TED@New York
Tania Luna: How a penny made me feel like a millionaire
Tania Luna: Jak miedziak sprawił, że poczułam się milionerką
Filmed:
Readability: 3.1
1,797,188 views
Będąc małym dzieckiem, po wybuchu w Czarnobylu, Tania Luna opuściła dom na Ukrainie, by uzyskać azyl w USA. Pewnego dnia na podłodze nowojorskiego przytułku dla bezdomnych, w którym mieszkała wraz z rodziną, znalazła miedziaka. Nigdy potem nie czuła się tak bogata. Rozważania o słodko-gorzkich radościach dzieciństwa i o tym, jak zachować je w pamięci.
Tania Luna - Surprisologist
Tania Luna co-founded Surprise Industries, a company devoted to designing surprise experiences. Full bio
Tania Luna co-founded Surprise Industries, a company devoted to designing surprise experiences. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I'm five years old, and I am very proud.
0
786
3995
Mam pięć lat i jestem bardzo dumna.
00:16
My father has just built the best outhouse
1
4781
3559
Tata właśnie zbudował
najlepszy wychodek
najlepszy wychodek
00:20
in our little village in Ukraine.
2
8340
2590
w naszej małej wiosce
na Ukrainie.
na Ukrainie.
00:22
Inside, it's a smelly, gaping hole in the ground,
3
10930
3549
Wewnątrz to tylko
śmierdząca dziura w ziemi,
śmierdząca dziura w ziemi,
00:26
but outside, it's pearly white formica
4
14479
4006
ale na zewnątrz ściany
są z bieluśkiego laminatu
są z bieluśkiego laminatu
00:30
and it literally gleams in the sun.
5
18485
3628
i dosłownie lśnią w słońcu.
00:34
This makes me feel so proud, so important,
6
22113
3557
Czuję się taka dumna i ważna,
00:37
that I appoint myself the leader of my little group of friends
7
25670
3040
że mianuję się szefową paczki przyjaciół
00:40
and I devise missions for us.
8
28710
2780
i wyznaczam nam misje.
00:43
So we prowl from house to house
9
31490
2313
Skradamy się od domu do domu,
00:45
looking for flies captured in spider webs
10
33803
3367
szukamy much schwytanych w pajęczyny
00:49
and we set them free.
11
37170
2387
i uwalniamy je.
00:51
Four years earlier, when I was one,
12
39557
2308
Cztery lata wcześniej,
gdy miałam rok,
gdy miałam rok,
00:53
after the Chernobyl accident,
13
41865
1445
po wybuchu w Czarnobylu
00:55
the rain came down black,
14
43310
2331
spadł czarny deszcz.
00:57
and my sister's hair fell out in clumps,
15
45641
2200
Włosy siostry wypadały kępkami,
00:59
and I spent nine months in the hospital.
16
47841
2557
a ja spędziłam 9 miesięcy w szpitalu.
01:02
There were no visitors allowed,
17
50398
1552
Odwiedziny nie były dozwolone,
01:03
so my mother bribed a hospital worker.
18
51950
4012
więc mama przekupiła kogoś z personelu.
01:07
She acquired a nurse's uniform,
19
55962
2731
Zdobyła pielęgniarski fartuch
01:10
and she snuck in every night to sit by my side.
20
58693
4345
i zakradała się każdej nocy,
by siedzieć przy mnie.
by siedzieć przy mnie.
01:15
Five years later, an unexpected silver lining.
21
63038
3060
5 lat później okazało się,
że to szczęście w nieszczęściu.
że to szczęście w nieszczęściu.
01:18
Thanks to Chernobyl, we get asylum in the U.S.
22
66098
4102
Dzięki Czarnobylowi
dostajemy azyl w USA.
dostajemy azyl w USA.
01:22
I am six years old, and I don't cry when we leave home
23
70200
4219
Mam sześć lat.
Nie płaczę, gdy opuszczamy dom
Nie płaczę, gdy opuszczamy dom
01:26
and we come to America,
24
74419
1051
i przyjeżdżamy do Ameryki,
01:27
because I expect it to be a place filled with rare
25
75470
3748
bo spodziewam się, że pełno tu
01:31
and wonderful things like bananas and chocolate
26
79218
4180
rzadkich wspaniałości,
jak banany i czekolada,
jak banany i czekolada,
01:35
and Bazooka bubble gum,
27
83398
2441
albo guma balonowa Bazooka.
01:37
Bazooka bubble gum with the little cartoon wrappers inside,
28
85839
4093
Balonówkę Bazooka
z komiksem w środku,
z komiksem w środku,
01:41
Bazooka that we'd get once a year in Ukraine
29
89932
3117
na Ukrainie dostawało się raz do roku
01:45
and we'd have to chew one piece for an entire week.
30
93049
4036
i żuło się jeden kawałek
przez cały tydzień.
przez cały tydzień.
01:49
So the first day we get to New York,
31
97085
1806
Pierwszego dnia w Nowym Jorku
01:50
my grandmother and I find a penny
32
98891
2233
znajdujemy z babcią miedziaka
01:53
in the floor of the homeless shelter that my family's staying in.
33
101124
3743
na podłodze przytułku dla bezdomnych,
gdzie mieszkamy.
gdzie mieszkamy.
01:56
Only, we don't know that it's a homeless shelter.
34
104867
1535
Tyle, że my nie wiemy, że to przytułek.
01:58
We think that it's a hotel, a hotel with lots of rats.
35
106402
3091
Myślimy, że to hotel
z mnóstwem szczurów.
z mnóstwem szczurów.
02:01
So we find this penny kind of fossilized in the floor,
36
109493
4582
Miedziak wygląda jakby wrósł w podłogę
02:06
and we think that a very wealthy man must have left it there
37
114075
2996
i sądzimy, że zostawił go jakiś bogacz,
02:09
because regular people don't just lose money.
38
117071
2494
bo zwykli ludzie
nie gubią pieniędzy ot tak.
nie gubią pieniędzy ot tak.
02:11
And I hold this penny in the palm of my hand,
39
119565
2557
Trzymam w dłoni monetę,
02:14
and it's sticky and rusty,
40
122122
2662
jest lepka i zaśniedziała,
02:16
but it feels like I'm holding a fortune.
41
124784
3031
ale ja czuję się,
jakbym miała majątek.
jakbym miała majątek.
02:19
I decide that I'm going to get my very own piece
42
127815
2058
Postanawiam kupić swoją własną
02:21
of Bazooka bubble gum.
43
129873
2067
gumę balonową Bazooka.
02:23
And in that moment, I feel like a millionaire.
44
131940
3985
I w tym momencie
czuję się jak milionerka.
czuję się jak milionerka.
02:27
About a year later, I get to feel that way again
45
135925
1826
Jakiś rok później
znowu się tak czuję,
znowu się tak czuję,
02:29
when we find a bag full of stuffed animals in the trash,
46
137751
3243
kiedy znajdujemy w śmietniku
torbę pełną pluszaków.
torbę pełną pluszaków.
02:32
and suddenly I have more toys
47
140994
1731
Nagle mam więcej zabawek
02:34
than I've ever had in my whole life.
48
142725
2744
niż kiedykolwiek.
02:37
And again, I get that feeling when we get a knock
49
145469
2385
Mam to uczucie po raz kolejny,
gdy ktoś puka
gdy ktoś puka
02:39
on the door of our apartment in Brooklyn,
50
147854
1797
do naszego mieszkania
na Brooklynie.
na Brooklynie.
02:41
and my sister and I find a deliveryman
51
149651
2489
Widzimy z siostrą,
że to dostawca
że to dostawca
02:44
with a box of pizza that we didn't order.
52
152140
2553
z pudełkiem pizzy,
którego nie zamawiałyśmy.
którego nie zamawiałyśmy.
02:46
So we take the pizza, our very first pizza,
53
154693
3189
Bierzemy naszą pierwszą pizzę
02:49
and we devour slice after slice
54
157882
2839
i pochłaniamy, kawałek po kawałku.
02:52
as the deliveryman stands there and stares at us from the doorway.
55
160721
3389
Dostawca stoi i gapi się na nas.
02:56
And he tells us to pay, but we don't speak English.
56
164110
3000
Każe nam zapłacić,
ale nie znamy angielskiego.
ale nie znamy angielskiego.
02:59
My mother comes out, and he asks her for money,
57
167110
2428
Przychodzi mama,
on żąda od niej pieniędzy,
on żąda od niej pieniędzy,
03:01
but she doesn't have enough.
58
169538
1290
ale ona nie ma tyle.
03:02
She walks 50 blocks to and from work every day
59
170828
3420
Codziennie chodzi pieszo
50 przecznic do pracy i z powrotem,
50 przecznic do pracy i z powrotem,
03:06
just to avoid spending money on bus fare.
60
174248
2669
żeby nie wydawać pieniędzy na autobus.
03:08
Then our neighbor pops her head in,
61
176917
1866
Wtedy pojawia się sąsiadka
03:10
and she turns red with rage when she realizes
62
178783
2590
i czerwienieje ze złości,
gdy zdaje sobie sprawę,
gdy zdaje sobie sprawę,
03:13
that those immigrants from downstairs
63
181373
2346
że ci imigranci piętro niżej
03:15
have somehow gotten their hands on her pizza.
64
183719
4009
dobrali się jakoś do jej pizzy.
03:19
Everyone's upset.
65
187728
1556
Wszyscy są zdenerwowani.
03:21
But the pizza is delicious.
66
189284
3841
Ale pizza jest przepyszna.
03:25
It doesn't hit me until years later just how little we had.
67
193125
5961
Dopiero po latach uderzyło mnie,
jak niewiele mieliśmy.
jak niewiele mieliśmy.
03:31
On our 10 year anniversary of being in the U.S.,
68
199086
2314
Dziesiątą rocznicę pobytu w USA
03:33
we decided to celebrate by reserving a room
69
201400
2108
postanowiliśmy uczcić,
wynajmując pokój w tym hotelu,
wynajmując pokój w tym hotelu,
03:35
at the hotel that we first stayed in when we got to the U.S.
70
203508
2811
gdzie zatrzymaliśmy się
po przyjeździe do USA.
po przyjeździe do USA.
03:38
The man at the front desk laughs, and he says,
71
206319
2490
Mężczyzna w recepcji
mówi ze śmiechem:
mówi ze śmiechem:
03:40
"You can't reserve a room here. This is a homeless shelter."
72
208809
2797
"Tu nie ma pokoi do wynajęcia.
To przytułek dla bezdomnych".
To przytułek dla bezdomnych".
03:43
And we were shocked.
73
211606
2222
Byliśmy wstrząśnięci.
03:45
My husband Brian was also homeless as a kid.
74
213828
4006
Mój mąż Brian też był
bezdomny w dzieciństwie.
bezdomny w dzieciństwie.
03:49
His family lost everything, and at age 11,
75
217834
3090
Jego rodzina straciła wszystko.
Gdy miał 11 lat,
Gdy miał 11 lat,
03:52
he had to live in motels with his dad,
76
220924
2753
musiał mieszkać z tatą w motelach.
03:55
motels that would round up all of their food
77
223677
2933
Zabierano im tam całą żywność w zastaw,
03:58
and keep it hostage until they were able to pay the bill.
78
226610
3680
dopóki nie zapłacili rachunku.
04:02
And one time, when he finally got his box
79
230290
2205
Raz, kiedy dostał z powrotem
płatki śniadaniowe,
płatki śniadaniowe,
04:04
of Frosted Flakes back, it was crawling with roaches.
80
232495
3596
w pudełku roiło się od karaluchów.
04:08
But he did have one thing.
81
236091
1916
Ale miał jedną rzecz.
04:10
He had this shoebox that he carried with him everywhere
82
238007
2461
Miał takie pudełko po butach,
które wszędzie zabierał.
które wszędzie zabierał.
04:12
containing nine comic books,
83
240468
2646
W środku było dziewięć komiksów,
04:15
two G.I. Joes painted to look like Spider-Man
84
243114
3146
dwie figurki G.I. Joe
pomalowane jak Spiderman,
pomalowane jak Spiderman,
04:18
and five Gobots. And this was his treasure.
85
246260
3063
i pięć Gobotów.
To był jego skarb.
To był jego skarb.
04:21
This was his own assembly of heroes
86
249323
2995
To była jego własna drużyna bohaterów,
04:24
that kept him from drugs and gangs
87
252318
2203
która chroniła go
przed narkotykami i gangami
przed narkotykami i gangami
04:26
and from giving up on his dreams.
88
254521
2796
oraz przed porzuceniem marzeń.
04:29
I'm going to tell you about one more
89
257317
1048
Opowiem wam o jeszcze jednym
04:30
formerly homeless member of our family.
90
258365
2792
niegdyś bezdomnym członku naszej rodziny.
04:33
This is Scarlett.
91
261157
1698
Oto Scarlett.
04:34
Once upon a time, Scarlet was used as bait in dog fights.
92
262855
3069
Kiedyś Scarlett używano jako przynęty
w walkach psów.
w walkach psów.
04:37
She was tied up and thrown into the ring
93
265924
2416
Wiązano ją i wrzucano na ring,
04:40
for other dogs to attack so they'd get more aggressive before the fight.
94
268340
4036
gdzie inne psy atakowały ją,
żeby wzmóc agresję przed walką.
żeby wzmóc agresję przed walką.
04:44
And now, these days, she eats organic food
95
272376
4240
Dzisiaj je ekologiczną żywność
04:48
and she sleeps on an orthopedic bed with her name on it,
96
276616
2527
i śpi na ortopedycznym łóżku
podpisanym jej imieniem,
podpisanym jej imieniem,
04:51
but when we pour water for her in her bowl,
97
279143
4416
ale kiedy nalewamy jej wody do miski
04:55
she still looks up and she wags her tail in gratitude.
98
283559
3989
wciąż spogląda w górę
i merda ogonem z wdzięcznością.
i merda ogonem z wdzięcznością.
04:59
Sometimes Brian and I walk through the park with Scarlett,
99
287548
3218
Czasami Brian i ja
spacerujemy ze Scarlett po parku,
spacerujemy ze Scarlett po parku,
05:02
and she rolls through the grass,
100
290766
2419
ona tarza się w trawie,
05:05
and we just look at her
101
293185
2401
a my po prostu patrzymy na nią,
05:07
and then we look at each other
102
295586
1820
potem na siebie
05:09
and we feel gratitude.
103
297406
4007
i czujemy wdzięczność.
05:13
We forget about all of our new middle-class frustrations
104
301413
3631
Zapominamy o frustracjach i rozczarowaniach
05:17
and disappointments,
105
305044
1875
przedstawicieli klasy średniej
05:18
and we feel like millionaires.
106
306919
2684
i czujemy się jak milionerzy.
05:21
Thank you.
107
309603
1150
Dziękuję.
05:22
(Applause)
108
310753
3993
(Oklaski)
ABOUT THE SPEAKER
Tania Luna - SurprisologistTania Luna co-founded Surprise Industries, a company devoted to designing surprise experiences.
Why you should listen
Tania Luna has an unusual title: she calls herself a “surprisologist.” The co-founder and CEO of Surprise Industries, Luna thinks deeply about how to delight, and how to help individuals and teams thrive in uncertain circumstances and develop the bonds needed to get through them.
When Luna was invited to take part in TED’s Worldwide Talent Search in 2012, she expected to give a talk about surprise and the importance of not being attached to outcomes. However, she was inspired to tell a more personal story -- one many of her closest friends didn’t know -- about her Ukrainian family getting asylum in the United States when she was 6-yeard-old and arriving in New York with virtually nothing. She sees her work as connected to her upbringing -- in which a piece of Bazooka bubble gum, a thrown-out toy or a mis-delivered pizza was magical -- because it gave her an appreciation for the joy of little surprises.
Tania Luna | Speaker | TED.com