TED2018
Jaron Lanier: How we need to remake the internet
Jaron Lanier: Chúng ta cần xây dựng lại Internet như thế nào?
Filmed:
Readability: 4.3
3,029,544 views
Từ những ngày khởi đầu văn hoá kỹ thuật số, Jaron Lenier đã giúp tạo ra tầm nhìn cho Internet với vai trò là tài nguyên cộng đồng nơi con người có thể chia sẻ kiến thức -- nhưng ngay cả như vậy, tầm nhìn này bị ám ảnh bởi mặt tối của tương lai Internet đang hướng tới với các thiết bị cá nhân kiểm soát cuộc sống, theo dõi dữ liệu và cung cấp sự kích thích cho chúng ta. (Nghe quen thuộc không?) Trong cuộc trò chuyện nhìn xa trông rộng này, Lanier suy ngẫm về một "sai lầm ngớ ngẩn, bi hài đáng ngạc nhiên trên toàn cầu" mà các công ty như Google và Facebook đã phạm phải ở nền tảng văn hoá kỹ thuật số -- và cách chúng ta có thể huỷ bỏ nó. "Chúng ta không thể có một xã hội trong đó nếu hai người muốn giao tiếp, cách duy nhất điều đó có thể diễn ra là khi nó được tài trợ bởi bên thứ ba muốn điều khiển họ," theo Jaron.
Jaron Lanier - Scientist, musician, visual artist, author
Jaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context. Full bio
Jaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Back in the 1980s, actually,
I gave my first talk at TED,
I gave my first talk at TED,
0
944
4009
Quay lại thập niên 1980, lúc tôi thực sự
đã thuyết trình lần đầu tại TED,
đã thuyết trình lần đầu tại TED,
00:16
and I brought some of the very,
very first public demonstrations
very first public demonstrations
1
4977
4262
và tôi mang đến vài buổi trình diễn trước
công chúng rất, rất sớm
công chúng rất, rất sớm
00:21
of virtual reality ever to the TED stage.
2
9263
4234
của thực tế ảo trên sân khấu TED.
00:26
And at that time, we knew
that we were facing a knife-edge future
that we were facing a knife-edge future
3
14375
6867
Và vào lúc đó, chúng tôi biết mình đang
đối diện với một tương lai đầy khó khăn
đối diện với một tương lai đầy khó khăn
00:33
where the technology we needed,
4
21266
5201
nơi mà công nghệ chúng ta cần,
00:38
the technology we loved,
5
26491
1851
công nghệ chúng ta yêu thích,
00:40
could also be our undoing.
6
28366
2047
cũng có thể là điểm yếu của chúng ta.
00:43
We knew that if we thought
of our technology
of our technology
7
31266
4091
Chúng ta biết rằng nếu chúng ta nghĩ
công nghệ
công nghệ
00:47
as a means to ever more power,
8
35381
3254
là một phương tiện sở hữu nhiều
quyền lực hơn nữa,
quyền lực hơn nữa,
00:50
if it was just a power trip,
we'd eventually destroy ourselves.
we'd eventually destroy ourselves.
9
38659
3707
nếu nó chỉ là một cách thể hiện quyền lực,
cuối cùng chúng ta sẽ huỷ hoại mình.
cuối cùng chúng ta sẽ huỷ hoại mình.
00:54
That's what happens
10
42390
1181
Đó là những gì sẽ xảy ra
00:55
when you're on a power trip
and nothing else.
and nothing else.
11
43595
2787
nếu bạn đi phô trương quyền lực và
không làm gì khác.
không làm gì khác.
00:59
So the idealism
12
47509
3389
Vì thế cái lý tưởng
01:02
of digital culture back then
13
50922
4809
của văn hoá kỹ thuật số thời đó
01:07
was all about starting with
that recognition of the possible darkness
that recognition of the possible darkness
14
55755
4739
luôn xoay quanh việc bắt đầu với
sự nhận thức về bóng tối có thể ập đến
sự nhận thức về bóng tối có thể ập đến
01:12
and trying to imagine
a way to transcend it
a way to transcend it
15
60518
3350
và cố gắng tưởng tượng một cách
để vượt qua nó
để vượt qua nó
01:15
with beauty and creativity.
16
63892
2578
với vẻ đẹp và sự sáng tạo.
01:19
I always used to end my early TED Talks
with a rather horrifying line, which is,
with a rather horrifying line, which is,
17
67033
6507
Tôi từng luôn kết thúc những Buổi toạ đàm
ở TED với câu nói khá đáng sợ rằng,
ở TED với câu nói khá đáng sợ rằng,
01:26
"We have a challenge.
18
74478
3866
"Chúng ta có một thử thách.
01:30
We have to create
a culture around technology
a culture around technology
19
78368
4024
Chúng ta phải tạo ra một nền văn hoá
xoay quanh công nghệ
xoay quanh công nghệ
01:34
that is so beautiful, so meaningful,
20
82416
3968
mà rất đẹp, rất ý nghĩa,
01:38
so deep, so endlessly creative,
21
86408
2541
rất sâu sắc và sáng tạo không ngừng,
01:40
so filled with infinite potential
22
88973
3016
lấp đấy bởi tiềm năng vô hạn
01:44
that it draws us away
from committing mass suicide."
from committing mass suicide."
23
92013
3253
kéo chúng ta ra khỏi việc thực hiện
tự sát hàng loạt."
tự sát hàng loạt."
01:48
So we talked about extinction
as being one and the same
as being one and the same
24
96519
5588
Vì thế chúng ta nói về sự tuyệt chủng
là khái niệm tương đương
là khái niệm tương đương
01:54
as the need to create an alluring,
infinitely creative future.
infinitely creative future.
25
102131
4830
với yêu cầu tạo ra một tương lai hấp dẫn,
sáng tạo vô hạn.
sáng tạo vô hạn.
01:59
And I still believe
that that alternative of creativity
that that alternative of creativity
26
107639
5382
Và tôi vẫn tin là sự thay thế của
tính sáng tạo
tính sáng tạo
02:05
as an alternative to death
27
113045
1974
làm sự thay thế cho cái chết
02:07
is very real and true,
28
115043
1969
là rất thực và chính xác,
02:09
maybe the most true thing there is.
29
117036
1983
có lẽ là thứ chính xác nhất ngoài kia.
02:11
In the case of virtual reality --
30
119870
2095
Trong trường hợp thực tế ảo --
02:13
well, the way I used to talk about it
31
121989
2282
nói chung là cách tôi từng nói về nó
02:16
is that it would be something like
32
124295
2635
là nó sẽ là một thứ giống như
02:18
what happened when people
discovered language.
discovered language.
33
126954
2850
những gì xảy ra khi con người phát hiện
ra ngôn ngữ.
ra ngôn ngữ.
02:21
With language came new adventures,
new depth, new meaning,
new depth, new meaning,
34
129828
4675
Ngôn ngữ mới đi kèm những hành trình mới,
chiều sâu mới, ý nghĩa mới,
chiều sâu mới, ý nghĩa mới,
02:26
new ways to connect,
new ways to coordinate,
new ways to coordinate,
35
134527
2080
những mối liên kết và cách hợp tác mới,
02:28
new ways to imagine,
new ways to raise children,
new ways to raise children,
36
136631
4034
những cách tưởng tượng mới,
những cách nuôi con mới,
những cách nuôi con mới,
02:32
and I imagined, with virtual reality,
we'd have this new thing
we'd have this new thing
37
140689
4262
và tôi tưởng tượng, với thực tế ảo,
chúng ta sẽ có một trải nghiệm mới
chúng ta sẽ có một trải nghiệm mới
02:36
that would be like a conversation
38
144975
1593
giống như một cuộc hội thoại
02:38
but also like waking-state
intentional dreaming.
intentional dreaming.
39
146592
3344
nhưng cũng giống như cố ý mơ mộng
trong trạng thái tỉnh táo.
trong trạng thái tỉnh táo.
02:41
We called it post-symbolic communication,
40
149960
2653
Chúng tôi gọi nó là giao tiếp hậu ký hiệu,
02:44
because it would be like just directly
making the thing you experienced
making the thing you experienced
41
152637
4358
vì nó sẽ giống như làm rõ trực tiếp
những gì bạn đã trải qua
những gì bạn đã trải qua
02:49
instead of indirectly
making symbols to refer to things.
making symbols to refer to things.
42
157019
3619
thay vì tạo ra ký hiệu gián tiếp để
ám chỉ sự vật.
ám chỉ sự vật.
02:53
It was a beautiful vision,
and it's one I still believe in,
and it's one I still believe in,
43
161466
4338
Đó là một giấc mộng tuyệt đẹp và cũng là
giấc mộng tôi vẫn tin tưởng,
giấc mộng tôi vẫn tin tưởng,
02:57
and yet, haunting that beautiful vision
44
165828
3215
và dù vậy, ám ảnh giấc mộng đẹp đẽ đó
03:01
was the dark side
of how it could also turn out.
of how it could also turn out.
45
169067
3150
là mặt tối của thứ mà nó sẽ biến thành
trong tương lai.
trong tương lai.
03:04
And I suppose I could mention
46
172241
5048
Và tôi giả sử có thể liên hệ bản thân
03:09
from one of the very earliest
computer scientists,
computer scientists,
47
177313
3064
với một trong những nhà khoa học máy tính
đầu tiên,
đầu tiên,
03:12
whose name was Norbert Wiener,
48
180401
2135
có tên là Norbert Wiener,
03:14
and he wrote a book back in the '50s,
from before I was even born,
from before I was even born,
49
182560
3754
và ông ấy viết một cuốn sách từ thập niên
1950, trước cả khi tôi ra đời,
1950, trước cả khi tôi ra đời,
03:18
called "The Human Use of Human Beings."
50
186338
2658
gọi là "Cách sử dụng con người
của loài người."
của loài người."
03:21
And in the book,
he described the potential
he described the potential
51
189779
4172
Và trong cuốn sách, ông ấy mô tả tiềm năng
03:25
to create a computer system
that would be gathering data from people
that would be gathering data from people
52
193975
6181
tạo ra một hệ thống máy tính thu thập
dữ liệu từ con người
dữ liệu từ con người
03:32
and providing feedback
to those people in real time
to those people in real time
53
200180
3572
và cung cấp phản hồi cho họ
theo thời gian thực
theo thời gian thực
03:35
in order to put them kind of partially,
statistically, in a Skinner box,
statistically, in a Skinner box,
54
203776
5135
để đặt họ trong một cái hộp Skinner
một phần theo số liệu,
một phần theo số liệu,
03:40
in a behaviorist system,
55
208935
2444
trong một hệ thống hành vi,
03:43
and he has this amazing line
where he says,
where he says,
56
211403
2501
và ông ấy đã viết một dòng rất ấn tượng
nói rằng,
nói rằng,
03:45
one could imagine,
as a thought experiment --
as a thought experiment --
57
213928
2738
một người có thể tưởng tượng,
một thử nghiệm tiềm thức --
một thử nghiệm tiềm thức --
03:48
and I'm paraphrasing,
this isn't a quote --
this isn't a quote --
58
216690
2461
và tôi đang diễn giải lại,
nó không phải trích dẫn -
nó không phải trích dẫn -
03:51
one could imagine a global computer system
59
219175
3080
một người có thể tưởng tượng
một hệ thống máy tính toàn cầu
một hệ thống máy tính toàn cầu
03:54
where everybody has devices
on them all the time,
on them all the time,
60
222279
2842
nơi mọi người luôn mang theo
thiết bị bên mình,
thiết bị bên mình,
03:57
and the devices are giving them
feedback based on what they did,
feedback based on what they did,
61
225145
3272
và các thiết bị cho họ phản hồi
dựa trên hành động của họ,
dựa trên hành động của họ,
04:00
and the whole population
62
228441
1875
và toàn bộ dân số
04:02
is subject to a degree
of behavior modification.
of behavior modification.
63
230340
3576
phải chịu một mức độ điều chỉnh hành vi
nhất định.
nhất định.
04:05
And such a society would be insane,
64
233940
3546
Và một xã hội như vậy sẽ thật điên rồ,
04:09
could not survive,
could not face its problems.
could not face its problems.
65
237510
3097
không thể sinh tồn,
không thể đối diện với các vấn đề.
không thể đối diện với các vấn đề.
04:12
And then he says, but this is
only a thought experiment,
only a thought experiment,
66
240631
2621
Và rồi ông ấy nói, đây chỉ là một
thử nghiệm tiềm thức,
thử nghiệm tiềm thức,
04:15
and such a future
is technologically infeasible.
is technologically infeasible.
67
243276
3420
và một tương lai như vậy sẽ không xảy ra
về mặt kỹ thuật.
về mặt kỹ thuật.
04:18
(Laughter)
68
246720
1092
(Cười)
04:19
And yet, of course,
it's what we have created,
it's what we have created,
69
247836
3002
Và dù vậy, tất nhiên, đó là thứ chúng ta
đã tạo ra,
đã tạo ra,
04:22
and it's what we must undo
if we are to survive.
if we are to survive.
70
250862
3277
và đó là thứ chúng ta phải huỷ bỏ
nếu muốn tồn tại.
nếu muốn tồn tại.
04:27
So --
71
255457
1151
Vì thế --
04:28
(Applause)
72
256632
3540
(Vỗ tay)
04:32
I believe that we made
a very particular mistake,
a very particular mistake,
73
260631
5977
tôi tin rằng nếu chúng ta mắc phải
một sai lầm cụ thể nào đó,
một sai lầm cụ thể nào đó,
04:38
and it happened early on,
74
266632
2234
và nó diễn ra từ sớm,
04:40
and by understanding the mistake we made,
75
268890
2074
và bằng cách hiểu sai lầm
mà ta đã gây ra,
mà ta đã gây ra,
04:42
we can undo it.
76
270988
1859
chúng ta có thể loại bỏ nó.
04:44
It happened in the '90s,
77
272871
2559
Nó diễn ra trong thập niên 90,
04:47
and going into the turn of the century,
78
275454
2742
và tiếp diễn tới bước ngoặt thế kỷ,
04:50
and here's what happened.
79
278220
1388
và đây là những gì đã xảy ra.
04:53
Early digital culture,
80
281200
1374
Văn hoá kỹ thuật số sơ khai,
04:54
and indeed, digital culture to this day,
81
282598
4972
và chắc chắn là cả văn hoá kỹ thuật số
hiện đại,
hiện đại,
04:59
had a sense of, I would say,
lefty, socialist mission about it,
lefty, socialist mission about it,
82
287594
6309
có cảm giác của, theo tôi là, một nhiệm vụ
về xã hội chủ nghĩa và sự tự do,
về xã hội chủ nghĩa và sự tự do,
05:05
that unlike other things
that have been done,
that have been done,
83
293927
2160
khác với những thứ khác đã được thực hiện,
05:08
like the invention of books,
84
296111
1434
như phát minh về sách,
05:09
everything on the internet
must be purely public,
must be purely public,
85
297569
3413
mọi thứ trên internet phải thuần tuý
là dành cho cộng đồng,
là dành cho cộng đồng,
05:13
must be available for free,
86
301006
2325
phải được cung cấp miễn phí,
05:15
because if even one person
cannot afford it,
cannot afford it,
87
303355
3388
vì nếu ngay cả một người cũng không
mua được nó,
mua được nó,
05:18
then that would create
this terrible inequity.
this terrible inequity.
88
306767
2572
thì điều đó sẽ gây ra sự bất bình đẳng
tồi tệ,
tồi tệ,
05:21
Now of course, there's other ways
to deal with that.
to deal with that.
89
309912
2524
Bây giờ tất nhiên, có những cách khác
để giải quyết.
để giải quyết.
05:24
If books cost money,
you can have public libraries.
you can have public libraries.
90
312460
3016
Nếu sách báo tốn quá nhiều tiền,
bạn có các thư viện công cộng.
bạn có các thư viện công cộng.
05:27
And so forth.
91
315500
1174
Và cứ như vậy.
05:28
But we were thinking, no, no, no,
this is an exception.
this is an exception.
92
316698
2618
Nhưng chúng tôi nghĩ, không, không,
đó là một ngoại lệ.
đó là một ngoại lệ.
05:31
This must be pure public commons,
that's what we want.
that's what we want.
93
319340
4605
Đây phải là thuần tài nguyên công cộng,
đó là thứ chúng tôi muốn.
đó là thứ chúng tôi muốn.
05:35
And so that spirit lives on.
94
323969
2634
Và tinh thần đó vẫn tiếp diễn.
05:38
You can experience it in designs
like the Wikipedia, for instance,
like the Wikipedia, for instance,
95
326627
3715
Bạn có thể trải nghiệm nó trong những
thiết kế như, ví dụ, Wikipedia,
thiết kế như, ví dụ, Wikipedia,
05:42
many others.
96
330366
1341
và nhiều nơi khác.
05:43
But at the same time,
97
331731
1874
Nhưng cùng lúc đó,
05:45
we also believed, with equal fervor,
98
333629
2588
chúng ta cũng tin rằng, với cùng một
lòng nhiệt huyết,
lòng nhiệt huyết,
05:48
in this other thing
that was completely incompatible,
that was completely incompatible,
99
336241
3937
vào thứ hoàn toàn khác này, một thứ
hoàn toàn không tương thích,
hoàn toàn không tương thích,
05:52
which is we loved our tech entrepreneurs.
100
340202
3627
đó là tình yêu mến dành cho các doanh nhân
công nghệ.
công nghệ.
05:55
We loved Steve Jobs;
we loved this Nietzschean myth
we loved this Nietzschean myth
101
343853
3739
Chúng ta yêu mến Steve Jobs;
chúng ta yêu mến thần thoại quyền lực
chúng ta yêu mến thần thoại quyền lực
05:59
of the techie who could dent the universe.
102
347616
3468
của một chuyên gia công nghệ có thể
bẻ cong cả vũ trụ.
bẻ cong cả vũ trụ.
06:03
Right?
103
351108
1318
Phải không?
06:04
And that mythical power
still has a hold on us, as well.
still has a hold on us, as well.
104
352450
5848
Và thứ năng lực huyền bí đó vẫn bám lấy
chúng ta như thế.
chúng ta như thế.
06:10
So you have these two different passions,
105
358322
4459
Vậy là bạn có hai niềm đam mê khác nhau,
06:14
for making everything free
106
362805
1937
một là biến mọi thứ thành miễn phí
06:16
and for the almost supernatural
power of the tech entrepreneur.
power of the tech entrepreneur.
107
364766
5166
và hai là thứ quyền lực gần như siêu nhiên
của các doanh nhân công nghệ.
của các doanh nhân công nghệ.
06:21
How do you celebrate entrepreneurship
when everything's free?
when everything's free?
108
369956
4352
Bạn sẽ ăn mừng tinh thần kinh doanh ra sao
khi mọi thứ là miễn phí?
khi mọi thứ là miễn phí?
06:26
Well, there was only
one solution back then,
one solution back then,
109
374332
3125
Nói chung, thời trước đây chỉ có một
giải pháp,
giải pháp,
06:29
which was the advertising model.
110
377481
2087
đó là mô hình quảng cáo.
06:31
And so therefore, Google
was born free, with ads,
was born free, with ads,
111
379592
4003
Và rồi do đó, Google được hình thành
miễn phí với các quảng cáo,
miễn phí với các quảng cáo,
06:35
Facebook was born free, with ads.
112
383619
3682
Facebook được hình thành miễn phí,
với các quảng cáo.
với các quảng cáo.
06:39
Now in the beginning, it was cute,
113
387325
3865
Lúc đầu chúng rất dễ thương
06:43
like with the very earliest Google.
114
391214
1960
giống với Google ngày đầu khai sinh vậy.
06:45
(Laughter)
115
393198
1286
(Cười)
06:46
The ads really were kind of ads.
116
394508
2897
Những quảng cáo ấy cũng khá giống
quảng cáo đấy.
quảng cáo đấy.
06:49
They would be, like,
your local dentist or something.
your local dentist or something.
117
397429
2485
Chúng tương tự nha sĩ địa phương hay
một thứ gì đó.
một thứ gì đó.
06:51
But there's thing called Moore's law
118
399938
1920
Nhưng có một vấn đề là Định luật Moore
06:53
that makes the computers
more and more efficient and cheaper.
more and more efficient and cheaper.
119
401882
3142
giúp máy tính ngày càng hiệu quả
và rẻ tiền hơn.
và rẻ tiền hơn.
06:57
Their algorithms get better.
120
405048
1858
Các thuật toán của họ trở nên tốt hơn.
06:58
We actually have universities
where people study them,
where people study them,
121
406930
2596
Chúng tôi thực ra có các trường đại học
tìm hiểu chúng,
tìm hiểu chúng,
07:01
and they get better and better.
122
409550
1628
và chúng lại ngày càng tốt lên.
07:03
And the customers and other entities
who use these systems
who use these systems
123
411202
4452
Và các khách hàng và cơ quan sử dụng
những hệ thống này
những hệ thống này
07:07
just got more and more experienced
and got cleverer and cleverer.
and got cleverer and cleverer.
124
415678
4127
trở nên càng kinh nghiệm hơn
và càng thông minh hơn.
và càng thông minh hơn.
07:11
And what started out as advertising
125
419829
2397
Rồi thứ khởi điểm là quảng cáo
07:14
really can't be called
advertising anymore.
advertising anymore.
126
422250
2477
thực sự không thể gọi là quảng cáo
được nữa.
được nữa.
07:16
It turned into behavior modification,
127
424751
2912
Nó biến thành công cụ điều chỉnh hành vi,
07:19
just as Norbert Wiener
had worried it might.
had worried it might.
128
427687
4493
giống như Norbert Wiener đã từng lo lắng.
07:24
And so I can't call these things
social networks anymore.
social networks anymore.
129
432204
4620
Và tôi không gọi những thứ này
là mạng xã hội nữa.
là mạng xã hội nữa.
07:28
I call them behavior modification empires.
130
436848
3814
Tôi gọi chúng là các đế chế điều chỉnh
hành vi.
hành vi.
07:32
(Applause)
131
440686
2235
(Vỗ tay)
07:34
And I refuse to vilify the individuals.
132
442945
4214
Và tôi từ chối không gièm pha
các cá nhân.
các cá nhân.
07:39
I have dear friends at these companies,
133
447183
2271
Tôi có vài người bạn thân
ở những công ty này,
ở những công ty này,
07:41
sold a company to Google, even though
I think it's one of these empires.
I think it's one of these empires.
134
449478
4760
bán một công ty cho Google, dù tôi nghĩ
đây là một trong những đế chế đó.
đây là một trong những đế chế đó.
07:46
I don't think this is a matter
of bad people who've done a bad thing.
of bad people who've done a bad thing.
135
454262
5060
Tôi không nghĩ đây là vấn đề người xấu
làm điều xấu.
làm điều xấu.
07:51
I think this is a matter
of a globally tragic,
of a globally tragic,
136
459346
4576
Tôi nghĩ đây là vấn đề của sai lầm
nực cười đến đáng ngạc nhiên,
nực cười đến đáng ngạc nhiên,
07:55
astoundingly ridiculous mistake,
137
463946
4572
mà lại bi thảm trên toàn cầu,
08:00
rather than a wave of evil.
138
468542
4129
thay vì là làn sóng tội ác.
08:04
Let me give you
just another layer of detail
just another layer of detail
139
472695
2682
Để tôi cho các bạn thêm một lớp
chi tiết khác
chi tiết khác
08:07
into how this particular
mistake functions.
mistake functions.
140
475401
3103
về cách sai lầm cụ thể này hoạt động
như thế nào.
như thế nào.
08:11
So with behaviorism,
141
479337
2707
Vì thế với chủ nghĩa hành vi,
08:14
you give the creature,
whether it's a rat or a dog or a person,
whether it's a rat or a dog or a person,
142
482068
5064
bạn cho sinh vật này, có thể là chuột,
là chó hay là người,
là chó hay là người,
08:19
little treats and sometimes
little punishments
little punishments
143
487156
2840
một chút niềm vui và một chút hình phạt
08:22
as feedback to what they do.
144
490020
1817
như là phản hồi về những gì chúng làm.
08:24
So if you have an animal in a cage,
it might be candy and electric shocks.
it might be candy and electric shocks.
145
492710
5912
Nên nếu bạn nhốt một vật nuôi trong lồng,
nó có thể là kẹo hay chút luồng điện giật.
nó có thể là kẹo hay chút luồng điện giật.
08:30
But if you have a smartphone,
146
498646
2524
Nhưng nếu bạn có một chiếc
điện thoại thông minh,
điện thoại thông minh,
08:33
it's not those things,
it's symbolic punishment and reward.
it's symbolic punishment and reward.
147
501194
6926
nó không phải những thứ trên mà là
hình phạt và phần thưởng tượng trưng
hình phạt và phần thưởng tượng trưng
08:40
Pavlov, one of the early behaviorists,
148
508144
2443
Pavlov, một trong những nhà hành vi học
đầu tiên,
đầu tiên,
08:42
demonstrated the famous principle.
149
510611
2952
đã trình bày một nguyên tắc nổi tiếng.
08:45
You could train a dog to salivate
just with the bell, just with the symbol.
just with the bell, just with the symbol.
150
513587
3961
Bạn có thể dạy một con chó tiết nước bọt
chỉ với cái chuông hay một dấu hiệu.
chỉ với cái chuông hay một dấu hiệu.
08:49
So on social networks,
151
517572
1586
Tương tự với mạng xã hội,
08:51
social punishment and social reward
function as the punishment and reward.
function as the punishment and reward.
152
519182
5080
hình phạt xã hội và phần thưởng xã hội
có chức năng là hình phạt và phần thưởng.
có chức năng là hình phạt và phần thưởng.
08:56
And we all know
the feeling of these things.
the feeling of these things.
153
524286
2077
Và chúng ta đều biết cảm giác của chúng.
08:58
You get this little thrill --
154
526387
1451
Bạn cảm nhận chút vui mừng --
08:59
"Somebody liked my stuff
and it's being repeated."
and it's being repeated."
155
527862
2350
"Ai đó thích vài điều về tôi
và nó đang lặp lại."
và nó đang lặp lại."
09:02
Or the punishment:
"Oh my God, they don't like me,
"Oh my God, they don't like me,
156
530236
2334
Hoặc là sự trừng phạt:
"Ôi Chúa ơi, họ ghét tôi,
"Ôi Chúa ơi, họ ghét tôi,
09:04
maybe somebody else
is more popular, oh my God."
is more popular, oh my God."
157
532594
2239
có lẽ ai đó còn nổi tiếng hơn,
ôi Chúa ơi."
ôi Chúa ơi."
09:06
So you have those two
very common feelings,
very common feelings,
158
534857
2226
Vậy bạn cảm nhận hai cảm xúc
rất phổ biến ấy,
rất phổ biến ấy,
09:09
and they're doled out in such a way
that you get caught in this loop.
that you get caught in this loop.
159
537107
3564
và chúng được biểu hiện ra theo cách
khiến bạn rơi vào vòng lặp này.
khiến bạn rơi vào vòng lặp này.
09:12
As has been publicly acknowledged
by many of the founders of the system,
by many of the founders of the system,
160
540695
4095
Như đã được nhiều nhà sáng lập hệ thống
thừa nhận công khai,
thừa nhận công khai,
09:16
everybody knew this is what was going on.
161
544814
2341
mọi người biết đây là những gì đã diễn ra.
09:19
But here's the thing:
162
547871
1619
Nhưng đây là vấn đề:
09:21
traditionally, in the academic study
of the methods of behaviorism,
of the methods of behaviorism,
163
549514
5294
theo truyền thống, trong nghiên cứu
học thuật về phương pháp hành vi,
học thuật về phương pháp hành vi,
các kích thích tích cực và tiêu cực đã
được đem ra so sánh.
được đem ra so sánh.
09:26
there have been comparisons
of positive and negative stimuli.
of positive and negative stimuli.
164
554832
5436
09:32
In this setting, a commercial setting,
165
560292
2364
Trong bối cảnh này,
một bối cảnh thương mại,
một bối cảnh thương mại,
09:34
there's a new kind of difference
166
562680
1596
có một loại khác biệt mới
09:36
that has kind of evaded
the academic world for a while,
the academic world for a while,
167
564300
2769
có lẽ đã xâm nhập thế giới học thuật
được một thời gian,
được một thời gian,
09:39
and that difference
is that whether positive stimuli
is that whether positive stimuli
168
567093
4048
và có sự khác biệt rằng dù
kích thích tích cực
kích thích tích cực
09:43
are more effective than negative ones
in different circumstances,
in different circumstances,
169
571165
3309
có hiệu quả hơn kích thích tiêu cực
ở một vài tình huống khác,
ở một vài tình huống khác,
09:46
the negative ones are cheaper.
170
574498
2104
kích thích tiêu cực vẫn rẻ hơn.
09:48
They're the bargain stimuli.
171
576626
2056
Chúng là tác nhân kích thích mặc cả.
09:50
So what I mean by that is it's much easier
172
578706
5703
Cho nên ý của tôi là sẽ dễ hơn nhiều
09:56
to lose trust than to build trust.
173
584433
3116
để gây mất niềm tin thay vì xây dựng nó.
09:59
It takes a long time to build love.
174
587573
3172
Để xây đắp tình yêu mất một thời gian dài.
10:02
It takes a short time to ruin love.
175
590769
2606
Để phá huỷ tình yêu chỉ cần
một thời gian ngắn.
một thời gian ngắn.
10:05
Now the customers of these
behavior modification empires
behavior modification empires
176
593399
4588
Bây giờ khách hàng của những đế chế
điều chỉnh hành vi này
điều chỉnh hành vi này
10:10
are on a very fast loop.
177
598011
1423
đang chạy vòng lặp rất nhanh.
10:11
They're almost like
high-frequency traders.
high-frequency traders.
178
599458
2045
Họ gần giống như con buôn tần số cao.
10:13
They're getting feedbacks
from their spends
from their spends
179
601527
2024
Họ nhận lại phản hồi từ việc chi tiêu
10:15
or whatever their activities are
if they're not spending,
if they're not spending,
180
603575
2802
hoặc bất cứ hoạt động nào khi họ
không chi tiêu,
không chi tiêu,
10:18
and they see what's working,
and then they do more of that.
and then they do more of that.
181
606401
3270
và họ xem xét cái nào có tác dụng
để tăng cường thực hiện nó.
để tăng cường thực hiện nó.
10:21
And so they're getting the quick feedback,
182
609695
2040
Và rồi họ nhận những phản hồi nhanh,
10:23
which means they're responding
more to the negative emotions,
more to the negative emotions,
183
611759
3040
có nghĩa là họ phản ứng nhiều hơn
trước cảm xúc tiêu cực
trước cảm xúc tiêu cực
10:26
because those are the ones
that rise faster, right?
that rise faster, right?
184
614823
3937
vì đó là những thứ tăng trưởng
nhanh hơn đúng không?
nhanh hơn đúng không?
10:30
And so therefore,
even well-intentioned players
even well-intentioned players
185
618784
3548
Và do đó, ngay cả những người chơi
với ý tốt
với ý tốt
10:34
who think all they're doing
is advertising toothpaste
is advertising toothpaste
186
622356
2865
nghĩ rằng tất cả những gì họ làm
là quảng cáo kem đánh răng
là quảng cáo kem đánh răng
10:37
end up advancing the cause
of the negative people,
of the negative people,
187
625245
3031
cuối cùng lại thúc đẩy mục đích
của những kẻ tiêu cực,
của những kẻ tiêu cực,
10:40
the negative emotions, the cranks,
188
628300
2334
những cảm xúc tiêu cực,
những kẻ quái gở,
những kẻ quái gở,
10:42
the paranoids,
189
630658
1444
những kẻ hoảng tưởng,
10:44
the cynics, the nihilists.
190
632126
3080
những kẻ đầy hoài nghi và ngờ vực.
10:47
Those are the ones who get
amplified by the system.
amplified by the system.
191
635230
3493
Đó là những kẻ bị hệ thống này
phóng đại lên.
phóng đại lên.
10:50
And you can't pay one of these companies
to make the world suddenly nice
to make the world suddenly nice
192
638747
5651
Và bạn không thể trả cho một trong những
công ty này để làm thế giới bỗng tốt lên
công ty này để làm thế giới bỗng tốt lên
10:56
and improve democracy
193
644422
1151
và cải thiện dân chủ
10:57
nearly as easily as you can pay
to ruin those things.
to ruin those things.
194
645597
3841
gần như dễ dàng như bạn trả tiền
để phá huỷ chúng.
để phá huỷ chúng.
11:01
And so this is the dilemma
we've gotten ourselves into.
we've gotten ourselves into.
195
649462
3719
Và đây là mâu thuẫn mà chúng ta
đang bị vướng vào.
đang bị vướng vào.
11:05
The alternative is to turn back the clock,
with great difficulty,
with great difficulty,
196
653856
5232
Cách thay thế là vặn lại đồng hồ,
nhiệm vụ rất khó khăn,
nhiệm vụ rất khó khăn,
11:11
and remake that decision.
197
659112
2841
và thay đổi quyết định đó.
11:13
Remaking it would mean two things.
198
661977
4038
Thay đổi quyết định đồng nghĩa với
hai việc.
hai việc.
11:18
It would mean first that many people,
those who could afford to,
those who could afford to,
199
666039
3928
Đầu tiên là nhiều người giàu có
11:21
would actually pay for these things.
200
669991
2207
thực sự sẽ trả tiền cho những thứ đó.
11:24
You'd pay for search,
you'd pay for social networking.
you'd pay for social networking.
201
672222
4407
Bạn sẽ trả tiền cho công cụ tìm kiếm,
trả tiền cho mạng xã hội.
trả tiền cho mạng xã hội.
11:28
How would you pay?
Maybe with a subscription fee,
Maybe with a subscription fee,
202
676653
3461
Bạn sẽ trả tiền như thế nào?
Có lẽ với một mức phí tham gia,
Có lẽ với một mức phí tham gia,
11:32
maybe with micro-payments as you use them.
203
680138
2738
có thể thực hiện vi thanh toán.
11:34
There's a lot of options.
204
682900
1802
Có rất nhiều lựa chọn.
11:36
If some of you are recoiling,
and you're thinking,
and you're thinking,
205
684726
2397
Nếu có vài bạn đang chùn chân,
và bạn nghĩ,
và bạn nghĩ,
11:39
"Oh my God, I would never pay
for these things.
for these things.
206
687147
2366
"Ôi Chúa ơi, tôi sẽ không bao giờ mua
chúng.
chúng.
11:41
How could you ever get anyone to pay?"
207
689537
2095
Sao anh thuyết phục người ta
bỏ tiền được?"
bỏ tiền được?"
11:43
I want to remind you
of something that just happened.
of something that just happened.
208
691656
3239
Tôi muốn nhắc bạn về một chuyện
vừa xảy ra.
vừa xảy ra.
11:46
Around this same time
209
694919
2054
Vào cùng thời điểm này
11:48
that companies like Google and Facebook
were formulating their free idea,
were formulating their free idea,
210
696997
5707
những tập đoàn như Google và Facebook
đang xây dựng ý tưởng miễn phí của họ,
đang xây dựng ý tưởng miễn phí của họ,
11:54
a lot of cyber culture
also believed that in the future,
also believed that in the future,
211
702728
4504
rất nhiều nền văn hoá mạng cũng cho rằng
trong tương lai,
trong tương lai,
11:59
televisions and movies
would be created in the same way,
would be created in the same way,
212
707256
3022
truyền hình và phim ảnh cũng được tạo ra
theo cách tương tự,
theo cách tương tự,
12:02
kind of like the Wikipedia.
213
710302
1755
khá giống với Wikipedia.
12:04
But then, companies
like Netflix, Amazon, HBO,
like Netflix, Amazon, HBO,
214
712456
5064
Nhưng sau đó, các công ty như Netflix,
Amazon, HBO, nói rằng,
Amazon, HBO, nói rằng,
12:09
said, "Actually, you know, subscribe.
We'll give you give you great TV."
We'll give you give you great TV."
215
717544
3739
"Thực ra, bạn biết đấy, cứ đăng ký đi.
Bạn sẽ được xem vài chương trình hay."
Bạn sẽ được xem vài chương trình hay."
12:13
And it worked!
216
721307
1373
Và nó có hiệu quả đấy!
12:14
We now are in this period
called "peak TV," right?
called "peak TV," right?
217
722704
3874
Chúng ta hiện giờ đang trong quá trình
gọi là "truyền hình cao điểm" phải không?
gọi là "truyền hình cao điểm" phải không?
12:18
So sometimes when you pay for stuff,
things get better.
things get better.
218
726602
4198
Nên đôi khi nếu bạn trả tiền,
mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp hơn.
mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp hơn.
12:22
We can imagine a hypothetical --
219
730824
2286
Chúng ta có thể tưởng tượng một giả định -
12:25
(Applause)
220
733134
4671
(Vỗ tay)
12:29
We can imagine a hypothetical world
of "peak social media."
of "peak social media."
221
737829
3659
Chúng ta có thể tưởng tượng một thế giới
giả định là "mạng xã hội cao điểm."
giả định là "mạng xã hội cao điểm."
12:33
What would that be like?
222
741512
1349
Nó sẽ trông như thế nào?
12:34
It would mean when you get on,
you can get really useful,
you can get really useful,
223
742885
2770
Nó có nghĩa là khi bạn có quan hệ tốt,
bạn sẽ nhận được
bạn sẽ nhận được
12:37
authoritative medical advice
instead of cranks.
instead of cranks.
224
745679
3095
những lời khuyên y tế hữu ích, đáng tin
thay vì vài lời kỳ quặc.
thay vì vài lời kỳ quặc.
12:41
It could mean when you want
to get factual information,
to get factual information,
225
749143
3310
Nó có nghĩa là khi bạn muốn nhận
thông tin thực tế,
thông tin thực tế,
12:44
there's not a bunch of weird,
paranoid conspiracy theories.
paranoid conspiracy theories.
226
752477
3254
sẽ không có vài thuyết âm mưu kỳ quái,
hoang đường.
hoang đường.
12:47
We can imagine this wonderful
other possibility.
other possibility.
227
755755
4235
Chúng ta có thể tưởng tưởng tượng nhiều
tiềm năng phi thường khác.
tiềm năng phi thường khác.
12:52
Ah.
228
760014
1261
À.
12:53
I dream of it. I believe it's possible.
229
761299
2130
Tôi đã mơ về nó. Tôi tin nó có thể xảy ra.
12:55
I'm certain it's possible.
230
763453
3302
Tôi chắc chắn nó có thể xảy ra.
12:58
And I'm certain that the companies,
the Googles and the Facebooks,
the Googles and the Facebooks,
231
766779
4747
Và tôi chắc chắn những tập đoàn như
Google và Facebook,
Google và Facebook,
13:03
would actually do better in this world.
232
771550
2312
sẽ làm được những điều tốt đẹp
cho thế giới.
cho thế giới.
13:05
I don't believe we need
to punish Silicon Valley.
to punish Silicon Valley.
233
773886
3166
Tôi không tin chúng ta cần trừng phạt
Thung lũng Silicon.
Thung lũng Silicon.
13:09
We just need to remake the decision.
234
777076
2253
Chúng ta chỉ cần đưa ra quyết định khác.
13:12
Of the big tech companies,
235
780702
1882
Trong các tập đoàn công nghệ lớn,
13:14
it's really only two that depend
on behavior modification and spying
on behavior modification and spying
236
782608
5563
thực sự chỉ có hai tập đoàn phụ thuộc vào
việc gián điệp và điều chỉnh hành vi
việc gián điệp và điều chỉnh hành vi
13:20
as their business plan.
237
788195
1257
làm kế hoạch kinh doanh.
13:21
It's Google and Facebook.
238
789476
1759
Đó là Google và Facebook.
13:23
(Laughter)
239
791259
1310
(Cười)
13:24
And I love you guys.
240
792593
1691
Và tôi yêu các bạn.
13:26
Really, I do. Like, the people
are fantastic.
are fantastic.
241
794308
2721
Thực sự đấy. Mọi người ở đây
rất tuyệt vời.
rất tuyệt vời.
13:30
I want to point out, if I may,
242
798371
3182
Tôi muốn chỉ ra, nếu có thể,
13:33
if you look at Google,
243
801577
1151
nếu bạn nhìn vào Google,
13:34
they can propagate cost centers
endlessly with all of these companies,
endlessly with all of these companies,
244
802752
5087
họ có thể tuyên truyền không ngớt về các
trung tâm chi phí với tất cả các công ty,
trung tâm chi phí với tất cả các công ty,
13:39
but they cannot propagate profit centers.
245
807863
2048
nhưng không truyền bá trung tâm
lợi nhuận.
lợi nhuận.
13:41
They cannot diversify,
because they're hooked.
because they're hooked.
246
809935
3181
Họ không thể đa dạng hoá, vì họ đã bị
cố định.
cố định.
13:45
They're hooked on this model,
just like their own users.
just like their own users.
247
813140
2627
Họ đã bị khoá chặt vào mô hình này
như người dùng vậy.
như người dùng vậy.
13:47
They're in the same trap as their users,
248
815791
2298
Họ rơi vào cùng một bẫy
như người dùng của họ,
như người dùng của họ,
13:50
and you can't run
a big corporation that way.
a big corporation that way.
249
818113
2504
và bạn không thể vận hành
một tập đoàn lớn như vậy.
một tập đoàn lớn như vậy.
13:52
So this is ultimately totally
in the benefit of the shareholders
in the benefit of the shareholders
250
820641
3603
Vì thế đây cuối cùng hoàn toàn là vì
lợi ích của các nhà đầu tư
lợi ích của các nhà đầu tư
13:56
and other stakeholders of these companies.
251
824268
2445
và những người nắm cổ phiếu
của các công ty này.
của các công ty này.
13:58
It's a win-win solution.
252
826737
2350
Đây là tình huống đôi bên cùng có lợi.
14:01
It'll just take some time
to figure it out.
to figure it out.
253
829111
2515
Chỉ là nó sẽ mất một chút thời gian
để xử lý.
để xử lý.
14:03
A lot of details to work out,
254
831650
2262
Rất nhiều chi tiết cần giải quyết,
14:05
totally doable.
255
833936
1830
nhưng có thể xử lý hoàn toàn.
14:07
(Laughter)
256
835790
2415
(Cười)
14:10
I don't believe our species
can survive unless we fix this.
can survive unless we fix this.
257
838229
3834
Tôi không tin giống loài chúng ta có thể
tồn tại trừ khi ta giải quyết nó.
tồn tại trừ khi ta giải quyết nó.
14:14
We cannot have a society
258
842087
2290
Chúng ta không thể có một xã hội
14:16
in which, if two people
wish to communicate,
wish to communicate,
259
844401
2961
trong đó nếu hai người muốn giao tiếp,
14:19
the only way that can happen
is if it's financed by a third person
is if it's financed by a third person
260
847386
3440
cách duy nhất có thể xảy ra là khi nó
được hỗ trợ bởi bên thứ ba
được hỗ trợ bởi bên thứ ba
14:22
who wishes to manipulate them.
261
850850
2346
mong muốn kiểm soát họ.
14:25
(Applause)
262
853220
6238
(Vỗ tay)
14:35
(Applause ends)
263
863077
1151
(Ngưng vỗ tay)
14:36
In the meantime,
if the companies won't change,
if the companies won't change,
264
864942
2945
Trong thời gian sắp tới, nếu các công ty
không chịu thay đổi,
không chịu thay đổi,
14:39
delete your accounts, OK?
265
867911
1666
hãy xoá tài khoản của các bạn nhé!
14:41
(Laughter)
266
869601
1269
(Cười)
14:42
(Applause)
267
870894
1046
(Vỗ tay)
14:43
That's enough for now.
268
871964
1509
Vậy là đủ cho hôm nay rồi.
14:45
Thank you so much.
269
873497
1151
Rất cảm ơn các bạn.
14:46
(Applause)
270
874672
6804
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Jaron Lanier - Scientist, musician, visual artist, authorJaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context.
Why you should listen
Jaron Lanier is interested in the idea that virtual reality might help us notice the magic of ordinary reality and the idea that paying people for the data that is now taken from them might be the best path to a sustainable, dignified future economy.
Lanier's 1980s start-up created the first commercial VR products and introduced avatars, multi-person virtual world experiences and prototypes of major VR applications such as surgical simulation. Lanier coined or popularized the terms "virtual reality" and "mixed reality." He recently released a new book, Dawn of the New Everything: Encounters with Reality and Virtual Reality. Both of his previous books, Who Owns the Future? and You Are Not a Gadget are international bestsellers. His most recent book (May 29, 2018) is entitled Ten Arguments for Deleting Your Social Media Accounts Right Now.
Lanier was a mainstay of the earliest TED conferences; he still thinks of TED as a charming little gathering.
Jaron Lanier | Speaker | TED.com