ်တိုက်ရှာနိုင်ပါတယ်၊
ဒေတာအစုကို ပိုက်စိပ်တိုက်ရှာနိုင်ပါတယ်၊
01:48
For example,
36
96412
1154
ဥပမာ အနေနဲ့
01:49
fish forms can be captured by coordinates
37
97590
3747
ငါးပုံစံတွေကို ကိုဩဒိနိတ်တွေနဲ့ ဖမ်းယူပြီး
ကာလတစ်လျှောက်
ကာလတစ်လျှောက်
01:53
and transformed to reveal
major pathways of change
major pathways of change
38
101361
4106
ပြောင်းလဲမှုနဲ့ လားရာတွေရဲ့
အဓိကလမ်းကြောင်းများစွာ
အဓိကလမ်းကြောင်းများစွာ
01:57
and trends through time.
39
105491
2119
ဖော်ပြဖို့ ပြောင်းနိုင်ပါတယ်။
02:00
Here is the story
of the winners and losers
of the winners and losers
40
108583
2337
ဒီမှာ ရုပ်ကြွင်း ဒေတာသုံးပြီး
ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တဲ့
ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တဲ့
02:02
of just one pivotal event
I discovered using fossil data.
I discovered using fossil data.
41
110944
4133
အချက်အချာကျတဲ့ အဖြစ်တစ်ခုရဲ့ နိုင်သူနဲ့
ကျရှုံးသူတွေရဲ့ ဇာတ်လမ်းပါ၊
ကျရှုံးသူတွေရဲ့ ဇာတ်လမ်းပါ၊
02:07
Let's travel back 360 million years --
42
115500
4472
နှစ်ပေါင်း သန်း ၃၆၀ ဆီ ပြန်သွားရအောင်။
02:11
six times as long ago
as the last dinosaur --
as the last dinosaur --
43
119996
3540
နောက်ဆုံး ဒိုင်နိုဆော ကာလရဲ့
ခြောက်ဆ အချိန်ကနေ
ခြောက်ဆ အချိန်ကနေ
02:15
to the Devonian period;
44
123560
1646
Devonian ကာလအထိပါ၊
02:17
a strange world.
45
125230
1385
ထူးဆန်းတဲ့ ကမ္ဘာတစ်ခုပါ။
02:19
Armored predators
with razor-edge jaws dominated
with razor-edge jaws dominated
46
127505
3861
ထက်မြည့်တဲ့ အသွား မေးရိုးနဲ့
သံချပ်ကာ သားရဲတွေဟာ ဆူးတောင်မှာ
သံချပ်ကာ သားရဲတွေဟာ ဆူးတောင်မှာ
02:23
alongside huge fishes
with arm bones in their fins.
with arm bones in their fins.
47
131390
4123
လက်တံ အရိုးတွေပါတဲ့ ဧရာမငါးတွေနဲ့
ယှဉ်ပြီး ကြီးစိုးခဲ့တယ်။
ယှဉ်ပြီး ကြီးစိုးခဲ့တယ်။
02:29
Crab-like fishes scuttled
across the sea floor.
across the sea floor.
48
137106
3253
ကဏန်းလို ငါးတွေဟာ ပင်လယ်ကြမ်းပြင်မှာ
သုတ်တီးသုတ်ပြာ ပြေးခဲ့တယ်။
သုတ်တီးသုတ်ပြာ ပြေးခဲ့တယ်။
02:33
The few ray-fin relatives
of salmon and tuna
of salmon and tuna
49
141278
3483
ဆယ်မွန်နဲ့ တူနာတို့ရဲ့ ငါးလိပ်ကျောက်
အမျိုး အနည်းငယ်ဟာ
အမျိုး အနည်းငယ်ဟာ
02:36
cowered at the bottom of the food chain.
50
144785
2484
ဆင့်ကဲစားစဉ် အောက်ခြေမှာ
အမြီးကုပ်ခဲ့ကြတယ်။
အမြီးကုပ်ခဲ့ကြတယ်။
02:40
The few early sharks
lived offshore in fear.
lived offshore in fear.
51
148217
3496
ေရှးဦး ငါးမန်းအနည်ငယ်က
ကြောက်ပြီး ကမ်းလွန်မှာ နေခဲ့တယ်။
ကြောက်ပြီး ကမ်းလွန်မှာ နေခဲ့တယ်။
02:44
Your few four-legged ancestors,
the tetrapods,
the tetrapods,
52
152900
3752
သင့်တို့ရဲ့ ခြေလေးချောင်း ဘိုးဘေး
tetrapods တွေဟာ
tetrapods တွေဟာ
02:48
struggled in tropical river plains.
53
156676
2471
အပူပိုင်းမြစ် လွင်ပြင်တွေမှာ
ရုန်းကန်ခဲ့ရတယ်။
ရုန်းကန်ခဲ့ရတယ်။
02:52
Ecosystems were crowded.
54
160391
1711
ဂေဟစနစ်တွေဟာ ပြည့်သိပ်ခဲ့တယ်။
02:54
There was no escape,
55
162744
1855
လွတ်လမ်းမရှိ၊
02:56
no opportunity in sight.
56
164623
1752
မြင်ဖို့ အခွင့်မရှိခဲ့ဘူး။
02:59
Then the world ended.
57
167110
1386
ဒီနောက် ကမ္ဘာ အဆုံးသတ်ခဲ့တယ်။
03:00
(Laughter)
58
168888
1950
(ရယ်သံများ)
03:02
No, it is a good thing.
59
170862
1365
နိုး၊ဒါက ကောင်းတဲ့အရာပါ။
03:04
96 percent of all fish species died
60
172251
4368
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၃၅၉ သန်းတုန်းက
03:08
during the Hangenberg event,
359 million years ago:
359 million years ago:
61
176643
4460
မီးနဲ့ ရေခဲ အကြားကာလက
Hangenberg အဖြစ်အပျက်အတွင်းမှာ
Hangenberg အဖြစ်အပျက်အတွင်းမှာ
03:13
an interval of fire and ice.
62
181127
2008
ငါးအားလုံးရဲ့ ့မျိုးစိတ် ၉၆ % သေသွားတယ်။
03:15
A crowded world was disrupted
and swept away.
and swept away.
63
183516
2995
ပြည့်သိပ်နေတဲ့ ကမ္ဘာဟာ ဖျက်ဆီးခံရပြီး
ဖယ်ရှားခံလိုက်ရတယ်။
ဖယ်ရှားခံလိုက်ရတယ်။
03:19
Now, you might think
that's the end of the story.
that's the end of the story.
64
187735
2501
ကဲ ဒါဟာ ဇာတ်လမ်းအဆုံးပဲလို့
ထင်ကောင်းထင်မိကြမယ်။
ထင်ကောင်းထင်မိကြမယ်။
03:22
The mighty fell,
the meek inherited the earth,
the meek inherited the earth,
65
190260
2191
ဧရာမတွေ ကျဆုံးကာ
ဆိုးမျိုးခံသူတွေ ကမ္ဘာကိုအမွေရ
ဆိုးမျိုးခံသူတွေ ကမ္ဘာကိုအမွေရ
03:24
and here we are.
66
192475
1205
ဒီမှာ ကျွန်မတို့ပါ။
03:26
But winning is not that simple.
67
194660
2269
ဒါပေမဲ့ အောင်နိုင်ခြင်းက
ဒီလောက် မရိုးရှင်းဘူး။
ဒီလောက် မရိုးရှင်းဘူး။
03:30
The handful of survivors
came from many groups --
came from many groups --
68
198168
3165
လက်တစ်ဆုပ်စာ ရှင်ကျန်သူတွေဟာ
အုပ်စုများစွာကနေ လာခဲ့တာပါ။
အုပ်စုများစွာကနေ လာခဲ့တာပါ။
03:33
all greatly outnumbered by their own dead.
69
201357
2946
၎င်းတို့ သေဆုံးတာထက်
အဆမတန် ပိုအင်အားများခဲ့တယ်၊
အဆမတန် ပိုအင်အားများခဲ့တယ်၊
03:36
They ranged from top predator
to bottom-feeder,
to bottom-feeder,
70
204327
2733
ထိပ်ဆုံး သားရဲတွေကနေ
အောက်ခြေ စားသူတွေထိရှိတယ်။
အောက်ခြေ စားသူတွေထိရှိတယ်။
03:39
big to small,
71
207084
1300
အကြီးကနေ အသေးထိ၊
03:40
marine to freshwater.
72
208408
1973
ပင်လယ်ကနေ ရေချိုထိပဲ။
03:42
The extinction was a filter.
73
210405
1992
မျိုးသုဉ်းမှုဟာ စစ်တဲ့ကိရိယာ တစ်ခုပါ။
03:44
It merely leveled the playing field.
74
212421
2185
ဒါက ကစားကွင်းကို ညှိပေးရုံပါပဲ။
03:47
What really counted was what survivors did
over the next several million years
over the next several million years
75
215352
5418
တကယ့် အရေးပါတာက နောက်
နှစ်သန်းပေါင်းများစွာမှာ ရှင်ကျန်သူတွေ
နှစ်သန်းပေါင်းများစွာမှာ ရှင်ကျန်သူတွေ
03:52
in that devastated world.
76
220794
1781
ဖွတ်ဖွက်ကြေနေတဲ့ ကမ္ဘာမှာလုပ်ခဲ့တာပါ
03:56
The former overlords
should have had an advantage.
should have had an advantage.
77
224033
2770
အရင်က ကြီးစိုးသူတွေဟာ
အသာစီး ရခဲ့လိမ့်မယ်။
အသာစီး ရခဲ့လိမ့်မယ်။
03:59
They became even larger,
78
227245
1840
သူတို့ဟာ ပိုတောင် ကြီးမားလာတယ်၊
04:01
storing energy,
79
229109
1394
စွမ်းအင်တွေ စုရင်း
04:02
investing in their young,
80
230527
1623
အကောင်ပေါက်တွေမှာ အရင်းစိုက်ရင်း
04:04
spreading across the globe,
81
232174
1662
ကမ္ဘာအနှံ့ ဖြန့်ကျက်ရင်း
04:05
feasting on fishes,
82
233860
1469
ငါးတွေကို စားသုံးရင်း
04:07
keeping what had always worked,
and biding their time.
and biding their time.
83
235353
3114
အမြဲ အလုပ်ဖြစ်တာတွေကို သိမ်းဆည်းကာ
အခွင့်ကောင်းစောင့်ရင်းပေါ့။
အခွင့်ကောင်းစောင့်ရင်းပေါ့။
04:10
Yet they merely persisted for a while,
84
238906
3017
ဒါပေမဲ့ ခဏလောက်သာ
သူတို့ ဇွတ်ပေလုပ်ခဲ့ရုံပါ၊
သူတို့ ဇွတ်ပေလုပ်ခဲ့ရုံပါ၊
04:13
declining without innovating,
85
241947
2047
ဆန်းသစ်ခြင်းမရှိတဲ့ ကျဆင်းခြင်း၊
04:16
becoming living fossils.
86
244018
2261
သက်ရှိ ရုပ်ကြွင်းတွေဖြစ်လာခြင်းပါ။
04:18
They were too stuck in their ways
87
246887
1961
သူတို့နည်းလမ်းတွေမှာ နစ်လွန်းခဲ့တော့
04:20
and are now largely forgotten.
88
248872
1908
အခုဆို အတော်များများကို မေ့သွားပြီ၊
04:24
A few of the long-suffering ray-fins,
sharks and four-legged tetrapods
sharks and four-legged tetrapods
89
252366
5159
အနည်းငယ်သော တာရှည်ခံစားရတဲ့ ငါးလိပ်ကျောက်
တွေ၊ငါးမန်းတွေနဲ့ ခြေလေးချောင်းကောင်တွေဟာ
တွေ၊ငါးမန်းတွေနဲ့ ခြေလေးချောင်းကောင်တွေဟာ
04:29
went the opposite direction.
90
257549
1654
ဆန့်ကျင်ဘက် အရပ်ကိုသွားခဲ့တယ်။
04:31
They became smaller --
91
259528
1712
သူတို့ ပိုငယ်လာတယ်၊
04:33
living fast,
dying young,
dying young,
92
261264
1820
အမြန် ရှင်သန်ပြီး
ငယ်ငယ်နဲ့ သေကာ
ငယ်ငယ်နဲ့ သေကာ
04:35
eating little
and reproducing rapidly.
and reproducing rapidly.
93
263108
2064
နည်းနည်းပဲစားကာ
အမြန် မျိုးဆက်ပွားနေတယ်။
အမြန် မျိုးဆက်ပွားနေတယ်။
04:37
They tried new foods,
94
265687
1967
အစာသစ်တွေ စမ်းစားတယ်၊
04:39
different homes,
95
267678
1205
မတူတဲ့နေရာတွေ၊
04:40
strange heads
and weird bodies.
and weird bodies.
96
268907
2351
ထူးဆန်းတဲ့ ဦးခေါင်းတွေ၊
ဘယ်မှန်းမသိတဲ့ ကိုယ်တွေလေ
ဘယ်မှန်းမသိတဲ့ ကိုယ်တွေလေ
04:43
(Laughter)
97
271282
1182
(ရယ်သံများ)
04:44
And they found opportunity, proliferated,
98
272488
2960
သူတို့ အခွင့်အလမ်းတွေ တွေ့ခဲ့တယ်၊
တဟုန်ထိုးပွားခဲ့ပြီး
တဟုန်ထိုးပွားခဲ့ပြီး
04:47
and won the future
for their 60,000 living species,
for their 60,000 living species,
99
275472
3955
သင်တို့အပါအဝင် သူတို့ရဲ့ ရှင်သန်တဲ့
မျိုးစိတ် ၆၀၀၀၀ အတွက်
မျိုးစိတ် ၆၀၀၀၀ အတွက်
04:51
including you.
100
279451
1371
အနာဂတ်ကို အောင်နိုင်ခဲ့တယ်။
04:52
That's why they look familiar.
101
280846
1619
ဒါကြောင့်ပဲ သူတို့ဟာ ဆင်တူနေတာပါ။
04:54
You know their names.
102
282489
1438
သူတို့အမည်တွေ သင်တို့သိပါတယ်။
04:57
Winning is not about random events
103
285635
2477
အောင်နိုင်ခြင်းဟာ ကြုံရာ အဖြစ်တေွ (သို့)
05:00
or an arms race.
104
288136
1459
လက်နက် အားပြိုင်ပွဲမဟုတ်ဘူး။
05:01
Rather, survivors went down alternative,
evolutionary pathways.
evolutionary pathways.
105
289619
4262
ဒါအစား ရှင်ကျန်သူတွေဟာ သမားရိုးကျမဟုတ်တဲ့
ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေထဲ ဆင်းခဲ့တာပါ
ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေထဲ ဆင်းခဲ့တာပါ
05:06
Some found incredible success,
106
294294
2525
တစ်ချို့က မယုံနိုင်စရာ
အောင်မြင်မှုတွေ့ချိန်မှာ
အောင်မြင်မှုတွေ့ချိန်မှာ
05:08
while others became dead fish walking.
107
296843
2467
တစ်ချို့က လမ်းလျှောက်တဲ့ ငါးသေတွေ
ဖြစ်လာခဲ့တယ်။
ဖြစ်လာခဲ့တယ်။
05:12
(Laughter)
108
300572
2313
(ရယ်သံများ)
05:14
A real scientific term.
109
302909
1607
တကယ့် သိပ္ပံ စကားရပ်တစ်ခုပါ၊
05:16
(Laughter)
110
304540
2183
(ရယ်သံများ)
05:18
I am now investigating
111
306747
1168
ကျွန်မအခု စုံစမ်းနေတာက
05:19
how these pathways to victory and defeat
repeat across time.
repeat across time.
112
307939
3693
အောင်မြင်မှုနဲ့ ကျရှုံးမှုရဲ့ လမ်းကြောင်း
တွေဟာ ကာလတစ်လျှောက် ထပ်ကျော့နေပုံပါ။
တွေဟာ ကာလတစ်လျှောက် ထပ်ကျော့နေပုံပါ။
05:24
My lab has already compiled thousands
upon thousands of dead fishes,
upon thousands of dead fishes,
113
312075
4122
ကျွန်မ လက်တွေ့ခန်းမှာ ထောင်ပုံရာပုံရှိတဲ့
ငါးအသေတွေ စုစည်းထားပြီးပြီဆိုပေမဲ့
ငါးအသေတွေ စုစည်းထားပြီးပြီဆိုပေမဲ့
05:28
but many more remain.
114
316221
1648
နောက်အများကြီး ကျန်ပါသေးတယ်။
05:29
However, it is already clear
115
317893
1857
ဒါပေမဲ့ ရှင်းလင်းပြီးဖြစ်တာက
05:31
that your ancestors' survival
through mass extinction,
through mass extinction,
116
319774
3680
အစုလိုက် မျိုးသုဉ်းခြင်းကနေ
သင့်တို့ ဘိုးဘွားတွေရဲ့ ရှင်ကျန်မှုနဲ့
သင့်တို့ ဘိုးဘွားတွေရဲ့ ရှင်ကျန်မှုနဲ့
05:35
and their responses in the aftermath
117
323478
2444
ဒီနောက်ပိုင်း သူတို့ရဲ့ တုံ့ပြန်မှုတွေက
05:37
made you who you are today.
118
325946
1932
ဒီနေ့ သင်တို့ကို ဖန်တီးလိုက်တယ်ဆိုတာပါ။
05:40
What does this tell us for the future?
119
328262
2119
ဒါက ကျွန်မတို့ကို အနာဂတ်အတွက်
ဘာကို ပြောပြလဲ
ဘာကို ပြောပြလဲ
05:42
As long as a handful of species survive,
120
330405
2754
လက်တစ်ဆုပ်စာ မျိုးစိတ်တွေ ရှင်ကျန်သရွေ့
05:45
life will recover.
121
333183
2074
သက်ရှိဘဝဟာ ပြန်ရပါမယ်။
05:47
The versatile and the lucky
will not just replace what was lost,
will not just replace what was lost,
122
335281
3873
စွယ်စုံရပြီး ကံကောင်းသူတွေဟာ
ဆုံးရှုံးခဲ့တာကို အစားထိုးပေးမှာတင်မက
ဆုံးရှုံးခဲ့တာကို အစားထိုးပေးမှာတင်မက
05:51
but win in new forms.
123
339178
1575
ပုံစံသစ်တွေနဲပါ နိုင်ဦးမှာပါ။
05:53
It just might take several million years.
124
341121
2431
ဒါက နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ
အချိန်ယူနိုင်လောက်ပါတယ်။
အချိန်ယူနိုင်လောက်ပါတယ်။
05:56
Thank you.
125
344639
1150
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
05:57
(Applause)
126
345813
4679
(လက်ခုပ်သံများ)
ABOUT THE SPEAKER
Lauren Sallan - PaleobiologistTED Fellow Lauren Sallan is a paleobiologist using big data analytics to reveal how macroevolution, or evolution happens at the largest scales, happens.
Why you should listen
Lauren Sallan uses the vast fossil record of fishes as a deep time database, mining to find out why some species persist and diversify while others die off. She has used these methods to discover the lost, largest, "sixth" mass extinction of vertebrates; the end-Devonian Hangenberg event (359 million years ago), reveal how fish heads changed first during their rise to dominance; test why some species thrive after global disruptions while others flounder; and show how invasions by new predators can shift prey diversity at global scales.
Sallan is the Martin Meyerson Assistant Professor in Interdisciplinary Studies at the University of Pennsylvania, based in the Department Earth and Environmental Science, and became a TED Fellow in 2017. Her research has been published in Science, PNAS and Current Biology. It has also been featured in the New York Times, The Chicago Tribune, Forbes, the New Scientist, the Discovery Channel and the recent popular science book, The Ends of the World by Peter Brannen.
Lauren Sallan | Speaker | TED.com