ABOUT THE SPEAKERS

Ameenah Gurib-Fakim - President of Mauritius
Ameenah Gurib-Fakim is the president of the Republic of Mauritius. She has been a university professor and entrepreneur before her election as the first female Head of State of Mauritius.

Why you should listen

In June 2015, Ameenah Gurib-Fakim became the first female president of Mauritius. She's been honored as one of Foreign Policy's 2015 Global Thinkers and is moving to create opportunity and growth for her island home. Gurib-Fakim has been, prior to joining the State House, the Managing Director of the Centre International de Développement Pharmaceutique (CIDP) Research and Innovation as well as professor of organic chemistry with an endowed chair at the University of Mauritius.

Gurib-Fakim has long been a leading biodiversity scientist studying and validating the flora of Mauritius, one of the world's key biodiversity hotspots. As an entrepreneur at CIDP R & I and professor of organic chemistry, she analyzed the plants from the region for their health, nutritional and cosmetic applications.

More profile about the speaker
Ameenah Gurib-Fakim | Speaker | TED.com

Stephanie Busari - Journalist
Stephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital.

Why you should listen

Stephanie Busari moved to Lagos from London in July 2016 to pioneer CNN's first digital and multimedia bureau. She also reports on-air in breaking news situations for CNN International.

In April 2016 Busari exclusively obtained the "proof of life" video that showed that the missing Chibok schoolgirls who were kidnapped in Nigeria in 2014 were still alive. She was also an instrumental member of the CNN team that won a Peabody Award in May 2015 for the network's coverage of the missing girls. Busari recently won a Gracie Award for her persistence in covering this story, and she's also a previous recipient of the Outstanding Woman in the Media Awards.

Busari is a passionate community activist who curated TEDxBrixton for three years before she left London. She founded TEDxBrixton in 2013 driven by a desire to bring disparate elements of her community together and to create a platform for those who wouldn't normally have one to share their ideas worth spreading.

A passionate and adept public speaker, Busari is regularly invited to share her insights and host panels. She has spoken at UN Women, Said Business School, Oxford, Africa Gathering among others.

Over a 15-year career, Busari has worked as a news reporter, entertainment and features writer, court reporter and columnist, and she has been published in many of the UK and international media's most influential outlets, such as the BBC and Daily Mirror.

During a six-month stint in Northern Ireland in 2003, Busari spent time in some of the worst affected areas of "The Troubles" and secured interviews with a crucifixion victim, government ministers and paramilitaries. While there, she also launched and edited an award-winning lifestyle column.

A native Yoruba speaker, Busari also speaks fluent French and is currently learning Hausa.

More profile about the speaker
Stephanie Busari | Speaker | TED.com

TEDGlobal 2017

Ameenah Gurib-Fakim and Stephanie Busari: An interview with Mauritius's first female president

ئامينە گوريب فاكيم: ديمانەيێك لەگەڵ يەكەم سەرۆكى ئافرەت مۆريتيەس

Filmed: 2017-08-27

Readability: 4.1

955,773 views

ئامينە گوريب فاكيم خوێندەوار و بازرگان بووە، وئێستا سەرۆکی مۆریشسە. یەکەم سەرۆکی ئافرەتی مسوڵمانە لە کیشوەری ئەفریقادا. لە گفتوگۆيێكى فراوان لەگەڵ ڕۆژنامەنووس ستێفەنى بەسەری گوريب فاكيم، باس لە دەسپێکە سادەکەکەی لە پيشەى سياسيى دەكات، وەک چی وایە کە هەردوو کەسێکی ئاینی و زانایەک بێت، بۆچی پێیویستە زۆر زياتر نرخی زانیاری کۆنی ئەفریقی بزانین گوتی" پێموانیە بە جددی وەرتگرتبێت ". "پێویستە متمانەت ."هەبێت کە دەتوانی چی بکەیت متمانە بە خۆبونت هەبێت و ئامانجەکانت دیاری بکەیت و کاریان بۆ بکەیت

Ameenah Gurib-Fakim - President of Mauritius
Ameenah Gurib-Fakim is the president of the Republic of Mauritius. She has been a university professor and entrepreneur before her election as the first female Head of State of Mauritius. Full bioStephanie Busari - Journalist
Stephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

ستیفانی بەسەری: سەرۆک کۆمار ئەمینە
سوپاس کە لەگەڵمان بەشداربویت.

00:12

Stephanie Busari: President Ameenah,
thank you for joining us.

0

904

2972

00:15

Even as TED speakers go,
you're something of an overachiever.

1

3900

4378

هەر وەک قسەکەری تێد،
شتی لەوە گەورەترت بەدەست هێناوە.

00:21

Ameenah Gurib-Fakim: (Laughs)

2

9016

1403

(پێکەنین)

00:22

SB: You have a PhD in organic chemistry,

3

10443

2911

شەهادەی دکتۆرات لە کیمیای ئەندامیدا هەیە،

00:25

you were vice chancellor
of the University of Mauritius,

4

13378

2658

جێگری سەرۆکی زانکۆی مۆریشسیت،

00:28

a successful entrepreneur,

5

16060

1701

بەڕێوبەرێکی سەرکەوتوویت،

00:29

you've won numerous awards
for your work in science

6

17785

3689

ژمارەیەکی زۆر خەڵاتت لە بواری
پیشە زانستیەکەتدا بە دەست هێناوە

00:33

and you're the first Muslim
female head of state in Africa.

7

21498

3513

یەکەم ئافرەتی موسڵمانی لە ئەفریقا
بگەیە پۆستی سەرۆک کۆمار.

00:37

(Applause)

8

25035

2784

(چەپڵەڕێزان)

00:42

And of course, you're no stranger
to the TEDGlobal stage;

9

30641

2733

بە دڵناییەوە، بۆ سەکۆی جیهانی تێد
بێگانە نیت

00:45

you gave a talk in 2014.

10

33398

2225

لە ٢٠١٤ دا وتارێکت پێشکەش کرد.

00:48

Did you have any political
ambitions at that time?

11

36357

3392

ئەوکات هیچ ئارەزویەکی سیاسەتت هەبوو؟

00:51

How did you go from academic to president?

12

39773

3378

چۆن لە بواری زانستیەوە بویتە سەرۆک؟

00:55

AGF: OK, thanks, Stephanie.

13

43175

1541

باشە، سوپاس، ستیفانی.

00:56

First of all, I'd like to thank TED

14

44740

1757

سەرەتا، حەزدەکەم سوپاسی تێد بکەم

00:58

for having given me
the opportunity to be here today.

15

46521

2606

بۆ ئەو چانسەی پێیان بەخشیم
کە ئەمرۆ لێرە ئامادە بم.

01:01

And I would also like to thank
the government of Tanzania

16

49151

3709

و دەمەوێ سوپاسی حکومەتی تانزانیا

01:04

and the president for the welcome.

17

52884

3345

و پێشوازی کردنەکەی سەرۆک بکەم.

01:08

And also, I'd like to thank
the contribution of our consul,

18

56253

3426

و حەزدەکەم سوپاسی
ئەندامی کونسوڵەکەمان بکەم،

بەڕێز ڕیزڤی، کە لێرە ئامادەیە،

01:11

Mr. Rizvi, who's here,

19

59703

1433

01:13

has been very supportive
for all our stay here.

20

61160

3454

کە بە درێژای
مانەوەمان لێرە زۆر یارمەتی داین.

01:16

Now, to answer your question,

21

64638

2482

ئێستا، جوابی پرسیارەکەت بدەمەوە،

01:19

did I have any ambitions in politics?

22

67144

2962

ئایا هیچ ئارەزویەکی کاری سیاسیم هەبووە؟

01:22

The straight answer is no.

23

70130

1934

وەڵامە ڕاستەکە نەخێرە.

01:24

I did not choose the world of politics;

24

72088

2300

من جیهانی سیاسەتم هەڵنەبژارد:

01:26

the world of politics chose me.

25

74412

1835

جیهانی سیاسەت منی هەڵبژارد.

01:28

So here I am.

26

76271

1150

ئێستا من لێرەم.

01:29

(Applause)

27

77852

1657

(چەپڵەڕێزان)

01:32

SB: So, was there ever
anything in your journey

28

80181

2302

کەواتە، هیچ شتێک هەبووە لە گەشتەکەتدا

01:34

that ever made you think

29

82507

1853

کە وای کردبێت بیر بکەیتەوە

01:36

that one day you would become
president of your country?

30

84384

2984

ڕۆژێک کە تۆ دەبیتە سەرۆک کۆماری وڵاتەکەت؟

01:39

Did you ever imagine that?

31

87392

1289

هەرگیز خەیاڵی ئەوەت کردووە؟

01:40

AGF: Absolutely not.

32

88705

1152

بە دڵنیایەوە نەخێر.

01:41

I think the journey started
immediately after TED, actually.

33

89881

3442

لە ڕاستیدا پێموابێت گەشتەکە راستەوخۆ
دوای تێد دەستی پێکرد.

01:45

When I went back,
this journalist called me and said,

34

93347

3541

کاتێک گەرامەوە، ڕۆژنامەنوسێک
پەیوەندی پێوەکردم و گوتی،

01:48

"You know, your name has been cited
for the president of the republic,"

35

96912

3500

دەزانیت "ئاماژە بە ناوت کراوە
"بۆ سەرۆکی کۆمار

وتم،" خاتون دەبێت تۆ هەڵە بیت،

01:52

I said, "Ma'am, you must be mistaken,

36

100436

1830

"لەبەرئەوەی هیچ خواستێکی ئاوام نییە

01:54

because I have no ambition whatsoever."

37

102290

1913

وتی" نەخێر ئەوە ڕاستییە.

01:56

She said, "No, it's serious.

38

104227

1344

دەتوانیت بێیت و بە شێوەیەکی
فەرمی ئەمەم پێ بڵێیت؟

01:57

Can you come and tell me this
in the form of a declaration?

39

105595

3407

ئایا تۆ دێیت؟

02:01

So, OK, you'll come?"

40

109026

1537

02:02

So, of course, as good journalists go,

41

110587

2634

وەک ئەوەی پێشبینیم لەهەر
ڕۆژنامە نوسێکی باش دەکرد،

02:05

the next day I see my TED picture

42

113245

2251

ڕۆژی دواتر وێنەی خۆم لە تێد

02:07

and, with my name, Ameenah Gurib-Fakim,

43

115520

2700

و ناوم، ئامینە گوریب فەکیمم بینی،

02:10

"For president?"

44

118244

1260

"بۆ سەرۆک کۆمار؟"

02:11

A very small interrogation mark --

45

119528

2046

نیشانەی پرسیارێکی زۆر بچوک

02:13

and people don't see
the interrogation mark,

46

121598

2213

وخەڵکی نیشانەی پرسیارەکەیان نەبینیبوو،

02:15

they just see my name
and they see my picture.

47

123835

2667

ئەوان تەنها ناوم و وێنەکەمیان بینیووە.

02:18

And that was a sounding board.

48

126526

1731

بەو شێوەیە هەواڵەکە بڵاو بووەوە.

02:20

And again, as you have just said,

49

128686

2885

و دووبارە، وەک خۆت وتت،

02:23

it was a very interesting scenario

50

131595

2754

سیناریۆیەکی زۆر خۆش بوو

02:26

because it was a scenario
where they wanted to have somebody

51

134373

4195

لەبەرئەوەی سیناریۆیەک بوو
کە ئەوان کەسێکیان دەویست

02:30

who was credible,

52

138592

1537

کە باوەڕپێکراو بێت،

02:32

had this political neutrality

53

140153

2800

سیاسیەکی بێ لایەن

02:34

and at the same time, was for a minority

54

142977

2401

لە هەمان کاتدا، لە لایەنی کەمینە بێت

02:37

because Islam is a minority
religion in Mauritius,

55

145402

2634

چونکە لەمۆریشس ئیسلام لایەنی کەمینەیە،

02:40

because in Mauritius,
we stratify people's origins

56

148060

3382

چونکە لە مۆریشس،

ئێمە مرۆڤەکان بە پێی لایەنی
ئاینیان جیادەکەینەوە.

02:43

by virtue of their religious belief.

57

151466

2790

02:46

And -- I was a woman.

58

154694

1772

و من ئافرەت بووم.

02:48

So this made it all very interesting.

59

156878

1939

وایکرد شتەکە جێی سەرنج بێت.

02:50

So there we go, and this
whole campaign started,

60

158841

3251

و بەردەوام بوین و ململانێکە دەستی پێکرد،

02:54

and then people said, "Why not?"

61

162116

1584

"و دواتر خاڵکی وتیان "بۆچی نا؟

02:55

Now, this is very important
to note, Stephanie,

62

163724

2253

ئێستا ئەمە زۆرگرنگە
ستیفانی تێبینی ئەوە بکە،

لەبەر ئەوەی بە شێوەیەکی ئاسایی، سەرۆک
کۆمارلەدوای هەڵبژاردن هەڵدەبژێربرێت.

02:58

because normally, the president
is elected after the election.

63

166001

4110

وسیناریۆکە ئەوەبوو

03:02

And here we had a scenario

64

170135

1411

کەناوی سەرۆک پێش
هەلبژاردنەکە هەڵواسرابوو،

03:03

where the name of the president
was flagged before the election process,

65

171570

5701

لەماوەی
هەڵمەتەکەمدا.

03:09

during the campaign.

66

177295

1170

کە خەڵکەکە دەیانزانی،

03:10

So when people voted,
they knew that at some point,

67

178489

2423

کە ئافرەتێکی مسوڵمان دەبێتە سەرۆک کۆمار.

03:12

they would have
this Muslim woman president.

68

180936

2674

وەک ئافرەتێک بۆت گرنگ بوو

03:16

SB: Does it feel significant
to you as a woman

69

184132

2411

کە ببیتە سەرۆک کۆماری وڵاتەکەت؟

03:18

to be the first female president
of your country?

70

186567

3089

بەهۆی زۆر هۆکارەوە گرنگ بوو.

03:22

AGF: It's important for many reasons.

71

190224

2659

03:24

I think, obviously, you just mentioned
the terrible statistics

72

192907

4074

پێموابێت بە ڕونی ئاماژەت
بە ئامارە سامناکەکەی

03:29

of two female presidents
in the whole of Africa.

73

197005

3954

دوو ئافرەتە سەرۆکەکەی ئەفریقا کرد.

03:32

But more importantly,

74

200983

1771

لەمەش گرنگتر،

پاشخان فکری و کەلتوری منیش گرنگە

03:34

I think it's important also coming
from the background I come from --

75

202778

4627

03:39

by background I mean not ethnic,
but more academic and entrepreneurial --

76

207429

5887

لە پاشخان مەبەستم نەتەوە نیە،
بەڵکو بواری خوێندەواری کارەکانمە

کە بوونی هەبێت،

03:45

to be there,

77

213340

1151

03:46

to be that role model for that little girl
growing in my village

78

214515

3717

نمونەیەک بم بۆئەوکچانەی
لەگوندەکەمدا گەورە دەبن

"کە بلێت "بەلێ ئەوە دەکرێت.

03:50

to say, "Yes, it's possible."

79

218256

1471

.ئەوە دەکرێت

03:51

It's possible.

80

219751

1150

(چەپڵەڕێزان)

03:53

(Applause)

81

221386

2623

ستێفانی ئەوەش هەروەها گرنگە

03:57

It's also important, Stephanie,

82

225740

1728

03:59

while I talk about diversity --

83

227492

2164

--لە کاتێکدا من باسی هەمەجۆری دەکەم

هەمەجۆری لە فراوانترین مانایدا.

04:01

diversity in the widest sense of the word.

84

229680

2637

ئێمە دەبینین کە هەر کاتێک
هەمەجۆری هەبووبێت.

04:04

We've seen that whenever
there was diversity,

85

232981

3929

04:08

whenever there was openness,

86

236934

1712

هەر کاتێک کراوەیی هەبووبێت،

04:10

whenever there was dialogue,

87

238670

1784

هەر کاتێک وتوێژهەبووبێت،

04:12

this was the time when societies
have been most productive.

88

240478

3225

ئەوکاتەیە کۆمەلگاکان
زۆربەرهەمداردەبن.

04:16

When we talk about the Arab Golden Age,

89

244231

2445

کاتێک باسی سەردەمی زێڕینی عەرەب دەکەین،

ناتوانین بیر لە ئیبن سینا،

04:18

we cannot not think of Ibn Sina,

90

246700

3296

ئەل هەیسەم،

04:22

al-Haytham,

91

250468

1521

وابن ڕشد،

04:24

Averroes,

92

252013

1192

مایمۆنیدیس نەکەینەوە.

04:25

Maimonides.

93

253229

1157

04:26

This was a time
when cultures, religions --

94

254410

3549

--ئەو کاتەبووکە کلتور، ئاین

04:29

they were talking to each other.

95

257983

1574

قسەیان لەگەڵ یەک دەکرد.

لەگەڵ یەک تەبابوون.

04:31

They were at peace with each other.

96

259581

1696

وئەم کاتە زۆربەرهەمداربوون.

04:33

And this was a time
when they were highly productive.

97

261301

2549

دەمەوێ بڵێم :ئەو بەربەستانە بشکێنن.

04:35

So I would say: bring down these walls.

98

263874

2064

بێگومان ،بێگومان.

04:37

SB: Absolutely, absolutely.

99

265962

1722

04:39

(Applause)

100

267708

2671

(چەپڵەڕێزان)

چاکە یان خراپە.

04:42

AGF: Virtual or otherwise.

101

270791

1589

با سەبارەت کێشەیەکی تر قسە بكەين

04:45

SB: Let's also talk about
another conflict area

102

273149

3148

کە بەشێوەیەکی سه رنج ڕاكيش
باسي وردەكاريكانی دەكەی.

04:48

which you straddle quite interestingly.

103

276321

3401

هەروەك ئافرەتێكى ئاینی و هەروەها زانایەک،

04:51

As a woman of faith and also a scientist,

104

279746

3405

هەروەک دەزانی کە ئاین و زانست
وا دەردەکەوێ کە دژ بە یەك بن،

04:55

you know, faith and science
seem to be at loggerheads.

105

283175

3796

هەمیشە بەو شێوەیە نەبووە،

04:58

It wasn't always so,

106

286995

1351

05:00

but I'm interested to get your thoughts
on how you reconcile both

107

288370

5034

بەلام حەزدەکەم کە بیرکردنەوەکانت بزانم
کە چۆن هەردوو کیانت بەیەکەوە بەستۆتەوە

05:05

and how they coexist for you personally.

108

293428

2667

چۆن بەیەکەوە لە کەسایەتیتدا هەن.

ئەوان هەمان تایبەتمەندیان نییە.

05:09

AGF: They're not mutually exclusive.

109

297044

2070

مەبەستم ئەوەیە ئەگەر زانابیت،

05:11

I mean, if you're a scientist,

110

299138

2471

ئەوا دەبێت چاودێری وردی
تەواوی لەشی مرۆڤ بکەیت،

05:13

you tend to really look
at the perfection of the human body,

111

301633

4262

کە چۆن کار دەکات.

05:17

the way it functions.

112

305919

1175

05:19

If you look at nature as a whole.

113

307118

1850

ئەگەر سەیری سروشت بکەیت بەگشتی.

05:20

I'm still amazed at the perfection

114

308992

3051

تا ئێستە سەرم سور ماوە لە ناوازەیی

تەواوی سیستەمی گیانداران
بەیەکەوە کار دەکەن.

05:24

with which the entire
ecosystem functions together.

115

312067

3276

05:27

However, to the purists,
to those who are of faith,

116

315367

4712

لەگەڵ ئەوەشدا، بۆ پاكخوازەكان
بۆ ئەوانە كە بەباوەڕن،

"پێت دەلێن" بەلێ پەرەسەندن هەیە.

05:32

they will tell you, "Yes,
there has been evolution."

117

320103

2674

تەنانەت پۆوپ لەگەڵ ئەوەدایە
ئەو پەرەسەندنە هەيە.

05:34

Even the Pope has agreed
that evolution exists.

118

322801

3796

05:38

But there's always the question:
What came first?

119

326621

2690

:بەڵام هەميشە پرسيارێك هەيە
سەرەتا چی هەبوو؟

05:41

What came before this?

120

329335

1308

چی پێش ئەمە هات؟

05:42

When we talk about all
the various strata of evolution,

121

330667

3904

كاتێك دەربارەى چينە جۆراوجۆرەکانی
پەرەسەندن قسەدەكەين،

هەميشە پرسيارێک دەکەین،

05:46

we'll always be asking the question,

122

334595

1873

پێویستە شتێک هەبوبێت پێشتر.

05:48

there must be something before.

123

336492

1595

هەروەها لەگەڵ ئەم بیروڕایەدام بەلێ،

05:50

So I'm of the opinion that yes,

124

338111

1835

هێزی روحی مەزن هەیە
پڕۆسەکە بەڕێوەدەبات،

05:51

there is this great spiritual force
which is guiding the process,

125

339970

4594

05:56

and things like this
don't happen by chance.

126

344588

3307

و شتێکی وەک ئەمە بە ڕێکەوت ڕونادات.

ئێستا ئەگەر بێتو ناوی بێنێیت خواناسى،

05:59

Now, whether you call it religiosity,

127

347919

2186

06:02

whether you call
this great spirit by any name --

128

350129

3505

ئەگەر ئەمە روحی مەزنە
--هەر ناوێکی لێدەنێت

--گەوهەرى جيهان، خودا، سيانەى پيرۆز

06:05

Brahma, Allah, the Holy Trinity --

129

353658

2858

06:08

you name it --

130

356540

1176

--هیتر

بەڵام هێشتا بيردەكەمەوە
هەردوکیان هەمان تایبەتمەندیان نییە.

06:09

but I still think that these two
are not mutually exclusive.

131

357740

3272

06:13

They can still coexist with each other.

132

361036

2397

ئەوان هێشتا دەتوانن لەگەڵ يەكتربژين،

باشه بڕۆينه سه ر يەكێك
لەبوارەكانی ئارەزوت--زانست.

06:16

SB: So let's move
to one of your passions -- science.

133

364257

3790

کە زۆر ڕوونە.

06:20

You've made no secret of that.

134

368071

1676

06:21

And you've always been
passionate about science.

135

369771

2481

و تۆ هەميشە حەزو ئارەزوت زانست بووە.

06:24

I read that when you were
a very young girl,

136

372722

2213

ئەوەم خوێندەوە کاتێک کە
تۆ كچێكى زۆرگەنج بوویت،

06:26

you went to a career guidance counselor

137

374959

2510

کە تۆ چوبویتە لای راوێژکاری پیشەیی

06:29

and told them you wanted
to become a chemist,

138

377493

2733

و پێت وتبوون کە دەتەوێ ببیت بە كيميازان،

06:32

and they said, "No, it's for boys.

139

380250

3681

و ئەوان گوتیان، " نەخێر، ئەوە بۆ كوڕانە.

".كوڕان زانست دەخوێنن.

06:35

Boys do science."

140

383955

1658

06:37

Did that make you even more
determined to study science

141

385637

3967

ئەوە وایکردکە زۆرترسوربیت
لەسەرئەوەی زانست بخوێنیت

و بۆ سەرکەوتنت لەو بوارەدا؟

06:41

and to succeed in that field?

142

389628

1444

06:43

How did you respond to that?

143

391096

2606

چۆن وەڵامی ئەوەت دایەوە؟

06:45

AGF: Well, to begin with,

144

393726

1288

سەرەتا پێویستە ڕونی بکەمەوە،

06:47

I must say, before I came
to that career guidance officer,

145

395038

3356

پێش ئەوەی بچمە لای ڕاوێژکاری پیشەیی،

مامۆستای زۆر باشم هەبووە کە هانیان دەدام.

06:50

I had great teachers who motivated.

146

398418

3162

06:53

And this is something I would like
to draw attention to again,

147

401604

2958

و ئەمە شتێكە لەوانەيە حەزبكەم
دووبارە ئاماژەی پێبدەم،

06:56

to our education system.

148

404586

1578

بۆ سيستەمى پەروەردەمان.

06:58

We have to do away
with this rote learning.

149

406188

2229

پێویستە خويندنى لەبەركردن نەهێڵین.

07:00

We have to ensure that we drive
this curiosity in the child,

150

408441

3924

پێویستە حەزكردن بەزانين
مەراق) لە منداڵ بجوڵێنین).

پێویستە ئەوان بەمەراق بن.

07:04

and they need to be curious.

151

412389

1608

07:06

And if we want to move along the line
for them to become great scientists,

152

414021

4434

و ئەگەر ویستمان بیانکەینە زانای مەزن،

پێویستیان بەوەیەکە
لەهەرشتێک دەیکەن بەمەراقبن.

07:10

they need to become more and more
curious in everything they do.

153

418479

3072

07:13

So every time -- exactly --
I went to see the careers guidance,

154

421575

3006

هەموو جارێک کە دەچومە
لای ڕاوێژکاری پیشەیی،

"سەیری دەکردم ودەیوت"دەتەوێ چی بکەیت؟

07:16

he looked at me and said,
"What do you want to do?"

155

424605

2415

"من گوتم، " دەمەوێت كيميا بخوێنم.

07:19

I said, "I want to study chemistry."

156

427044

1741

"باشە، تۆ نابێت كيميا بخوێني
چونكە ئەمە بۆكوڕانە.

07:20

"Well, you shouldn't study chemistry
because this is for boys.

157

428809

2921

"و دواتر هیچ ئیشێکت دەست ناکەوێ .

07:23

And the next thing, when you come
back, there'll be no job for you."

158

431754

3238

بۆیە گەرامەوە مالەوە،

07:27

So I went back home,

159

435016

1154

07:28

and I had a great cheerleader at home
who happens to be my father.

160

436194

3226

هاندەرێکی گەورەم لەمالەوە هەبوو کە باوکمە.

لێی پرسیم مدەتەوێت چیبکەی؟
"دواتر پرسی چی گوت؟"

07:31

He said, "What do you want to do?"
and asked, "What did he say?"

161

439444

3051

"...گوتم: "ئەوە بوو و گوتی
"گوتی،"چی دەکەیت؟

07:34

I said, "This is what he said ..."
He said, "What are you going to do?"

162

442519

3419

"گوتم" کیمیا دەخوێنم.

و ئەوە من بووم.

07:37

I said, "I'm going to do chemistry."

163

445962

1741

07:39

So there I was.

164

447727

1251

ودەمەوێ بلێم پێویستە
دوای دڵت بکەویت.

07:41

And one thing I will say:
one must always follow your heart.

165

449002

3458

ودڵى من هەميشە لەی كيميا بوو.

07:44

And my heart was always in chemistry.

166

452484

2051

ئەوەم کرد کە حەز و ئارەزوم بوو،

07:46

I did what I was passionate about,

167

454559

2082

07:48

and I thought at some point
that I had developed this thinking

168

456665

3304

بیرمکردەوە کە بیرکردنەوەم گەشەیسەندوە

07:51

that if you're passionate
about what you do,

169

459993

2283

و ئەگەر ئەوەى كە دەكەيت،
بەحەز و ئارەزووت بێت،

07:54

you will not have to work
a single day in your life,

170

462300

2452

بۆ ڕۆژێکیش لەژیاندا
پێویست ناکات ئیش بکەیت،

07:56

until I realized it was
Confucius who said that.

171

464776

2592

هەتا ئەوەم زانی
کە كەنفيووشەس ئەوەى گوتووە.

(پێكەنين)

07:59

(Laughter)

172

467392

1731

08:01

SB: So do you feel a responsibility,
as someone in your position,

173

469847

5276

هەستت بە بەرپرسياريەتي دەکەیت،
وەک کەسێک لە شوێنەکەتدا،

تا كچانی گەنج لەم كيشوەرە هانبدەیت،

08:07

to encourage young girls,
especially on this continent,

174

475147

3175

بۆ خوێندنی زانست؟

08:10

to study STEM subjects?

175

478346

4117

ئەوە شتێكە
--کەتۆ بە بەردەوامی كاری تێدا دەكەيت

08:14

Is that something
that you actively work --

176

482487

2721

ستێفانی، لە ماوەی دوو ڕۆژی ڕابردوو

08:17

AGF: You know, over the past
two days, Stephanie,

177

485232

2354

گوێبیستی قسە یەکی زۆر بوین

08:19

we've been hearing a lot of conversation

178

487610

1988

دەربارەى ئامانجى پەرەسەندنى بەردەوام.

08:21

about the sustainable development goals.

179

489622

1963

ئێمە ئەوەمان بينيووە، بۆ نموونە،

08:23

We've seen that, for example,

180

491609

1430

ئەفريقيا دەبێت لەڕوی
خۆراكەوە پارێزراوبێت،

08:25

Africa must be food secure,

181

493063

1422

08:26

Africa must be energy secure,

182

494509

2099

ئەفريقيا دەبێت وزەی پارێزراوبێت،

ئەفريقيا ئاوی پارێزراوبێت.

08:28

Africa must be water secure.

183

496632

1814

ئەگەر بمانەوێت بگەين
--بە ئەو ئاستەى پەرەسەندن

08:30

If we want to get
to that level of development --

184

498869

3100

--كارنامەی ٢٠٣٠ زۆر زۆر دوور نيە

08:33

Agenda 2030 is not very far away --

185

501993

2803

08:36

if you want to have success,

186

504820

1684

ئەگەر سەرکەوتنت دەوێت،

08:38

we need to have
an educated youth in Africa.

187

506528

5031

پێویستمان بە گەنجی ڕۆشنبيرە لە ئەفریقا.

:ودووبارە، زۆركليشە (تەقلیدی) بیت

08:43

And again, to be very cliché:

188

511583

2325

ناتوانيت بەدەستی بهێنيت،
ناتوانيت تۆپى پێ ببەيتەوە،

08:45

you cannot achieve,
you cannot win a football match,

189

513932

3765

08:49

if you're going to leave 52 percent
of the team outside.

190

517721

4424

ئەگەر لەسەدا ٥٢ تیمەکەت
لەدەرەوە جێهێشتبێت.

ئەوە ڕێی تێناچێت.

08:54

It's not possible.

191

522169

1548

(چەپڵەڕێزان)

08:56

(Applause)

192

524144

2985

08:59

SB: Yes.

193

527554

1155

بەڵێ.

09:00

AGF: So we need highly educated,

194

528733

1827

پێویستمان پەروەردەیەکی تەندروست هەیە،

09:02

we need female intuition,

195

530584

1785

بیرتیژی ئافرەتمان دەوێ،

وپێویستە یارمەتیان بدەین
بۆ گەیشتن بەم ئامانجە

09:04

and we need to get them there.

196

532393

1849

09:06

And this is where a great deal
of effort has to be done

197

534266

3552

وئەمە دەبێت زۆرترین هەوڵی لەگەڵ بدرێت

کە لە تەمەنێکی منداڵیەوە هانیانبدەین،

09:09

to actually motivate
them from a very young age,

198

537842

2541

09:12

to tell that girl
that she can do anything.

199

540407

2636

تا بە ئەو كچە بڵێین
کە دەتوانێت هەر شتێك بیەوێ بیکات.

09:15

And if the message comes from her father,

200

543582

2372

ئەگەر پەیامەکە لە باوکیەوە بێت،

ئەگەر پەیامەکە لەبراکەیەوە بێت،

09:17

if the message comes from her brother,

201

545978

2026

ئەمە زیاتر بەهێزترە،

09:20

it's even much more powerful.

202

548028

1530

09:21

We need to tell her
that anything is possible

203

549582

2512

پێویستە پێی بلێین کە هیچ شتێک مەحاڵ نییە

دەتوانێ بیکات.

09:24

and she can do it.

204

552118

1166

متمانە بەخۆبوون لەتەمەنێكى
زۆربچوکیەوە بنيات بنێين،

09:25

We need to build her self-confidence
from a very early age,

205

553308

3603

لەوەش گرنگتر،

09:28

but more importantly,

206

556935

1269

پێویستمان بەوەیە کە سەیرێکی کتێبیش بکەین،

09:30

we also need to actually
look at the books,

207

558228

2598

چونکە چەندین هەڵەی زەقی ناڕاست هەیە.

09:32

because there are too many stereotypes.

208

560850

2316

پار، سەرمسورما لەڕۆژی جیهانی
ئافرەتاندا کە چومە مشتومڕێك

09:35

Last year, I was very shocked
when I went to a debate on Women's Day.

209

563190

3676

09:38

They had a survey,

210

566890

1186

لێکۆڵینەوەیەکیان هەبوو،

09:40

and they were asking these girls
how many women inventors we have,

211

568100

4581

پرسیاریان لە کچەکان دەکرد
چەند داهێنەرى ئافرەتمان هەیە،

چەند زاناى ئافرەتمان هەیە.

09:44

how many women scientists do we have.

212

572705

2493

سەرت دەسورمێ بەوەی کە کەس نەیدەزانی

09:47

And you'd be shocked
that hardly anyone knew

213

575222

3102

09:50

that Ada Lovelace was there
behind computer science,

214

578348

3194

کە (ئەدا لۆڤلیس)
لەپشت زانستی کۆمپیوتەرەوەیە،

09:53

that Marie Curie still remains iconic
with two Nobel prizes.

215

581566

3740

ماريى کیوری کە هێشتا
ناوبانگ دوو خەڵاتى نۆبڵی ماوە.

--کارێکی زۆر هەیە کە بیکەین

09:57

So there's a lot of homework to do
to actually make --

216

585330

3402

بۆ نەهێشتنی جیاوازی جێندەری

10:00

to remove all these gender biases
at a very young age;

217

588756

4264

لەتەمەنێکی منداڵیدا چاندنی
:تۆوی متمانەیە لەکچدا

10:05

instill that confidence in that girl;

218

593044

2183

کە پێی بڵێی ئەو دەتوانێ ئەنجامیبدات بەباشی
ئەگەر باشتریش نەبێت لەبراکەی.

10:07

to tell her that she can do as well
if not better than her brother.

219

595251

4248

بەلێ.

10:11

SB: Yes.

220

599523

1151

(چەپڵەڕێزان)

10:12

(Applause)

221

600698

3081

سوپاس.

10:16

Thank you.

222

604759

1151

بچینە سەر بوارێکی تر
کە دەزانم زۆر چالاکیت تێیدا،

10:17

So, let's move on to an area
that I know you've been very active in,

223

605934

4709

کەهەمەچەشنیی زیندەزانییە.

10:22

which is the issue of biodiversity.

224

610667

2301

تۆ زۆر ڕوون بوويت كە ئەمە
بوارێکە كە ئەفريقيا دەبێت گرنگی پێبدات.

10:24

You've been quite clear that this
is an area that Africa must embrace.

225

612992

5550

ئەفریقا زۆر دەوڵەمەندە
بە دەرمانی گیایی و ڕووەکی

10:30

We have an abundance of rich
herbal traditions and plants

226

618566

4399

کە دەتواندرێت بۆ پيشەسازی
دەرمانى گەورە گەشەی پێبدرێت.

10:34

that could be developed
into a big pharmaceutical industry.

227

622989

4073

دەتوانێت سەبارەت بە ئەوەی
کە چۆن شارەزاييتت بەكارهێنا

10:39

Can you tell us a little bit
of how you've been using your expertise

228

627086

4018

بۆ سود وەرگرتن لە گەشە سەندنی ئەم بوارە؟

10:43

to harness growth in this area?

229

631128

2734

سوپاس.

10:46

AGF: Thank you.

230

634432

1151

؛دوێنێ، گوێم لە گفتوگۆیەک دەگرت

10:47

Yesterday, I was listening
to one of the talks;

231

635607

2305

کە ئەفريقيا ڕوبکاتە
گەشەپێدانی زانیاری ئابوری..

10:49

it was the talk about the need for Africa
to turn into a knowledge economy.

232

637936

4265

ئەفريقيا نەريتێکى زۆر دەوڵەمەندی هەیە.

10:54

Africa has got very rich traditions.

233

642225

3087

باشوری بیابانی سەهەرا، ئەفریقای باشور،

10:57

Sub-Saharan Africa, southern Africa,

234

645336

2540

نزیکەی ٥،٠٠٠
جۆرى ڕووەكى دەرمانى لێیە،

10:59

has got over 5,000
medicinal plant species,

235

647900

3094

سودی لێوەرنەگیرا.

11:03

not harnessed.

236

651018

1199

11:04

And, in fact, at the TED talk
I gave in 2014,

237

652241

2921

دام لە٢٠١٤داTED لەڕاستیدا لەو لێدوانەی لە،

11:07

I came out with one sentence:

238

655186

1853

:بە ڕستەیەک کۆتایم پێهێنا

"هەمەجۆری ژیان بەهێز دەکات لەسەر زەوی".

11:09

"Biodiversity underpins life on earth."

239

657063

3071

11:12

And if we don't look after
this biodiversity,

240

660158

3141

ئەگەر چاودێری نەکەین،

ئەگەر پارێزگاری لێ نەکەین،

11:15

if we don't protect it,

241

663323

1472

11:16

if we don't actually
harness it in the right way,

242

664819

3517

ئەگەرلەڕاستیدا سودمان لێ نەبینی،

هەڕەشە لەژیانمان دەکەین لەسەرئەم هەسارەیە.

11:20

we are threatening
our own livelihoods on this planet.

243

668360

3794

كاتێك ئێمە قسە دەكەين دەربارەى یارمەتی
لە وڵاتانى باكوورەوە

11:24

When we talk about the contribution
from countries of the north

244

672178

4669

بۆسنوقی سەوزی یارمەتی
لە پێناو پاراستنی هەسارەکەمان،

11:28

to the Green Fund
for the protection of our planet,

245

676871

3556

11:32

it is not charity.

246

680451

1657

ئەوە خێرخوازى نيە.

ئەمە بۆئەوەیە کەسەرچاوەکانی
ژیان لەم هەسارەیە بپارێزین.

11:34

It is to ensure our own collective
livelihoods on this planet.

247

682544

4996

شتێکە کەپێویستە
ئاماژەی پێبکرێت.

11:39

So this is something
that must be addressed.

248

687564

2103

ئیستا، دوبارە، کاتێک قسە دەکەین دەربارەی

11:41

Now, again, when you talk about

249

689691

1845

11:43

getting this biodiversity
of Africa working for us,

250

691560

3768

وا لەم هەمە چەشنیە بکەین سودی هەبێت،

11:47

you'd be shocked to know

251

695352

1306

سەرت دەسورمێ گەر بزانی

11:48

that out of the 1,100 blockbuster drugs
that we have on the market,

252

696682

6363

کە لە١,١٠٠ دەرمانی زۆر
بەناوبانگ کە لە بازاردا بەردەستە،

11:55

only 83 come from African plants.

253

703069

3773

تەنها٨٣ لەڕووەکی ئەفریقین.

ئەمە بۆچی؟

11:58

Why is this so?

254

706866

1390

:لەبەرئەوەی ئێمە بەرپرسیارین

12:00

Because we are responsible;

255

708280

1897

ئێمەی ئەفریقی.

12:02

us Africans.

256

710201

1190

نرخی زانیاریە کۆنەکانمان نازانین.

12:03

We don't value
our own traditional knowledge.

257

711415

2809

12:06

We don't give it the same status
as allopathic medicine.

258

714621

4543

هەمان بایەخی دەرمانی ئەلۆفاتیکمانپێنەداوە.

سەیرکە چین گەیشتوەتە کوێ.

12:11

Look at what China has done.

259

719188

1593

چین هەمان بایەخیدا بە دەرمانی چینی کۆن

12:12

China has given the same status
for traditional Chinese medicine

260

720805

4196

12:17

as allopathic medicine,

261

725025

1558

هەر وەکو دەرمانی ئەلۆفاتیک،

12:18

as of 2016.

262

726607

1887

لە 2016 دا.

حکومەتەکانمان، خەلکی ئێمە
تۆماریان نەكردووە،

12:21

Our governments, our people,
have not documented,

263

729482

3471

12:24

have not taken this knowledge seriously.

264

732977

2599

بەجيددى ئەم زانیاریەیان وەرنەگرتووە.

ئەگەردەتەوێ جددیبیت
کە ئەفریقا ببێتە کیشوەری زانیاری،

12:27

If you want to get serious about Africa
becoming a knowledge continent,

265

735600

6969

12:34

this is something that we need
to address very seriously,

266

742593

2741

ئەمە شتێکە کەپێویستە
زۆر بەجددی باسی بکەین،

پێویستە دەست بکەین بە تۆمارکردن.

12:37

we need to start documenting,

267

745358

1441

12:38

we need to start codifying this knowledge,

268

746823

2066

پێویستە دەستبکەین،
بەڕێکخستنی ئەم زانیاریانە،

12:40

and unfortunately,
we are racing against time

269

748913

2833

و بەداخەوە لەگەڵ کاتدا لە پێشبرکێداین

چونكە نەريت لە ئەفريقيا
زارەكیە.

12:43

because tradition in Africa is that
the transmission has always been oral.

270

751770

4821

پێویستە بەیەکەوە کاربکەین
و کارێک بکەین تا ئەوە ڕووبدات.

12:48

So we need to get our act together
and make it happen.

271

756615

2988

پێویستە بەپەلە بێت.

12:51

SB: So there's really a sense
of urgency around this.

272

759627

2618

بەڵێ.

12:54

AGF: Yes.

273

762269

1308

(چەپڵەڕێزان)

12:55

(Applause)

274

763601

3439

--وخۆت هیچ شتێکت کردوە بۆ تۆمارکردنی

12:59

SB: And have you done anything yourself
in respect to documenting --

275

767064

4932

13:04

AGF: Yes, I definitely did.

276

772020

1767

بەڵێ، بەدڵنيايىەوە كردومە.

13:05

When I started my career in academia,

277

773811

2911

کاتێک دەستم بەخوێندن کرد.

13:08

one of the first things I did
was I documented precisely these plants.

278

776746

3323

یەکەم شت بەوردی
ڕووەکەکانم تۆماركرد.

وشتێکت پێدەڵێم
زۆر بە گرنگ دانەنرا،

13:12

And I'll tell you one thing --
it was not perceived to be very serious,

279

780093

3489

چونكە من لە كيمياى ئەنداميى
دەستكردکارم دەکرد،

13:15

because here I was,
in synthetic organic chemistry,

280

783606

3228

هاتنە دەرەوە لەوێ
قسە كردن لەگەڵ ئەم داپيرانە،

13:18

going out there,
talking to these grandmothers,

281

786858

3306

تۆمار كردنى ڕەچەتەکانیان.

13:22

documenting their recipes.

282

790188

1994

مەبەستم ئەوەیە ناتوانی جددی بیت
لە هێنانى گژوگيا بۆتاقيگە،

13:24

I mean, you can't be serious --
bringing weeds in the lab,

283

792206

3226

" و بڵێیت "لەسەرئەمانە کاردەکەین.

13:27

and say, "We're going
to be working on these."

284

795456

2232

هیچ ئەنجامێکمان دەستدەکەوێت؟

13:29

Are we going to get results?

285

797712

1475

بە ڕاستی پێشبڕکێیەکە دژی لە خۆوە بڕیاردان

13:31

So it was really a race against prejudice

286

799211

3947

--تا هەوڵ بدەیت تا خەڵكى ببەی

13:35

to try to take people's --

287

803182

2735

بیانبەیتە سەمێزەکە و پێیان
"بلێییت "سەیرکەن ئەمە زۆرگرنگە.

13:37

bring them to the table and say,
"Look, this is very important."

288

805941

3101

بەڵام من خۆشحاڵم من کردم،

13:41

But I'm glad I did,

289

809066

1152

تا ئەو کاتە یپێستی تیمساحت بۆ دروست دەبێت،

13:42

because by that time, you start
developing a crocodile skin,

290

810242

2863

کە ئافرەتێكيت لە
تاقيگەیەک شتی جیاواز دەکەیت.

13:45

especially when you're a woman in the lab
doing different things.

291

813129

3075

دەزانیت -- دوو دڵ دەبیت.

13:48

You know -- you become suspect.

292

816228

1543

13:49

So I documented it; I'm very happy I did.

293

817795

2306

بۆيە من تۆمارم كرد؛ من زۆر دڵخۆشم من كردم.

13:52

And now, almost 20 years
since the documentation,

294

820125

3568

و نزيكەى دوای٢٠ساڵە
لەکاتی تۆمارکردنیەوە،

کە ئێستا هونەری پێشوتر پێکدەهێنێت،

13:55

it now constitutes prior art,

295

823717

1981

WIPO وئێستا زۆر بە باشی تۆمار کراوە لە،

13:57

and is now very well-documented at WIPO,

296

825722

2074

13:59

and it is now the information which,

297

827820

3002

و ئەوە ئێستا زانياريەكەيە كە،

دواتر کۆمپانیاکەم کاریان
لەسەر ئەم ڕوەکانە کرد.

14:02

subsequently, my company actually
started working on as well.

298

830846

4208

14:07

SB: So, I watched you in the makeup room

299

835500

3694

سەیری تۆم كرد لە ژوورى ميكياجەکە

14:11

taking selfies with the makeup artist,

300

839218

2462

وێنەت لەگەڵ مکیاجکارەکە گرت،

14:13

and just being generally very accessible.

301

841704

2911

بە شێوەیەکی گشتی کەسێکی کۆمەڵایەتیت.

وکاری لێم کرد

14:16

And it strikes me

302

844639

1208

کە تۆ وەک سەرۆکەکانیتری
پیاوی ئەفریقا نایەیتە بەرچاو.

14:17

that you're not the kind of typical,
big-man, African leader.

303

845871

3516

--تۆ زۆر وا دەر دەكەويت

14:21

You seem very --

304

849411

1158

تۆ پلەکەمت دابەزاند
بە پیاو بانگت کردم.

14:22

AGF: You just demoted me.
You called me a man.

305

850593

2334

(پێکەنین )

14:24

(Laughter)

306

852951

1047

--مەبەستم شێوازەکەتە

14:26

SB: I mean your style --

307

854022

1234

14:27

(Applause)

308

855280

1210

(چەپڵەڕێزان)

14:28

Your style seems to be very accessible
and quite unassuming.

309

856514

6384

زۆرکۆمەڵایەتی وخاکی دیاریت.

-- ئەوایە

14:34

So is this --

310

862922

1526

مەبەستم، ئەوەیە خەڵک پرسیار لە
سەرکردە ئافرەتەکان دەکەن

14:36

I mean, people tend to ask women leaders

311

864472

3313

14:39

if their gender has a bearing
on the way they rule,

312

867809

4969

ئەگەر جێندەریان کار دەکات
سەر فەرمانڕەوایەتیکردن،

یان ئەو ڕێگایەی ئەوان ڕابەرى دەكەن.

14:44

or the way they lead.

313

872802

1993

14:46

Does that apply to you?

314

874819

2584

ئەوە بەسەر تۆ هاتووە؟

14:49

AGF: You know, I've never
taken myself seriously.

315

877427

2356

ئەزانی هەرگیز بە جددی وەرم نەگرتووە.

14:51

SB: OK. That's good.

316

879807

1151

باشە. ئەوە باشە.

14:52

(Laughter)

317

880982

1214

(پێکەنین)

هێشتا نەمکردوە.

14:54

AGF: I still don't.

318

882220

1151

پێم وایە تۆش نابێت خۆت بە جددی وەربگریت.

14:55

And I don't think you should
take yourself seriously.

319

883395

2890

14:58

You need to have trust in what you can do,

320

886309

2187

متمانەت هەبێت، کەدەتوانی چیبکەیت،

متمانەت بە خۆت بێت

15:00

have confidence in yourself

321

888520

1774

ئامانجێک بۆ خۆت دابنێیت و کاری بۆ بکەیت.

15:02

and give yourself a set of goals
and just work towards them.

322

890318

3657

15:05

So the goal I've given myself is,
OK, I'm leading my third life --

323

893999

4090

ئامانجەکەم باشە، ڕابەری ژيانى
--سێيەمم دەكەم

لەبەرئەوەی من خوێندەوار،
وبازرگانبووم ئێستا لێرەم.

15:10

because I've been an academic,
I've been an entrepreneur, now I'm here.

324

898113

3434

هيوادارم كە ژيانی چوارەمم هەبێت.

15:13

I'm hoping to have a fourth life.

325

901571

1613

کەواتە ئەم کارانە بکە لە پێناو کیشوەرەکە.

15:15

So put these to work for the continent.

326

903208

2783

و دەنگم بگەیەنمە زۆرێک
لەناوچە سەرەتاییەکان

15:18

And this is why I have chosen
to give my voice to so many initiatives

327

906015

4584

15:22

that would help the youth of Africa
become tech-savvy,

328

910623

3928

یارمەتی گەنجەکانی ئەفریقا دەدات
کە شارەزای تەکنەلۆجیابن،

15:26

become science-savvy,

329

914575

1400

شارەزای زانست بن،

15:27

because as I said earlier on,

330

915999

1621

لەبەرئەوەی وەک پێشتر گوتم،

15:29

up until they get to grips with science,

331

917644

3998

تا ئەو کاتەی زانست بە دەستدەهێنن،

15:33

with whatever is around --
media, technology, you name it,

332

921666

4668

--هەرچى دەوروبەرە
میدیا تەکنەلۆجیا هیتر،

15:38

all calls for a good grounding in science,
technology and innovation.

333

926358

4339

هەموو کەس بانگەشەی بنا‌غەیەکی باش
لە زانست تەکنەلۆجیا و نوێكارى دەکات.

پێم وابێت ئێمە لێرە دەبین،

15:42

I think we'll be here,

334

930721

1282

١٠ ساڵ، ٢٠ ساڵی تر،

15:44

10 years, 20 years down the line,

335

932027

1930

15:45

having the same conversation.

336

933981

1647

هەمان گفتوگۆمان دەبێت.

با بەخێرای قسەبکەین
دەربارەی سەرکێشیەکانی

15:48

SB: Let's talk quickly
about the challenges

337

936041

2034

15:50

of leadership and governance.

338

938099

2437

سەركردايەتى و فەرمانڕەوايى.

15:52

It's hard to ignore
that there's corruption on this continent

339

940560

5407

سەختە پشتگوێ بخرێت
کە گەندەڵى لەم كيشوەرە هەيە

لە هەندێك لە سەركردەكانمان.

15:57

with some of our leaders.

340

945991

1697

15:59

How have you confronted that in your role,

341

947712

3547

لە ئەرکەکەتدا چۆن ڕووبەڕووی ئەوە بویتەوە،

16:03

and what experiences can you
share with us around this issue?

342

951283

5357

و چ شارەزایەکت هەیە پێمان ببەخشی؟

--ئێمە گەندەڵيمان هەبووە

16:08

AGF: We've had corruption --

343

956664

1408

گەندەڵى تەنها لە ئەفريقيا نيە.

16:10

corruption doesn't exist only in Africa.

344

958096

1947

لەکوێ گەندەڵی هەبێ
گەندەڵیش هەیە.

16:12

Where there is a corruptee,
there is a corrupter.

345

960067

2311

ڕاستە؟ ئەوە هەميشە پڕۆسەیەکی دوولایەنەیە،

16:14

Right? It's always a two-way process.

346

962402

2619

لە وڵاتەکەی من تیشکمان خستۆتە سەر،

16:18

We have focused in my country,

347

966230

2095

16:20

we are working very hard towards
doing something about corruption,

348

968349

4223

زۆر کاری سەختدەکەین کە شتێک
بکەین دەربارەی گەندەڵی،

16:24

but, you know, they also have
great people in Africa.

349

972596

2499

بەڵام، هەروەها
خەڵكى مەزنیش هەیە لە ئەفريقيا.

بۆچی تیشک دەخەینە سەر لایەنی نەرێنی
بۆچی باسی لایەنە ئەرێنەیەکان ناکەین

16:27

Why do we always focus on the negative?
Why don't we talk about ...

350

975119

3178

دەمەوێ خەڵکی باسی ئەرێنەیەکان بکات. بۆ
نموونە ووتە مەزنەکانی نێڵسن ماندێلا.

16:30

I want to bring on board, for example,
the great quotes of Nelson Mandela.

351

978321

4240

ئەوەی لە دوای جێماوە هێشتا زۆر زيندووە.

16:34

His legacy is still very much alive.

352

982585

2397

16:37

We have people in -- even in Tanzania,
we've had Julius Nyerere,

353

985006

3702

تەنانەت لە تانزانیاش خەڵکمان هەیە
جووليەس نايەريەمان هەبووە،

نکرومای هەیە،

16:40

he have Nkrumah,

354

988732

1284

کینتامان هەیە،

16:42

we have Kenyatta,

355

990040

1284

کەپاڵەوانى ئەفريقيا بوون.

16:43

we have all these people
who have been champions of Africa.

356

991348

2786

چەند پەرێک لە کتێبەکانیان بهێنین وببینین.

16:46

I think we need to take
pages of their book and see.

357

994158

2665

لە ڕاستيدا، جووليەس نايەريە خۆى
داكۆكيكارێكى مەزنی زانست بوو.

16:48

In fact, Julius Nyerere himself
had been a great advocate for science

358

996847

3985

"كاتێك گوتى كە " زانست وا لە بیابان
دەکات ببوژێتەوە.

16:52

when he said that "science
will make deserts bloom."

359

1000856

3816

16:56

So these are some of the founding
fathers of this continent;

360

1004696

3669

:ئەمانە دەستەبژێرێکی
مرۆڤە مەزنەکانی ئەم کیشوەرەن

17:00

we need to take pages from them

361

1008389

1636

پێویستە لێیانەوە فێربین

17:02

and move ahead.

362

1010049

1311

و پێشبکەوین.

17:03

(Applause)

363

1011384

2481

(چەپڵەڕێزان)

زۆر سوپاس سەرۆک فاکیم.

17:05

SB: Thank you very much,
President Fakim.

364

1013889

1970

سوپاس.

17:07

AGF: Thank you.

365

1015893

1176

17:09

(Applause)

366

1017093

1822

Translated by Koya University

ABOUT THE SPEAKERS

Ameenah Gurib-Fakim - President of Mauritius
Ameenah Gurib-Fakim is the president of the Republic of Mauritius. She has been a university professor and entrepreneur before her election as the first female Head of State of Mauritius.

Why you should listen

In June 2015, Ameenah Gurib-Fakim became the first female president of Mauritius. She's been honored as one of Foreign Policy's 2015 Global Thinkers and is moving to create opportunity and growth for her island home. Gurib-Fakim has been, prior to joining the State House, the Managing Director of the Centre International de Développement Pharmaceutique (CIDP) Research and Innovation as well as professor of organic chemistry with an endowed chair at the University of Mauritius.

Gurib-Fakim has long been a leading biodiversity scientist studying and validating the flora of Mauritius, one of the world's key biodiversity hotspots. As an entrepreneur at CIDP R & I and professor of organic chemistry, she analyzed the plants from the region for their health, nutritional and cosmetic applications.

More profile about the speaker
Ameenah Gurib-Fakim | Speaker | TED.com

Stephanie Busari - Journalist
Stephanie Busari is a journalist and editor at CNN International Digital.

Why you should listen

Stephanie Busari moved to Lagos from London in July 2016 to pioneer CNN's first digital and multimedia bureau. She also reports on-air in breaking news situations for CNN International.

In April 2016 Busari exclusively obtained the "proof of life" video that showed that the missing Chibok schoolgirls who were kidnapped in Nigeria in 2014 were still alive. She was also an instrumental member of the CNN team that won a Peabody Award in May 2015 for the network's coverage of the missing girls. Busari recently won a Gracie Award for her persistence in covering this story, and she's also a previous recipient of the Outstanding Woman in the Media Awards.

Busari is a passionate community activist who curated TEDxBrixton for three years before she left London. She founded TEDxBrixton in 2013 driven by a desire to bring disparate elements of her community together and to create a platform for those who wouldn't normally have one to share their ideas worth spreading.

A passionate and adept public speaker, Busari is regularly invited to share her insights and host panels. She has spoken at UN Women, Said Business School, Oxford, Africa Gathering among others.

Over a 15-year career, Busari has worked as a news reporter, entertainment and features writer, court reporter and columnist, and she has been published in many of the UK and international media's most influential outlets, such as the BBC and Daily Mirror.

During a six-month stint in Northern Ireland in 2003, Busari spent time in some of the worst affected areas of "The Troubles" and secured interviews with a crucifixion victim, government ministers and paramilitaries. While there, she also launched and edited an award-winning lifestyle column.

A native Yoruba speaker, Busari also speaks fluent French and is currently learning Hausa.

More profile about the speaker
Stephanie Busari | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

ئامينە گوريب فاكيم: ديمانەيێك لەگەڵ يەكەم سەرۆكى ئافرەت مۆريتيەس | TED Talk | TED.com