ABOUT THE SPEAKER
Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them.

Why you should listen
Writer and technologist Stephen Petranek became a reluctant doomsayer when his earliest TED Talk (“10 ways the world could end”) racked up 1.5 million views. But Petranek is in fact an optimist who believes that humanity will escape its predicaments -- literally. Within a century, he predicts that humans will have established a city of 80,000 on Mars: and that not only is that plausible, but it’s also inevitable.

Petranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.
More profile about the speaker
Stephen Petranek | Speaker | TED.com
TED2002

Stephen Petranek: 10 ways the world could end

Stephen Petranek: 10 cách thế giới này có thể kết thúc

Filmed:
1,928,845 views

Thế giới này sẽ kết thúc như thế nào? Stephen Petranek đưa ra những thách thức mà chúng ta phải đối mặt để bảo vệ nòi giống. Liệu chúng ta có bị quét sạch bởi 1 thiên thạch? Sự sụp đổ của các hệ sinh thái? Vậy còn máy gia tốc hạt nổi điên thì sao?
- Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:25
The advancesnhững tiến bộ that have takenLấy placeđịa điểm in astronomythiên văn học,
0
0
4000
Những tiến bộ trong thiên văn học,
00:29
cosmologyvũ trụ học and biologysinh học, in the last 10 yearsnăm,
1
4000
7000
vũ trụ học và sinh học trong 10 năm gần đây
00:36
are really extraordinarybất thường --
2
11000
4000
thật sự phi thường-
00:40
to the pointđiểm where we know more about our universevũ trụ and how it workscông trinh
3
15000
4000
tới điểm mà chúng tôi biết thêm về vũ trụ
của chúng ta và cách nó hoạt động
00:44
than manynhiều of you mightcó thể imaginetưởng tượng.
4
19000
6000
nhiều hơn những gì mà đa số các bạn
từng tưởng tượng.
00:50
But there was something elsekhác that I've noticednhận thấy
5
25000
3000
Nhưng có 1 điều mà tôi chú ý tới là
00:53
as those changesthay đổi were takinglấy placeđịa điểm, as people were startingbắt đầu to find out that
6
28000
3000
khi những thay đổi đó đang xảy ra,
khi con người bắt đầu tìm ra
00:56
hmmHmm ... yeah, there really is a blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of everymỗi galaxyThiên hà.
7
31000
5000
hmm...đúng rồi, thật sự có 1 lỗ đen ở trung tâm
của mỗi thiên hà.
01:01
The sciencekhoa học writersnhà văn and editorsbiên tập viên -- I shouldn'tkhông nên say sciencekhoa học writersnhà văn,
8
36000
3000
Các nhà văn khoa học và biên tập viên -
Tôi không nên nói là nhà văn khoa học,
01:04
I should say people who writeviết about sciencekhoa học --
9
39000
4000
tôi nên nói là những người viết về khoa học --
01:08
and editorsbiên tập viên would sitngồi down over a couplevợ chồng of beersbia,
10
43000
2000
và biên tập viên nên ngồi lại với nhau
uống vài cốc bia,
01:10
after a hardcứng day of work, and startkhởi đầu talkingđang nói about
11
45000
4000
sau một ngày làm việc vất vả và bắt đầu nói về
01:14
some of these incredibleđáng kinh ngạc perceptionsnhận thức about how the universevũ trụ workscông trinh.
12
49000
5000
một vài nhận thức đáng kinh ngạc về cách vũ trụ hoạt động.
01:19
And they would inevitablychắc chắn endkết thúc up in what I thought was a very bizarrekỳ lạ placeđịa điểm,
13
54000
5000
Và họ chắc chắn sẽ kết thúc cuộc trò chuyện
ở nơi mà tôi nghĩ đó là một nơi rất kì lạ,
01:24
whichmà is wayscách the worldthế giới could endkết thúc very suddenlyđột ngột.
14
59000
4000
cũng là các cách để nói rằng thế giới có thể
kết thúc rất bất ngờ.
01:28
And that's what I want to talk about todayhôm nay. (LaughterTiếng cười)
15
63000
5000
Và đó là những gì tôi muốn nói ngày hôm nay.
(Cười)
01:33
AhAh, you laughcười, you foolsCá tháng tư. (LaughterTiếng cười)
16
68000
7000
À, các bạn cười, các bạn bị lừa rồi. (Cười)
01:40
(VoiceGiọng nói: Can we finishhoàn thành up a little earlysớm?)
17
75000
2000
(Ai đó: Có thể kết thúc sớm hơn 1 tí được không?)
01:42
(LaughterTiếng cười) Yeah, we need the time!
18
77000
5000
(Cười) Đúng rồi, chúng ta cần thời gian!
01:47
StephenStephen PetranekPetranek: At first, it all seemeddường như a little fantasticalgiả tưởng to me, but after challengingthách thức a lot of these ideasý tưởng,
19
82000
6000
Stephen Petranek: Lúc đầu, mọi thứ tưởng chừng như
không tưởng với tôi, nhưng sau khi thử thách nhiều ý tưởng,
01:53
I beganbắt đầu to take a lot of them seriouslynghiêm túc. And then SeptemberTháng chín 11 happenedđã xảy ra,
20
88000
4000
tôi bắt đầu để ý tới vấn đề này nhiều hơn.
Và sự kiện 11/09 xảy ra,
01:57
and I thought, ahah, God,
21
92000
2000
tôi nghĩ, ôi Chúa ơi,
01:59
I can't go to the TEDTED conferencehội nghị and talk about how the worldthế giới is going to endkết thúc.
22
94000
3000
tôi không thể tới Hội nghị TED và nói về cách thế giới này kết thúc.
02:02
NobodyKhông ai wants to hearNghe that. Not after this!
23
97000
5000
Không ai muốn nghe về điều đó cả.
Nhất là sau sự kiện này!
02:07
And that got me into a discussionthảo luận with some other people, other scientistscác nhà khoa học,
24
102000
4000
Do đó tôi vướng vào 1 cuộc tranh luận với vài người khác,
một vài nhà khoa học,
02:11
about maybe some other subjectsđối tượng, and one of the guys I talkednói chuyện to,
25
106000
4000
ở 1 vài ngành khác nhau, và 1 người trong số họ bảo tôi,
02:15
who was a neuroscientistnhà thần kinh học, said,
26
110000
2000
ông ấy là nhà khoa học thần kinh, nói rằng,
02:17
"You know, I think there are a lot of solutionscác giải pháp to the problemscác vấn đề you broughtđưa up,"
27
112000
4000
"Anh biết đấy, tôi nghĩ có rất nhiều giải pháp cho những vấn đề
mà anh đang suy nghĩ tới."
02:21
and remindsnhắc nhở me of Michael'sMichael's talk yesterdayhôm qua
28
116000
4000
và điều đó nhắc tôi nhớ tới
bài nói chuyện của Michael hôm qua
02:25
and his mothermẹ sayingnói you can't have a solutiondung dịch if you don't have a problemvấn đề.
29
120000
4000
và mẹ anh ấy nói rằng bạn không thể có được giải pháp
nếu như bạn không có rắc rối.
02:29
So, we wentđã đi out looking for solutionscác giải pháp to wayscách that the worldthế giới mightcó thể endkết thúc tomorrowNgày mai,
30
124000
5000
Vì vậy chúng tôi đi tìm giải pháp cho những cách mà
thế giới có thể kết thúc vào ngày mai,
02:34
and lolo and beholdbehold, we foundtìm them.
31
129000
3000
và nhìn đây, chúng tôi đã tìm được chúng.
02:37
WhichMà leadsdẫn me to a videotapebăng thâu hình of a PresidentTổng thống BushTổng thống Bush
32
132000
6000
Điều này dẫn tôi tới 1 đoạn băng của Tổng thống Bush
02:43
pressnhấn conferencehội nghị from a couplevợ chồng of weekstuần agotrước.
33
138000
2000
họp báo vài tuần trước.
02:45
Can we runchạy that, AndrewAndrew?
34
140000
2000
Có thể cho chạy được không, Andrew?
02:47
PresidentTổng thống GeorgeGeorge W. BushTổng thống Bush: WhateverBất cứ điều gì it costschi phí to defendphòng thủ our securityBảo vệ,
35
142000
4000
Tổng thống George W.Bush: Bằng bất cứ giá nào để
bảo vệ an ninh của chúng ta,
02:51
and whateverbất cứ điều gì it costschi phí to defendphòng thủ our freedomsự tự do, we mustphải paytrả it.
36
146000
5000
và bất cứ giá nào để bảo vệ nền tự do độc lập,
chúng ta đều phải chấp nhận chi trả.
02:56
SPSP: I agreeđồng ý with the presidentchủ tịch.
37
151000
1000
SP: Tôi đồng ý với ông Tổng thống.
02:57
He wants two trillionnghìn tỉ dollarsUSD to protectbảo vệ us from terroristskẻ khủng bố nextkế tiếp yearnăm,
38
152000
6000
Ông ấy muốn chi 2 nghìn tỉ đô la để bảo vệ chúng ta
khỏi bọn khủng bố vào năm sau,
03:03
a two-trillion-dollarhai nghìn tỷ đô-la federalliên bang budgetngân sách, whichmà will landđất đai us back into deficitthâm hụt spendingchi tiêu realthực fastNhanh.
39
158000
6000
2 nghìn tỉ ngân sách liên bang sẽ làm chúng ta
thâm hụt rất nhanh.
03:09
But terroristskẻ khủng bố aren'tkhông phải the only threatmối đe dọa we faceđối mặt.
40
164000
3000
Nhưng khủng bố không phải là mối đe dọa
duy nhất mà chúng ta phải đối mặt.
03:12
There are really seriousnghiêm trọng calamitiestai nạn staringnhìn chằm chằm us in the eyemắt
41
167000
5000
Có những thiên tai đang nhắm thẳng vào chúng ta
03:17
that we're in the sametương tự kindloại of denialtừ chối about
42
172000
2000
mà chúng ta đang cố sức phủ nhận
03:19
that we were about terrorismkhủng bố, and what could'vecó thể happenedđã xảy ra on SeptemberTháng chín 11.
43
174000
6000
như đã từng phủ nhận về chủ nghĩa khủng bố,
và những việc có thể đã xảy ra vào ngày 11/09.
03:25
I would proposecầu hôn, thereforevì thế, that if we tooklấy 10 billiontỷ dollarsUSD
44
180000
6000
Tôi cho rằng, nếu chúng ta lấy 10 triệu đô la
03:31
from that 2.13 trillionnghìn tỉ dollarđô la budgetngân sách --
45
186000
3000
trong ngân sách 2,13 nghìn tỉ đô la ấy --
03:34
whichmà is two one hundredthshundredths of that budgetngân sách --
46
189000
6000
cỡ khoảng 2 phần trăm số tiền ấy --
03:40
and we doleddoled out a billiontỷ dollarsUSD to eachmỗi one of these problemscác vấn đề
47
195000
4000
và chúng tôi dùng 1 tỉ đô la cho mỗi một vấn đề
03:44
I'm going to talk to you about, the vastrộng lớn majorityđa số could be solvedđã được giải quyết,
48
199000
4000
mà tôi sắp trình bày, phần lớn có thể giải quyết được,
03:48
and the restnghỉ ngơi we could dealthỏa thuận with. So, I hopemong you find this bothcả hai fascinatinghấp dẫn --
49
203000
6000
và phần còn lại chúng ta có thể đối phó được.
Vì vậy tôi hy vọng bạn sẽ thấy nó vừa hấp dẫn
03:54
I'm fascinatedquyến rũ by this kindloại of stuffđồ đạc, I gottagotta admitthừa nhận --
50
209000
3000
tôi bị hấp dẫn bởi những thứ giống vậy, phải thừa nhận điều này-
03:57
to me these are Richard'sRichard's cockroachesgián.
51
212000
6000
với tôi đây là những con gián của Richard.
04:03
But I alsocũng thế hopemong, because I think the people in this roomphòng can literallynghĩa đen changethay đổi the worldthế giới,
52
218000
6000
Nhưng tôi cũng hy vọng, bởi vì tôi nghĩ những người ở đây
có thể thay đổi được thế giới,
04:09
I hopemong you take some of this stuffđồ đạc away with you,
53
224000
4000
tôi mong các bạn sẽ mang bên người những thứ này
04:13
and when you have an opportunitycơ hội to be influentialảnh hưởng,
54
228000
4000
và khi bạn có cơ hội để gây sức ảnh hưởng,
04:17
that you try to get some heavy-dutyđộ bền cao moneytiền bạc spentđã bỏ ra on some of these ideasý tưởng.
55
232000
4000
bạn sẽ cố gắng làm cho 1 số tiền lớn được chi
cho một vài ý tưởng này.
04:21
So let's startkhởi đầu. NumberSố 10: we losethua the will to survivetồn tại.
56
236000
9000
Bắt đầu nào. Số 10: Chúng ta mất ý chí sinh tồn.
04:30
We livetrực tiếp in an incredibleđáng kinh ngạc agetuổi tác of modernhiện đại medicinedược phẩm.
57
245000
3000
Chúng ta đang sống trong thời đại đáng kinh ngạc
của y học hiện đại.
04:33
We are all much healthierkhỏe mạnh hơn than we were 20 yearsnăm agotrước.
58
248000
4000
Chúng ta khỏe mạnh hơn 20 năm trước đây.
04:37
People around the worldthế giới are gettingnhận được better medicinedược phẩm --
59
252000
5000
Loài người đang được hưởng nền y học tốt hơn,
04:42
but mentallytinh thần, we're fallingrơi xuống apartxa nhau.
60
257000
3000
nhưng về mặt tinh thần, chúng ta đang đổ vỡ.
04:45
The WorldTrên thế giới HealthSức khỏe OrganizationTổ chức now estimatesước tính
61
260000
2000
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính
04:47
that one out of fivesố năm people on the planethành tinh is clinicallylâm sàng depressedsuy sụp.
62
262000
6000
khoản 1/5 số người đang sống trên hành tinh này
đang bị trầm cảm lâm sàng.
04:53
And the WorldTrên thế giới HealthSức khỏe OrganizationTổ chức alsocũng thế saysnói that depressionPhiền muộn is the
63
268000
5000
Và WHO cho rằng trầm cảm là
04:58
biggestlớn nhất epidemicustaw teraz teraz that humankindloài người has ever facedphải đối mặt.
64
273000
6000
1 đại dịch mà nhân loại từng đối mặt.
05:04
SoonSớm, geneticdi truyền breakthroughsđột phá and even better medicinedược phẩm
65
279000
3000
Gần đây, những đột phá về di truyền và thậm chí
các phương pháp chữa bệnh tốt hơn
05:07
are going to allowcho phép us to think of 100 as a normalbình thường lifespantuổi thọ.
66
282000
6000
cho phép chúng ta nghĩ tới tuổi thọ trung bình là 100.
05:13
A femalegiống cái childđứa trẻ bornsinh ra tomorrowNgày mai, on averageTrung bình cộng -- mediantrung bình -- will livetrực tiếp to agetuổi tác 83.
67
288000
8000
Một bé gái được sinh vào ngày mai, sẽ sống được
tới tuổi 83.
05:21
Our life longevitytuổi thọ is going up almosthầu hết a yearnăm for everymỗi yearnăm that passesvượt qua.
68
296000
5000
Tuổi thọ tăng thêm gần như 1 năm cho mỗi năm đã qua.
05:26
Now the problemvấn đề with all of this, gettingnhận được olderlớn hơn,
69
301000
2000
Hiện nay vấn đề cho tất cả điều này, trở nên già đi,
05:28
is that people over 65 are the mostphần lớn likelycó khả năng people to commitcam kết suicidetự tử.
70
303000
5000
là những người trên 65 có xu hướng tự tử nhiều nhất.
05:33
So, what are the solutionscác giải pháp?
71
308000
2000
Vậy nên, giải pháp là gì?
05:35
We don't really have mentaltâm thần healthSức khỏe insurancebảo hiểm in this countryQuốc gia,
72
310000
3000
Chúng ta thật sự không có bảo hiểm sức khỏe tinh thần
tại quốc gia này,
05:38
and it's -- (ApplauseVỗ tay) -- it's really a crimetội ác.
73
313000
4000
và nó -- (Vỗ tay)-- thật sự là 1 tội ác.
05:42
Something like 98 percentphần trăm of all people with depressionPhiền muộn,
74
317000
4000
Thỉnh thoảng khoảng 98% bệnh nhân trầm cảm,
05:46
and I mean really severenghiêm trọng depressionPhiền muộn
75
321000
1000
và ý của tôi là trầm cảm nặng
05:47
-- I have a friendngười bạn with stunninglytuyệt vời severenghiêm trọng depressionPhiền muộn
76
322000
5000
- tôi có 1 người bạn bị trầm cảm nặng
05:52
-- this is a curablecó thể chữa được diseasedịch bệnh, with presenthiện tại medicinedược phẩm and presenthiện tại technologyCông nghệ.
77
327000
4000
- và nó là 1 bệnh có thể chữa được, với nền y học hiện tại
và khoa học kĩ thuật hiện tại.
05:56
But it is oftenthường xuyên a combinationsự phối hợp of talk therapytrị liệu and pillsthuốc.
78
331000
4000
Nhưng cách chữa trị thường là sự kết hợp của
liệu pháp trò chuyện và thuốc.
06:00
PillsViên thuốc alonemột mình don't do it, especiallyđặc biệt in clinicallylâm sàng depressedsuy sụp people.
79
335000
5000
Chỉ sử dụng thuốc thì không thể khỏi được,
nhất là những trường hợp bệnh nhân (BN) trầm cảm lâm sàng.
06:05
You oughtnên to be ablecó thể to go to a psychiatristbác sĩ tâm thần or a psychologistnhà tâm lý học,
80
340000
4000
Bạn phải đến bác sĩ tâm lý hay nhà tâm thần học,
06:09
and put down your 10-dollar-dollar copaycopay, and get treatedđã xử lý,
81
344000
2000
thanh toán 10 đô la và được chữa trị,
06:11
just like you do when you got a cutcắt tỉa on your armcánh tay. It's ridiculousnực cười.
82
346000
4000
cũng giống như khi bạn có 1 vết cắt trên tay.
Điều này rất buồn cười.
06:15
SecondlyThứ hai, drugthuốc uống companiescác công ty are not going to developphát triển, xây dựng really sophisticatedtinh vi
83
350000
5000
Thứ nhì, những công ty dược sẽ không thực sự phát triển
06:20
psychoactivetâm thần drugsma túy. We know that mostphần lớn mentaltâm thần illnessesbệnh tật have a biologicalsinh học
84
355000
7000
các thuốc kích thích thần kinh. Chúng ta đều biết hầu hết
các chứng bệnh tâm thần có
06:27
componentthành phần that can be dealtxử lý with.
85
362000
3000
yếu tố môi trường để đối phó.
06:30
And we know just an amazingkinh ngạc amountsố lượng more about the brainóc now than we
86
365000
3000
Và chúng tôi biết nhiều thêm chỉ 1 lượng đáng ngạc nhiên
về bộ não hiện tại
06:33
did 10 yearsnăm agotrước. We need a pump-pushMáy bơm đẩy from the federalliên bang governmentchính quyền,
87
368000
5000
so với 10 năm trước. Chúng ta cần 1 động lực
từ chính quyền liên bang
06:38
throughxuyên qua NIHNIH and NationalQuốc gia ScienceKhoa học -- NSFNSF --
88
373000
5000
thông qua NIH và Khoa học Quốc gia - NSF -
06:43
and placesnơi like that to startkhởi đầu helpinggiúp the drugthuốc uống companiescác công ty
89
378000
2000
để hỗ trợ các công ty thuốc
06:45
developphát triển, xây dựng some advancednâng cao psychoactivetâm thần drugsma túy.
90
380000
4000
phát triển 1 vài thuốc kích thích thần kinh.
06:49
MovingDi chuyển on. NumberSố ninechín -- don't laughcười -- aliensngười ngoài hành tinh invadexâm chiếm EarthTrái đất.
91
384000
5000
Tiếp theo đó. Số 9 - đừng cười nhé -
người ngoài hành tinh xâm lược Trái Đất.
06:54
TenMười yearsnăm agotrước, you couldn'tkhông thể have foundtìm an astronomernhà thiên văn học --
92
389000
3000
10 năm trước, bạn không thể tìm được 1 thiên thạch,
06:57
well, very fewvài astronomersnhà thiên văn học -- in the worldthế giới who would'venào đã told you that
93
392000
3000
rất ít các nhà thiên văn học - trên Trái Đất nói với bạn rằng
07:00
there are any planetsnhững hành tinh anywhereở đâu outsideở ngoài our solarhệ mặt trời systemhệ thống.
94
395000
4000
có những hành tinh khác ngoài hệ Mặt Trời của chúng ta.
07:04
1995, we foundtìm threesố ba. The countđếm now is up to 80 --
95
399000
4000
1995, chúng tôi tìm thấy 3 cái. Bây giờ con số đã tăng lên 80 --
07:08
we're findingPhát hiện about two or threesố ba a monththáng.
96
403000
4000
chúng tôi tìm được khoảng 2 3 cái mỗi tháng.
07:12
All of the onesnhững người we'vechúng tôi đã foundtìm, by the way, are in this little, teenythiếu niên, tinynhỏ bé cornergóc where we livetrực tiếp,
97
407000
3000
Nhân tiện, tất cả những thiên thạch chúng tôi tìm thấy
nằm ở 1 góc bé xíu nơi chúng ta đang sinh sống,
07:15
in the MilkySữa Way. There mustphải be millionshàng triệu of planetsnhững hành tinh in the MilkySữa Way,
98
410000
6000
trong Dải Ngân Hà. Có tới cả triệu hành tinh trong
Dải Ngân Hà,
07:21
and as CarlCarl SaganSagan insistedkhăng khăng for manynhiều yearsnăm,
99
416000
3000
như Carl Sagan đã khẳng định nhiều năm,
07:24
and was laughedcười at for it, there mustphải be billionshàng tỷ and billionshàng tỷ in the universevũ trụ.
100
419000
5000
và bị người khác cười nhạo vì điều đó,
có hàng triệu hành tinh như thế trong vũ trụ.
07:29
In a fewvài yearsnăm, NASANASA is going to launchphóng fourbốn or fivesố năm telescopeskính thiên văn out to JupiterSao Mộc,
101
424000
4000
Trong 1 vài năm tới, NASA sẽ khởi động
4 hoặc 5 kính viễn vọng ra khỏi sao Mộc,
07:33
where there's lessít hơn dustbụi bặm, and startkhởi đầu looking for Earth-likeGiống như trái đất planetsnhững hành tinh,
102
428000
4000
nơi có rất ít bụi, và bắt đầu tìm kiếm hành tinh
giống Trái Đất,
07:37
whichmà we cannotkhông thể see with presenthiện tại technologyCông nghệ, norcũng không detectphát hiện.
103
432000
4000
điều mà chúng ta không thể thấy với công nghệ hiện tại
cũng như phát hiện được.
07:41
It's becomingtrở thành obvioushiển nhiên that the chancecơ hội that life does not existhiện hữu elsewhereở nơi khác in the universevũ trụ,
104
436000
8000
Nó đang trở nên rõ ràng hơn khi mà cơ hội tồn tại cuộc sống
ở 1 nơi khác ngoài vũ trụ là không có,
07:49
and probablycó lẽ fairlycông bằng closegần to us, is a fairlycông bằng remotexa ideaý kiến.
105
444000
4000
và có lẽ khá gần với chúng ta, đó là 1 ý tưởng khá xa vời.
07:53
And the chancecơ hội that some of it isn't more intelligentthông minh than ourscủa chúng tôi is alsocũng thế a remotexa ideaý kiến.
106
448000
6000
Và cơ hội có 1 loài sinh vật thông minh hơn cả loài người
cũng rất hiếm khi xảy ra.
07:59
RememberHãy nhớ, we'vechúng tôi đã only been an advancednâng cao civilizationnền văn minh --
107
454000
2000
Nên nhớ rằng, chúng ta chỉ là một nền văn minh tiên tiến
08:01
an industrialcông nghiệp civilizationnền văn minh, if you would -- for 200 yearsnăm.
108
456000
4000
1 nền văn minh công nghiệp trong vòng 200 năm.
08:05
AlthoughMặc dù everymỗi time I go to PompeiiPompeii, I'm amazedkinh ngạc that they had
109
460000
3000
Mặc dù mỗi lần tôi ghé Pompeii, tôi bị bất ngờ bởi
08:08
the equivalenttương đương of a McDonald'sMcDonald's on everymỗi streetđường phố cornergóc, too.
110
463000
2000
họ cũng có cửa hàng McDonald's trên mỗi góc phố.
08:10
So, I don't know how much civilizationnền văn minh really has progressedtiến triển sincekể từ ADQUẢNG CÁO 79,
111
465000
4000
Vì vậy, tôi không biết nền văn minh đã tiến bộ như thế nào
từ năm 79 sau Công nguyên
08:14
but there's a great likelihoodkhả năng. I really believe this,
112
469000
4000
nhưng có 1 sự tương đồng khá lớn,
tôi thực sự tin vào điều này,
08:18
and I don't believe in aliensngười ngoài hành tinh, and I don't believe there are any aliensngười ngoài hành tinh on the EarthTrái đất
113
473000
5000
và tôi không tin có người ngoài hành tinh,
và tôi không tin có người ngoài hành tinh trên Trái Đất
08:23
or anything like that. But there's a likelihoodkhả năng that we will confrontđối đầu a
114
478000
3000
hay bất cứ thứ gì đại loại vậy.
Nhưng sẽ có khả năng chúng ta sẽ đối mặt
08:26
civilizationnền văn minh that is more intelligentthông minh than our ownsở hữu.
115
481000
3000
1 nền văn minh còn phát triển hơn cả chúng ta hiện giờ.
08:29
Now, what will happenxảy ra? What if they come to, you know,
116
484000
4000
Bây giờ, chuyện gì sẽ xảy ra? Nếu họ tới đây,
bạn biết đó,
08:33
suckhút up our oceansđại dương for the hydrogenhydro?
117
488000
3000
hút sạch các đại dương để tạo hydro?
08:36
And swatswat us away like fliesruồi, the way we swatswat away fliesruồi when we go into
118
491000
3000
Và đập chúng ta như đập ruồi, như cách mà ta
đuổi ruồi khi đi vào
08:39
the rainforestrừng nhiệt đới and startkhởi đầu loggingkhai thác gỗ it.
119
494000
3000
rừng mưa và bắt đầu xâm nhập nó.
08:42
We can look at our ownsở hữu historylịch sử. The latemuộn physicistnhà vật lý GerardGerard O'NeillO'Neill said,
120
497000
5000
Chúng ta có thể nhìn vào lịch sử của chúng ta.
Nhà vật lý học hiện đại Gerard O'Neill nói rằng
08:47
"AdvancedNâng cao WesternTây civilizationnền văn minh has had a destructivephá hoại effecthiệu ứng
121
502000
3000
"Nền văn minh phương Tây tiến bộ có tác động tiêu cực
08:50
on all primitivenguyên thủy civilizationsnền văn minh it has come in contacttiếp xúc with,
122
505000
4000
với các nền văn minh cổ đại mà nó từng tiếp xúc,
08:54
even in those casescác trường hợp where everymỗi attemptcố gắng was madethực hiện
123
509000
3000
ngay cả những trường hợp mỗi nỗ lực đã được thực hiện
08:57
to protectbảo vệ and guardbảo vệ the primitivenguyên thủy civilizationnền văn minh."
124
512000
5000
để bảo vệ và giữ gìn nền văn minh cổ đại."
09:02
If the aliensngười ngoài hành tinh come visitingthăm viếng, we're the primitivenguyên thủy civilizationnền văn minh.
125
517000
4000
Nếu người ngoài hành tinh đến thăm quan,
chúng ta là nền văn minh cổ đại.
09:06
So, what are the solutionscác giải pháp to this? (LaughterTiếng cười)
126
521000
9000
Vậy, giải pháp cho vấn đề này là gì? (Cười)
09:15
Thank God you can all readđọc!
127
530000
3000
Đội ơn Chúa trời các bạn đều biết đọc!
09:18
It mayTháng Năm seemhình như ridiculousnực cười, but we have a really lousytồi tệ historylịch sử of anticipatingdự đoán things like this
128
533000
7000
Nó có thể vô lý nhưng chúng ta có 1 lịch sử thật sự tệ hại
của những dự đoán như thế này
09:25
and actuallythực ra beingđang preparedchuẩn bị for them.
129
540000
2000
và đã chuẩn bị sẵn sàng để đối phó.
09:27
How much energynăng lượng and moneytiền bạc does it take to actuallythực ra have a plankế hoạch
130
542000
3000
Cần bao nhiêu năng lượng và tiền bạc để thực sự
lên kế hoạch
09:30
to negotiateđàm phán with an advancednâng cao speciesloài?
131
545000
5000
đàm phán với sinh vật tiến bộ này?
09:35
SecondlyThứ hai -- and you're going to hearNghe more from me about this --
132
550000
4000
Thứ hai - và bạn sẽ nghe tôi nói về nó nhiều hơn -
09:39
we have to becometrở nên an outward-lookingra nước ngoài, tìm kiếm, space-faringkhông gian-faring. nationquốc gia.
133
554000
3000
chúng ta phải trở thành 1 dân tộc hướng ngoại,
tìm kiếm các không gian ngoài vũ trụ.
09:42
We have got to developphát triển, xây dựng the
134
557000
1000
Chúng ta phải phát triển
09:43
ideaý kiến that the EarthTrái đất doesn't last forevermãi mãi,
135
558000
3000
ý tưởng Trái Đất không tồn tại mãi mãi,
09:46
our sunmặt trời doesn't last forevermãi mãi.
136
561000
2000
Mặt Trời của chúng ta không cháy mãi mãi.
09:48
If we want humanitynhân loại to last forevermãi mãi, we have to colonizethuộc địa the MilkySữa Way.
137
563000
5000
Nếu chúng ta muốn nhân loại mãi mãi tồn tại,
chúng ta phải xâm chiến toàn bộ Dải Ngân Hà.
09:53
And that is not something that is beyondvượt ra ngoài comprehensionhiểu at this pointđiểm.
138
568000
6000
Và đó không phải là thứ vượt quá sự thông hiểu
tại thời điểm này.
09:59
(ApplauseVỗ tay)
139
574000
3000
(Vỗ tay)
10:02
It'llNó sẽ alsocũng thế help us a lot, if we meetgặp an advancednâng cao civilizationnền văn minh alongdọc theo the way,
140
577000
4000
Nó cũng sẽ giúp chúng ta rất nhiều, nếu chúng ta bắt gặp 1
nền văn minh tiến bộ trong tương lai,
10:06
if we're tryingcố gắng to be an advancednâng cao civilizationnền văn minh. NumberSố eighttám --
141
581000
3000
nếu chúng ta cố gắng trở thành 1 nền văn minh tiến bộ.
Số tám --
10:09
(VoiceGiọng nói: SteveSteve, that's what I'm doing after TEDTED.) (LaughterTiếng cười) (ApplauseVỗ tay)
142
584000
6000
(Ai đó: Steve, đây là những gì tôi đang làm sau TED.)
(cười) (Vỗ tay)
10:15
SPSP: You've got it! You've got the jobviệc làm.
143
590000
3000
SP: Bạn đã làm được! Bạn đã tìm được việc.
10:18
NumberSố eighttám: the ecosystemhệ sinh thái collapsessụp đổ.
144
593000
2000
Thứ 8: các hệ sinh thái sụp đổ.
10:20
Last JulyTháng bảy, in ScienceKhoa học, the journaltạp chí ScienceKhoa học,
145
595000
5000
Tháng 7 vừa rồi, trên báo Khoa học,
10:25
19 oceanographersOceanographers publishedđược phát hành a very, very unusualbất thường articlebài báo.
146
600000
3000
19 nhà đại dương học công bố 1 bài viết rất bất thường.
10:28
It wasn'tkhông phải là really a researchnghiên cứu reportbài báo cáo; it was a screedscreed.
147
603000
3000
Nó không hẳn là kết quả của 1 nghiên cứu,
nó là 1 bài diễn văn.
10:31
They said, we'vechúng tôi đã been looking at the oceansđại dương for a long time now,
148
606000
3000
Họ nói rằng: "Chúng tôi đã quan sát các đại dương
trong 1 thời gian dài,
10:34
and we want to tell you they're not in troublerắc rối, they're nearở gần collapsesự sụp đổ.
149
609000
4000
và chúng tôi muốn nói với bạn rằng, chúng không có vấn đề gì,
chúng chỉ gần với sự sụp đổ mà thôi.
10:38
ManyNhiều other ecosystemshệ sinh thái on EarthTrái đất are in realthực, realthực dangernguy hiểm.
150
613000
6000
Các hệ sinh thái khác trên Trái Đất
đang trong tình trạng cực kì nguy hiểm.
10:44
We're livingsống in a time of masskhối lượng extinctionssự tuyệt chủng that exceedsvượt quá the fossilhóa thạch recordghi lại
151
619000
3000
Chúng ta đang sống trong thời đại của những vụ tuyệt chủng lớn
vượt quá các mẫu hóa thạch
10:47
by a factorhệ số of 10,000.
152
622000
3000
gấp 10 000 lần.
10:50
We have lostmất đi 25 percentphần trăm of the uniqueđộc nhất speciesloài in HawaiiHawaii in the last 20 yearsnăm.
153
625000
5000
Chúng ta đã mất 25% các loài quý hiếm ở Hawaii 20 năm qua.
10:55
CaliforniaCalifornia is expectedkỳ vọng to losethua 25 percentphần trăm of its speciesloài in the nextkế tiếp 40 yearsnăm.
154
630000
6000
California được dự báo sẽ mất 25% các loài sinh vật
trong 40 năm nữa.
11:01
SomewhereMột nơi nào đó in the AmazonAmazon forestrừng is the marginallềnh bềnh treecây.
155
636000
4000
Đâu đó trong rừng Amazon là hàng rào bằng cây.
11:05
You cutcắt tỉa down that treecây, the rainmưa forestrừng collapsessụp đổ as an ecosystemhệ sinh thái.
156
640000
4000
Bạn đốn hạ những cái cây ấy, hệ sinh thái rừng mưa sẽ sụp đổ.
11:09
There's really a treecây like that out there. That's really what it comesđến to.
157
644000
3000
Ngoài kia cũng có 1 cái cây như vậy.
Đó là những gì thật sự xảy ra.
11:12
And when that ecosystemhệ sinh thái collapsessụp đổ, it could take a majorchính ecosystemhệ sinh thái with it,
158
647000
5000
Và khi hệ sinh thái đó sụp đổ, nó có thể làm mất đi
1 hệ sinh thái lớn với nó,
11:17
like our atmospherekhông khí. So, what do we do about this? What are the solutionscác giải pháp?
159
652000
7000
như bầu khí quyển của chúng ta. Vậy chúng ta phải làm gì?
Những giải pháp cho vấn đề này là gì?
11:24
There is some modelingmô hình hóa of ecosystemshệ sinh thái going on now.
160
659000
3000
Có 1 vài mô hình của các hệ sinh thái như vậy.
11:27
The problemvấn đề with ecosystemshệ sinh thái is that we understandhiểu không them so poorlykém,
161
662000
5000
Vấn đề với chúng là chúng ta biết quá ít về chúng,
11:32
that we don't know they're really in troublerắc rối untilcho đến it's almosthầu hết too latemuộn.
162
667000
4000
do đó chúng ta không biết được chúng thực sự gặp rắc rối
cho tới khi mọi việc đã quá trễ.
11:36
We need to know earliersớm hơn that they're gettingnhận được in troublerắc rối,
163
671000
4000
Chúng ta cần biết sớm hơn khi chúng đang gặp rắc rối,
11:40
and we need to be ablecó thể to pumpmáy bơm possiblekhả thi solutionscác giải pháp into modelsmô hình.
164
675000
4000
và chúng ta cần có khả năng đưa các giải pháp
vào các mô hình đó.
11:44
And with the kindloại of computingtính toán powerquyền lực we have now,
165
679000
3000
Và với kiểu quyền lực chúng tôi đang có hiện nay,
11:47
there is, as I say, some of this going on, but it needsnhu cầu moneytiền bạc.
166
682000
3000
như tôi đã nói, có 1 vài việc đang được tiến hành,
nhưng chúng cần tiền.
11:50
NationalQuốc gia ScienceKhoa học FoundationNền tảng needsnhu cầu to say -- you know,
167
685000
3000
Quỹ Khoa học Quốc gia cần phải lên tiếng, bạn biết đó -
11:53
almosthầu hết all the moneytiền bạc that's spentđã bỏ ra on sciencekhoa học in this countryQuốc gia
168
688000
3000
hầu như tất cả số tiền đầu tư cho khoa học ở đất nước này
11:56
comesđến from the federalliên bang governmentchính quyền, one way or anotherkhác.
169
691000
3000
tới từ Chính phủ liên bang, không bằng cách này
cũng bằng cách khác.
11:59
And they get to prioritizeưu tiên, you know?
170
694000
2000
Và họ có quyền ưu tiên, bạn biết đó?
12:01
There are people at the NationalQuốc gia ScienceKhoa học FoundationNền tảng
171
696000
1000
Đây là những người trong Quỹ Khoa học Quốc gia
12:02
who get to say, this is the mostphần lớn importantquan trọng thing.
172
697000
3000
được nhắc tới, đây là điều quan trọng nhất.
12:05
This is one of the things they oughtnên to be thinkingSuy nghĩ more about.
173
700000
2000
Đây là 1 trong những thứ họ phải suy nghĩ tới.
12:07
SecondlyThứ hai, we need to createtạo nên hugekhổng lồ biodiversityđa dạng sinh học reservesdự trữ on the planethành tinh,
174
702000
3000
Thứ nhì, chúng ta cần tạo nên sự dự trữ đa dạng
sinh học trên hành tinh
12:10
and startkhởi đầu movingdi chuyển them around.
175
705000
2000
và bắt đầu di chuyển chúng vòng quanh.
12:12
There's been an experimentthí nghiệm for the last fourbốn or fivesố năm yearsnăm on the GeorgesGeorges BankNgân hàng,
176
707000
4000
Đã có 1 thí nghiệm 4 - 5 năm trước ở bờ sông Georges
12:16
or the GrandGrand BanksNgân hàng off of NewfoundlandNewfoundland. It's a no-takekhông-đi fishingCâu cá zonevùng.
177
711000
4000
hay bờ sông Grand ở Newfoundland. Nó là vùng cấm câu cá.
12:20
They can't fishcá there for a radiusbán kính of 200 milesdặm.
178
715000
3000
Họ không thể câu cá ở đây trong bán kính 200 dặm.
12:23
And an amazingkinh ngạc thing has happenedđã xảy ra: almosthầu hết all the fishcá have come back,
179
718000
3000
Và chuyện thú vị đã xảy ra: hầu như các loài cá đều trở lại
12:26
and they're reproducingtái tạo like crazykhùng. We're going to have to startkhởi đầu doing this
180
721000
4000
và sinh sản điên cuồng. Chúng ta cần bắt đầu làm điều này
12:30
around the globequả địa cầu. We're going to have to have no-takekhông-đi zoneskhu vực.
181
725000
2000
vòng quanh thế giới. Chúng ta sẽ có những khu vực cấm.
12:32
We're going to have to say, no more loggingkhai thác gỗ in the AmazonAmazon for 20 yearsnăm.
182
727000
4000
Chúng tôi phải nói điều này,
không thả neo ở Amazon trong vòng 20 năm tới.
12:36
Let it recoverbình phục, before we startkhởi đầu loggingkhai thác gỗ again.
183
731000
2000
Hãy để chúng hồi phục,
trước khi chúng ta bắt đầu hủy hoại lần nữa.
12:38
(ApplauseVỗ tay)
184
733000
6000
(Vỗ tay)
12:44
NumberSố sevenbảy: particlehạt acceleratorMáy gia tốc mishaprủi ro.
185
739000
4000
Số 7: hạt gia tốc rủi ro.
12:48
You all remembernhớ lại TedTed KaczynskiKaczyński, the UnabomberUnabomber?
186
743000
3000
Tất cả các bạn có nhớ Ted Kaczynski, Unabomber chứ?
12:51
One of the things he ravedraved about was that a particlehạt acceleratorMáy gia tốc experimentthí nghiệm
187
746000
4000
Một trong những thứ ông ta ca ngợi là thí nghiệm
về máy gia tốc hạt
12:55
could go haywireHaywire and setbộ off a chainchuỗi reactionphản ứng that would destroyhủy hoại the worldthế giới.
188
750000
5000
có thể trở nên nguy hiểm và khởi động chuỗi phản ứng
có thể tiêu diệt cả hành tinh.
13:00
A lot of very sober-mindedđầu óc tỉnh táo physicistsnhà vật lý, believe it or not,
189
755000
2000
Có rất nhiều nhà vật lý học tỉnh táo,
tin hay không tùy bạn,
13:02
have had exactlychính xác the sametương tự thought.
190
757000
3000
có cùng 1 suy nghĩ với ông ta.
13:05
This springmùa xuân -- there's a colliderMáy gia tốc at BrookhavenBrookhaven, on Long IslandĐảo --
191
760000
3000
Mùa xuân năm nay, có 1 máy gia tốc hạt ở
Brookahven, trên đảo Long Island,
13:08
this springmùa xuân, it's going to have an experimentthí nghiệm in whichmà it createstạo ra blackđen holeslỗ hổng.
192
763000
4000
sẽ có 1 thí nghiệm tạo nên những hố đen.
13:12
They are expectingmong đợi to createtạo nên little, tinynhỏ bé blackđen holeslỗ hổng.
193
767000
4000
Họ dự đoán sẽ tạo nên những hố đen nhỏ.
13:16
They expectchờ đợi them to evaporatebốc hơi. (LaughterTiếng cười)
194
771000
7000
Họ dự đoán rằng chúng sẽ bay hơi
(cười)
13:23
I hopemong they're right. (LaughterTiếng cười)
195
778000
3000
Tôi hy vọng họ đoán đúng.
(cười)
13:26
Other colliderMáy gia tốc experimentsthí nghiệm -- there's one that's going to take placeđịa điểm nextkế tiếp summermùa hè
196
781000
4000
Những thí nghiệm gia tốc hạt khác - 1 cái sẽ diễn ra
vào mùa hè tới
13:30
at CERNCERN -- have the possibilitykhả năng of creatingtạo something calledgọi là strangeletsstrangelets,
197
785000
4000
tại CERN - có khả năng tạo nên thứ gì đó gọi là "strangelet"
13:34
whichmà are kindloại of like antimatterphản vật chất. WheneverBất cứ khi nào they hitđánh other mattervấn đề, they destroyhủy hoại it
198
789000
4000
là 1 kiểu phản vật chất, khi chúng chạm vào 1 vật,
chúng có thể phá hủy
13:38
and obliteratebôi it. MostHầu hết physicistsnhà vật lý say that the acceleratorsmáy gia tốc we have now
199
793000
4000
và tiêu diệt nó. Hầu hết các nhà vật lý học nói rằng
những máy gia tốc mà chúng ta có hiện nay
13:42
are not really powerfulquyền lực enoughđủ to createtạo nên blackđen holeslỗ hổng and strangeletsstrangelets
200
797000
3000
không đủ mạnh để tạo nên những lỗ đen và phản vật chất
13:45
that we need to worrylo about, and they're probablycó lẽ right.
201
800000
3000
mà chúng ta cần phải quan tâm đến,
và có lẽ họ đúng.
13:48
But, all around the worldthế giới, in JapanNhật bản, in CanadaCanada,
202
803000
4000
Nhưng trên khắp thế giới, tại Nhật, tại Canada,
13:52
there's talk about this, of revivingphục hồi this in the UnitedVương StatesTiểu bang.
203
807000
2000
có những bài phát biểu về chúng về việc phục hồi
chúng tại Mỹ.
13:54
We shutđóng lại one down that was going to be biglớn.
204
809000
2000
Chúng ta ngưng 1 máy lớn.
13:56
But there's talk of buildingTòa nhà very biglớn acceleratorsmáy gia tốc.
205
811000
4000
Nhưng có những lời bàn tán về việc xây dựnng
những máy gia tốc cực lớn.
14:00
What can we do about this? What are the solutionscác giải pháp?
206
815000
3000
Chúng ta có thể làm gì được gì? Giải pháp là gì?
14:03
We'veChúng tôi đã got the foxcáo watchingxem the henhousehenhouse here.
207
818000
2000
Chúng ta có những thông tin nội bộ ở đây.
14:05
We need to -- we need the advicekhuyên bảo of particlehạt physicistsnhà vật lý to talk about particlehạt physicsvật lý
208
820000
6000
Chúng ta cần lời khuyên của những nhà vật lý hạt nhân
để nói về vật lý hạt nhân
14:11
and what should be donelàm xong in particlehạt physicsvật lý,
209
826000
2000
và những việc có thể làm với vật lý hạt nhân,
14:13
but we need some outsideở ngoài thinkingSuy nghĩ and watchdoggingwatchdogging
210
828000
5000
nhưng chúng ta cần phải nghĩ thoáng ra và kiểm soát
14:18
of what's going on with these experimentsthí nghiệm.
211
833000
3000
những thí nghiệm này đang làm gì.
14:21
SecondlyThứ hai, we have a naturaltự nhiên laboratoryphòng thí nghiệm surroundingxung quanh the EarthTrái đất.
212
836000
3000
Thứ nhì, chúng ta có 1 phòng thí nghiệm tự nhiên
xung quanh Trái Đất.
14:24
We have an electromagneticđiện từ fieldcánh đồng around the EarthTrái đất,
213
839000
2000
Chúng ta có từ trường xung quanh Trái Đất,
14:26
and it's constantlyliên tục bombardedném bom by high-energynăng lượng cao particlescác hạt, like protonsproton.
214
841000
5000
và nó liên tục bị bắn phá bởi các hạt năng lượng cao, như proton.
14:31
And in my opinionquan điểm, we don't spendtiêu enoughđủ time
215
846000
4000
Và theo tôi, chúng ta không có đủ thời gian
14:35
looking at that naturaltự nhiên laboratoryphòng thí nghiệm and figuringtìm kiếm out first what's safean toàn to do on EarthTrái đất.
216
850000
7000
để nhìn vào phòng thí nghiệm tự nhiên ấy và tìm ra
cái gì an toàn để thực hiện trên Trái Đất.
14:42
NumberSố sixsáu: biotechcông nghệ sinh học disasterthảm họa.
217
857000
3000
Số 6: Tai họa sinh học.
14:45
It's one of my favoriteyêu thích onesnhững người, because we'vechúng tôi đã donelàm xong severalmột số storiesnhững câu chuyện on BtBT cornNgô.
218
860000
3000
Đây là 1 trong những cái tôi thích nhất, bởi vì chúng ta
đã có 1 vài vụ trên bắp Bt.
14:48
BtBT cornNgô is a cornNgô that createstạo ra its ownsở hữu pesticidethuốc trừ sâu to killgiết chết a cornNgô borerborer.
219
863000
6000
Bắp Bt là loại bắp có thể tự tạo ra thuốc trừ sâu cho chính nó
để giết rệp bắp.
14:54
You mayTháng Năm of heardnghe of it -- heardnghe it calledgọi là StarLinkStarLink,
220
869000
4000
Bạn có thể đã nghe về nó rồi - dưới cái tên StarLink,
14:58
especiallyđặc biệt when all those tacotaco shellsvỏ were takenLấy out of the supermarketssiêu thị
221
873000
4000
đặc biệt khi tất cả những vỏ bánh taco loại khỏi siêu thị
15:02
about a yearnăm and a halfmột nửa agotrước.
222
877000
2000
khoảng một năm rưỡi gần đây.
15:04
This stuffđồ đạc was supposedgiả định to only be feednuôi for animalsđộng vật in the UnitedVương StatesTiểu bang,
223
879000
4000
Thứ này được cho là làm thức ăn động vật tại Mỹ,
15:08
and it got into the humanNhân loại foodmón ăn supplycung cấp, and somebodycó ai should'venên đã figuredhình dung out
224
883000
4000
và nó lọt vào nguồn cung cấp thức ăn cho con người,
và có ai đó tìm ra được rằng
15:12
that it would get in the humanNhân loại foodmón ăn supplycung cấp very easilydễ dàng.
225
887000
3000
nó lọt vào nguồn cung cấp thức ăn cho người rất dễ dàng.
15:15
But the thing that's alarmingđáng báo động is a couplevợ chồng of monthstháng agotrước, in MexicoMexico,
226
890000
3000
Nhưng mọi việc chỉ được báo động cách đây vài tháng, tại Mexico,
15:18
where BtBT cornNgô and all geneticallycó tính di truyền alteredthay đổi cornNgô is totallyhoàn toàn illegalbất hợp pháp,
227
893000
4000
nơi bắp Bt và tất cả các bắp biến đổi gene hoàn toàn
bất hợp pháp,
15:22
they foundtìm BtBT cornNgô genesgen in wildhoang dã cornNgô plantscây.
228
897000
4000
họ tìm thấy gene của bắp Bt trong bắp dại.
15:26
Now, cornNgô originatednguồn gốc, we think, in MexicoMexico.
229
901000
3000
Chúng tôi nghĩ rằng bắp bắt nguồn từ Mexico.
15:29
This is the geneticdi truyền biodiversityđa dạng sinh học storehousenhà kho of cornNgô.
230
904000
5000
Đây là kho tàng đa dạng sinh học di truyền của ngô.
15:34
This bringsmang lại back a skepticismchủ nghĩa hoài nghi that has goneKhông còn away recentlygần đây,
231
909000
6000
Điều này đem lại 1 sự hoài nghi đã bị xua đuổi gần đây,
15:40
that superweedssuperweeds and superpestssuperpests could spreadLan tràn around the worldthế giới,
232
915000
4000
đó là siêu cỏ và siêu sâu rầy có thể lan tràn khắp thế giới,
15:44
from biotechnologycông nghệ sinh học, that literallynghĩa đen could destroyhủy hoại the world'scủa thế giới foodmón ăn supplycung cấp
233
919000
5000
bằng công nghệ sinh học, có thể phá hủy chuỗi thức ăn
trên toàn thế giới
15:49
in very shortngắn ordergọi món.
234
924000
2000
trong 1 thời gian ngắn.
15:51
So, what do we do about that?
235
926000
4000
Vậy chúng ta cần phải làm gì?
15:55
We treatđãi biotechnologycông nghệ sinh học with the sametương tự scrutinyGiám sát we applyứng dụng to nuclearNguyên tử powerquyền lực plantscây.
236
930000
5000
Chúng ta đối xử với công nghệ sinh học bằng
sự giám sát mà chúng ta đã áp dụng với nhà máy hạt nhân.
16:00
It's that simpleđơn giản. This is an amazinglyđáng kinh ngạc unregulatedkhông được kiểm soát fieldcánh đồng.
237
935000
3000
Nó rất đơn giản. Đây là 1 lĩnh vực không được kiểm soát
1 cách đáng kinh ngạc.
16:03
When the StarLinkStarLink disasterthảm họa happenedđã xảy ra, there was a battlechiến đấu betweengiữa the
238
938000
3000
Khi thảm họa StarLink xảy ra, có 1 trận chiến xảy ra giữa
16:06
EPAEPA and the FDAFDA over who really had authoritythẩm quyền, and over what partscác bộ phận of this,
239
941000
5000
EPA và FDA để xem ai có quyền, và có quyền ở phần nào
của vấn đề này,
16:11
and they didn't get it straightenedthẳng out for monthstháng. That's kindloại of crazykhùng.
240
946000
4000
và họ không làm rõ ra được trong vòng nhiều tháng.
Điều đó thật điên rồ.
16:15
NumberSố fivesố năm, one of my favoritesyêu thích: reversalđảo ngược of the Earth'sTrái đất magnetictừ tính fieldcánh đồng.
241
950000
5000
Số 5, một trong những thứ tôi yêu thích: đảo ngược
chiều từ trường của Trái Đất.
16:20
Believe it or not, this happensxảy ra everymỗi fewvài hundredhàng trăm thousandnghìn yearsnăm,
242
955000
3000
Tin hay không tùy bạn, điều này xảy ra
mỗi vài trăm ngàn năm 1 lần,
16:23
and has happenedđã xảy ra manynhiều timeslần in our historylịch sử.
243
958000
2000
và đã xảy ra rất nhiều lần trong lịch sử của chúng ta.
16:25
NorthBắc PoleCực goesđi to the SouthNam, SouthNam PoleCực goesđi to the NorthBắc, and vicephó chủ versangược lại.
244
960000
5000
Cực Bắc chuyển thành Cực Nam, Cực Nam thành Cực Bắc,
và ngược lại.
16:30
But what happensxảy ra, as this occursxảy ra,
245
965000
3000
Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra, khi việc đảo cực này xuất hiện,
16:33
is that we losethua our magnetictừ tính fieldcánh đồng around the EarthTrái đất over the periodgiai đoạn of about 100 yearsnăm,
246
968000
6000
chúng ta mất từ trường xung quanh Trái Đất
trong khoảng thời gian cỡ 100 năm,
16:39
and that meanscó nghĩa that all these cosmicvũ trụ raystia nắng and particlescác hạt
247
974000
2000
và điều đó có nghĩa là tất cả những tia vũ trụ và hạt nhân
16:41
that are to come streamingphát trực tuyến at us from the sunmặt trời,
248
976000
3000
tới chúng ta từ Mặt Trời,
16:44
that this fieldcánh đồng protectsbảo vệ us from, are -- well, basicallyvề cơ bản, we're gonna frychiên. (LaughterTiếng cười)
249
979000
13000
và từ trường này bảo vệ chúng ta khỏi chúng, nếu như vậy,
về cơ bản, chúng ta sẽ bị nướng chín (Cười).
16:57
(VoiceGiọng nói: SteveSteve, I have some additionalbổ sung hatsmũ downstairstầng dưới.)
250
992000
4000
(Ai đó: Steve, tôi có 1 vài cái mũ dự phòng dưới lầu)
17:01
SPSP: So, what can we do about this? Oh, by the way, we're overduequá hạn.
251
996000
4000
SP: Vậy chúng ta có thể làm gì?
Nhân tiện đó, chúng ta đã quá hạn rồi.
17:05
It's been 780,000 yearsnăm sincekể từ this happenedđã xảy ra.
252
1000000
2000
Đã qua 780 000 năm từ khi chuyện này xảy ra.
17:07
So, it should have happenedđã xảy ra about 480,000 yearsnăm agotrước.
253
1002000
3000
Vì vậy nó phải xảy ra khoảng 480 000 năm trước.
17:10
Oh, and here'sđây là one other thing.
254
1005000
2000
Ồ, 1 điều nữa.
17:12
ScientistsCác nhà khoa học think now our magnetictừ tính fieldcánh đồng mayTháng Năm be diminishedgiảm by about fivesố năm percentphần trăm.
255
1007000
8000
Các nhà khoa học nghĩ từ trường của chúng ta có thể
bị sụt giảm khoảng 5%.
17:20
So, maybe we're in the throesđau đớn of it.
256
1015000
4000
Có lẽ chúng ta đang ở trong những cơn quằn quại của nó.
17:24
One of the problemscác vấn đề of tryingcố gắng to figurenhân vật out how healthykhỏe mạnh the EarthTrái đất is,
257
1019000
4000
Một trong những vấn đề là tìm cách đo được Trái Đất khỏe cỡ nào,
17:28
is that we have -- you know, we don't have good weatherthời tiết datadữ liệu from 60 yearsnăm agotrước,
258
1023000
4000
chúng ta không có đủ dữ liệu thời tiết từ 60 năm trước,
17:32
much lessít hơn datadữ liệu on things like the ozoneOzone layerlớp.
259
1027000
4000
ít dữ liệu hơn về tầng ozon.
17:36
So, there's a fairlycông bằng simpleđơn giản solutiondung dịch to this.
260
1031000
4000
Vậy nên có một giải pháp đơn giản cho vấn đề này.
17:40
There's going to be a lot of cheapgiá rẻ rocketrytên lửa that's going to come onlineTrực tuyến
261
1035000
3000
Sẽ có rất nhiều tên lửa rẻ tiền được bán trên mạng
17:43
in about sixsáu or sevenbảy yearsnăm
262
1038000
2000
trong khoảng 6 - 7 năm nữa
17:45
that getsđược us into the lowthấp atmospherekhông khí very cheaplyrẻ.
263
1040000
4000
sẽ đưa chúng ta tới tầng khí quyển thấp
17:49
You know, we can make ozoneOzone from carxe hơi tailpipestailpipes.
264
1044000
3000
Bạn biết đó, chúng ta có thể tạo ra ozone từ ống xả xe.
17:52
It's not hardcứng: it's just threesố ba oxygenôxy atomsnguyên tử.
265
1047000
3000
Nó không khó chút nào: chỉ cần 3 phân tử ozone.
17:55
If you broughtđưa the entiretoàn bộ ozoneOzone layerlớp down to the surfacebề mặt of the EarthTrái đất,
266
1050000
4000
Nếu bạn mang toàn bộ tầng ozone xuống bề mặt Trái Đất,
17:59
it would be the thicknesschiều dày of two penniesđồng xu, at 14 poundsbảng permỗi squareQuảng trường inchinch.
267
1054000
3000
nó có độ dày cỡ 2 đồng penny, khoảng 14 pound/m2.
18:02
You don't need that much up there.
268
1057000
3000
Bạn không cần chúng nhiều lắm ở trên kia.
18:05
We need to learnhọc hỏi how to repairsửa and replenishbổ sung the Earth'sTrái đất ozoneOzone layerlớp.
269
1060000
3000
Chúng ta cần học cách sửa chữa và bổ sung
tầng ozone của Trái Đất.
18:08
(ApplauseVỗ tay)
270
1063000
4000
(Vỗ tay)
18:12
NumberSố fourbốn: giantkhổng lồ solarhệ mặt trời flarespháo sáng.
271
1067000
3000
Số 4: những cơn bão Mặt Trời khổng lồ.
18:15
SolarNăng lượng mặt trời flarespháo sáng are enormousto lớn magnetictừ tính outburstsoutbursts from the SunSun
272
1070000
4000
Bão Mặt Trời là sự bùng phát từ trường khổng lồ từ mặt trời
18:19
that bombardbắn phá the EarthTrái đất with high-speedtốc độ cao subatomichạt hạ nguyên tử particlescác hạt.
273
1074000
4000
bắn phá Trái Đất với các hạt hạ nguyên tử tốc độ cao.
18:23
So farxa, our atmospherekhông khí has donelàm xong, and our magnetictừ tính fieldcánh đồng has donelàm xong
274
1078000
3000
Cho tới bây giờ, khí quyển và từ trường của chúng ta đã
18:26
prettyđẹp well protectingbảo vệ us from this.
275
1081000
3000
bảo vệ chúng ta khỏi tai họa này rất tốt.
18:29
OccasionallyThỉnh thoảng, we get a flareflare from the SunSun that causesnguyên nhân havoctàn phá
276
1084000
4000
Thỉnh thoảng, chúng ta hứng 1 đợt từ Mặt Trời
18:33
with communicationstruyền thông and so forthra, and electricityđiện.
277
1088000
4000
phá hủy hệ thống thông tin liên lạc và xa hơn nữa, điện năng.
18:37
But the alarmingđáng báo động thing is that astronomersnhà thiên văn học recentlygần đây have been studyinghọc tập
278
1092000
3000
Nhưng điều đáng báo động ở đây là các nhà thiên văn học
gần đây đã nghiên cứu
18:40
starssao that are similargiống to our SunSun,
279
1095000
2000
các ngôi sao tương đồng với Mặt Trời,
18:42
and they'vehọ đã foundtìm that a numbercon số of them, when they're about the agetuổi tác of our SunSun,
280
1097000
4000
và họ thấy là số lượng của chúng khi đạt tới tuổi của Mặt Trời,
18:46
brightensáng by a factorhệ số of as much as 20. Doesn't last for very long.
281
1101000
5000
vẫn còn chiếu sáng cỡ 20. Không kéo dài cho lắm.
18:51
And they think these are super-flaressiêu pháo sáng, millionshàng triệu of timeslần more powerfulquyền lực
282
1106000
2000
Và họ nghĩ rằng những siêu bão này, mạnh hơn hàng triệu lần
18:53
than any flarespháo sáng we'vechúng tôi đã had from our SunSun so farxa.
283
1108000
5000
bất kì cơn bão nào chúng ta từng hứng chịu từ Mặt Trời.
18:58
ObviouslyRõ ràng, we don't want one of those. (LaughterTiếng cười)
284
1113000
4000
Hiển nhiên chúng ta không muốn hứng bất kì cái nào rồi.
(cười)
19:02
There's a fliplật sidebên to it. In studyinghọc tập starssao
285
1117000
2000
Có 1 mặt trái của nó. Khi nghiên cứu các ngôi sao
19:04
like our SunSun, we'vechúng tôi đã foundtìm that they go throughxuyên qua periodskinh nguyệt of diminishmentdiminishment,
286
1119000
4000
như Mặt Trời của chúng ta, chúng tôi nhận thấy
chúng trải qua những khoảng thời gian sụt giảm
19:08
when theirhọ totaltoàn bộ amountsố lượng of energynăng lượng that's expelledtrục xuất from them
287
1123000
4000
khi tổng năng lượng chúng tỏa ra
19:12
goesđi down by maybe one percentphần trăm.
288
1127000
2000
giảm xuống cỡ khoảng 1%.
19:14
One percentphần trăm doesn't soundâm thanh like a lot, but it would causenguyên nhân one hellĐịa ngục of an iceNước đá agetuổi tác here.
289
1129000
4000
1% nghe có vẻ không nhiều cho lắm,
nhưng nó sẽ tạo nên 1 địa ngục kỉ băng hà.
19:18
So, what can we do about this?
290
1133000
2000
Vậy chúng ta có thể làm gì?
19:20
(LaughterTiếng cười) StartBắt đầu terraformingterraforming MarsSao Hỏa. This is one of my favoriteyêu thích subjectsđối tượng.
291
1135000
3000
(Cười) Bắt đầu địa khai sao Hỏa.
Đây là 1 trong những đề tài yêu thích của tôi.
19:23
I wroteđã viết a storycâu chuyện about this in Life magazinetạp chí in 1993.
292
1138000
4000
Tôi đã viết 1 câu chuyện về vấn đề này trên
tạp chí Life vào năm 1993.
19:27
This is rockettên lửa sciencekhoa học, but it's not hardcứng rockettên lửa sciencekhoa học.
293
1142000
4000
Đây là khoa học tên lửa, nhưng không phải loại khô khan.
19:31
Everything that we need to make an atmospherekhông khí on MarsSao Hỏa,
294
1146000
3000
Mọi thứ chúng ta cần để tạo nên khí quyển trên Sao Hỏa,
19:34
and to make a livablelivable planethành tinh on MarsSao Hỏa, is probablycó lẽ there.
295
1149000
4000
và tạo 1 nên hành tinh sống được trên sao Hỏa,
có lẽ nằm trong đây.
19:38
And you just, literallynghĩa đen, have to sendgửi little nuclearNguyên tử factoriesnhà máy up there
296
1153000
6000
Và bạn chỉ cần gửi những nhà máy hạt nhân nhỏ lên đó
19:44
that gobblegobble up the ironbàn là oxideôxít on the surfacebề mặt of MarsSao Hỏa and spitkhạc nhổ out the oxygenôxy.
297
1159000
5000
nuốt chửng oxit sắt trên bề mặt sao Hỏa
và nhả ra oxy.
19:49
The problemvấn đề is it takes 300 yearsnăm to terraformterraform MarsSao Hỏa, minimumtối thiểu.
298
1164000
4000
Vấn để là mất ít nhất 300 năm để khai khẩn sao Hỏa.
19:53
Really more like 500 yearsnăm to do it right.
299
1168000
3000
Thực sự cần khoảng 500 năm để làm được điều đó.
19:56
There's no reasonlý do why we shouldn'tkhông nên startkhởi đầu now. (LaughterTiếng cười)
300
1171000
4000
Không có lí do gì để không bắt đầu ngay từ hôm nay.
(cười)
20:00
NumberSố threesố ba -- isn't this stuffđồ đạc coolmát mẻ? (LaughterTiếng cười)
301
1175000
7000
Số 3: thứ này không tuyệt vời ư?
(cười)
20:07
A newMới globaltoàn cầu epidemicustaw teraz teraz. People have been at warchiến tranh with germsvi trùng
302
1182000
3000
1 bệnh dịch toàn cầu.
Con người đã chiến đấu với vi khuẩn
20:10
ever sincekể từ there have been people,
303
1185000
1000
từ khi con người bắt đầu tồn tại
20:11
and from time to time, the germsvi trùng sure get the upperphía trên handtay.
304
1186000
4000
và qua thời gian, vi khuẩn chắc chắn vẫn nằm chiếu trên.
20:15
In 1918, we had a flucúm epidemicustaw teraz teraz in the UnitedVương StatesTiểu bang that killedbị giết 20 milliontriệu people.
305
1190000
5000
Năm 1918, chúng ta có đại dịch cúm tại Mỹ giết chết 20 triệu người.
20:20
That was back when the populationdân số was around 100 milliontriệu people.
306
1195000
4000
Lúc đó dân số khoảng 100 triệu người.
20:24
The bubonicbệnh plaguebệnh dịch hạch in EuropeEurope, in the MiddleTrung AgesLứa tuổi,
307
1199000
3000
Bệnh dịch hạch ở châu Âu thời Trung Cổ
20:27
killedbị giết one out of fourbốn EuropeansNgười châu Âu.
308
1202000
4000
giết chết 1/4 dân số châu Âu.
20:31
AIDSAIDS is comingđang đến back. EbolaEbola seemsdường như to be rearingnuôi dưỡng its headcái đầu
309
1206000
4000
AIDS đang trở lại. Ebola dường như đang dẫn đầu
20:35
with much too much frequencytần số,
310
1210000
3000
với tần số báo cáo quá cao,
20:38
and oldcũ diseasesbệnh tật like cholerabệnh tả are becomingtrở thành resistantkháng cự to antibioticskháng sinh.
311
1213000
5000
và những bệnh cũ như tả đang kháng với các loại kháng sinh.
20:43
We'veChúng tôi đã all learnedđã học what -- the kindloại of panichoảng loạn that can occurxảy ra
312
1218000
2000
Chúng ta đều biết rằng - kiểu hoảng sợ có thể xảy ra
20:45
when an oldcũ diseasedịch bệnh rearsnuôi its headcái đầu, like anthraxbệnh than.
313
1220000
5000
khi 1 bệnh cũ bùng phát trở lại, như bệnh than.
20:50
The worsttệ nhất possibilitykhả năng is that a very simpleđơn giản germGerm, like staphtụ cầu khuẩn,
314
1225000
7000
Khả năng tồi tệ nhất là ngay cả 1 vi khuẩn
vô cùng đơn giản, như tụ cầu,
20:57
for whichmà we have one antibiotickháng sinh that still workscông trinh, mutatesđột biến.
315
1232000
5000
loài vi khuẩn mà kháng sinh vẫn còn tác dụng, đột biến.
21:02
And we know staphtụ cầu khuẩn can do amazingkinh ngạc things.
316
1237000
2000
Và chúng ta biết rằng tụ cầu có thể làm được nhiều thứ kì diệu.
21:04
A staphtụ cầu khuẩn celltế bào can be nextkế tiếp to a musclecơ bắp celltế bào in your bodythân hình and borrowvay genesgen from it
317
1239000
5000
1 tế bào tụ cầu ở bên cạnh 1 tế bào cơ của cơ thể bạn
và mượn các gene từ nó
21:09
when antibioticskháng sinh come, and changethay đổi and mutateđột biến.
318
1244000
4000
khi các kháng sinh tấn công, thay đổi bộ gene và đột biến.
21:13
The dangernguy hiểm is that some germGerm like staphtụ cầu khuẩn will be --
319
1248000
2000
Mối nguy hiểm là 1 số loài vi khuẩn như tụ cầu sẽ
21:15
will mutateđột biến into something that's really virulentđộc, very contagiouslây nhiễm,
320
1250000
5000
đột biến thành 1 thứ gì đó thật sự nguy hiểm, dễ lây lan,
21:20
and will sweepquét throughxuyên qua populationsdân số before we can do anything about it.
321
1255000
4000
và sẽ quét sạch dân số
trước khi chúng ta có thể làm điều gì đó.
21:24
That's happenedđã xảy ra before. About 12,000 yearsnăm agotrước,
322
1259000
2000
Điều này từng xảy ra 1 lần. Khoảng 12 000 năm trước,
21:26
there was a massiveto lớn wavelàn sóng of mammalđộng vật có vú extinctionssự tuyệt chủng in the AmericasAmericas,
323
1261000
5000
có 1 làn sóng tuyệt chủng các động vật có vú ở châu Mỹ,
21:31
and that is thought to have been a virulentđộc diseasedịch bệnh.
324
1266000
3000
và được nghi ngờ gây ra bởi 1 loại dịch bệnh nguy hiểm.
21:34
So, what can we do about it?
325
1269000
1000
Vậy chúng ta có thể làm được gì?
21:35
It is nutsquả hạch. We give antibioticskháng sinh -- (ApplauseVỗ tay) --
326
1270000
6000
Đơn giản thôi! Chúng ta sử dụng kháng sinh
(Vỗ tay)
21:41
everymỗi cowbò, everymỗi lambthịt cừu, everymỗi chickengà, they get antibioticskháng sinh everymỗi day, all.
327
1276000
5000
mỗi con bò, mỗi con cừu, mỗi con gà,
tất cả đều được sử dụng kháng sinh mỗi ngày.
21:46
You know, you go to a restaurantnhà hàng, you eatăn fishcá, I got newsTin tức for you,
328
1281000
2000
Bạn biết đó, bạn tới 1 nhà hàng, bạn ăn món cá,
tôi có thông tin cho bạn đây,
21:48
it's all farmednuôi. You know, you gottagotta askhỏi when you go to a restaurantnhà hàng if it's a wildhoang dã fishcá,
329
1283000
4000
chúng đều được nuôi. Bạn biết đó, bạn phải hỏi mỗi khi đi ăn
nếu cá bạn dùng có phải tự nhiên hay không,
21:52
causenguyên nhân they're not going to tell you. We're givingtặng away the codemã.
330
1287000
3000
bởi vì họ sẽ không nói cho bạn biết điều đó.
Chúng ta đưa ra những mật mã.
21:55
This is like beingđang at warchiến tranh and givingtặng somebodycó ai your secretbí mật codemã.
331
1290000
3000
Điều này giống như trong chiến tranh và đưa cho ai đó
mật mã bí mật của bạn.
21:58
We're tellingnói the germsvi trùng out there how to fightchiến đấu us.
332
1293000
5000
Chúng ta nói với các loài vi khuẩn ngoài kia
cách chúng ta đối phó với chúng.
22:03
We gottagotta fixsửa chữa that. We gottagotta outlawkẻ phạm pháp that right away.
333
1298000
2000
Chúng ta phải sửa được điều đó.
Chúng ta phải lách luật ngay bây giờ.
22:05
SecondlyThứ hai, our publiccông cộng healthSức khỏe systemhệ thống, as we saw with anthraxbệnh than, is a realthực disasterthảm họa.
334
1300000
4000
Thứ nhì, hệ thống sức khỏe công cộng của chúng ta,
như chúng ta đã thấy qua bệnh than, thật sự là thảm họa.
22:09
We have a realthực, majorchính outbreakbùng phát of diseasedịch bệnh in the UnitedVương StatesTiểu bang,
335
1304000
6000
Chúng ta có sự bùng nổ dịch bệnh thật sự ở Mỹ,
22:15
we are not preparedchuẩn bị to copeđối phó with it.
336
1310000
2000
chúng ta chưa được chuẩn bị để đối phó với nó.
22:17
Now, there is moneytiền bạc in the federalliên bang budgetngân sách, nextkế tiếp yearnăm,
337
1312000
2000
Bây giờ, tiền trong ngân sách liên bang, năm sau,
22:19
to buildxây dựng up the publiccông cộng healthSức khỏe servicedịch vụ.
338
1314000
2000
để xây dựng dịch vụ y tế công cộng.
22:21
But I don't think to any extentphạm vi that it really needsnhu cầu to be donelàm xong.
339
1316000
5000
Nhưng tôi không nghĩ nhất thiết phải làm vậy.
22:26
NumberSố two -- my favoriteyêu thích -- we meetgặp a rogueRogue blackđen holelỗ.
340
1321000
4000
Số 2 - cái tôi yêu thích - chúng ta gặp 1 lỗ đen giả.
22:30
You know, 10 yearsnăm agotrước, or 15 yearsnăm agotrước, really,
341
1325000
3000
Bạn biết đó, 10 năm trước, hay 15 năm trước,
22:33
you walkđi bộ into an astronomythiên văn học conventionquy ước, and you say,
342
1328000
2000
bạn bước vào 1 hội nghị thiên văn học và nói rằng,
22:35
"You know, there's probablycó lẽ a blackđen holelỗ at the centerTrung tâm of everymỗi galaxyThiên hà,"
343
1330000
3000
"Bạn biết đó, có lẽ có 1 lỗ đen ở trung tâm của mỗi dải ngân hà."
22:38
and they're going to hootkêu you off the stagesân khấu.
344
1333000
2000
và họ sẽ phản đối bạn để rời khỏi bục thuyết trình.
22:40
And now, if you wentđã đi into one of those conventionsCông ước and you said,
345
1335000
2000
Và bây giờ, nếu bạn bước vào 1 trong các hội nghị này và nói,
22:42
"Well, I don't think blackđen holeslỗ hổng are out there," they'dhọ muốn hootkêu you off the stagesân khấu.
346
1337000
4000
"Ồ, tôi không nghĩ có lỗ đen ngoài kia đâu",
họ sẽ phản đối bạn.
22:46
Our comprehensionhiểu of the way the universevũ trụ workscông trinh is really --
347
1341000
3000
Sự thấu hiểu của chúng ta về cách vũ trụ vận hành thật sự
22:49
has just gainedđã đạt được unbelievablykhông ngờ in recentgần đây yearsnăm.
348
1344000
5000
đạt được những thành tựu không thể tin được
trong những năm gần đây.
22:54
We think that there are about 10 milliontriệu deadđã chết starssao in the MilkySữa Way alonemột mình, our galaxyThiên hà.
349
1349000
7000
Chúng ta nghĩ rằng có khoảng 10 triệu ngôi sao chết
chỉ trong Dải Ngân Hà của chúng ta.
23:01
And these starssao have compressednén down to maybe something like 12, 15 milesdặm widerộng,
350
1356000
4000
Và những ngôi sao này nén xuống thành thứ gì đó
rộng khoảng 12, 15 dặm,
23:05
and they are blackđen holeslỗ hổng. And they are gobblinggobbling up everything around them,
351
1360000
3000
và chúng là những lỗ đen.
Và chúng ngấu nghiến tất cả mọi thứ xung quanh nó,
23:08
includingkể cả lightánh sáng, whichmà is why we can't see them.
352
1363000
5000
bao gồm ánh sáng, đó là lí do tại sao
chúng ta không thể thấy được chúng.
23:13
MostHầu hết of them should be in orbitquỹ đạo around something.
353
1368000
3000
Hầu hết chúng nên ở quỹ đạo xung quanh thứ gì đó.
23:16
But galaxiesthiên hà are very violenthung bạo placesnơi, and things can be spuntách out of orbitquỹ đạo.
354
1371000
4000
Nhưng những thiên hà là nơi rất tàn ác, và mọi thứ
có thể rơi khỏi quỹ đạo.
23:20
And alsocũng thế, spacekhông gian is incrediblyvô cùng vastrộng lớn.
355
1375000
3000
Thêm vào đó, không gian vô cùng lớn.
23:23
So even if you flungbao la a milliontriệu of these things out of orbitquỹ đạo,
356
1378000
5000
Vậy nên ngay cả khi bạn ném triệu thứ như thế này
ra khỏi quỹ đạo,
23:28
the chancescơ hội that one would actuallythực ra hitđánh us is fairlycông bằng remotexa.
357
1383000
3000
khả năng 1 trong số chúng quay trở lại đập vào bạn rất ít.
23:31
But it only has to get closegần, about a billiontỷ milesdặm away, one of these things.
358
1386000
8000
Nhưng phải tiến lại gần hơn nữa, cỡ 1 tỉ dặm khỏi
những thứ này.
23:39
About a billiontỷ milesdặm away, here'sđây là what happensxảy ra to Earth'sTrái đất orbitquỹ đạo:
359
1394000
3000
Khoảng 1 tỉ dặm, đây là những gì xảy ra với quỹ đạo Trái Đất:
23:42
it becomestrở thành ellipticalhình elip insteadthay thế of circulartròn.
360
1397000
3000
nó trở nên gần như là hình eclip thay vì hình tròn.
23:45
And for threesố ba monthstháng out of the yearnăm,
361
1400000
2000
Và 3 tháng trong năm
23:47
the surfacebề mặt temperaturesnhiệt độ go up to 150 to 180.
362
1402000
4000
nhiệt độ bề mặt tăng thêm 150 lên 180.
23:51
For threesố ba monthstháng out of the yearnăm, they go to 50 belowphía dưới zerokhông.
363
1406000
3000
3 tháng trong năm, nhiệt độ giảm 50 xuống dưới 0 độ.
23:54
That won'tsẽ không work too well. What can we do about this?
364
1409000
2000
Điều này cũng không tốt lắm.
Chúng ta có thể làm được gì?
23:56
And this is my scariestđáng sợ nhất. (LaughterTiếng cười)
365
1411000
8000
Và đây là điều tôi lo sợ nhất. (Cười)
24:04
I don't have a good answercâu trả lời for this one.
366
1419000
5000
Tôi không có được 1 câu trả lời đầy đủ cho câu hỏi này.
24:09
Again, we gottagotta think about beingđang a colonizingđổ racecuộc đua.
367
1424000
4000
1 lần nữa, chúng ta phải nghĩ về 1 cuộc chiến lập nghiệp.
24:13
And finallycuối cùng, numbercon số one: biggestlớn nhất dangernguy hiểm to life as we know it, I think,
368
1428000
5000
Và cuối cùng, số 1: mối nguy hiểm lớn nhất với cuộc sống
như chúng ta hằng biết, tôi nghĩ là
24:18
a really biglớn asteroidtiểu hành tinh headsđầu for EarthTrái đất.
369
1433000
3000
1 thiên thạch cực kì lớn hướng thẳng về phía Trái Đất.
24:21
The importantquan trọng thing to remembernhớ lại here -- this is not a questioncâu hỏi of if,
370
1436000
4000
Thứ quan trọng cần nhớ ở đây là -
nó không phải là câu hỏi "nếu như"
24:25
this is a questioncâu hỏi of when, and how biglớn.
371
1440000
4000
mà là câu hỏi "khi nào" và "lớn cỡ nào".
24:29
In 1908, just a 200-foot-chân piececái of a cometsao chổi
372
1444000
4000
Năm 1908, chỉ 1 mảnh thiên thạch cỡ 200ft
24:33
explodedphát nổ over SiberiaSiberia and flattenedlàm phẳng forestsrừng for maybe 100 milesdặm.
373
1448000
4000
phát nổ bên ngoài Siberia và
san bằng khu rừng cỡ 100 dặm.
24:37
It had the effecthiệu ứng of about 1,000 HiroshimaHiroshima bombsbom.
374
1452000
5000
Nó có tác dụng của khoảng 1000 trái bom Hiroshima.
24:42
AstronomersNhà thiên văn học estimateước tính that little asteroidstiểu hành tinh like that come about everymỗi hundredhàng trăm yearsnăm.
375
1457000
5000
Những nhà thiên văn học ước tính những thiên thạch nhỏ này
xuất hiện mỗi 100 năm.
24:47
In 1989, a largelớn asteroidtiểu hành tinh passedthông qua 400,000 milesdặm away from EarthTrái đất.
376
1462000
7000
Năm 1989, 1 thiên thạch lớn bay qua cách Trái Đất
400 000 dặm.
24:54
Nothing to worrylo about, right?
377
1469000
2000
Không gì đáng lo, đúng không?
24:56
It passedthông qua directlytrực tiếp throughxuyên qua Earth'sTrái đất orbitquỹ đạo. We were in that that spotnơi sixsáu hoursgiờ earliersớm hơn.
378
1471000
10000
Nó băng thẳng qua quỹ đạo của Trái Đất.
Chúng ta ở ngay vị trí đó 6h trước.
25:06
A smallnhỏ bé asteroidtiểu hành tinh, say a halfmột nửa miledặm widerộng, would touchchạm off firestormsfirestorms
379
1481000
4000
1 thiên thạch nhỏ, rộng cỡ nửa dặm,
25:10
followedtheo sau by severenghiêm trọng globaltoàn cầu coolinglàm mát from the debrismảnh vỡ kickedđá up --
380
1485000
4000
theo sau bởi sự sụt giảm nhiệt độ toàn cầu trầm trọng
từ những mảnh vụn vỡ ra -
25:14
CarlCarl Sagan'sCủa Sagan nuclearNguyên tử wintermùa đông thing.
381
1489000
2000
mùa đông nguyên tử của Carl Sagan.
25:16
An asteroidtiểu hành tinh fivesố năm milesdặm widerộng causesnguyên nhân majorchính extinctionssự tuyệt chủng.
382
1491000
4000
1 thiên thạch cỡ 5 dặm gây nên những cuộc
tuyệt chủng lớn.
25:20
We think the one that got the dinosaurskhủng long was about fivesố năm milesdặm widerộng.
383
1495000
3000
Chúng tôi nghĩ thứ làm khủng long tuyệt chủng to cỡ 5 dặm.
25:23
Where are they? There's something calledgọi là the KuiperKuiper beltthắt lưng,
384
1498000
3000
Chúng đang ở đâu? Có 1 thứ được gọi là vành đai Kuiper,
25:26
whichmà -- some people think Pluto'sSao Diêm Vương not a planethành tinh,
385
1501000
5000
cái mà một vài người nghĩ Sao Thiên Vương
không phải là 1 hành tinh,
25:31
that's where PlutoSao Diêm Vương is, it's in the KuiperKuiper beltthắt lưng.
386
1506000
3000
đó là vị trí của Sao Thiên Vương,
nó nằm ở vành đai Kuiper.
25:34
There's alsocũng thế something a little fartherxa hơn out, calledgọi là the OortOort cloudđám mây.
387
1509000
2000
Có thứ nằm xa hơn 1 tí nữa, gọi là "Đám mây Oort"
25:36
There are about 100,000 ballsnhững quả bóng of iceNước đá and rockđá -- cometssao chổi, really --
388
1511000
6000
Có khoảng 100 000 quả bóng bằng băng và đá
thiên thạch thì đúng hơn
25:42
out there, that are 50 milesdặm in diameterđường kính or more,
389
1517000
4000
ngoài đó, đường kính cỡ 50 dặm hoặc hơn,
25:46
and they regularlythường xuyên take a little spinquay,
390
1521000
2000
và chúng thường xuyên xoay vòng quanh,
25:48
in towardsvề hướng the SunSun and passvượt qua reasonablyhợp lý closegần to us.
391
1523000
6000
về phía Mặt Trời và bay lướt qua Trái Đất khá gần.
25:54
Of more concernmối quan ngại, I think, is the asteroidstiểu hành tinh that existhiện hữu betweengiữa MarsSao Hỏa and JupiterSao Mộc.
392
1529000
9000
Điều đáng quan tâm hơn nữa, tôi nghĩ là
những thiên thạch nằm giữa Sao Hỏa và Sao Mộc.
26:03
The folksfolks at the SloanSloan DigitalKỹ thuật số SkyBầu trời SurveyKhảo sát told us last fallngã --
393
1538000
3000
Nhân viên tại Trung tâm quan sát bầu trời
nói cho chúng tôi biết mùa thu năm ngoái
26:06
they're makingchế tạo the first mapbản đồ of the universevũ trụ, three-dimensionalba chiều mapbản đồ of the universevũ trụ --
394
1541000
4000
họ đang xây dựng bản đồ vũ trụ đầu tiên,
bản đồ 3 chiều của vũ trụ
26:10
that there are probablycó lẽ 700,000 asteroidstiểu hành tinh betweengiữa MarsSao Hỏa and JupiterSao Mộc
395
1545000
5000
có khoảng 700 000 thiên thạch
giữa sao Hỏa và sao Mộc
26:15
that are a halfmột nửa a miledặm biglớn or biggerlớn hơn.
396
1550000
5000
to cỡ nửa dặm trở lên.
26:20
So you say, yeah, well, what are really the chancescơ hội of this happeningxảy ra?
397
1555000
6000
Vậy bạn nói, được rồi,
khả năng những chuyện này sẽ thực sự xảy ra là bao nhiêu?
26:26
AndrewAndrew, can you put that chartđồ thị up?
398
1561000
3000
Andrew, anh có thể đưa biểu đồ này lên được không?
26:29
This is a chartđồ thị that DrTiến sĩ. ClarkClark ChapmanChapman at the SouthwestTây Nam ResearchNghiên cứu InstituteHọc viện
399
1564000
5000
Đây là biểu đồ mà Dr. Clark Chapman tại
Viện nghiên cứu Southwest
26:34
presentedtrình bày to CongressQuốc hội Hoa Kỳ a fewvài yearsnăm agotrước.
400
1569000
3000
trình bày tại Congress vài năm trước.
26:37
You'llBạn sẽ noticeđể ý that the chancecơ hội of an asteroid-slash-comettiểu hành tinh slash sao chổi impactva chạm killinggiết chết you
401
1572000
4000
Bạn sẽ để ý rằng cơ hội để 1 cú va chạm thiên thạch
đủ tác động để giết chết bạn
26:41
is about one in 20,000, accordingtheo to the work they'vehọ đã donelàm xong.
402
1576000
3000
cỡ khoảng 1 trong 20 000, dựa vào các công việc họ đã làm.
26:44
Now look at the one right belowphía dưới that.
403
1579000
2000
Bây giờ hãy nhìn vào cái bên phải dưới nó.
26:46
PassengerHành khách aircraftphi cơ crashtai nạn, one in 20,000.
404
1581000
5000
Tai nạn rơi máy bay, 1/20 000.
26:51
We spendtiêu an awfulkinh khủng lot of moneytiền bạc tryingcố gắng to be sure that we don't diechết in airplaneMáy bay accidentstai nạn,
405
1586000
5000
Chúng ta dành 1 số tiền khổng lồ cố gắng bảo đảm
chúng ta không chết trong tai nạn máy bay,
26:56
and we're not spendingchi tiêu hardlykhó khăn anything on this. And yetchưa, this is completelyhoàn toàn preventablecó thể ngăn ngừa được.
406
1591000
7000
và chúng ta không dành nhiều cho vấn đề này.
Và hơn hết, cái này có thể phòng ngừa được.
27:03
We finallycuối cùng have, just in the last yearnăm, the technologyCông nghệ to stop this coldlạnh.
407
1598000
4000
Cuối cùng chúng ta có, chỉ trong năm ngoái,
công nghệ để dừng cái lạnh này lại.
27:07
Could we have the solutionscác giải pháp?
408
1602000
2000
Chúng ta có thể có được giải pháp không?
27:09
NASA'sCủa NASA spendingchi tiêu threesố ba milliontriệu dollarsUSD a yearnăm, threesố ba milliontriệu bucksBucks --
409
1604000
4000
NASA đang bỏ ra 3 triệu đô la 1 năm,
3 triệu đô
27:13
that is like pocketbỏ túi changethay đổi -- to searchTìm kiếm for asteroidstiểu hành tinh.
410
1608000
3000
đây là một số tiền ít ỏi - để tìm kiếm các thiên thạch.
27:16
Because we can actuallythực ra figurenhân vật out everymỗi asteroidtiểu hành tinh that's out there,
411
1611000
5000
Bởi vì chúng ta có thể thực sự phát hiện ra
mỗi một thiên thạch đang ở ngoài đó,
27:21
and if it mightcó thể hitđánh EarthTrái đất, and when it mightcó thể hitđánh EarthTrái đất.
412
1616000
3000
và nếu như chúng có thể đâm Trái Đất,
và khi nào chúng đâm.
27:24
And they're tryingcố gắng to do that.
413
1619000
1000
Và họ đang cố gắng làm điều đó.
27:25
But it's going to take them 10 yearsnăm, at spendingchi tiêu threesố ba milliontriệu dollarsUSD a yearnăm,
414
1620000
4000
Nhưng nó sẽ mất tới 10 năm khi dành tới 3 triệu đô la mỗi năm
27:29
and even then, they claimyêu cầu they'llhọ sẽ only have about 80 percentphần trăm of them cataloguedxếp vào mục lục.
415
1624000
4000
ngay cả sau đó, họ khẳng định họ sẽ chỉ có cỡ 80%
của số tiền đó được kê khai.
27:33
CometsSao chổi are a tougherkhó khăn hơn acthành động.
416
1628000
2000
Thiên thạch là 1 thứ nguy hiểm.
27:35
We don't really have the technologyCông nghệ to predicttiên đoán cometsao chổi trajectoriesquỹ đạo,
417
1630000
3000
Chúng ta thật sự không có công nghệ nào
để dự đoán được quỹ đạo của sao chổi
27:38
or when one with our nameTên on it mightcó thể arriveđến nơi.
418
1633000
3000
hay khi nào tên của chúng có thể đi ngang qua.
27:41
But we would have lots of time, if we see it comingđang đến.
419
1636000
3000
Nhưng chúng ta có nhiều thời gian
nếu chúng ta dự đoán được lúc nào chúng đến.
27:44
We really need a dedicateddành riêng observatoryĐài quan sát.
420
1639000
3000
Chúng ta thật sự cần 1 đài chuyên dụng.
27:47
You'llBạn sẽ noticeđể ý that a lot of cometssao chổi are namedđặt tên after people you never heardnghe of,
421
1642000
3000
Bạn sẽ để ý hầu hết các sao chổi được đặt tên
theo tên những người mà bạn chưa bao giờ nghe nói tới,
27:50
amateurnghiệp dư astronomersnhà thiên văn học? That's because nobody'skhông ai looking for them, exceptngoại trừ amateursnghiệp dư.
422
1645000
4000
những nhà thiên văn học nghiệp dư? Đó là do
không có ai đi tìm chúng cả, ngoại trừ những người nghiệp dư.
27:54
We need a dedicateddành riêng observatoryĐài quan sát that looksnhìn for cometssao chổi.
423
1649000
4000
Chúng ta cần 1 đài quan sát chuyên dụng
chuyên đi tìm các sao chổi này.
27:58
PartMột phần two of the solutionscác giải pháp: we need to figurenhân vật out how to blowthổi up an asteroidtiểu hành tinh,
424
1653000
5000
Phần thứ 2 của giải pháp: chúng ta cần tìm ra
cách làm nổ tung 1 thiên thạch
28:03
or alterthay đổi its trajectoryquỹ đạo. Now, a yearnăm agotrước, we did an amazingkinh ngạc thing.
425
1658000
4000
hay thay đổi quỹ đạo của nó. Hiện tại, 1 năm trước,
chúng ta đã làm được 1 điều phi thường.
28:07
We sentgởi a probethăm dò out to this asteroidtiểu hành tinh beltthắt lưng,
426
1662000
2000
Chúng tôi đã gửi 1 tàu thăm dò ra vành đai thiên thạch này,
28:09
calledgọi là NEARGẦN, NearGần EarthTrái đất AsteroidTiểu hành tinh RendezvousĐiểm hẹn.
427
1664000
3000
gọi là NEAR (Cuộc gặp mặt thiên thạch gần Trái Đất)
28:12
And these guys orbitedquay quanh a 30 -- or no, about a 22-mile-dặm long asteroidtiểu hành tinh calledgọi là ErosEros.
428
1667000
8000
Và những con tàu quay xung quanh 1 thiên thạch
to cỡ 30, à không 22 dặm gọi là Eros.
28:20
And then, of coursekhóa học, you know, they pulledkéo one of those sneakylén lút NASANASA things,
429
1675000
3000
Và sau đó, tất nhiên bạn biết đó, chúng
thả ra 1 trong những thứ đồ của NASA,
28:23
where they had extrathêm batteriespin and extrathêm gaskhí đốt aboardtrên tàu and everything,
430
1678000
3000
nơi chúng có thêm năng lượng và khí dự trữ
và tất cả mọi thứ,
28:26
and then, at the last minutephút, they landedhạ cánh.
431
1681000
2000
sau đó, ngay phút cuối cùng, chúng đổ bộ.
28:28
When the missionsứ mệnh was over, they actuallythực ra landedhạ cánh on the thing.
432
1683000
3000
Khi nhiệm vụ đã kết thúc, chúng thật sự hạ cánh trên thứ đó.
28:31
We have landedhạ cánh a rockettên lửa shiptàu on an asteroidtiểu hành tinh. It's not a biglớn dealthỏa thuận.
433
1686000
5000
Chúng tôi đã cho hạ cánh 1 tàu vũ trụ trên 1 thiên thạch.
Đó không phải là 1 việc lớn.
28:36
Now, the troublerắc rối with just sendinggửi a bombbom out for this thing
434
1691000
3000
Bây giờ, vấn đề với việc gửi 1 quả bom cho thứ này là
28:39
is that you don't have anything to pushđẩy againstchống lại in spacekhông gian, because there's no airkhông khí.
435
1694000
4000
bạn không có bất cứ cái gì để tạo lực đẩy
để bay ngược vào lại không gian, vì không có không khí.
28:43
A nuclearNguyên tử explosionปัก แทน เลือก ปัก is just as hotnóng bức,
436
1698000
2000
Một vụ nổ hạt nhân chỉ có nhiệt độ cao,
28:45
but we don't really have anything biglớn enoughđủ to meltlàm tan chảy a 22-mile-dặm long asteroidtiểu hành tinh,
437
1700000
6000
nhưng chúng ta thật sự không có thứ gì đủ to
để làm chảy 1 thiên thạch cỡ 22 dặm chiều dài
28:51
or vaporizebốc hơi it, would be more like it.
438
1706000
2000
hay làm bốc hơi nó, đại loại vậy.
28:53
But we can learnhọc hỏi to landđất đai on these asteroidstiểu hành tinh that have our nameTên on them
439
1708000
5000
Nhưng chúng ta có thể học cách hạ cánh
trên những thiên thạch có tên chúng ta trên đó
28:58
and put something like a smallnhỏ bé ionion propulsionHệ thống động lực motorđộng cơ on it,
440
1713000
4000
và đặt 1 thứ gì đó như động cơ đẩy ion nhỏ trên đó
29:02
whichmà would gentlynhẹ nhàng, slowlychậm rãi, after a periodgiai đoạn of time, pushđẩy it into a differentkhác nhau trajectoryquỹ đạo,
441
1717000
5000
nó sẽ nhẹ nhàng, từ từ, sau 1 khoảng thời gian,
đẩy thiên thạch qua 1 quỹ đạo hoàn toàn khác
29:07
whichmà, if we'vechúng tôi đã donelàm xong our mathmôn Toán right, would keep it from hittingđánh EarthTrái đất.
442
1722000
3000
nếu chúng ta tính toán đúng, việc này sẽ
làm thiên thạch nó khỏi đụng trúng Trái Đất.
29:10
This is just a mattervấn đề of findingPhát hiện 'emhọ, going there, and doing something about it.
443
1725000
5000
Đây chỉ là vấn đề tìm ra cách giải quyết và áp dụng vào thực tế.
29:15
I know your headcái đầu is spinningquay from all this stuffđồ đạc.
444
1730000
3000
Tôi biết các bạn đang cảm thấy nhức đầu
từ những thông tin này.
29:18
YikesYikes! So manynhiều biglớn threatsmối đe dọa!
445
1733000
3000
Ôi trời ơi! Quá nhiều mối đe dọa!
29:21
The thing, I think, to remembernhớ lại, is SeptemberTháng chín 11.
446
1736000
2000
Cái này, tôi nghĩ tôi nhớ, là ngày 11/09
29:23
We don't want to get caughtbắt flat-footedflat-footed again.
447
1738000
3000
Chúng ta không muốn bị dồn vào thế kẹt 1 lần nữa.
29:26
We know about this stuffđồ đạc.
448
1741000
2000
Chúng ta biết về thứ này.
29:28
ScienceKhoa học has the powerquyền lực to predicttiên đoán the futureTương lai in manynhiều casescác trường hợp now.
449
1743000
4000
Khoa học có khả năng dự đoán được tương lai
trong nhiều trường hợp.
29:32
KnowledgeKiến thức is powerquyền lực.
450
1747000
2000
Tri thức là sức mạnh.
29:34
The worsttệ nhất thing we can do is say, jeezJeez, I got enoughđủ to worrylo about
451
1749000
5000
Điều tồi tệ nhất chúng ta có thể làm là,
tôi lo đủ về
29:39
withoutkhông có worryinglo lắng about an asteroidtiểu hành tinh. (LaughterTiếng cười)
452
1754000
6000
việc không lo lắng gì về thiên thạch cả (Cười)
29:45
That's a mistakesai lầm that could literallynghĩa đen costGiá cả us our futureTương lai.
453
1760000
3000
Đó là 1 lỗi có thể phải trả giá bằng cả tương lai chúng ta.
29:48
Thank you.
454
1763000
2000
Cảm ơn.
Translated by Phương Uyên
Reviewed by Bùi Khánh Linh

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Stephen Petranek - Technology forecaster
Stephen Petranek untangles emerging technologies to predict which will become fixtures of our future lives -- and which could potentially save them.

Why you should listen
Writer and technologist Stephen Petranek became a reluctant doomsayer when his earliest TED Talk (“10 ways the world could end”) racked up 1.5 million views. But Petranek is in fact an optimist who believes that humanity will escape its predicaments -- literally. Within a century, he predicts that humans will have established a city of 80,000 on Mars: and that not only is that plausible, but it’s also inevitable.

Petranek is the editor-in-chief of the Breakthrough Technology Alert, a technology newsletter that ties scientific breakthroughs to investment opportunities. He's the author of the TED Book How We'll Live on Mars.
More profile about the speaker
Stephen Petranek | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM