TED2012
Carl Schoonover: How to look inside the brain
Carl Schoonover: Si të shohim brenda trurit?
Filmed:
Readability: 4.8
962,022 views
Kanë ndodhur shumë përparime të mrekullueshme për të kuptuar më mirë trurin, mirëpo si mund të studiosh neuronet brenda tij? Duke përdorur imazhe madhështore, neuroshkencëtari dhe TED Fellow, Carl Schoonover, na tregon mjetet që na mundësojnë të shohim brenda trurit.
Carl Schoonover - Neuroscience PhD student + writer
Carl Schoonover is a neuroscientist and one of the founders of NeuWrite, a collaboration between writers and neuroscientist. Full bio
Carl Schoonover is a neuroscientist and one of the founders of NeuWrite, a collaboration between writers and neuroscientist. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
This is a thousand-year-old drawing of the brain.
0
359
3996
Ky është një vizatim 100 vjecar i trurit.
00:20
It's a diagram of the visual system.
1
4355
1912
Eshtë një diagram i sistemit pamor.
00:22
And some things look very familiar today.
2
6267
2750
Dhe disa gjëra duken mjaft të njohura ne ditën e sotme.
00:24
Two eyes at the bottom, optic nerve flowing out from the back.
3
9017
4367
Dy sy poshtë, një nerv optik që rrjedh nga prapa.
00:29
There's a very large nose
4
13384
2120
Një hundë e madhe
00:31
that doesn't seem to be connected to anything in particular.
5
15504
3317
që nuk duket të jetë e lidhur me ndonjë gjë në vecanti.
00:34
And if we compare this
6
18821
1700
Dhe nëse krahasojmë këtë
00:36
to more recent representations of the visual system,
7
20521
2074
me pasqyrime më të reja të sistemit pamor,
00:38
you'll see that things have gotten substantially more complicated
8
22595
2957
do të shihni se gjërat janë ndërlikuar
00:41
over the intervening thousand years.
9
25552
1573
gjatë 1000 viteve të kaluara.
00:43
And that's because today we can see what's inside of the brain,
10
27125
2965
Dhe kjo ndodh sepse sot ne mund të shohim se cfarë ka brenda trurit tonë
00:45
rather than just looking at its overall shape.
11
30090
2481
për ndryshim nga forma e tij e jashtme.
00:48
Imagine you wanted to understand how a computer works
12
32571
3979
Imagjinoni sikur dëshorini të kuptoni se si funksionon një kompjuter
00:52
and all you could see was a keyboard, a mouse, a screen.
13
36550
3179
dhe e tëra që mund të përdorni është një tastierë, një mi (maus), dhe ekrani.
00:55
You really would be kind of out of luck.
14
39729
2396
Kjo do të ishte shumë e vështirë.
00:58
You want to be able to open it up, crack it open,
15
42125
2042
Ke nevojë ta hapësh,
01:00
look at the wiring inside.
16
44167
1844
të shikosh instalimin elektrik përbrenda.
01:01
And up until a little more than a century ago,
17
46011
1864
Dhe deri pak para shekullit të kaluar
01:03
nobody was able to do that with the brain.
18
47875
2000
askush nuk mundi ta bënte atë me trurin.
01:05
Nobody had had a glimpse of the brain's wiring.
19
49875
1880
Askush nuk kishte parë lidhjet brenda trurit.
01:07
And that's because if you take a brain out of the skull
20
51755
2952
Dhe kjo ndodh sepse po ta heqësh trurin nga kafka
01:10
and you cut a thin slice of it,
21
54707
1689
dhe të presësh një copëz të hollë
01:12
put it under even a very powerful microscope,
22
56396
2498
dhe ta vendosësh nën një mikroskop të shkëlqyer,
01:14
there's nothing there.
23
58894
1181
nuk mund të shofësh asgjë.
01:15
It's gray, formless.
24
60075
1613
Eshtë ngjyrë hiri, pa formë.
01:17
There's no structure. It won't tell you anything.
25
61688
2604
Nuk ka strukturë. Nuk të tegon dot gjë.
01:20
And this all changed in the late 19th century.
26
64292
2854
Dhe e tërë kjo ndryshoi ne fund të shekullit të 19-të.
01:23
Suddenly, new chemical stains for brain tissue were developed
27
67146
3875
Papritur, njolla të reja kimike pë indet e trurit u krijuan
01:26
and they gave us our first glimpses at brain wiring.
28
71021
2812
dhe na dhanë mundësine të shohim lidhjet brenda trurit.
01:29
The computer was cracked open.
29
73833
2013
Më në fund, kompjuteri ishte hapur.
01:31
So what really launched modern neuroscience
30
75846
2856
Ajo cfarë i dha nismën neuroshkencës moderne
01:34
was a stain called the Golgi stain.
31
78702
1965
ishte një njollë e quajtur njolla e Golgit.
01:36
And it works in a very particular way.
32
80667
1881
Dhe fnsksionon në një mënyrë shumë të vecantë.
01:38
Instead of staining all of the cells inside of a tissue,
33
82548
3110
Në vend se të njollos të gjitha qelizat brenda një indi,
01:41
it somehow only stains about one percent of them.
34
85658
3032
disi njollos vetëm 1% të tyre.
01:44
It clears the forest, reveals the trees inside.
35
88690
3342
E pastron malin, njerr në shesh pemët pvrbrenda.
01:47
If everything had been labeled, nothing would have been visible.
36
92032
2672
Po qe se cdo gjë do të ishte etiketuar, asgjë nuk do të shihej.
01:50
So somehow it shows what's there.
37
94704
2046
Kështu në njafarë mënyre shfaq se cfarë ndodhet aty.
01:52
Spanish neuroanatomist Santiago Ramon y Cajal,
38
96750
2667
Neuroanatomisti spanjoll Santiago Ramon y Cajal,
01:55
who's widely considered the father of modern neuroscience,
39
99417
2845
i cili konsiderohet si babai i neuroshkencës moderne,
01:58
applied this Golgi stain, which yields data which looks like this,
40
102262
3897
aplikoi këtë njollë, që ofron të dhëna që duken kështu,
02:02
and really gave us the modern notion of the nerve cell, the neuron.
41
106159
3758
dhe në të vvrtet na dha neve përfytyrimin modern të qelizës nervore, neuronit.
02:05
And if you're thinking of the brain as a computer,
42
109917
2614
Nëse e mendoni trurit si një kompjuter,
02:08
this is the transistor.
43
112531
2011
ky është tranzistori.
02:10
And very quickly Cajal realized
44
114542
2075
Dhe shumë shpejt Cajal e kuptoi
02:12
that neurons don't operate alone,
45
116617
2337
që neuronet nuk funsionojnë të vetme,
02:14
but rather make connections with others
46
118954
1838
por në faks krijojnë lidhje me të tjerët
02:16
that form circuits just like in a computer.
47
120792
2506
duke formuar kështu qarqe sikur në kompjuter.
02:19
Today, a century later, when researchers want to visualize neurons,
48
123298
3391
Sot, një shekull më vonë, kur hulumtuesit duan të përfytyrojnë neuronet,
02:22
they light them up from the inside rather than darkening them.
49
126689
2767
ata i ndrisin nga përbrenda në vend se t'i hijezojnë.
02:25
And there's several ways of doing this.
50
129456
1150
Dhe ka shumë mënyra për të bërë këtë.
02:26
But one of the most popular ones
51
130606
1727
Mirëpo më e përhapura
02:28
involves green fluorescent protein.
52
132333
2092
përfshinë proteinën e gjelbër floureshente.
02:30
Now green fluorescent protein,
53
134425
1659
Proteina e gjelbër floureshente,
02:31
which oddly enough comes from a bioluminescent jellyfish,
54
136084
3145
që cuditërisht rrjedh nga nga një kandil deti që ka aftësi të prodhojë dritë,
02:35
is very useful.
55
139229
1238
është shumë e dobishme.
02:36
Because if you can get the gene for green fluorescent protein
56
140467
2638
sepse po qe se arrin të izolosh gjenin për proteinën e gjelbër floureshente
02:39
and deliver it to a cell,
57
143105
1675
dhe ta përcosh tek një qelizë,
02:40
that cell will glow green --
58
144780
1747
ajo qelizë do të shkëlqej gjelbër --
02:42
or any of the many variants now of green fluorescent protein,
59
146527
3746
ose cilado prej shumë llojeve të proteinës së gjelbër floureshente që gjinden sot,
02:46
you get a cell to glow many different colors.
60
150273
1664
mund të bësh që qeliza të shkëlqej cfarëdo ngjyre.
02:47
And so coming back to the brain,
61
151937
1521
Të kthehemi prap tek truri,
02:49
this is from a genetically engineered mouse called "Brainbow."
62
153458
3800
kjo është nga një mi i inxhinieruar gjenetikisht i quajtur "Ylberi."
02:53
And it's so called, of course,
63
157258
1550
Dhe quhet ashtu
02:54
because all of these neurons are glowing different colors.
64
158808
3612
sepse të gjitha këto neurone japin shkëlqime me ngjyra të ndryshme.
02:58
Now sometimes neuroscientists need to identify
65
162420
3451
Nganjëherë shkencëtarët kanë nevojë to identifikojnë
03:01
individual molecular components of neurons, molecules,
66
165871
3044
përbërës molekular individual të neuroneve, molekulave,
03:04
rather than the entire cell.
67
168915
1798
dhe jo tërë qelizën.
03:06
And there's several ways of doing this,
68
170713
1706
Ka disa mënyra për të bërë këtë,
03:08
but one of the most popular ones
69
172419
1469
mirëpo më e përdorura
03:09
involves using antibodies.
70
173888
2195
ka të bëjë me përdorimin e antitrupave.
03:11
And you're familiar, of course,
71
176083
1337
Ju i njihni
03:13
with antibodies as the henchmen of the immune system.
72
177420
2951
antitrupat si banditë të sistemit imunitar.
03:16
But it turns out that they're so useful to the immune system
73
180371
2418
Mirëpo del se ata janë të dobishëm për sistemin imunitar
03:18
because they can recognize specific molecules,
74
182789
2550
sepse mund të njohin molekula të vecanta,
03:21
like, for example, the code protein
75
185339
2119
si p.sh. proteinën që përmban udhëzimet
03:23
of a virus that's invading the body.
76
187458
2388
e një virusi që po sulmon trupin.
03:25
And researchers have used this fact
77
189846
2045
Hulumtuesit e kanë përdorur këtë fakt
03:27
in order to recognize specific molecules inside of the brain,
78
191891
4325
për të dalluar molekula specifike brenda trurit,
03:32
recognize specific substructures of the cell
79
196216
2640
për të dalluar nënstruktura të vecanta të qelizës
03:34
and identify them individually.
80
198856
2244
dhe t'i identifikojnë ato individualisht.
03:37
And a lot of the images I've been showing you here are very beautiful,
81
201100
3025
Shumica e imazheve që ju kam shpalosur sot këtu janë të bukura,
03:40
but they're also very powerful.
82
204125
1906
por në të njëjtën kohë janë të fuqishme.
03:41
They have great explanatory power.
83
206031
1636
Kanë një fuqi shpjeguese të madhe.
03:43
This, for example, is an antibody staining
84
207667
2090
Kjo, p.sh. është një njollë antitrupi
03:45
against serotonin transporters in a slice of mouse brain.
85
209757
3520
kundër transportuesve të serotoninës në një fetë të trurit të miut.
03:49
And you've heard of serotonin, of course,
86
213277
1681
Ju me siguri keni dëgjuar për serotoninën,
03:50
in the context of diseases like depression and anxiety.
87
214958
2827
në kontekst të sëmundjeve sic janë depresioni dhe ankthi.
03:53
You've heard of SSRIs,
88
217785
1408
Keni dëgjuar për SSRI,
03:55
which are drugs that are used to treat these diseases.
89
219193
2897
ilace që përdoren për të mjekuar këto sëmundje.
03:57
And in order to understand how serotonin works,
90
222090
2890
Për të kuptuar se si funksionon serotonina,
04:00
it's critical to understand where the serontonin machinery is.
91
224980
3076
është thelbësore të kuptosh ku ndodhet makineria e serotoninës.
04:03
And antibody stainings like this one
92
228056
1596
Njollosje të antitrupa si në këtë rast
04:05
can be used to understand that sort of question.
93
229652
3546
mund të përdoret për të kuptuar më mirë këtë pyetje.
04:09
I'd like to leave you with the following thought:
94
233198
2558
Dua të ju lë me këtë mendim:
04:11
Green fluorescent protein and antibodies
95
235756
2610
Proteina e gjelbër floureshente dhe antitrupat
04:14
are both totally natural products at the get-go.
96
238366
3007
janë produkte natyrale në fillim.
04:17
They were evolved by nature
97
241373
2779
Ato evoluan nga natyra
04:20
in order to get a jellyfish to glow green for whatever reason,
98
244152
2567
në mënyrë që të bejnë kandilin e detit të shkëlqej gjelbër për kushedi se cfarë arsye,
04:22
or in order to detect the code protein of an invading virus, for example.
99
246719
4383
ose në mënyrë që të zbulojnë proteinën ushëzuese të një virusi pushtues, p.sh.
04:27
And only much later did scientists come onto the scene
100
251102
3017
U morri shumë kohë shkencëtarëve të arrijnë tek një përfundim
04:30
and say, "Hey, these are tools,
101
254119
2023
dhe të thonë "Hej, këto janë mjete,
04:32
these are functions that we could use
102
256142
2113
këto janë funksione që ne mund t'i përdorim
04:34
in our own research tool palette."
103
258255
2008
në paletën tonë të mjeteve të hulumtimit."
04:36
And instead of applying feeble human minds
104
260263
3628
Në vend se të përdorin mendjen e pafuqishme njerëzore
04:39
to designing these tools from scratch,
105
263891
1884
për të dizajnuar këto mjete nga zeroja,
04:41
there were these ready-made solutions right out there in nature
106
265775
2904
në natyrë tashmë ekzistonin këto mjete të gatshme
04:44
developed and refined steadily for millions of years
107
268679
3236
të zhvilluara dhe rafinuara në mënyrë të qëndrueshme gjatë miliona vitesh
04:47
by the greatest engineer of all.
108
271915
1700
nga inxhinieri më i mirë.
04:49
Thank you.
109
273615
1262
Faleminderit.
04:50
(Applause)
110
274877
2538
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
Carl Schoonover - Neuroscience PhD student + writerCarl Schoonover is a neuroscientist and one of the founders of NeuWrite, a collaboration between writers and neuroscientist.
Why you should listen
Carl is a neuroscience PhD candidate at Columbia University, where he works on microanatomy and electrophysiology of rodent somatosensory cortex. He the author of Portraits of the Mind: Visualizing the Brain from Antiquity to the 21st Century, and has written for the New York Times, Le Figaro, the Huffington Post, Science, Scientific American, Design Observer, and Boing Boing. In 2008 he cofounded NeuWrite, a collaborative working group for scientists, writers, and those in between. He hosts a radio show on WkCR 89.9FM, which focuses on opera and classical music, and their relationship to the brain.
Carl Schoonover | Speaker | TED.com