TEDxBoulder
Phil Plait: The secret to scientific discoveries? Making mistakes
Phil Plait: Bí quyết tạo ra các khám phá khoa học: Mắc sai lầm.
Filmed:
Readability: 3.5
1,760,281 views
Phil Plait là một trong các nhà thiên văn học dùng Kính viễn vọng không gian Hubble để nghiên cứu, cho rằng họ có thể chụp được bức ảnh đầu tiên của ngoại hành tinh. Nhưng liệu chứng cứ có thực sự xác nhận điều đó? Cùng lắng nghe Plait nói về quá trình làm khoa học - qua một loạt các sai lầm và chỉnh sửa. Ông nói: "Cái giá của việc làm khoa học là thừa nhận sai lầm, nhưng phần thưởng tốt nhất chính là: kiến thức và sự hiểu biết."
Phil Plait - Astronomer
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Phil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Now, people have a lot
of misconceptions about science --
of misconceptions about science --
0
626
2767
Mọi người có nhiều
quan niệm sai lầm về khoa học,
quan niệm sai lầm về khoa học,
00:15
about how it works and what it is.
1
3417
2351
nó là gì
và hoạt động như thế nào.
và hoạt động như thế nào.
Một sai lầm nghiêm trọng
00:17
A big one is that science
is just a big old pile of facts.
is just a big old pile of facts.
2
5792
3434
là khoa học chỉ là
một đống các sự thật cũ rích.
một đống các sự thật cũ rích.
00:21
But that's not true --
that's not even the goal of science.
that's not even the goal of science.
3
9250
3000
Không đúng, điều đó
còn chẳng phải là mục tiêu của khoa học.
còn chẳng phải là mục tiêu của khoa học.
00:25
Science is a process.
4
13208
2185
Khoa học là một quá trình.
Là cách suy nghĩ.
Là cách suy nghĩ.
00:27
It's a way of thinking.
5
15417
2184
Thu thập luận chứng chỉ là một phần,
chứ không phải là mục tiêu.
chứ không phải là mục tiêu.
00:29
Gathering facts is just a piece of it,
but it's not the goal.
but it's not the goal.
6
17625
2893
00:32
The ultimate goal of science
is to understand objective reality
is to understand objective reality
7
20542
4767
Mục tiêu cuối của khoa học
là hiểu thực tế khách quan
là hiểu thực tế khách quan
00:37
the best way we know how,
8
25333
1435
theo cách tốt nhất
dựa trên bằng chứng.
dựa trên bằng chứng.
00:38
and that's based on evidence.
9
26792
2517
00:41
The problem here
is that people are flawed.
is that people are flawed.
10
29333
2685
Vấn đề ở đây là
con người không hoàn hảo.
con người không hoàn hảo.
00:44
We can be fooled --
11
32042
1309
Ta có thể bị lừa,
00:45
we're really good at fooling ourselves.
12
33375
2309
ta rất giỏi việc lừa dối chính mình.
00:47
And so baked into this process
is a way of minimizing our own bias.
is a way of minimizing our own bias.
13
35708
4500
Vì vậy, cần giảm tối đa sự thiên vị
trong quá trình làm khoa học.
trong quá trình làm khoa học.
00:52
So sort of boiled down
more than is probably useful,
more than is probably useful,
14
40833
3601
Sẽ hữu ích khi tóm tắt lại,
00:56
here's how this works.
15
44458
1292
đây là cách nó hoạt động.
00:58
If you want to do some science,
16
46625
1643
Nếu bạn muốn làm khoa học,
01:00
what you want to do
is you want to observe something ...
is you want to observe something ...
17
48292
2642
điều bạn cần làm
là quan sát thứ gì đó...
là quan sát thứ gì đó...
01:02
say, "The sky is blue. Hey, I wonder why?"
18
50958
3018
ví dụ: "Bầu trời xanh.
Tôi tự hỏi vì sao?"
Tôi tự hỏi vì sao?"
01:06
You question it.
19
54000
1393
Bạn đặt câu hỏi.
01:07
The next thing you do is you come up
with an idea that may explain it:
with an idea that may explain it:
20
55417
3309
Tiếp theo, bạn đưa ra
một lời giải thích khả dĩ cho nó,
một lời giải thích khả dĩ cho nó,
01:10
a hypothesis.
21
58750
1268
đưa ra một giả thuyết.
01:12
Well, you know what? Oceans are blue.
22
60042
1892
Bạn biết gì không?
Biển màu xanh.
Biển màu xanh.
01:13
Maybe the sky is reflecting
the colors from the ocean.
the colors from the ocean.
23
61958
2959
Có lẽ bầu trời
đang phản chiếu màu của biển.
đang phản chiếu màu của biển.
01:17
Great, but now you have to test it
24
65917
2017
Tuyệt, giờ bạn phải kiểm chứng nó,
01:19
so you predict what that might mean.
25
67958
2643
bạn dự đoán nó có nghĩa là gì.
01:22
Your prediction would be,
26
70625
1268
Dự đoán của bạn có thể là:
01:23
"Well, if the sky is reflecting
the ocean color,
the ocean color,
27
71917
2309
"Chà, nếu bầu trời
đang phản chiếu màu của biển,
đang phản chiếu màu của biển,
01:26
it will be bluer on the coasts
28
74250
2018
ở bờ biển, nó sẽ xanh hơn
khi ở trong đất liền."
khi ở trong đất liền."
01:28
than it will be
in the middle of the country."
in the middle of the country."
29
76292
2434
01:30
OK, that's fair enough,
30
78750
1559
Được, nó khá ổn,
01:32
but you've got to test that prediction
31
80333
1851
nhưng bạn phải kiểm chứng nó.
01:34
so you get on a plane,
you leave Denver on a nice gray day,
you leave Denver on a nice gray day,
32
82208
3768
Vì vậy, bạn lên máy bay
rời Denver vào một ngày mây mù,
rời Denver vào một ngày mây mù,
01:38
you fly to LA, you look up
and the sky is gloriously blue.
and the sky is gloriously blue.
33
86000
3601
bạn bay đến LA, nhìn lên
và bầu trời có một màu xanh tuyệt đẹp.
và bầu trời có một màu xanh tuyệt đẹp.
01:41
Hooray, your thesis is proven.
34
89625
2125
Hoan hô, luận đề của bạn
đã được chứng minh.
đã được chứng minh.
01:44
But is it really? No.
35
92542
1892
Nhưng có thật vậy không?
Không.
Không.
01:46
You've made one observation.
36
94458
1726
Bạn mới quan sát một lần.
Bạn phải nghĩ về giả thuyết của mình,
01:48
You need to think about your hypothesis,
think about how to test it
think about how to test it
37
96208
3185
cách kiểm chứng nó
và kiểm chứng nhiều hơn một lần.
và kiểm chứng nhiều hơn một lần.
01:51
and do more than just one.
38
99417
1642
01:53
Maybe you could go
to a different part of the country
to a different part of the country
39
101083
2560
Bạn có thể đến một vùng khác,
hay quay lại vào
một thời gian khác trong năm
một thời gian khác trong năm
01:55
or a different part of the year
40
103667
1517
và xem lúc đó,
bầu trời như thế nào.
bầu trời như thế nào.
01:57
and see what the weather's like then.
41
105208
2060
01:59
Another good idea
is to talk to other people.
is to talk to other people.
42
107292
2684
Một cách làm khác
là trò chuyện với người khác.
là trò chuyện với người khác.
02:02
They have different ideas,
different perspectives,
different perspectives,
43
110000
2601
Họ có ý tưởng, cách nhìn khác,
họ có thể giúp bạn.
họ có thể giúp bạn.
02:04
and they can help you.
44
112625
1226
02:05
This is what we call peer review.
45
113875
2393
Ta gọi nó là bình duyệt.
Và thực tế, nó có thể sẽ giúp bạn
tiết kiệm rất nhiều thời gian và tiền bạc,
tiết kiệm rất nhiều thời gian và tiền bạc,
02:08
And in fact that will probably also
save you a lot of money and a lot of time,
save you a lot of money and a lot of time,
46
116292
3684
không phải bay tới bay lui
kiểm tra thời tiết.
kiểm tra thời tiết.
02:12
flying coast-to-coast
just to check the weather.
just to check the weather.
47
120000
2292
02:15
Now, what happens if your hypothesis
does a decent job but not a perfect job?
does a decent job but not a perfect job?
48
123542
6267
Điều gì xảy ra nếu giả thuyết của bạn đúng
nhưng không hoàn toàn chính xác?
nhưng không hoàn toàn chính xác?
02:21
Well, that's OK,
49
129833
1268
Tốt thôi,
02:23
because what you can do
is you can modify it a little bit
is you can modify it a little bit
50
131125
2809
vì bạn có thể sửa nó lại một chút
02:25
and then go through
this whole process again --
this whole process again --
51
133958
2393
và rồi thực hiện lại
quá trình này một lần nữa,
quá trình này một lần nữa,
02:28
make predictions, test them --
52
136375
1893
dự đoán, kiểm chứng.
02:30
and as you do that over and over again,
you will hone this idea.
you will hone this idea.
53
138292
3059
Khi bạn lặp đi lặp lại quá trình này,
ý tưởng sẽ được cải thiện.
ý tưởng sẽ được cải thiện.
02:33
And if it gets good enough,
54
141375
1393
Khi đủ tốt,
02:34
it may be accepted
by the scientific community,
by the scientific community,
55
142792
2351
nó có thể sẽ được
cộng đồng khoa học chấp nhận,
cộng đồng khoa học chấp nhận,
02:37
at least provisionally,
56
145167
1267
tạm thời là vậy,
như một lời giải thích hợp lí
cho những điều đang xảy ra,
cho những điều đang xảy ra,
02:38
as a good explanation of what's going on,
57
146458
2935
ít nhất là cho đến khi
có một ý tưởng khác tốt hơn
có một ý tưởng khác tốt hơn
02:41
at least until a better idea
58
149417
2017
02:43
or some contradictory
evidence comes along.
evidence comes along.
59
151458
2167
hay đến khi tìm ra bằng chứng
chứng minh là nó sai.
chứng minh là nó sai.
02:47
Now, part of this process
is admitting when you're wrong.
is admitting when you're wrong.
60
155292
3750
Một phần của quá trình này
là thừa nhận sai lầm.
là thừa nhận sai lầm.
02:51
And that can be really, really hard.
61
159792
2333
Và điều đó có thể rất khó khăn.
02:54
Science has its strengths and weaknesses
62
162708
2185
Khoa học có ưu điểm và nhược điểm
02:56
and they depend on this.
63
164917
2184
và nó phụ thuộc vào điều đó.
02:59
One of the strengths of science
is that it's done by people,
is that it's done by people,
64
167125
3226
Một ưu điểm của khoa học
là con người thực hiện nó,
là con người thực hiện nó,
03:02
and it's proven itself
to do a really good job.
to do a really good job.
65
170375
2226
và thực tế
đã chứng minh là nó khá tốt.
đã chứng minh là nó khá tốt.
03:04
We understand the universe
pretty well because of science.
pretty well because of science.
66
172625
2768
Nhờ khoa học,
ta biết được rất nhiều điều về vũ trụ.
ta biết được rất nhiều điều về vũ trụ.
03:07
One of science's weaknesses
is that it's done by people,
is that it's done by people,
67
175417
3517
Một nhược điểm của khoa học
là con người thực hiện nó,
là con người thực hiện nó,
03:10
and we bring a lot of baggage
along with us when we investigate things.
along with us when we investigate things.
68
178958
4268
và ta mang theo
rất nhiều định kiến vào nghiên cứu.
rất nhiều định kiến vào nghiên cứu.
03:15
We are egotistical,
69
183250
2018
Ta tự cao,
ta cứng đầu, mê tín,
ta cứng đầu, mê tín,
03:17
we are stubborn, we're superstitious,
70
185292
2517
03:19
we're tribal, we're humans --
71
187833
2310
ta tư duy theo kiểu bộ lạc,
ta là con người
ta là con người
03:22
these are all human traits
and scientists are humans.
and scientists are humans.
72
190167
3434
đây là những đặc điểm của con người
và nhà khoa học là con người.
và nhà khoa học là con người.
03:25
And so we have to be aware of that
when we're studying science
when we're studying science
73
193625
4476
Vì vậy, ta phải nhận thức được điều này
khi nghiên cứu khoa học
khi nghiên cứu khoa học
03:30
and when we're trying
to develop our theses.
to develop our theses.
74
198125
2458
và khi xây dựng luận đề.
03:33
But part of this whole thing,
75
201333
2435
Nhưng một phần của quá trình này,
một phần
của quá trình nghiên cứu khoa học,
của quá trình nghiên cứu khoa học,
03:35
part of this scientific process,
76
203792
1642
03:37
part of the scientific method,
77
205458
2101
một phần của phương pháp nghiên cứu,
03:39
is admitting when you're wrong.
78
207583
1959
là thừa nhận sai lầm.
Tôi biết, tôi cũng từng như vậy.
03:42
I know, I've been there.
79
210458
2018
Nhiều năm trước, khi làm việc trên
Kính viễn vọng không gian Hubble,
Kính viễn vọng không gian Hubble,
03:44
Many years ago I was working
on Hubble Space Telescope,
on Hubble Space Telescope,
80
212500
2643
03:47
and a scientist I worked with
came to me with some data,
came to me with some data,
81
215167
3809
và một đồng sự
mang một số dữ liệu đến cho tôi xem,
mang một số dữ liệu đến cho tôi xem,
03:51
and he said, "I think
there may be a picture
there may be a picture
82
219000
3059
và anh ấy nói:
"Tôi nghĩ có thể có
"Tôi nghĩ có thể có
một bức ảnh của một hành tinh
xoay quanh một ngôi sao
xoay quanh một ngôi sao
03:54
of a planet orbiting
another star in this data."
another star in this data."
83
222083
2875
trong dữ liệu này."
03:58
We had not had any pictures taken
of planets orbiting other stars yet,
of planets orbiting other stars yet,
84
226417
4184
Ta chưa có bức ảnh nào
của hành tinh xoay quanh ngôi sao khác,
của hành tinh xoay quanh ngôi sao khác,
04:02
so if this were true,
85
230625
2184
nên nếu điều này là đúng,
nó sẽ là bức hình đầu tiên
nó sẽ là bức hình đầu tiên
04:04
then this would be the first one
86
232833
1643
và chúng tôi sẽ là
những người tìm ra nó.
những người tìm ra nó.
04:06
and we would be the ones who found it.
87
234500
2059
04:08
That's a big deal.
88
236583
1768
Điều này có ý nghĩa rất lớn.
04:10
I was very excited,
89
238375
1726
Tôi đã rất phấn khích.
Vì vậy, tôi lao ngay vào
phân tích đống dữ liệu này.
phân tích đống dữ liệu này.
04:12
so I just dug right into this data.
90
240125
2393
04:14
I spent a long time trying to figure out
if this thing were a planet or not.
if this thing were a planet or not.
91
242542
3916
Tôi đã mất rất nhiều thời gian để xác định
liệu đây có phải là một hành tinh không.
liệu đây có phải là một hành tinh không.
04:19
The problem is planets are faint
and stars are bright,
and stars are bright,
92
247125
3434
Vấn đề ở đây là hành tinh thì mờ
còn ngôi sao thì sáng,
còn ngôi sao thì sáng,
nên để tìm được tín hiệu
trong đống dữ liệu này
trong đống dữ liệu này
04:22
so trying to get
the signal out of this data
the signal out of this data
93
250583
2101
04:24
was like trying to hear a whisper
in a heavy metal concert --
in a heavy metal concert --
94
252708
3601
giống như cố nghe
một tiếng thì thầm tại một buổi nhạc rock.
một tiếng thì thầm tại một buổi nhạc rock.
04:28
it was really hard.
95
256333
1434
Thật sự rất khó.
04:29
I tried everything I could,
96
257791
2310
Tôi đã làm mọi cách,
04:32
but after a month of working on this,
97
260125
2643
nhưng sau một tháng,
04:34
I came to a realization ...
couldn't do it.
couldn't do it.
98
262792
2934
tôi nhận ra là
mình không thể làm được.
mình không thể làm được.
04:37
I had to give up.
99
265750
1309
Tôi phải từ bỏ.
04:39
And I had to tell this other scientist,
100
267083
2060
Và tôi phải nói với
nhà khoa học đó:
nhà khoa học đó:
04:41
"The data's too messy.
101
269167
1267
"Dữ liệu quá lộn xộn.
Ta không thể khẳng định
liệu nó có phải là hành tinh không."
liệu nó có phải là hành tinh không."
04:42
We can't say whether
this is a planet or not."
this is a planet or not."
102
270458
2726
04:45
And that was hard.
103
273208
1935
Thật khó để làm vậy.
Sau đó, những người khác
dùng kính Hubble quan sát nó,
dùng kính Hubble quan sát nó,
04:47
Then later on we got
follow-up observations with Hubble,
follow-up observations with Hubble,
104
275167
2809
và dữ liệu lần này cho thấy
nó không phải chỉ có một hành tinh.
nó không phải chỉ có một hành tinh.
04:50
and it showed that it wasn't a planet.
105
278000
2726
Đó là hình ảnh của rất nhiều ngôi sao,
hay thiên hà, đại loại là vậy.
hay thiên hà, đại loại là vậy.
04:52
It was a background star
or galaxy, something like that.
or galaxy, something like that.
106
280750
2708
Không cần phải đi sâu quá
vào chuyên môn,
vào chuyên môn,
04:56
Well, not to get too technical,
but that sucked.
but that sucked.
107
284375
2726
nhưng chết tiệt.
04:59
(Laughter)
108
287125
1018
(Tiếng cười)
05:00
I was really unhappy about this.
109
288167
2500
Tôi đã rất khó chịu vì điều này.
Nhưng nó là một phần
của nghiên cứu khoa học.
của nghiên cứu khoa học.
05:03
But that's part of it.
110
291917
1267
Bạn phải thừa nhận là:
05:05
You have to say, "Look, you know,
we can't do this with the data we have."
we can't do this with the data we have."
111
293208
3976
"Ta không thể làm điều đó
với những dữ liệu mình có."
với những dữ liệu mình có."
Và rồi tôi phải đối mặt với sự thật
05:09
And then I had to face up to the fact
112
297208
1810
là dữ liệu sau đó
cũng cho thấy là chúng tôi đã sai.
cũng cho thấy là chúng tôi đã sai.
05:11
that even the follow-up data
showed we were wrong.
showed we were wrong.
113
299042
2375
05:15
Emotionally I was pretty unhappy.
114
303125
3083
Về mặt cảm xúc,
tôi đã khá thất vọng.
tôi đã khá thất vọng.
Nhưng khi một nhà khoa học
làm đúng chức trách của mình,
làm đúng chức trách của mình,
05:18
But if a scientist
is doing their job correctly,
is doing their job correctly,
115
306958
2601
05:21
being wrong is not so bad
116
309583
2685
sai lầm cũng không có gì đáng buồn,
vì nó có nghĩa là
vẫn còn nhiều thứ ngoài kia,
vẫn còn nhiều thứ ngoài kia,
05:24
because that means
there's still more stuff out there --
there's still more stuff out there --
117
312292
2642
nhiều thứ để nghiên cứu hơn.
05:26
more things to figure out.
118
314958
1518
05:28
Scientists don't love being wrong
but we love puzzles,
but we love puzzles,
119
316500
3851
Các nhà khoa học không muốn mắc sai lầm
nhưng chúng tôi thích những điều bí ẩn,
nhưng chúng tôi thích những điều bí ẩn,
05:32
and the universe is
the biggest puzzle of them all.
the biggest puzzle of them all.
120
320375
2958
và vũ trụ chính là bí ẩn lớn nhất.
05:36
Now having said that,
121
324042
1476
Tuy nhiên,
khi có một mảnh ghép,
khi có một mảnh ghép,
05:37
if you have a piece and it doesn't fit
no matter how you move it,
no matter how you move it,
122
325542
3559
bạn xoay trở mọi hướng
nhưng nó vẫn không khớp,
nhưng nó vẫn không khớp,
05:41
jamming it in harder isn't going to help.
123
329125
3101
dùng sức nhiều hơn nữa
cũng chẳng ích gì.
cũng chẳng ích gì.
05:44
There's going to be a time
when you have to let go of your idea
when you have to let go of your idea
124
332250
3226
Lúc đó, bạn phải bỏ ý tưởng đó đi
05:47
if you want to understand
the bigger picture.
the bigger picture.
125
335500
2726
nếu bạn muốn có được
cái nhìn bao quát hơn.
cái nhìn bao quát hơn.
05:50
The price of doing science
is admitting when you're wrong,
is admitting when you're wrong,
126
338250
3434
Cái giá của việc làm khoa học
là thừa nhận sai lầm,
là thừa nhận sai lầm,
05:53
but the payoff is the best there is:
127
341708
2935
nhưng phần thưởng
là điều tuyệt nhất:
là điều tuyệt nhất:
05:56
knowledge and understanding.
128
344667
2309
kiến thức và sự hiểu biết.
Tôi có thể nêu ra
cả ngàn ví dụ như thế này trong khoa học,
cả ngàn ví dụ như thế này trong khoa học,
05:59
And I can give you a thousand
examples of this in science,
examples of this in science,
129
347000
2809
nhưng có một ví dụ tôi rất thích.
06:01
but there's one I really like.
130
349833
1476
Nó liên quan đến thiên văn học,
06:03
It has to do with astronomy,
131
351333
1393
và trong hàng thế kỉ, nó là câu hỏi
khiến các nhà thiên văn học khó chịu.
khiến các nhà thiên văn học khó chịu.
06:04
and it was a question
that had been plaguing astronomers
that had been plaguing astronomers
132
352750
2643
06:07
literally for centuries.
133
355417
1517
Khi nhìn mặt trời,
bạn thấy nó có vẻ đặc biệt,
bạn thấy nó có vẻ đặc biệt,
06:08
When you look at the Sun,
it seems special.
it seems special.
134
356958
2060
nó là vật thể sáng nhất trên bầu trời,
06:11
It is the brightest object in the sky,
135
359042
2851
nhưng qua nhiều thế kỉ nghiên cứu
thiên văn, hoá học, nhiệt động học,
thiên văn, hoá học, nhiệt động học,
06:13
but having studied astronomy, physics,
chemistry, thermodynamics for centuries,
chemistry, thermodynamics for centuries,
136
361917
5059
ta học được một điều quan trọng.
06:19
we learned something
very important about it.
very important about it.
137
367000
2143
Nó cũng chẳng đặc biệt lắm.
06:21
It's not that special.
138
369167
1267
Nó chỉ là một ngôi sao
như hàng triệu ngôi sao khác.
như hàng triệu ngôi sao khác.
06:22
It's a star just like
millions of other stars.
millions of other stars.
139
370458
2935
06:25
But that raises an interesting question.
140
373417
2434
Nhưng điều đó đặt ra
một câu hỏi thú vị.
một câu hỏi thú vị.
Mặt trời là một ngôi sao
và có các hành tinh quay quanh nó,
và có các hành tinh quay quanh nó,
06:27
If the Sun is a star
141
375875
1893
06:29
and the Sun has planets,
142
377792
2226
06:32
do these other stars have planets?
143
380042
2208
liệu những ngôi sao khác
có hành tinh quay quanh không?
có hành tinh quay quanh không?
06:34
Well, like I said with my own failure
in the "planet" I was looking for,
in the "planet" I was looking for,
144
382917
3476
Như tôi đã kể trong câu chuyện của mình,
"hành tinh" mà tôi tìm kiếm,
"hành tinh" mà tôi tìm kiếm,
06:38
finding them is super hard,
145
386417
1767
tìm ra chúng là việc rất khó,
06:40
but scientists tend to be
pretty clever people
pretty clever people
146
388208
2893
nhưng các nhà khoa học
thường là những người rất thông minh,
thường là những người rất thông minh,
06:43
and they used a lot
of different techniques
of different techniques
147
391125
2101
họ dùng nhiều kỹ thuật khác nhau
quan sát những ngôi sao.
quan sát những ngôi sao.
06:45
and started observing stars.
148
393250
1393
06:46
And over the decades
149
394667
1267
Vài thập kỉ trôi qua,
họ bắt đầu khám phá những điều thú vị,
họ bắt đầu khám phá những điều thú vị,
06:47
they started finding some things
that were pretty interesting,
that were pretty interesting,
150
395958
2935
họ phát hiện ra
ngay khi gần vứt bỏ ý tưởng đó.
ngay khi gần vứt bỏ ý tưởng đó.
06:50
right on the thin, hairy edge
of what they were able to detect.
of what they were able to detect.
151
398917
2994
Nhưng họ đã sai
hết lần này đến lần khác.
hết lần này đến lần khác.
06:53
But time and again,
it was shown to be wrong.
it was shown to be wrong.
152
401935
2095
06:56
That all changed in 1991.
153
404875
2268
Năm 1991, mọi chuyện đều thay đổi.
06:59
A couple of astronomers --
154
407167
1976
Hai nhà thiên văn học,
07:01
Alexander Lyne --
Andrew Lyne, pardon me --
Andrew Lyne, pardon me --
155
409167
2142
Alexander Lyne,
xin lỗi, là Andrew Lyne,
xin lỗi, là Andrew Lyne,
07:03
and Matthew Bailes,
156
411333
1268
và Matthew Bailes,
07:04
had a huge announcement.
157
412625
1476
có một công bố quan trọng.
07:06
They had found a planet
orbiting another star.
orbiting another star.
158
414125
3184
Họ tìm thấy một hành tinh
xoay quanh một ngôi sao.
xoay quanh một ngôi sao.
Và nó không chỉ là
một ngôi sao thông thường
một ngôi sao thông thường
07:09
And not just any star, but a pulsar,
159
417333
2810
mà là một sao xung,
07:12
and this is the remnant of a star
that has previously exploded.
that has previously exploded.
160
420167
4184
và đây là phần tàn dư của một ngôi sao
đã nổ tung trước đó.
đã nổ tung trước đó.
07:16
It's blasting out radiation.
161
424375
2101
Nó phát ra nhiều bức xạ.
07:18
This is the last place in the universe
you would expect to find a planet,
you would expect to find a planet,
162
426500
4559
Đây là nơi cuối cùng trong vũ trụ
bạn hy vọng tìm thấy một hành tinh,
bạn hy vọng tìm thấy một hành tinh,
nhưng họ đã quan sát sao xung này
một cách rất khoa học,
một cách rất khoa học,
07:23
but they had very methodically
looked at this pulsar,
looked at this pulsar,
163
431083
2476
07:25
and they detected the gravitational tug
of this planet as it orbited the pulsar.
of this planet as it orbited the pulsar.
164
433583
4851
phát hiện ra lực hấp dẫn của hành tinh này
khi quay quanh sao xung.
khi quay quanh sao xung.
07:30
It looked really good.
165
438458
1560
Mọi thứ trông rất tốt.
07:32
The first planet orbiting
another star had been found ...
another star had been found ...
166
440042
3601
Lần đầu tiên tìm ra
hành tinh quay quanh một ngôi sao khác
hành tinh quay quanh một ngôi sao khác
07:35
except not so much.
167
443667
2434
Ngoại trừ... không phải vậy.
(Tiếng cười)
07:38
(Laughter)
168
446125
1018
Sau khi đưa ra thông cáo,
07:39
After they made the announcement,
169
447167
1601
những nhà thiên văn học khác
sẽ đưa ra nhận xét,
sẽ đưa ra nhận xét,
07:40
a bunch of other astronomers
commented on it,
commented on it,
170
448792
2101
họ quay lại xem xét các dữ liệu
07:42
and so they went back
and looked at their data
and looked at their data
171
450917
2226
và nhận ra mình đã mắc
một sai lầm đáng hổ thẹn.
một sai lầm đáng hổ thẹn.
07:45
and realized they had made
a very embarrassing mistake.
a very embarrassing mistake.
172
453167
2767
Họ đã bỏ sót những số liệu rất nhỏ
07:47
They had not accounted
for some very subtle characteristics
for some very subtle characteristics
173
455958
3060
trong chuyển động
của Trái đất quanh Mặt trời,
của Trái đất quanh Mặt trời,
07:51
of the Earth's motion around the Sun,
174
459042
2184
07:53
which affected how they measured
this planet going around the pulsar.
this planet going around the pulsar.
175
461250
3851
ảnh hưởng lên cách họ đo đạc
hành tinh này khi nó quay quanh sao xung.
hành tinh này khi nó quay quanh sao xung.
Và khi họ tính cả nó vào,
07:57
And it turns out that when they did
account for it correctly,
account for it correctly,
176
465125
3226
08:00
poof -- their planet disappeared.
177
468375
1976
phụt, hành tinh của họ biến mất.
08:02
It wasn't real.
178
470375
1250
Nó không có thật.
08:04
So Andrew Lyne had a very formidable task.
179
472458
2851
Nên Andrew Lyne
có một công việc khó khăn.
có một công việc khó khăn.
08:07
He had to admit this.
180
475333
2185
Ông phải thừa nhận điều này.
08:09
So in 1992 at the American
Astronomical Society meeting,
Astronomical Society meeting,
181
477542
4059
Vì vậy, năm 1992, tại cuộc họp
của Hiệp hội Thiên văn học Mỹ,
của Hiệp hội Thiên văn học Mỹ,
08:13
which is one of the largest gatherings
of astronomers on the planet,
of astronomers on the planet,
182
481625
3226
Hội nghị Thiên văn lớn nhất thế giới,
08:16
he stood up and announced
that he had made a mistake
that he had made a mistake
183
484875
4018
ông đã đứng lên tuyên bố rằng
mình đã phạm sai lầm,
mình đã phạm sai lầm,
08:20
and that the planet did not exist.
184
488917
2267
hành tinh đó không tồn tại.
Và điều xảy ra tiếp theo--
08:23
And what happened next --
185
491208
2435
Ồ, tôi rất thích-
08:25
oh, I love this --
186
493667
1309
điều xảy ra tiếp theo
thật sự tuyệt diệu.
thật sự tuyệt diệu.
08:27
what happened next was wonderful.
187
495000
1583
08:29
He got an ovation.
188
497500
1934
Ông được mọi người ca ngợi.
08:31
The astronomers weren't angry at him;
189
499458
2643
Các nhà thiên văn học
không hề giận dữ;
không hề giận dữ;
08:34
they didn't want to chastise him.
190
502125
1601
họ cũng không muốn trách móc ông.
08:35
They praised him
for his honesty and his integrity.
for his honesty and his integrity.
191
503750
3101
Họ ca ngợi ông
vì sự thành thật và chính trực của mình.
vì sự thành thật và chính trực của mình.
Tôi rất thích điều đó.
08:38
I love that!
192
506875
1268
Các nhà khoa học là con người.
08:40
Scientists are people.
193
508167
1267
08:41
(Laughter)
194
509458
1018
(Tiếng cười)
08:42
And it gets better!
195
510500
1309
Chuyện còn hay hơn nữa.
08:43
(Laughter)
196
511833
1143
(Tiếng cười)
08:45
Lyne steps off the podium.
197
513000
1476
Lyne bước xuống bục.
08:46
The next guy to come up
is a man named Aleksander Wolszczan
is a man named Aleksander Wolszczan
198
514500
3143
Một người đàn ông
tên là Aleksander Wolszczan bước lên.
tên là Aleksander Wolszczan bước lên.
08:49
He takes the microphone and says,
199
517667
1976
Ông ấy cầm lấy micro và nói:
08:51
"Yeah, so Lyne's team
didn't find a pulsar planet,
didn't find a pulsar planet,
200
519667
3476
"Nhóm của Lyne không tìm được
hành tinh quay quanh sao xung,
hành tinh quay quanh sao xung,
08:55
but my team found not just one
201
523167
2684
nhưng nhóm của tôi tìm thấy không chỉ một,
mà tới hai hành tinh quay quanh sao xung.
mà tới hai hành tinh quay quanh sao xung.
08:57
but two planets
orbiting a different pulsar.
orbiting a different pulsar.
202
525875
2768
Chúng tôi cũng nhận ra vấn đề
nhóm Lyne gặp phải,
nhóm Lyne gặp phải,
09:00
We knew about the problem that Lyne had,
203
528667
2059
chúng tôi đã kiểm tra nó.
09:02
we checked for it,
and yeah, ours are real."
and yeah, ours are real."
204
530750
3434
Vâng, hành tinh của chúng tôi là thật."
Hoá ra ông đã đúng.
09:06
And it turns out he was right.
205
534208
2101
Sự thật là vài tháng sau đó,
09:08
And in fact, a few months later,
206
536333
1643
họ tìm ra hành tinh thứ ba
quay quanh sao xung này,
quay quanh sao xung này,
09:10
they found a third planet
orbiting this pulsar
orbiting this pulsar
207
538000
2434
hệ hành tinh ngoài mặt trời
đầu tiên được tìm thấy,
đầu tiên được tìm thấy,
09:12
and it was the first
exoplanet system ever found --
exoplanet system ever found --
208
540458
4393
thứ gọi là thế giới người ngoài hành tinh
- ngoại hành tinh.
- ngoại hành tinh.
09:16
what we call alien worlds -- exoplanets.
209
544875
2667
09:20
That to me is just wonderful.
210
548375
2976
Với tôi, điều đó thật tuyệt vời.
09:23
At that point the floodgates were opened.
211
551375
2601
Nó mở ra nhiều cánh cửa khác.
Năm 1995, tìm ra một hành tinh
quay quanh một ngôi sao giống Mặt trời,
quay quanh một ngôi sao giống Mặt trời,
09:26
In 1995 a planet was found
around a star more like the Sun,
around a star more like the Sun,
212
554000
5434
09:31
and then we found another and another.
213
559458
2685
rồi thêm một hành tinh khác,
một hành tinh khác nữa.
một hành tinh khác nữa.
09:34
This is an image of an actual planet
orbiting an actual star.
orbiting an actual star.
214
562167
3916
Đây là hình ảnh thực
của một hành tinh quay quanh một ngôi sao.
của một hành tinh quay quanh một ngôi sao.
Ta càng lúc càng tiến bộ.
09:39
We kept getting better at it.
215
567042
1434
Ta tìm ra càng lúc càng nhiều
hành tinh như vậy.
hành tinh như vậy.
09:40
We started finding them by the bucketload.
216
568500
2226
Tìm ra cả ngàn hành tinh như vậy.
09:42
We started finding thousands of them.
217
570750
2101
Ta xây dựng các đài thiên văn học
thiết kế đặc biệt để tìm kiếm chúng.
thiết kế đặc biệt để tìm kiếm chúng.
09:44
We built observatories
specifically designed to look for them.
specifically designed to look for them.
218
572875
3476
Giờ, ta biết đến
cả ngàn hành tinh như vậy.
cả ngàn hành tinh như vậy.
09:48
And now we know of thousands of them.
219
576375
1809
09:50
We even know of planetary systems.
220
578208
2685
Ta còn biết cả các hệ hành tinh.
Đây là hình ảnh minh họa
dựa trên dữ liệu thật,
dựa trên dữ liệu thật,
09:52
That is actual data, animated, showing
four planets orbiting another star.
four planets orbiting another star.
221
580917
4750
cho thấy bốn hành tinh
đang quay quanh một ngôi sao
đang quay quanh một ngôi sao
Thật tuyệt. Nghĩ thử xem.
09:58
This is incredible. Think about that.
222
586375
2226
Trong toàn lịch sử nhân loại,
10:00
For all of human history,
223
588625
1851
10:02
you could count all the known planets
in the universe on two hands --
in the universe on two hands --
224
590500
4518
bạn có thể đếm hết
các hành tinh trong vũ trụ
các hành tinh trong vũ trụ
chỉ dùng đến bằng hai bàn tay
10:07
nine -- eight?
225
595042
1517
chín-- tám?
10:08
Nine? Eight -- eight.
226
596583
1310
Chín? Tám -- tám.
10:09
(Laughter)
227
597917
3226
(Tiếng cười)
Ẹc.
10:13
Eh.
228
601167
1267
(Tiếng cười)
10:14
(Laughter)
229
602458
1060
Nhưng giờ, ta biết
chúng ở khắp mọi nơi.
chúng ở khắp mọi nơi.
10:15
But now we know they're everywhere.
230
603542
2351
Mỗi ngôi sao,
mỗi ngôi sao bạn thấy trên bầu trời
mỗi ngôi sao bạn thấy trên bầu trời
10:17
Every star --
231
605917
1267
10:19
for every star you see in the sky
there could be three, five, ten planets.
there could be three, five, ten planets.
232
607208
3560
có thể có ba, năm, hay mười
hành tinh quay quanh nó.
hành tinh quay quanh nó.
10:22
The sky is filled with them.
233
610792
1666
Và bầu trời thì đầy ắp những vì sao.
10:26
We think that planets
may outnumber stars in the galaxy.
may outnumber stars in the galaxy.
234
614375
2976
Ta tin rằng thiên hà
chứa nhiều hành tinh hơn sao.
chứa nhiều hành tinh hơn sao.
10:29
This is a profound statement,
235
617375
2476
Đây là một tuyên bố rất quan trọng,
10:31
and it was made because of science.
236
619875
1934
được khoa học tạo ra.
Nó được tạo ra
không chỉ do quan sát và số liệu;
không chỉ do quan sát và số liệu;
10:33
And it wasn't made just because of science
and the observatories and the data;
and the observatories and the data;
237
621833
3685
nó được tạo ra vì các nhà khoa học
đã xây dựng các đài quan sát,
đã xây dựng các đài quan sát,
10:37
it was made because of the scientists
who built the observatories,
who built the observatories,
238
625542
3142
thu thập dữ liệu,
phạm sai lầm và thừa nhận chúng,
phạm sai lầm và thừa nhận chúng,
10:40
who took the data,
239
628708
1268
10:42
who made the mistakes and admitted them
240
630000
1858
10:43
and then let other scientists
build on their mistakes
build on their mistakes
241
631882
3219
và để các nhà khoa học khác
dựa trên những sai lầm đó,
dựa trên những sai lầm đó,
làm công việc của họ,
và khám phá ra vị trí của ta trong vũ trụ.
và khám phá ra vị trí của ta trong vũ trụ.
10:47
so that they could do what they do
242
635125
1976
10:49
and figure out where
our place is in the universe.
our place is in the universe.
243
637125
2958
10:53
That is how you find the truth.
244
641542
3017
Đây là cách để tìm ra sự thật.
Khoa học ở đỉnh cao nhất
khi nó dám là con người.
khi nó dám là con người.
10:56
Science is at its best
when it dares to be human.
when it dares to be human.
245
644583
3792
11:01
Thank you.
246
649250
1268
Cảm ơn.
11:02
(Applause and cheers)
247
650542
3208
(Vỗ tay và hoan hô)
ABOUT THE SPEAKER
Phil Plait - AstronomerPhil Plait blogs at Bad Astronomy, where he deconstructs misconceptions and explores the wonder of the universe.
Why you should listen
Phil Plait is the Bad Astronomer. Not a bad astronomer, but a blogger for Slate who debunks myths and misconceptions about astronomy -- and also writes about the beauty, wonder and importance of fundamental research.
He worked for six years on the Hubble Space Telescope, and directed public outreach for the Fermi Gamma-ray Space Telescope. He is a past president of the James Randi Educational Foundation, and was the host of Phil Plait's Bad Universe, a documentary series on the Discovery Channel.
Read more from Phil Plait in the Huffington Post's special TEDWeekends feature, "Asteroids: Getting Ready" >>
Phil Plait | Speaker | TED.com