TED2002
Stephen Petranek: 10 ways the world could end
Stephen Petranek odlicza dni do zagłady
Filmed:
Readability: 3.9
1,928,845 views
Jak może wyglądać koniec świata? Stephen Petranek przedstawia wyzwania, jakie stoją przed nami na drodze do zachowania gatunku ludzkiego. Czy zostaniemy zmieceni przez asteroidę? Załamanie ekosystemu? A gdyby zderzacz hadronów uległ awarii?
Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them. Full bio
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
The advances that have taken place in astronomy,
0
0
4000
Postępy jakie uczyniły astronomia,
00:29
cosmology and biology, in the last 10 years,
1
4000
7000
kosmologia i biologia w ciągu ostatnich dziesięciu lat
00:36
are really extraordinary --
2
11000
4000
są naprawdę niebywałe --
00:40
to the point where we know more about our universe and how it works
3
15000
4000
aż do punktu, w którym wiemy więcej o wszechświecie i o tym jak działa więcej,
00:44
than many of you might imagine.
4
19000
6000
niż wiele z was mogłoby to sobie wyobrazić.
00:50
But there was something else that I've noticed
5
25000
3000
Ale coś innego zwróciło moją uwagę,
00:53
as those changes were taking place, as people were starting to find out that
6
28000
3000
gdy te zmiany się dokonywały, gdy ludzie zaczynali odkrywać, że
00:56
hmm ... yeah, there really is a black hole at the center of every galaxy.
7
31000
5000
hmm... no tak, czarne dziury rzeczywiście są w centrum każdej galaktyki.
01:01
The science writers and editors -- I shouldn't say science writers,
8
36000
3000
Piszący i redagujący naukę -- nie powinienem mówić piszący naukę,
01:04
I should say people who write about science --
9
39000
4000
a raczej piszący o nauce
01:08
and editors would sit down over a couple of beers,
10
43000
2000
-- oraz redaktorzy siadali przy kilku piwach,
01:10
after a hard day of work, and start talking about
11
45000
4000
po ciężkim dniu pracy i zaczynali rozmowy na temat
01:14
some of these incredible perceptions about how the universe works.
12
49000
5000
niektórych z tych nieprawdopodobnych poglądów na to jak działa wszechświat.
01:19
And they would inevitably end up in what I thought was a very bizarre place,
13
54000
5000
I nieuchronnie brnęli do punktu, który uważałem za bardzo dziwaczny,
01:24
which is ways the world could end very suddenly.
14
59000
4000
którym były sposoby w jakie świat mógł nagle przestać istnieć.
01:28
And that's what I want to talk about today. (Laughter)
15
63000
5000
I o tym chciałbym dzisiaj pomówić. (Śmiech)
01:33
Ah, you laugh, you fools. (Laughter)
16
68000
7000
Ach, śmiejcie się, głupcy. (Śmiech)
01:40
(Voice: Can we finish up a little early?)
17
75000
2000
Głos z widowni: Czy możemy skończyć dzisiaj nieco wcześniej?
01:42
(Laughter) Yeah, we need the time!
18
77000
5000
(Śmiech) Tak, przyda nam się ten czas!
01:47
Stephen Petranek: At first, it all seemed a little fantastical to me, but after challenging a lot of these ideas,
19
82000
6000
Początkowo wszystko to wydało mi się nieco fantastyczne, jednak po zderzeniu się z wieloma z tych pomysłów
01:53
I began to take a lot of them seriously. And then September 11 happened,
20
88000
4000
zacząłem wiele z nich traktować poważnie. I wtedy nastąpił 11 września
01:57
and I thought, ah, God,
21
92000
2000
i pomyślałem, o Boże,
01:59
I can't go to the TED conference and talk about how the world is going to end.
22
94000
3000
nie mogę pójść na spotkanie TED i mówić o tym jak skończy się świat.
02:02
Nobody wants to hear that. Not after this!
23
97000
5000
Nikt nie chce o tym słyszeć. Nie po czymś takim!
02:07
And that got me into a discussion with some other people, other scientists,
24
102000
4000
I to pchnęło mnie do dyskusji z innymi, innymi naukowcami,
02:11
about maybe some other subjects, and one of the guys I talked to,
25
106000
4000
na być może nieco inne tematy, i jeden z nich,
02:15
who was a neuroscientist, said,
26
110000
2000
neurolog, powiedział:
02:17
"You know, I think there are a lot of solutions to the problems you brought up,"
27
112000
4000
wiesz, myślę, że jest wiele rozwiązań do problemów, które poruszyłeś,
02:21
and reminds me of Michael's talk yesterday
28
116000
4000
i przypomina mi o wczorajszym wystąpieniu Michaela
02:25
and his mother saying you can't have a solution if you don't have a problem.
29
120000
4000
i o jego matce mówiącej, że bez problemu nie możesz mieć rozwiązania.
02:29
So, we went out looking for solutions to ways that the world might end tomorrow,
30
124000
5000
Zatem wyruszyliśmy na poszukiwania rozwiązań na wiele sposobów w jaki może skończyć się świat,
02:34
and lo and behold, we found them.
31
129000
3000
i oto stało się, znaleźliśmy je.
02:37
Which leads me to a videotape of a President Bush
32
132000
6000
Co kojarzy mi się z nagraniem prezydenta Busha
02:43
press conference from a couple of weeks ago.
33
138000
2000
z konferencji prasowej sprzed paru tygodni.
02:45
Can we run that, Andrew?
34
140000
2000
Czy możemy to pokazać, Andrew?
02:47
President George W. Bush: Whatever it costs to defend our security,
35
142000
4000
Prezydent Bush: "Jakakolwiek jest cena obrony naszego bezpieczeństwa,
02:51
and whatever it costs to defend our freedom, we must pay it.
36
146000
5000
i jakakolwiek jest cena obrony naszej wolności, musimy ją zapłacić."
02:56
SP: I agree with the president.
37
151000
1000
Zgadzam się z prezydentem.
02:57
He wants two trillion dollars to protect us from terrorists next year,
38
152000
6000
Chce dwóch trylionów dolarów na przyszłoroczną obronę przed terrorystami,
03:03
a two-trillion-dollar federal budget, which will land us back into deficit spending real fast.
39
158000
6000
dwóch trylionów budżetu federalnego, które wpakują nas bardzo szybko w wydatki deficytowe
03:09
But terrorists aren't the only threat we face.
40
164000
3000
-- jednak terroryści to nie jedyne zagrożenie.
03:12
There are really serious calamities staring us in the eye
41
167000
5000
Istnieją naprawdę poważne katastrofy, które przed nami stoją,
03:17
that we're in the same kind of denial about
42
172000
2000
którym zaprzeczamy tak samo
03:19
that we were about terrorism, and what could've happened on September 11.
43
174000
6000
jak niegdyś terroryzmowi i temu co mogło stać się 11 września.
03:25
I would propose, therefore, that if we took 10 billion dollars
44
180000
6000
I dlatego zaproponowałbym, że gdybyśmy wzięli 10 miliardów
03:31
from that 2.13 trillion dollar budget --
45
186000
3000
z tych 2.13 trylionów dolarów budżetu
03:34
which is two one hundredths of that budget --
46
189000
6000
-- co stanowi jedną -- lub 2/100 tego budżetu
03:40
and we doled out a billion dollars to each one of these problems
47
195000
4000
-- i wydali po miliardzie dolarów na każdy z problemów,
03:44
I'm going to talk to you about, the vast majority could be solved,
48
199000
4000
o których będę wam opowiadał -- znakomita większość zostałaby rozwiązana,
03:48
and the rest we could deal with. So, I hope you find this both fascinating --
49
203000
6000
a z resztą moglibyśmy sobie poradzić. Mam nadzieję, że okaże się to dla was fascynujące --
03:54
I'm fascinated by this kind of stuff, I gotta admit --
50
209000
3000
jestem zafascynowany takimi sprawami, muszę przyznać --
03:57
to me these are Richard's cockroaches.
51
212000
6000
dla mnie to jak karaluchy dla Richarda.
04:03
But I also hope, because I think the people in this room can literally change the world,
52
218000
6000
Ale mam też nadzieję -- bo uważam, że ludzie z tej sali mogą dosłownie zmieniać świat
04:09
I hope you take some of this stuff away with you,
53
224000
4000
-- mam nadzieję, że wyniesiecie stąd parę tych rzeczy
04:13
and when you have an opportunity to be influential,
54
228000
4000
i kiedy będziecie mieli okazję mieć na to wpływ,
04:17
that you try to get some heavy-duty money spent on some of these ideas.
55
232000
4000
to spróbujecie przekazać poważne pieniądze na niektóre z tych pomysłów.
04:21
So let's start. Number 10: we lose the will to survive.
56
236000
9000
Zacznijmy. Numer 10: Stracimy wolę przetrwania.
04:30
We live in an incredible age of modern medicine.
57
245000
3000
Żyjemy w niesamowitych czasach współczesnej medycyny;
04:33
We are all much healthier than we were 20 years ago.
58
248000
4000
wszyscy jesteśmy dużo zdrowsi niż 20 lat temu.
04:37
People around the world are getting better medicine --
59
252000
5000
Ludzie na całym świecie dostają coraz lepsze leki --
04:42
but mentally, we're falling apart.
60
257000
3000
ale psychicznie, rozpadamy się.
04:45
The World Health Organization now estimates
61
260000
2000
Światowa Organizacja Zdrowia szacuje,
04:47
that one out of five people on the planet is clinically depressed.
62
262000
6000
że na naszej planecie jedna osoba na pięć jest w klinicznej depresji.
04:53
And the World Health Organization also says that depression is the
63
268000
5000
I Światowa Organizacja Zdrowia mówi też, że depresja jest
04:58
biggest epidemic that humankind has ever faced.
64
273000
6000
największą epidemią z jaką kiedykolwiek zmierzyła się ludzkość.
05:04
Soon, genetic breakthroughs and even better medicine
65
279000
3000
Już niedługo odkrycia genetyki i jeszcze lepsze leki
05:07
are going to allow us to think of 100 as a normal lifespan.
66
282000
6000
pozwolą nam na myślenie o 100 latach jako normalnej długości życia.
05:13
A female child born tomorrow, on average -- median -- will live to age 83.
67
288000
8000
Dziecko płci żeńskiej urodzone jutro będzie żyło średnio -- mediana -- 83 lata.
05:21
Our life longevity is going up almost a year for every year that passes.
68
296000
5000
Długość naszego życia wzrasta prawie o rok z każdym mijającym rokiem.
05:26
Now the problem with all of this, getting older,
69
301000
2000
Problemem w tym całym starzeniu się
05:28
is that people over 65 are the most likely people to commit suicide.
70
303000
5000
jest, że ludzie powyżej 65 roku życia są najbardziej skłonni do samobójstw.
05:33
So, what are the solutions?
71
308000
2000
Jakie więc są rozwiązania?
05:35
We don't really have mental health insurance in this country,
72
310000
3000
Tak naprawdę nie mamy w tym kraju ubezpieczenia od zdrowia psychicznego,
05:38
and it's -- (Applause) -- it's really a crime.
73
313000
4000
co jest -- (Aplauz) -- jest prawdziwą zbrodnią.
05:42
Something like 98 percent of all people with depression,
74
317000
4000
Dla około 98 procent wszystkich ludzi z depresją --
05:46
and I mean really severe depression
75
321000
1000
I mam na myśli naprawdę głęboką depresję
05:47
-- I have a friend with stunningly severe depression
76
322000
5000
-- mam przyjaciela ze zdumiewająco głęboką depresją
05:52
-- this is a curable disease, with present medicine and present technology.
77
327000
4000
-- to uleczalna choroba, przy obecnej medycynie i obecnej technologii.
05:56
But it is often a combination of talk therapy and pills.
78
331000
4000
Ale to często połączenie terapii mówionej i tabletek.
06:00
Pills alone don't do it, especially in clinically depressed people.
79
335000
5000
Same tabletki nie dają rady, szczególnie z ludźmi w klinicznej depresji.
06:05
You ought to be able to go to a psychiatrist or a psychologist,
80
340000
4000
Powinno się móc pójść do psychiatry -- albo psychologa --
06:09
and put down your 10-dollar copay, and get treated,
81
344000
2000
wyłożyć swoje 10 dolarów dopłaty, i poddać się leczeniu,
06:11
just like you do when you got a cut on your arm. It's ridiculous.
82
346000
4000
tak samo, kiedy masz rozciętą rękę. To absurd.
06:15
Secondly, drug companies are not going to develop really sophisticated
83
350000
5000
Po drugie, koncerny farmaceutyczne nie stworzą naprawdę zaawansowanych
06:20
psychoactive drugs. We know that most mental illnesses have a biological
84
355000
7000
środków psychoaktywnych. Wiemy, że większość zaburzeń psychicznych ma biologiczną
06:27
component that can be dealt with.
85
362000
3000
komponentę, z którą można się uporać.
06:30
And we know just an amazing amount more about the brain now than we
86
365000
3000
I wiemy o mózgu o niebo więcej niż
06:33
did 10 years ago. We need a pump-push from the federal government,
87
368000
5000
dziesięć lat temu. Potrzebujemy wsparcia od rządu federalnego,
06:38
through NIH and National Science -- NSF --
88
373000
5000
poprzez NIH i National Science Foundation,
06:43
and places like that to start helping the drug companies
89
378000
2000
żeby takie placówki zaczęły wspierać firmy farmaceutyczne
06:45
develop some advanced psychoactive drugs.
90
380000
4000
w rozwijaniu zaawansowanych leków psychoaktywnych.
06:49
Moving on. Number nine -- don't laugh -- aliens invade Earth.
91
384000
5000
Idziemy dalej. Numer dziewięć -- nie śmiejcie się -- najazd obcych na Ziemię.
06:54
Ten years ago, you couldn't have found an astronomer --
92
389000
3000
10 lat temu nie udałoby się znaleźć na świecie astronoma --
06:57
well, very few astronomers -- in the world who would've told you that
93
392000
3000
a przynajmniej bardzo niewielu -- którzy przyznaliby, że
07:00
there are any planets anywhere outside our solar system.
94
395000
4000
istnieją jakiekolwiek planety gdziekolwiek poza naszym Układem Słonecznym.
07:04
1995, we found three. The count now is up to 80 --
95
399000
4000
W 1995 znaleźliśmy trzy, obecnie liczba ta wynosi 80,
07:08
we're finding about two or three a month.
96
403000
4000
znajdujemy około dwóch lub trzech każdego miesiąca.
07:12
All of the ones we've found, by the way, are in this little, teeny, tiny corner where we live,
97
407000
3000
Przy okazji, wszystkie znalezione przez nas leżą w małym, drobnym zakątku, w którym żyjemy,
07:15
in the Milky Way. There must be millions of planets in the Milky Way,
98
410000
6000
w Drodze Mlecznej. Muszą istnieć miliardy planet na Drodze Mlecznej,
07:21
and as Carl Sagan insisted for many years,
99
416000
3000
i jak nalegał przez wiele lat Carl Sagan,
07:24
and was laughed at for it, there must be billions and billions in the universe.
100
419000
5000
i był przez to wyśmiewany, muszą istnieć miliardy i miliardy we Wszechświecie.
07:29
In a few years, NASA is going to launch four or five telescopes out to Jupiter,
101
424000
4000
W ciągu kilku lat NASA wystrzeli cztery lub pięć teleskopów w stronę Jowisza,
07:33
where there's less dust, and start looking for Earth-like planets,
102
428000
4000
gdzie jest mniej pyłu, i rozpocznie poszukiwania podobnych do Ziemi planet,
07:37
which we cannot see with present technology, nor detect.
103
432000
4000
których nie możemy dostrzec, ani wykryć, przy pomocy obecnej technologii.
07:41
It's becoming obvious that the chance that life does not exist elsewhere in the universe,
104
436000
8000
Staje się oczywiste, że szansa na nieistnienie życia gdzieś we Wszechświecie,
07:49
and probably fairly close to us, is a fairly remote idea.
105
444000
4000
i to najpewniej dosyć blisko nas, to mało prawdopodobny pogląd.
07:53
And the chance that some of it isn't more intelligent than ours is also a remote idea.
106
448000
6000
I szansa na to, że któreś z nich nie jest bardziej inteligentne od naszego także jest mało prawdopodobne.
07:59
Remember, we've only been an advanced civilization --
107
454000
2000
Pamiętajcie, że jesteśmy zaawansowaną cywilizacją --
08:01
an industrial civilization, if you would -- for 200 years.
108
456000
4000
cywilizacją industrialną, można powiedzieć -- od 200 lat,
08:05
Although every time I go to Pompeii, I'm amazed that they had
109
460000
3000
jakkolwiek zawsze jestem zdumiony kiedy odwiedzam Pompeje, że oni też mieli
08:08
the equivalent of a McDonald's on every street corner, too.
110
463000
2000
odpowiednik McDonald's na każdym rogu ulicy.
08:10
So, I don't know how much civilization really has progressed since AD 79,
111
465000
4000
Zatem nie wiem tak naprawdę jak bardzo cywilizacja rozwinęła się od 79 n.e.,
08:14
but there's a great likelihood. I really believe this,
112
469000
4000
ale jest wielce możliwe -- naprawdę w to wierzę,
08:18
and I don't believe in aliens, and I don't believe there are any aliens on the Earth
113
473000
5000
a nie wierzę w kosmitów, ale -- i nie wierzę, że na Ziemi są jacyś kośmici,
08:23
or anything like that. But there's a likelihood that we will confront a
114
478000
3000
czy coś takiego. Ale jest prawdopodobieństwo, że napotkamy
08:26
civilization that is more intelligent than our own.
115
481000
3000
cywilizację, która będzie bardziej inteligentna od naszej.
08:29
Now, what will happen? What if they come to, you know,
116
484000
4000
Zatem, co się stanie? Co jeśli przyjadą, żeby, wiecie,
08:33
suck up our oceans for the hydrogen?
117
488000
3000
wyssać nasze oceany dla wodoru?
08:36
And swat us away like flies, the way we swat away flies when we go into
118
491000
3000
I będą odganiać nas jak muchy, w podobny sposób jak my odganiamy muchy kiedy wkraczamy do
08:39
the rainforest and start logging it.
119
494000
3000
lasów deszczowych i zaczynamy je wycinać.
08:42
We can look at our own history. The late physicist Gerard O'Neill said,
120
497000
5000
Możemy spojrzeć na naszą własną historię -- świętej pamięci fizyk Gerard O'Neill powiedział:
08:47
"Advanced Western civilization has had a destructive effect
121
502000
3000
"Postęp zachodniej cywilizacji miał destruktywny wpływ
08:50
on all primitive civilizations it has come in contact with,
122
505000
4000
na wszystkie prymitywne cywilizacje, z którymi się zetknął,
08:54
even in those cases where every attempt was made
123
509000
3000
nawet w tych przypadkach, gdzie podjęto wszelkie starania,
08:57
to protect and guard the primitive civilization."
124
512000
5000
by uchronić i strzec owej cywilizacji prymitywnej."
09:02
If the aliens come visiting, we're the primitive civilization.
125
517000
4000
Przy wizycie kosmitów, jesteśmy cywilizacją prymitywną.
09:06
So, what are the solutions to this? (Laughter)
126
521000
9000
Zatem jakie są na to rady? (Śmiech)
09:15
Thank God you can all read!
127
530000
3000
Dzięki Bogu, umiecie czytać!
09:18
It may seem ridiculous, but we have a really lousy history of anticipating things like this
128
533000
7000
Może się to wydawać śmieszne, ale mamy naprawdę kiepską historię przewidywania takich spraw
09:25
and actually being prepared for them.
129
540000
2000
i bycia faktycznie na nie przygotowanymi.
09:27
How much energy and money does it take to actually have a plan
130
542000
3000
Ile faktycznie energii i pieniędzy kosztuje posiadanie planu
09:30
to negotiate with an advanced species?
131
545000
5000
negocjacji z zaawansowanymi gatunkami?
09:35
Secondly -- and you're going to hear more from me about this --
132
550000
4000
Po drugie, i usłyszycie ode mnie więcej na ten temat --
09:39
we have to become an outward-looking, space-faring nation.
133
554000
3000
musimy stać się patrzącym naprzód, zdolnym do lotów kosmicznych narodem.
09:42
We have got to develop the
134
557000
1000
Musimy oswoić się
09:43
idea that the Earth doesn't last forever,
135
558000
3000
z myślą, że Ziemia nie będzie trwać wiecznie,
09:46
our sun doesn't last forever.
136
561000
2000
nasze Słońce nie będzie trwać wiecznie --
09:48
If we want humanity to last forever, we have to colonize the Milky Way.
137
563000
5000
jeśli chcemy, żeby ludzkość trwała wiecznie, musimy skolonizować Drogę Mleczną.
09:53
And that is not something that is beyond comprehension at this point.
138
568000
6000
I to nie jest coś co jest w tym momencie poza zasięgiem.
09:59
(Applause)
139
574000
3000
(Aplauz)
10:02
It'll also help us a lot, if we meet an advanced civilization along the way,
140
577000
4000
Bardzo pomoże nam także to, że spotkamy po drodze zaawansowaną cywilizację,
10:06
if we're trying to be an advanced civilization. Number eight --
141
581000
3000
jeśli staramy się być zaawansowaną cywilizacją. Numer osiem --
10:09
(Voice: Steve, that's what I'm doing after TED.) (Laughter) (Applause)
142
584000
6000
Głos z widowni: Steve, to jest to co robię po TED. (Śmiech i Oklaski)
10:15
SP: You've got it! You've got the job.
143
590000
3000
Załapałeś! Masz pracę.
10:18
Number eight: the ecosystem collapses.
144
593000
2000
Numer osiem: Upadek ekosystemu.
10:20
Last July, in Science, the journal Science,
145
595000
5000
Ubiegłego czerwca w "Science", magazynie "Science",
10:25
19 oceanographers published a very, very unusual article.
146
600000
3000
19 oceanografów opublikowało bardzo, bardzo nietypowy artykuł --
10:28
It wasn't really a research report; it was a screed.
147
603000
3000
nie był to tak naprawdę naukowy raport, był to elaborat.
10:31
They said, we've been looking at the oceans for a long time now,
148
606000
3000
Powiedzieli, obserwowaliśmy oceany już od długiego czasu,
10:34
and we want to tell you they're not in trouble, they're near collapse.
149
609000
4000
i chcemy wam powiedzieć, że nie są w tarapatach, są bliskie rozpadu.
10:38
Many other ecosystems on Earth are in real, real danger.
150
613000
6000
Wiele innych ekosystemów na Ziemi jest naprawdę, naprawdę zagrożonych.
10:44
We're living in a time of mass extinctions that exceeds the fossil record
151
619000
3000
Żyjemy w czasach masowego wymierania, które przewyższa zapis kopalny
10:47
by a factor of 10,000.
152
622000
3000
10'000 razy.
10:50
We have lost 25 percent of the unique species in Hawaii in the last 20 years.
153
625000
5000
Straciliśmy 25 procent unikalnych gatunków Hawajskich w ciągu ostatnich 20 lat,
10:55
California is expected to lose 25 percent of its species in the next 40 years.
154
630000
6000
przewiduje się, że Kalifornia straci 25 procent swoich gatunków w ciągu kolejnych 40 lat.
11:01
Somewhere in the Amazon forest is the marginal tree.
155
636000
4000
Gdzieś w Puszczy Amazońskiej jest drzewo graniczne.
11:05
You cut down that tree, the rain forest collapses as an ecosystem.
156
640000
4000
Ścinasz to drzewo, las deszczowy załamuje się jako ekosystem.
11:09
There's really a tree like that out there. That's really what it comes to.
157
644000
3000
Naprawdę jest tam takie drzewo. Do tego to się sprowadza.
11:12
And when that ecosystem collapses, it could take a major ecosystem with it,
158
647000
5000
I kiedy ten ekosystem upada, może pociągnąć za sobą główny ekosystem,
11:17
like our atmosphere. So, what do we do about this? What are the solutions?
159
652000
7000
taki jak nasza atmosfera. Zatem co możemy z tym zrobić? Jakie są rozwiązania?
11:24
There is some modeling of ecosystems going on now.
160
659000
3000
Odbywa się obecnie pewne modelowanie ekosystemów.
11:27
The problem with ecosystems is that we understand them so poorly,
161
662000
5000
Problem z ekosystemami polega na tym, że rozumiemy je tak słabo,
11:32
that we don't know they're really in trouble until it's almost too late.
162
667000
4000
że nie wiemy, że są w tarapatach, dopóki nie jest już prawie za późno.
11:36
We need to know earlier that they're getting in trouble,
163
671000
4000
Musimy wiedzieć wcześniej, że popadają w kłopoty,
11:40
and we need to be able to pump possible solutions into models.
164
675000
4000
i musimy być zdolni wtłaczać możliwe rozwiązania w modele.
11:44
And with the kind of computing power we have now,
165
679000
3000
I z rodzajem mocy obliczeniowej, którą dysponujemy
11:47
there is, as I say, some of this going on, but it needs money.
166
682000
3000
-- coś z tego, tak jak mówiłem, już się dzieje, jednak potrzebne są pieniądze.
11:50
National Science Foundation needs to say -- you know,
167
685000
3000
National Science Foundation musi powiedzieć -- wiecie,
11:53
almost all the money that's spent on science in this country
168
688000
3000
prawie wszystkie pieniądze wydane na naukę w tym kraju
11:56
comes from the federal government, one way or another.
169
691000
3000
pochodzą z rządu federalnego, tak czy inaczej.
11:59
And they get to prioritize, you know?
170
694000
2000
I mogą ustawiać priorytety, wiecie?
12:01
There are people at the National Science Foundation
171
696000
1000
Są ludzie w National Science Foundation,
12:02
who get to say, this is the most important thing.
172
697000
3000
którzy mogą powiedzieć, że jest to najważniejsza sprawa.
12:05
This is one of the things they ought to be thinking more about.
173
700000
2000
To jest jedna ze spraw, o których powinni więcej myśleć.
12:07
Secondly, we need to create huge biodiversity reserves on the planet,
174
702000
3000
Po drugie, musimy stworzyć na tej planecie olbrzymie rezerwaty bioróżnorodności,
12:10
and start moving them around.
175
705000
2000
i zacząć je rozprzestrzeniać.
12:12
There's been an experiment for the last four or five years on the Georges Bank,
176
707000
4000
W ciągu ostatnich czterech czy pięciu lat przeprowadzano eksperyment na Georges Bank --
12:16
or the Grand Banks off of Newfoundland. It's a no-take fishing zone.
177
711000
4000
inaczej Wielkich Brzegach Nowej Fundlandii. Jest to strefa zakazu łowienia.
12:20
They can't fish there for a radius of 200 miles.
178
715000
3000
Nie można tam łowić w promieniu 200 mil.
12:23
And an amazing thing has happened: almost all the fish have come back,
179
718000
3000
I stała się rzecz niezwykła -- prawie wszystkie ryby powróciły,
12:26
and they're reproducing like crazy. We're going to have to start doing this
180
721000
4000
i rozmnażają się jak szalone. Będziemy musieli zacząć robić to
12:30
around the globe. We're going to have to have no-take zones.
181
725000
2000
na całym świecie. Będziemy musieli mieć strefy zakazu.
12:32
We're going to have to say, no more logging in the Amazon for 20 years.
182
727000
4000
Będziemy musieli powiedzieć, że nie można wycinać w Amazonii przez 20 lat.
12:36
Let it recover, before we start logging again.
183
731000
2000
Pozwólmy jej wyzdrowieć, zanim znowu zaczniemy wycinkę.
12:38
(Applause)
184
733000
6000
(Aplauz)
12:44
Number seven: particle accelerator mishap.
185
739000
4000
Numer siedem: Wypadek przy akceleratorze cząstek.
12:48
You all remember Ted Kaczynski, the Unabomber?
186
743000
3000
Pamiętacie wszyscy Teda Kaczynskiego, Unabombera?
12:51
One of the things he raved about was that a particle accelerator experiment
187
746000
4000
Jedną z rzeczy, o których wrzeszczał, było to że eksperyment z przyspieszaniem cząstek
12:55
could go haywire and set off a chain reaction that would destroy the world.
188
750000
5000
mógł wymknąć się spod kontroli i wyzwolić reakcję łańcuchową, która zniszczy świat.
13:00
A lot of very sober-minded physicists, believe it or not,
189
755000
2000
Wielu bardzo trzeźwo myślących fizyków, uwierzcie lub nie,
13:02
have had exactly the same thought.
190
757000
3000
pomyślało dokładnie o tym samym.
13:05
This spring -- there's a collider at Brookhaven, on Long Island --
191
760000
3000
Tej wiosny, jest zderzacz w Brookhaven, w Long Island --
13:08
this spring, it's going to have an experiment in which it creates black holes.
192
763000
4000
tej wiosny będą tam eksperymenty, w których wytwarza się czarne dziury.
13:12
They are expecting to create little, tiny black holes.
193
767000
4000
Spodziewają się, że stworzą malutkie czarne dziury.
13:16
They expect them to evaporate. (Laughter)
194
771000
7000
Spodziewają się, że wyparują. (Śmiech)
13:23
I hope they're right. (Laughter)
195
778000
3000
Mam nadzieję, że mają rację. (Śmiech)
13:26
Other collider experiments -- there's one that's going to take place next summer
196
781000
4000
Inne eksperymenty ze zderzaczami -- jest jeden, który odbędzie się przyszłego lata
13:30
at CERN -- have the possibility of creating something called strangelets,
197
785000
4000
w CERN -- stwarzają możliwość tworzenia tak zwanych dziwadełek,
13:34
which are kind of like antimatter. Whenever they hit other matter, they destroy it
198
789000
4000
które są tak jakby antymaterią, która kiedy zderza się z inną materią, niszczy ją,
13:38
and obliterate it. Most physicists say that the accelerators we have now
199
793000
4000
i unicestwia. Większość fizyków twierdzi, że akceleratory, które mamy teraz
13:42
are not really powerful enough to create black holes and strangelets
200
797000
3000
nie są na tyle potężne, by tworzyć czarne dziury i dziwadełka,
13:45
that we need to worry about, and they're probably right.
201
800000
3000
którymi powinniśmy się przejmować, i pewnie mają rację.
13:48
But, all around the world, in Japan, in Canada,
202
803000
4000
Ale -- na całym świecie, w Japonii, w Kanadzie --
13:52
there's talk about this, of reviving this in the United States.
203
807000
2000
mówi się o tym -- o wznowieniu tego w Stanach Zjednoczonych.
13:54
We shut one down that was going to be big.
204
809000
2000
Zamknęliśmy jeden, który miał być duży.
13:56
But there's talk of building very big accelerators.
205
811000
4000
Ale mówi się o budowaniu bardzo dużych akceleratorów.
14:00
What can we do about this? What are the solutions?
206
815000
3000
Co możemy z tym zrobić? Jakie są rozwiązania?
14:03
We've got the fox watching the henhouse here.
207
818000
2000
Mamy tu powierzanie owcy wilkowi.
14:05
We need to -- we need the advice of particle physicists to talk about particle physics
208
820000
6000
Musimy -- potrzebujemy rad fizyków cząstek, by mówić o fizyce cząstek
14:11
and what should be done in particle physics,
209
826000
2000
i co powinno być zrobione w fizyce cząstek,
14:13
but we need some outside thinking and watchdogging
210
828000
5000
ale potrzebujemy trochę myślenia od zewnątrz i pilnowania
14:18
of what's going on with these experiments.
211
833000
3000
tego co dzieje się z tymi eksperymentami.
14:21
Secondly, we have a natural laboratory surrounding the Earth.
212
836000
3000
Po drugie, mamy naturalne laboratorium otaczające Ziemię.
14:24
We have an electromagnetic field around the Earth,
213
839000
2000
Mamy pole elektromagnetyczne dokoła Ziemi,
14:26
and it's constantly bombarded by high-energy particles, like protons.
214
841000
5000
i jest ono ciągle bombardowane cząstkami o wysokiej energii, takimi jak protony.
14:31
And in my opinion, we don't spend enough time
215
846000
4000
I nie poświęcamy -- moim zdaniem -- wystarczająco dużo czasu
14:35
looking at that natural laboratory and figuring out first what's safe to do on Earth.
216
850000
7000
na obserwację tego naturalnego laboratorium i dowiedzenie się co można bezpiecznie robić na Ziemi.
14:42
Number six: biotech disaster.
217
857000
3000
Numer sześć: Katastrofa biotechnologiczna.
14:45
It's one of my favorite ones, because we've done several stories on Bt corn.
218
860000
3000
To jedna z moich ulubionych, bo napisaliśmy kilka relacji na temat modyfikowanej genetycznie kukurydzy BT.
14:48
Bt corn is a corn that creates its own pesticide to kill a corn borer.
219
863000
6000
Kukurydza ta tworzy swój własny pestycyd, żeby zabić ćmę-szkodnika.
14:54
You may of heard of it -- heard it called StarLink,
220
869000
4000
Być może o tym słyszeliście -- nazwano to Starling,
14:58
especially when all those taco shells were taken out of the supermarkets
221
873000
4000
szczególnie kiedy te wszystkie tortille zostały wycofane z supermarketów
15:02
about a year and a half ago.
222
877000
2000
jakieś półtora roku temu.
15:04
This stuff was supposed to only be feed for animals in the United States,
223
879000
4000
Miało to służyć tylko do żywienia zwierząt w Stanach Zjednoczonych,
15:08
and it got into the human food supply, and somebody should've figured out
224
883000
4000
i dostało się to do ludzkich zasobów żywności, i ktoś powinien był wpaść na to,
15:12
that it would get in the human food supply very easily.
225
887000
3000
że dostanie się bardzo łatwo do ludzkich zasobów żywności.
15:15
But the thing that's alarming is a couple of months ago, in Mexico,
226
890000
3000
Ale niepokojące jest to, że kilka miesięcy temu w Meksyku,
15:18
where Bt corn and all genetically altered corn is totally illegal,
227
893000
4000
gdzie kukurydza BT jest całkowicie nielegalna,
15:22
they found Bt corn genes in wild corn plants.
228
897000
4000
znaleziono geny kukurydzy BT w dzikiej kukurydzy.
15:26
Now, corn originated, we think, in Mexico.
229
901000
3000
Kukurydza wywodzi się, jak sądzimy, z Meksyku.
15:29
This is the genetic biodiversity storehouse of corn.
230
904000
5000
Jest to magazyn genetycznej bioróżnorodności kukurydzy.
15:34
This brings back a skepticism that has gone away recently,
231
909000
6000
I to przywodzi z powrotem sceptycyzm, od którego ostatnio się odeszło,
15:40
that superweeds and superpests could spread around the world,
232
915000
4000
według którego super-chwasty i super-szkodniki mogą rozprzestrzenić się na całym świecie
15:44
from biotechnology, that literally could destroy the world's food supply
233
919000
5000
poprzez biotechnologię, co mogłoby dosłownie zniszczyć zasób żywności świata
15:49
in very short order.
234
924000
2000
w bardzo krótkim czasie.
15:51
So, what do we do about that?
235
926000
4000
Zatem co z tym zrobimy?
15:55
We treat biotechnology with the same scrutiny we apply to nuclear power plants.
236
930000
5000
Traktujemy biotechnologię z takim samym nadzorem, który stosujemy przy elektrowniach jądrowych.
16:00
It's that simple. This is an amazingly unregulated field.
237
935000
3000
To naprawdę proste. To niesamowicie nieuregulowana dziedzina.
16:03
When the StarLink disaster happened, there was a battle between the
238
938000
3000
W czasie katastrofy Starling trwała wojna pomiędzy
16:06
EPA and the FDA over who really had authority, and over what parts of this,
239
941000
5000
EPA i FDA o to kto tak naprawdę ma nad tym władzę, i nad którym obszarem,
16:11
and they didn't get it straightened out for months. That's kind of crazy.
240
946000
4000
i nie wyprostowali tego przez długie miesiące. To trochę szalone.
16:15
Number five, one of my favorites: reversal of the Earth's magnetic field.
241
950000
5000
Numer pięć, jeden z moich ulubionych: Odwrócenie pola magnetycznego Ziemi.
16:20
Believe it or not, this happens every few hundred thousand years,
242
955000
3000
Uwierzcie lub nie, coś takiego dzieje się co kilkaset tysięcy lat,
16:23
and has happened many times in our history.
243
958000
2000
i zdarzyło się wiele razy w naszej historii --
16:25
North Pole goes to the South, South Pole goes to the North, and vice versa.
244
960000
5000
Biegun Północny wędruje na Południowy, Biegun Południowy wędruje na Północny, i vice versa.
16:30
But what happens, as this occurs,
245
965000
3000
Ale co dzieje się, gdy coś takiego się zdarza,
16:33
is that we lose our magnetic field around the Earth over the period of about 100 years,
246
968000
6000
to że tracimy nasze pole magnetyczne otaczające Ziemię na okres około 100 lat,
16:39
and that means that all these cosmic rays and particles
247
974000
2000
i to oznacza, że wszystkie promienie i cząstki kosmiczne,
16:41
that are to come streaming at us from the sun,
248
976000
3000
które idą strumieniem wprost na nas ze Słońca,
16:44
that this field protects us from, are -- well, basically, we're gonna fry. (Laughter)
249
979000
13000
od których to pole nas chroni, one -- cóż, zasadniczo się usmażymy. (Śmiech)
16:57
(Voice: Steve, I have some additional hats downstairs.)
250
992000
4000
Głos z widowni: Steve, mam piętro niżej dodatkowe czapki.
17:01
SP: So, what can we do about this? Oh, by the way, we're overdue.
251
996000
4000
I co możemy z tym zrobić? Ach, przy okazji, mamy zaległości --
17:05
It's been 780,000 years since this happened.
252
1000000
2000
minęło 780'000 lat od kiedy to się zdarzyło.
17:07
So, it should have happened about 480,000 years ago.
253
1002000
3000
Więc -- powinno się to było zdarzyć około 480'000 lat temu.
17:10
Oh, and here's one other thing.
254
1005000
2000
Ach, i jeszcze jedna sprawa
17:12
Scientists think now our magnetic field may be diminished by about five percent.
255
1007000
8000
-- naukowcy sądzą, że nasze pole magnetyczne mogło zmniejszyć się o około pięć procent.
17:20
So, maybe we're in the throes of it.
256
1015000
4000
Zatem być może jest ono konające.
17:24
One of the problems of trying to figure out how healthy the Earth is,
257
1019000
4000
Jednym z problemów przy próbach ocen jak zdrowa jest Ziemia
17:28
is that we have -- you know, we don't have good weather data from 60 years ago,
258
1023000
4000
jest to, że mamy -- wiecie, nie mamy dobrych danych na temat pogody sprzed 60 lat,
17:32
much less data on things like the ozone layer.
259
1027000
4000
nie mówiąc o danych na temat rzeczy takich jak warstwa ozonowa.
17:36
So, there's a fairly simple solution to this.
260
1031000
4000
Mamy więc dość proste rozwiązanie.
17:40
There's going to be a lot of cheap rocketry that's going to come online
261
1035000
3000
Wkrótce pojawi się w sieci dużo taniej techniki rakietowej,
17:43
in about six or seven years
262
1038000
2000
w ciągu sześciu lub siedmiu lat,
17:45
that gets us into the low atmosphere very cheaply.
263
1040000
4000
bardzo tanio wprowadzającej nas w niskie warstwy atmosfery.
17:49
You know, we can make ozone from car tailpipes.
264
1044000
3000
Wiecie, możemy pozyskiwać ozon z samochodowych rur wydechowych.
17:52
It's not hard: it's just three oxygen atoms.
265
1047000
3000
Nie jest to trudne -- to tylko trzy atomy tlenu.
17:55
If you brought the entire ozone layer down to the surface of the Earth,
266
1050000
4000
Jeśli przyciągnęlibyśmy całą warstwę ozonową do powierzchnię Ziemi,
17:59
it would be the thickness of two pennies, at 14 pounds per square inch.
267
1054000
3000
miałaby grubość dwóch jednocentówek, po 14 funtów na cal kwadratowy.
18:02
You don't need that much up there.
268
1057000
3000
Tam na górze nie potrzeba tego aż tak dużo.
18:05
We need to learn how to repair and replenish the Earth's ozone layer.
269
1060000
3000
Musimy nauczyć się jak naprawiać i uzupełniać warstwę ozonową Ziemi.
18:08
(Applause)
270
1063000
4000
(Aplauz)
18:12
Number four: giant solar flares.
271
1067000
3000
Numer cztery: Olbrzymie rozbłyski słoneczne.
18:15
Solar flares are enormous magnetic outbursts from the Sun
272
1070000
4000
Rozbłyski słoneczne to ogromne magnetyczne wybuchy Słońca,
18:19
that bombard the Earth with high-speed subatomic particles.
273
1074000
4000
które bombardują Ziemię podatomowymi cząstkami o wysokiej prędkości.
18:23
So far, our atmosphere has done, and our magnetic field has done
274
1078000
3000
Jak dotąd nasza atmosfera spisała się -- i nasze pole magnetyczne spisało się --
18:26
pretty well protecting us from this.
275
1081000
3000
całkiem nieźle, broniąc nas przed nimi.
18:29
Occasionally, we get a flare from the Sun that causes havoc
276
1084000
4000
Czasami zdarza się na Słońcu rozbłysk, który sieje spustoszenie
18:33
with communications and so forth, and electricity.
277
1088000
4000
w łączności i tak dalej, i zasilaniu.
18:37
But the alarming thing is that astronomers recently have been studying
278
1092000
3000
Ale rzeczą niepokojąco jest to, że astronomowie badali ostatnio
18:40
stars that are similar to our Sun,
279
1095000
2000
gwiazdy podobne do Słońca,
18:42
and they've found that a number of them, when they're about the age of our Sun,
280
1097000
4000
i odkryli, że pewna ich liczba, gdy osiągają wiek podobny do naszego Słońca,
18:46
brighten by a factor of as much as 20. Doesn't last for very long.
281
1101000
5000
jaśnieją nawet do 20 razy. Nie trwa to zbyt długo.
18:51
And they think these are super-flares, millions of times more powerful
282
1106000
2000
I sądzą oni, że są to super-rozbłyski, miliony razy bardziej potężne
18:53
than any flares we've had from our Sun so far.
283
1108000
5000
niż rozbłyski, które zdarzały się na Słońcu do tej pory.
18:58
Obviously, we don't want one of those. (Laughter)
284
1113000
4000
Oczywiście nie chcemy jednego z nich. (Śmiech)
19:02
There's a flip side to it. In studying stars
285
1117000
2000
Jest i druga strona medalu -- w trakcie badań nad gwiazdami
19:04
like our Sun, we've found that they go through periods of diminishment,
286
1119000
4000
takimi jak nasze Słońce odkryliśmy, że przechodzą one przez okresy wygasania,
19:08
when their total amount of energy that's expelled from them
287
1123000
4000
gdy wyrzucana przez nie całkowita energia
19:12
goes down by maybe one percent.
288
1127000
2000
spada może o jeden procent.
19:14
One percent doesn't sound like a lot, but it would cause one hell of an ice age here.
289
1129000
4000
Jeden procent nie brzmi na zbyt wiele, ale wywołałoby to tutaj katastrofalną epokę lodowcową.
19:18
So, what can we do about this?
290
1133000
2000
Zatem co możemy na to poradzić?
19:20
(Laughter) Start terraforming Mars. This is one of my favorite subjects.
291
1135000
3000
(Śmiech) Zacząć terraformowanie Marsa. To jeden z moich ulubionych tematów,
19:23
I wrote a story about this in Life magazine in 1993.
292
1138000
4000
napisałem o tym opowiadanie w magazynie "Life" w 1993.
19:27
This is rocket science, but it's not hard rocket science.
293
1142000
4000
Jest to kosmiczna technologia, ale nie jest to technologia trudna.
19:31
Everything that we need to make an atmosphere on Mars,
294
1146000
3000
Wszystko czego potrzebujemy, by stworzyć atmosferę na Marsie,
19:34
and to make a livable planet on Mars, is probably there.
295
1149000
4000
i stworzyć nadającą się do życia planetę na Marsie, prawdopodobnie tam jest.
19:38
And you just, literally, have to send little nuclear factories up there
296
1153000
6000
I musisz tylko, dosłownie, wysyłać tam małe fabryki jądrowe,
19:44
that gobble up the iron oxide on the surface of Mars and spit out the oxygen.
297
1159000
5000
które pobierają tlenek żelaza z powierzchni Marsa i wypuszczają tlen.
19:49
The problem is it takes 300 years to terraform Mars, minimum.
298
1164000
4000
Problemem jest to, że terraformowanie Marsa zajęłoby minimum 300 lat.
19:53
Really more like 500 years to do it right.
299
1168000
3000
Tak naprawdę coś bliżej 500 lat, żeby zrobić to dobrze.
19:56
There's no reason why we shouldn't start now. (Laughter)
300
1171000
4000
Nie ma powodu, dla którego nie mielibyśmy zacząć już teraz. (Śmiech)
20:00
Number three -- isn't this stuff cool? (Laughter)
301
1175000
7000
Numer trzy -- czy to wszystko nie jest fajne? (Śmiech)
20:07
A new global epidemic. People have been at war with germs
302
1182000
3000
-- Nowa globalna epidemia. Ludzie są w nieustannej wojnie z zarazkami
20:10
ever since there have been people,
303
1185000
1000
od kiedy tylko ludzie istnieli,
20:11
and from time to time, the germs sure get the upper hand.
304
1186000
4000
i od czasu do czasu zarazki zdobywają przewagę.
20:15
In 1918, we had a flu epidemic in the United States that killed 20 million people.
305
1190000
5000
W 1918 roku mieliśmy w Stanach Zjednoczonych epidemię grypy, która zabiła 20 milionów ludzi.
20:20
That was back when the population was around 100 million people.
306
1195000
4000
Było to w czasach, gdy populacja liczyła około 100 milionów ludzi.
20:24
The bubonic plague in Europe, in the Middle Ages,
307
1199000
3000
Dżuma w Europie, w Średniowieczu,
20:27
killed one out of four Europeans.
308
1202000
4000
zabiła jednego z czterech Europejczyków.
20:31
AIDS is coming back. Ebola seems to be rearing its head
309
1206000
4000
Powraca AIDS; Ebola zdaje się podnosić łeb
20:35
with much too much frequency,
310
1210000
3000
ze zbyt dużą częstotliwością,
20:38
and old diseases like cholera are becoming resistant to antibiotics.
311
1213000
5000
i stare choroby takie jak cholera stają się odporne na antybiotyki.
20:43
We've all learned what -- the kind of panic that can occur
312
1218000
2000
Wszyscy nauczyliśmy się jaką panikę może wywołać
20:45
when an old disease rears its head, like anthrax.
313
1220000
5000
powrót starej choroby takiej jak wąglik.
20:50
The worst possibility is that a very simple germ, like staph,
314
1225000
7000
Możliwością najgorszą jest, że bardzo prosty zarazek, jak gronkowiec,
20:57
for which we have one antibiotic that still works, mutates.
315
1232000
5000
na który mamy jeszcze jeden działający antybiotyk, ulegnie mutacji.
21:02
And we know staph can do amazing things.
316
1237000
2000
I wiemy, że gronkowiec potrafi niesamowite rzeczy.
21:04
A staph cell can be next to a muscle cell in your body and borrow genes from it
317
1239000
5000
Komórka gronkowca może leżeć przy komórce mięśnia twojego ciała i pożyczać od niej geny,
21:09
when antibiotics come, and change and mutate.
318
1244000
4000
kiedy pojawią się antybiotyki, oraz zmienić się i mutować.
21:13
The danger is that some germ like staph will be --
319
1248000
2000
Grozi nam, że zarazek taki jak gronkowiec będzie --
21:15
will mutate into something that's really virulent, very contagious,
320
1250000
5000
zmutuje się w coś naprawdę zjadliwego, bardzo zaraźliwego,
21:20
and will sweep through populations before we can do anything about it.
321
1255000
4000
i wyniszczy populacje zanim będziemy mogli coś na to poradzić.
21:24
That's happened before. About 12,000 years ago,
322
1259000
2000
Zdarzało się to już wcześniej. Około 12'000 lat temu,
21:26
there was a massive wave of mammal extinctions in the Americas,
323
1261000
5000
wystąpiła olbrzymia fala wymierania ssaków w obu Amerykach,
21:31
and that is thought to have been a virulent disease.
324
1266000
3000
i sądzi się, że była to zjadliwa choroba.
21:34
So, what can we do about it?
325
1269000
1000
Co zatem możemy na to poradzić?
21:35
It is nuts. We give antibiotics -- (Applause) --
326
1270000
6000
To szaleństwo. Dajemy antybiotyki -- (Aplauz) --
21:41
every cow, every lamb, every chicken, they get antibiotics every day, all.
327
1276000
5000
każdej krowie, każdej owcy, każdej kurze, dostają antybiotyki codziennie,
21:46
You know, you go to a restaurant, you eat fish, I got news for you,
328
1281000
2000
wszystkie -- wiecie, idziesz do restauracji, jesz ryby, i mam dla ciebie niespodziankę,
21:48
it's all farmed. You know, you gotta ask when you go to a restaurant if it's a wild fish,
329
1283000
4000
wszystkie są hodowlane. Wiesz, musicie pytać idąc do restauracji czy to dzikie ryby,
21:52
cause they're not going to tell you. We're giving away the code.
330
1287000
3000
bo nie powiedzą ci tego sami. Zdradzamy nasz kod --
21:55
This is like being at war and giving somebody your secret code.
331
1290000
3000
to jak w trakcie wojny, gdy zdradzasz komuś swój tajny kod.
21:58
We're telling the germs out there how to fight us.
332
1293000
5000
Podpowiadamy zarazkom jak z nami walczyć.
22:03
We gotta fix that. We gotta outlaw that right away.
333
1298000
2000
Musimy to naprawić. Musimy to z marszu zdelegalizować.
22:05
Secondly, our public health system, as we saw with anthrax, is a real disaster.
334
1300000
4000
Po drugie, nasza służba zdrowia, jak to widzieliśmy przy wągliku, to prawdziwa katastrofa.
22:09
We have a real, major outbreak of disease in the United States,
335
1304000
6000
Mamy naprawdę wielki wybuch choroby w Stanach Zjednoczonych,
22:15
we are not prepared to cope with it.
336
1310000
2000
i nie jesteśmy przygotowani, żeby sobie z nim poradzić.
22:17
Now, there is money in the federal budget, next year,
337
1312000
2000
Dalej, mamy pieniądze z budżetu federalnego, w przyszłym roku,
22:19
to build up the public health service.
338
1314000
2000
na rozbudowę publicznej służby zdrowia.
22:21
But I don't think to any extent that it really needs to be done.
339
1316000
5000
Ale w żadnym wypadku nie uważam, że naprawdę trzeba to zrobić.
22:26
Number two -- my favorite -- we meet a rogue black hole.
340
1321000
4000
Numer dwa -- mój ulubiony -- napotykamy zbłąkaną czarną dziurę.
22:30
You know, 10 years ago, or 15 years ago, really,
341
1325000
3000
Wiecie, 10 lat temu -- albo 15 lat temu, tak naprawdę --
22:33
you walk into an astronomy convention, and you say,
342
1328000
2000
wchodzisz na zjazd astronomów, i mówisz im:
22:35
"You know, there's probably a black hole at the center of every galaxy,"
343
1330000
3000
"Wiecie, prawdopodobnie w centrum każdej galaktyki jest czarna dziura",
22:38
and they're going to hoot you off the stage.
344
1333000
2000
i wszyscy wygwizdują cię ze sceny.
22:40
And now, if you went into one of those conventions and you said,
345
1335000
2000
A teraz gdyby weszło się na jeden z tych zjazdów i powiedziało:
22:42
"Well, I don't think black holes are out there," they'd hoot you off the stage.
346
1337000
4000
"No cóż, nie sądzę, że tam są jakieś czarne dziury", to wygwizdano by cię ze sceny.
22:46
Our comprehension of the way the universe works is really --
347
1341000
3000
Nasze zrozumienie tego jak działa Wszechświat jest naprawdę --
22:49
has just gained unbelievably in recent years.
348
1344000
5000
wzrosło niebywale w ostatnich latach.
22:54
We think that there are about 10 million dead stars in the Milky Way alone, our galaxy.
349
1349000
7000
Uważamy, że istnieje około 10 milionów martwych gwiazd w samej Drodze Mlecznej -- naszej galaktyce.
23:01
And these stars have compressed down to maybe something like 12, 15 miles wide,
350
1356000
4000
I te gwiazdy uległy kompresji do może blisko 12, 15 mil szerokości,
23:05
and they are black holes. And they are gobbling up everything around them,
351
1360000
3000
i stały się czarnymi dziurami. I pochłaniają wszystko wokół siebie,
23:08
including light, which is why we can't see them.
352
1363000
5000
włącznie ze światłem, przez co nie możemy je zobaczyć.
23:13
Most of them should be in orbit around something.
353
1368000
3000
Większość z nich powinna być na okrążającej coś orbicie.
23:16
But galaxies are very violent places, and things can be spun out of orbit.
354
1371000
4000
Jednak galaktyki to bardzo gwałtowne miejsca, i rzeczy mogą zostać wybite z orbit,
23:20
And also, space is incredibly vast.
355
1375000
3000
a także, kosmos jest niewiarygodnie olbrzymi.
23:23
So even if you flung a million of these things out of orbit,
356
1378000
5000
Więc nawet jeśli wyrzuciłoby się milion takich rzeczy z orbit,
23:28
the chances that one would actually hit us is fairly remote.
357
1383000
3000
szanse na rzeczywiste zderzenie są dosyć odległe.
23:31
But it only has to get close, about a billion miles away, one of these things.
358
1386000
8000
Ale -- wystarczy, że się zbliży; na około miliarda mil, jedna z nich.
23:39
About a billion miles away, here's what happens to Earth's orbit:
359
1394000
3000
W odległości około miliarda mil, z orbitą Ziemi dzieje się co następuje --
23:42
it becomes elliptical instead of circular.
360
1397000
3000
staje się eliptyczna, zamiast kolistej.
23:45
And for three months out of the year,
361
1400000
2000
I przez trzy miesiące w ciągu roku
23:47
the surface temperatures go up to 150 to 180.
362
1402000
4000
temperatury powierzchni wzrastają do od 150 do 180;
23:51
For three months out of the year, they go to 50 below zero.
363
1406000
3000
przez trzy miesiące w roku spadają do 50 poniżej zera.
23:54
That won't work too well. What can we do about this?
364
1409000
2000
To nie zadziała najlepiej. Co możemy z tym zrobić?
23:56
And this is my scariest. (Laughter)
365
1411000
8000
I tu będę straszył najbardziej -- (Śmiech)
24:04
I don't have a good answer for this one.
366
1419000
5000
Nie mam na to dobrej odpowiedzi.
24:09
Again, we gotta think about being a colonizing race.
367
1424000
4000
Raz jeszcze, musimy myśleć o sobie jako rasie kolonizującej.
24:13
And finally, number one: biggest danger to life as we know it, I think,
368
1428000
5000
I wreszcie, numer jeden -- największe zagrożenie dla życia jakie znamy, jak sądzę,
24:18
a really big asteroid heads for Earth.
369
1433000
3000
naprawdę duża asteroida zdąża w kierunku Ziemi.
24:21
The important thing to remember here -- this is not a question of if,
370
1436000
4000
Jest tutaj ważna sprawa do zapamiętania -- to nie kwestia czy,
24:25
this is a question of when, and how big.
371
1440000
4000
tylko pytanie kiedy, i jak duża.
24:29
In 1908, just a 200-foot piece of a comet
372
1444000
4000
W 1908 -- kometa o średnicy zaledwie 200 stóp --
24:33
exploded over Siberia and flattened forests for maybe 100 miles.
373
1448000
4000
eksplodowała na Syberii i rozpłaszczyła lasy na odległość 100 mil.
24:37
It had the effect of about 1,000 Hiroshima bombs.
374
1452000
5000
Miała taki sam efekt jak około 1'000 bomb z Hiroszimy.
24:42
Astronomers estimate that little asteroids like that come about every hundred years.
375
1457000
5000
Astronomowie szacują, że tak małe asteroidy pojawiają się raz na każde sto lat
24:47
In 1989, a large asteroid passed 400,000 miles away from Earth.
376
1462000
7000
w 1989 duża asteroida przeleciała 400'000 mil obok Ziemi.
24:54
Nothing to worry about, right?
377
1469000
2000
Nie ma się czym martwić, prawda?
24:56
It passed directly through Earth's orbit. We were in that that spot six hours earlier.
378
1471000
10000
Przeleciała bezpośrednio przez Ziemską orbitę. Byliśmy w tym miejscu sześć godzin wcześniej.
25:06
A small asteroid, say a half mile wide, would touch off firestorms
379
1481000
4000
mała asteroida, powiedzmy szeroka na pół mili, wyzwoliłaby burze ognia,
25:10
followed by severe global cooling from the debris kicked up --
380
1485000
4000
po czym nastąpiłoby ciężkie globalne ochłodzenie wskutek rozpylonego gruzu --
25:14
Carl Sagan's nuclear winter thing.
381
1489000
2000
jak nuklearna zima Carla Sagana --
25:16
An asteroid five miles wide causes major extinctions.
382
1491000
4000
asteroida szeroka na pięć mil powoduje poważne wyginięcia --
25:20
We think the one that got the dinosaurs was about five miles wide.
383
1495000
3000
sądzimy, że ta, która dopadła dinozaury była szeroka na pięć mil.
25:23
Where are they? There's something called the Kuiper belt,
384
1498000
3000
Gdzie one są? Jest coś co nazywamy Pasem Kuipera,
25:26
which -- some people think Pluto's not a planet,
385
1501000
5000
który -- niektórzy myślą, że Pluton to nie planeta,
25:31
that's where Pluto is, it's in the Kuiper belt.
386
1506000
3000
tam gdzie jest Pluton, jest właśnie w Pasie Kuipera.
25:34
There's also something a little farther out, called the Oort cloud.
387
1509000
2000
Jest też coś nieco dalej, co nazywa się Chmurą Oorta.
25:36
There are about 100,000 balls of ice and rock -- comets, really --
388
1511000
6000
Jest tam około 100'000 kul lodowych i skalnych -- komet, tak naprawdę --
25:42
out there, that are 50 miles in diameter or more,
389
1517000
4000
które mają po 50 lub więcej mil średnicy,
25:46
and they regularly take a little spin,
390
1521000
2000
i regularnie biorą mały zakręt
25:48
in towards the Sun and pass reasonably close to us.
391
1523000
6000
w kierunku Słońca i przelatują znacząco blisko nas.
25:54
Of more concern, I think, is the asteroids that exist between Mars and Jupiter.
392
1529000
9000
Większym zagrożeniem są, uważam, asteroidy istniejące między Marsem a Jowiszem.
26:03
The folks at the Sloan Digital Sky Survey told us last fall --
393
1538000
3000
Ludzie z Sloan Digital Sky Survey powiedzieli nam ostatniej jesieni --
26:06
they're making the first map of the universe, three-dimensional map of the universe --
394
1541000
4000
tworzą oni pierwszą mapę Wszechświata -- trójwymiarową mapę Wszechświata.
26:10
that there are probably 700,000 asteroids between Mars and Jupiter
395
1545000
5000
że jest prawdopodobnie 700'000 asteroid pomiędzy Marsem a Jupiterem,
26:15
that are a half a mile big or bigger.
396
1550000
5000
które są duże na pół mili lub więcej.
26:20
So you say, yeah, well, what are really the chances of this happening?
397
1555000
6000
A więc pytacie się, cóż, jaka jest naprawdę szansa na takie zdarzenie?
26:26
Andrew, can you put that chart up?
398
1561000
3000
Andrew, czy możesz wyświetlić tę tabelę?
26:29
This is a chart that Dr. Clark Chapman at the Southwest Research Institute
399
1564000
5000
To jest tabela, którą Dr Clark Chapman z Southwestern Research Institute
26:34
presented to Congress a few years ago.
400
1569000
3000
zaprezentował Kongresowi kilka lat temu.
26:37
You'll notice that the chance of an asteroid-slash-comet impact killing you
401
1572000
4000
Zauważycie, że szansa na to, że zginiesz od zderzenia z asteroidą lub kometą
26:41
is about one in 20,000, according to the work they've done.
402
1576000
3000
wynosi jeden do 20'000, zgodnie z wynikami ich pracy.
26:44
Now look at the one right below that.
403
1579000
2000
A teraz spójrzcie na ten poniżej.
26:46
Passenger aircraft crash, one in 20,000.
404
1581000
5000
Katastrofa samolotu pasażerskiego, jeden do 20'000.
26:51
We spend an awful lot of money trying to be sure that we don't die in airplane accidents,
405
1586000
5000
Wydajemy strasznie dużo pieniędzy próbując upewnić się, że nie zginiemy w katastrofach lotniczych,
26:56
and we're not spending hardly anything on this. And yet, this is completely preventable.
406
1591000
7000
i na to nie wydajemy prawie nic. A jednak, można temu w pełni zapobiec.
27:03
We finally have, just in the last year, the technology to stop this cold.
407
1598000
4000
W końcu mamy, od zeszłego roku, technologię na powstrzymanie tego przeziębienia.
27:07
Could we have the solutions?
408
1602000
2000
Czy możemy mieć rozwiązania?
27:09
NASA's spending three million dollars a year, three million bucks --
409
1604000
4000
NASA wydaje trzy miliony dolarów rocznie -- trzy miliony dolców --
27:13
that is like pocket change -- to search for asteroids.
410
1608000
3000
to jak drobne -- na szukanie asteroid.
27:16
Because we can actually figure out every asteroid that's out there,
411
1611000
5000
Bo możemy rzeczywiście zorientować się w każdej asteroidzie,
27:21
and if it might hit Earth, and when it might hit Earth.
412
1616000
3000
i czy mogłaby uderzyć w Ziemię, i kiedy mogłaby uderzyć w Ziemię.
27:24
And they're trying to do that.
413
1619000
1000
I oni próbują to robić.
27:25
But it's going to take them 10 years, at spending three million dollars a year,
414
1620000
4000
Ale zajmie im to 10 lat przy wydatkach rzędu trzech milionów dolarów,
27:29
and even then, they claim they'll only have about 80 percent of them catalogued.
415
1624000
4000
i nawet w tym przypadku utrzymują, że mieliby skatalogowane tylko około 80 procent z nich.
27:33
Comets are a tougher act.
416
1628000
2000
Komety to trudniejsze zadanie.
27:35
We don't really have the technology to predict comet trajectories,
417
1630000
3000
Nie mamy tak naprawdę technologii przewidującej trajektorie komet,
27:38
or when one with our name on it might arrive.
418
1633000
3000
albo kiedy mogłaby się pojawić ta z dedykacją dla nas.
27:41
But we would have lots of time, if we see it coming.
419
1636000
3000
Ale mielibyśmy mnóstwo czasu, jeśli będziemy wiedzieć, że nadchodzi.
27:44
We really need a dedicated observatory.
420
1639000
3000
Naprawdę potrzebujemy dedykowanego obserwatorium.
27:47
You'll notice that a lot of comets are named after people you never heard of,
421
1642000
3000
Zauważycie, że wiele komet jest nazywanych imionami ludzi, o których nigdy nie słyszeliście --
27:50
amateur astronomers? That's because nobody's looking for them, except amateurs.
422
1645000
4000
astronomowie-amatorzy? To dlatego, że nikt ich nie szuka, oprócz amatorów.
27:54
We need a dedicated observatory that looks for comets.
423
1649000
4000
Potrzebujemy dedykowanego obserwatorium, które będzie wypatrywać komet.
27:58
Part two of the solutions: we need to figure out how to blow up an asteroid,
424
1653000
5000
Druga część rozwiązania -- musimy wymyślić jak wysadzić asteroidę,
28:03
or alter its trajectory. Now, a year ago, we did an amazing thing.
425
1658000
4000
lub zmienić jej trajektorię. I tutaj, rok temu, zrobiliśmy coś zdumiewającego.
28:07
We sent a probe out to this asteroid belt,
426
1662000
2000
Wysłaliśmy sondę do tego pasa asteroid,
28:09
called NEAR, Near Earth Asteroid Rendezvous.
427
1664000
3000
nazwaną NEAR, czyli Near Earth Asteroid Rendezvous (Spotkanie Asteroidy Bliskiej Ziemi).
28:12
And these guys orbited a 30 -- or no, about a 22-mile long asteroid called Eros.
428
1667000
8000
I ci goście okrążyli długą na 30 -- albo nie, około 22 mil asteroidę Eris.
28:20
And then, of course, you know, they pulled one of those sneaky NASA things,
429
1675000
3000
I wtedy oczywiście, wiecie, wyciągnęli jedne z tych chytrych gadżetów NASA
28:23
where they had extra batteries and extra gas aboard and everything,
430
1678000
3000
z dodatkowymi bateriami, i dodatkowym paliwem na pokładzie i całą resztą,
28:26
and then, at the last minute, they landed.
431
1681000
2000
i w ostatniej minucie wylądowali --
28:28
When the mission was over, they actually landed on the thing.
432
1683000
3000
kiedy misja już tak naprawdę się skończyła, wylądowali na niej.
28:31
We have landed a rocket ship on an asteroid. It's not a big deal.
433
1686000
5000
Wylądowaliśmy rakietą na asteroidzie. To żadna poważna sprawa.
28:36
Now, the trouble with just sending a bomb out for this thing
434
1691000
3000
Teraz, problem w wysłaniu tam po prostu bomby
28:39
is that you don't have anything to push against in space, because there's no air.
435
1694000
4000
jest taki, że w kosmosie na ma od czego się odepchnąć, bo nie ma powietrza.
28:43
A nuclear explosion is just as hot,
436
1698000
2000
Wybuch jądrowy jest tak samo gorący,
28:45
but we don't really have anything big enough to melt a 22-mile long asteroid,
437
1700000
6000
ale nie mamy tak naprawdę nic wystarczająco dużego, żeby asteroida długa na 22 mile się stopiła.
28:51
or vaporize it, would be more like it.
438
1706000
2000
Albo wyparowała, coś bardziej w tym stylu.
28:53
But we can learn to land on these asteroids that have our name on them
439
1708000
5000
Ale możemy nauczyć się lądować na tych asteroidach, które są nam przeznaczone
28:58
and put something like a small ion propulsion motor on it,
440
1713000
4000
i doczepiać coś w rodzaju małego, jonowego silnika napędowego,
29:02
which would gently, slowly, after a period of time, push it into a different trajectory,
441
1717000
5000
które delikatnie, powoli, po jakimś czasie, przepchnąłby ją w inną trajektorię,
29:07
which, if we've done our math right, would keep it from hitting Earth.
442
1722000
3000
która, jeśli dobrze to policzymy, powstrzymałaby ją od uderzenia w Ziemię.
29:10
This is just a matter of finding 'em, going there, and doing something about it.
443
1725000
5000
To tylko kwestia znalezienia ich, pójścia tam i zrobienia z tym czegoś.
29:15
I know your head is spinning from all this stuff.
444
1730000
3000
Wiem, że kręci wam się w głowach od tego wszystkiego.
29:18
Yikes! So many big threats!
445
1733000
3000
Jejku! tyle wielkich zagrożeń!
29:21
The thing, I think, to remember, is September 11.
446
1736000
2000
Sprawą do zapamiętania jest, moim zdaniem, 11 września.
29:23
We don't want to get caught flat-footed again.
447
1738000
3000
Nie chcemy znowu być przyłapani bez przygotowania.
29:26
We know about this stuff.
448
1741000
2000
Wiemy o tym wszystkim.
29:28
Science has the power to predict the future in many cases now.
449
1743000
4000
Nauka ma moc przewidywania przyszłości w bardzo wielu sprawach.
29:32
Knowledge is power.
450
1747000
2000
Wiedza to potęga.
29:34
The worst thing we can do is say, jeez, I got enough to worry about
451
1749000
5000
Najgorsze, co możemy zrobić, to powiedzieć: jej, mam wystarczająco na głowie
29:39
without worrying about an asteroid. (Laughter)
452
1754000
6000
i bez martwienia się o asteroidy.
29:45
That's a mistake that could literally cost us our future.
453
1760000
3000
To błąd, który może kosztować nas dosłownie naszą przyszłość.
29:48
Thank you.
454
1763000
2000
Dziękuję.
ABOUT THE SPEAKER
Stephen Petranek - Technology forecasterStephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them.
Why you should listen
Writer and technologist Stephen Petranek became a reluctant doomsayer when his earliest TED Talk (“10 ways the world could end”) racked up 1.5 million views. But Petranek is in fact an optimist who believes that humanity will escape its predicaments -- literally. Within a century, he predicts that humans will have established a city of 80,000 on Mars: and that not only is that plausible, but it’s also inevitable.
Petranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.
More profile about the speakerPetranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.
Stephen Petranek | Speaker | TED.com