TEDGlobal 2014
Wendy Freedman: This telescope might show us the beginning of the universe
Wendy Freedman: Nowy teleskop, który być może pokaże nam narodziny wszechświata
Filmed:
Readability: 4.2
1,448,439 views
Kiedy i jak nastąpił początek wszechświata? Międzynarodowa grupa astronomów postanowiła odpowiedzieć na to pytanie, patrząc wstecz za pomocą ogromnego teleskopu. Wendy Freedman kierowała pracami przygotowawczymi do powstania Gigantycznego Teleskopu Magellana, którego budowę rozpoczęto w Ameryce Południowej; podczas TEDGlobal w Rio, podzieliła się nadziejami, jakie są pokładane w możliwościach tego teleskopu.
Wendy Freedman - Astronomer
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Wendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
When I was 14 years old,
I was interested in science --
I was interested in science --
0
944
4371
Jako 14-latka interesowałam się nauką.
00:17
fascinated by it,
excited to learn about it.
excited to learn about it.
1
5339
2485
Byłam nią zafascynowana i chętna do nauki.
00:20
And I had a high school science teacher
who would say to the class,
who would say to the class,
2
8479
4059
W liceum nauczyciel
od przedmiotów ścisłych mówił:
od przedmiotów ścisłych mówił:
00:24
"The girls don't have to listen to this."
3
12562
3189
"Dziewczyny nie muszą tego słuchać".
00:28
Encouraging, yes.
4
16800
1405
Zachęcające, prawda?
00:30
(Laughter)
5
18229
1087
(Śmiech)
00:31
I chose not to listen --
but to that statement alone.
but to that statement alone.
6
19340
4032
Nie posłuchałam go.
00:36
So let me take you
to the Andes mountains in Chile,
to the Andes mountains in Chile,
7
24710
3707
Zabiorę was w Andy do Chile.
00:40
500 kilometers, 300 miles
northeast of Santiago.
northeast of Santiago.
8
28441
4529
500 km na północny wschód od Santiago.
00:45
It's very remote, it's very dry
and it's very beautiful.
and it's very beautiful.
9
33284
4190
Jest tam odludnie, sucho i przepięknie.
00:50
And there's not much there.
10
38087
1375
Nic się tam nie dzieje.
00:51
There are condors, there are tarantulas,
11
39486
2640
Są kondory, tarantule,
00:54
and at night, when the light dims,
12
42150
2497
a nocą, gdy się ściemnia,
00:56
it reveals one of the darkest
skies on Earth.
skies on Earth.
13
44671
3365
ukazuje się jeden
z najciemniejszych firmamentów.
z najciemniejszych firmamentów.
01:00
It's kind of a magic place, the mountain.
14
48906
2550
Magiczne miejsce, góry.
01:03
It's a wonderful combination
of very remote mountaintop
of very remote mountaintop
15
51480
4337
Przepiękna kombinacja odległych szczytów
01:07
with exquisitely sophisticated technology.
16
55841
3181
z wyrafinowaną techniką.
01:11
And our ancestors, for as long
as there's been recorded history,
as there's been recorded history,
17
59508
3592
Od zarania dziejów, nasi przodkowie
01:15
have looked at the night sky
and pondered the nature of our existence.
and pondered the nature of our existence.
18
63124
4786
wpatrywali się w niebo
i zastanawiali nad naturą istnienia.
i zastanawiali nad naturą istnienia.
01:20
And we're no exception, our generation.
19
68506
2360
Nasze pokolenie nie jest wyjątkiem.
01:23
The only difficulty is
that the night sky now is blocked
that the night sky now is blocked
20
71536
3096
Problemem jest niebo
01:26
by the glare of city lights.
21
74656
1850
zanieczyszczone przez światła miasta.
01:29
And so astronomers go
to these very remote mountaintops
to these very remote mountaintops
22
77058
3614
Astronomowie muszą podróżować
w odległe szczyty górskie,
w odległe szczyty górskie,
01:32
to view and to study the cosmos.
23
80696
1920
żeby obserwować i studiować kosmos.
01:34
So telescopes
are our window to the cosmos.
are our window to the cosmos.
24
82981
3119
Teleskopy są oknem do kosmosu.
01:40
It's no exaggeration to say that
the Southern Hemisphere is going to be
the Southern Hemisphere is going to be
25
88042
4023
Półkula południowa będzie
przyszłością astronomii w XXI wieku.
przyszłością astronomii w XXI wieku.
01:44
the future of astronomy
for the 21st century.
for the 21st century.
26
92089
3415
01:48
We have an array
of existing telescopes already,
of existing telescopes already,
27
96135
3232
Obecnie mamy wiele teleskopów
01:51
in the Andes mountains in Chile,
28
99391
2032
w Andach w Chile.
01:53
and that's soon to be joined by a really
sensational array of new capability.
sensational array of new capability.
29
101447
5137
Wkrótce dołączą do nich nowe
z większymi możliwościami.
z większymi możliwościami.
01:58
There will be two international groups
that are going to be building
that are going to be building
30
106608
3199
Dwie międzynarodowe grupy
rozpoczną budowę ogromnych teleskopów,
rozpoczną budowę ogromnych teleskopów,
02:01
giant telescopes, sensitive
to optical radiation, as our eyes are.
to optical radiation, as our eyes are.
31
109831
5476
wrażliwych na światło, jak nasze oczy.
02:07
There will be a survey telescope
32
115669
1871
Będzie teleskop obserwujący,
02:09
that will be scanning the sky
every few nights.
every few nights.
33
117564
3320
który co kilka nocy przeskanuje niebo.
02:13
There will be radio telescopes,
34
121366
1526
Będą radioteleskopy
02:14
sensitive to long-wavelength
radio radiation.
radio radiation.
35
122916
3508
wykorzystujące radiowe fale długie.
02:18
And then there will be
telescopes in space.
telescopes in space.
36
126448
3115
Będą również teleskopy w kosmosie.
02:21
There'll be a successor
to the Hubble Space Telescope;
to the Hubble Space Telescope;
37
129587
2897
Następca Teleskopu Hubble'a,
02:24
it's called the James Webb Telescope,
38
132508
2037
Teleskop Jamesa Webba,
02:26
and it will be launched in 2018.
39
134569
2485
zostanie wysłany w 2018 roku.
02:29
There'll be a satellite called TESS
40
137078
1706
Satelita TESS,
02:30
that will discover planets
outside of our solar system.
outside of our solar system.
41
138808
3373
który odkryje planety
spoza Układu Słonecznego.
spoza Układu Słonecznego.
02:36
For the last decade,
I've been leading a group --
I've been leading a group --
42
144259
2630
Przez ostatnie 10 lat prowadziłam grupę,
02:38
a consortium -- international group,
43
146913
2217
konsorcjum budujące teleskop,
02:41
to build what will be, when it's finished,
44
149154
2983
który po ukończeniu będzie największym
02:44
the largest optical
telescope in existence.
telescope in existence.
45
152161
3304
istniejącym teleskopem optycznym.
02:47
It's called the Giant
Magellan Telescope, or GMT.
Magellan Telescope, or GMT.
46
155489
3656
Nazywa się on Gigantycznym
Teleskopem Magellana, w skrócie GMT.
Teleskopem Magellana, w skrócie GMT.
02:51
This telescope is going to have mirrors
that are 8.4 meters in diameter --
that are 8.4 meters in diameter --
47
159748
4733
Każde ze zwierciadeł teleskopu
będzie miało średnicę 8,4 metra.
będzie miało średnicę 8,4 metra.
02:56
each of the mirrors.
48
164505
1162
02:57
That's almost 27 feet.
49
165691
1639
Prawie 27 stóp.
02:59
So it dwarfs this stage -- maybe
out to the fourth row in this audience.
out to the fourth row in this audience.
50
167354
4472
Od tej sceny sięgałoby do czwartego rzędu.
03:03
Each of the seven mirrors
in this telescope
in this telescope
51
171850
3024
Każde z siedmiu luster
03:06
will be almost 27 feet in diameter.
52
174898
3784
będzie miało 8,4 metra średnicy.
03:10
Together, the seven mirrors
in this telescope will comprise
in this telescope will comprise
53
178706
3928
Wszystkie razem
utworzą średnicę 24 metrów.
utworzą średnicę 24 metrów.
03:14
80 feet in diameter.
54
182658
2041
03:16
So, essentially the size
of this entire auditorium.
of this entire auditorium.
55
184723
2958
Wielkość tego audytorium.
03:20
The whole telescope will stand
about 43 meters high,
about 43 meters high,
56
188448
3646
Teleskop będzie wysoki na około 43 metry.
03:24
and again, being in Rio,
57
192118
2690
Będąc w Rio zapewne
widzieliście pomnik Chrystusa.
widzieliście pomnik Chrystusa.
03:26
some of you have been to see
the statue of the giant Christ.
the statue of the giant Christ.
58
194832
3619
W przybliżeniu to ta sama wysokość.
03:30
The scale is comparable in height;
59
198475
1829
03:32
in fact, it's smaller
than this telescope will be.
than this telescope will be.
60
200328
3237
Pomnik jest trochę mniejszy.
Teleskop rozmiarem będzie
zbliżony do Statui Wolności.
zbliżony do Statui Wolności.
03:36
It's comparable to the size
of the Statue of Liberty.
of the Statue of Liberty.
61
204192
3088
03:39
And it's going to be housed
in an enclosure that's 22 stories --
in an enclosure that's 22 stories --
62
207721
4049
Będzie umieszczony
w obudowie wysokiej na 22 piętra,
w obudowie wysokiej na 22 piętra,
03:43
60 meters high.
63
211794
1899
czyli o wysokości 60 metrów.
03:45
But it's an unusual building
to protect this telescope.
to protect this telescope.
64
213717
3002
Ten nietypowy budynek
ochraniający teleskop
ochraniający teleskop
03:48
It will have open windows to the sky,
65
216743
1786
będzie miał rozsuwane okna.
Umożliwi to nakierowanie
teleskopu i obserwację nieba.
teleskopu i obserwację nieba.
03:50
be able to point and look at the sky,
66
218553
2348
03:52
and it will actually rotate on a base --
67
220925
2628
Będzie umieszczony
na ruchomej podstawie.
na ruchomej podstawie.
03:55
2,000 tons of rotating building.
68
223577
3475
2000 ton obrotowego budynku.
03:59
The Giant Magellan Telescope
will have 10 times the resolution
will have 10 times the resolution
69
227719
4833
Gigantyczny Teleskop Magellana
będzie miał rozdzielczość
będzie miał rozdzielczość
04:04
of the Hubble Space Telescope.
70
232576
1739
10 razy lepszą niż Teleskop Hubble'a.
04:06
It will be 20 million times
more sensitive than the human eye.
more sensitive than the human eye.
71
234934
4060
Będzie 20 milionów razy
wrażliwszy niż ludzkie oko.
wrażliwszy niż ludzkie oko.
04:11
And it may, for the first time ever,
be capable of finding life on planets
be capable of finding life on planets
72
239593
6136
Możliwe, że odkryje życie
04:17
outside of our solar system.
73
245753
2010
na jednej z planet pozasłonecznych.
04:20
It's going to allow us to look back
at the first light in the universe --
at the first light in the universe --
74
248469
4373
Umożliwi nam obserwację pierwszego
światła wyemitowanego we wszechświecie.
światła wyemitowanego we wszechświecie.
04:24
literally, the dawn of the cosmos.
75
252866
2367
Narodziny kosmosu.
04:27
The cosmic dawn.
76
255257
1768
04:29
It's a telescope that's
going to allow us to peer back,
going to allow us to peer back,
77
257763
3754
Ten teleskop pozwoli nam
spojrzeć w przeszłość,
spojrzeć w przeszłość,
04:33
witness galaxies as they were
when they were actually assembling,
when they were actually assembling,
78
261541
3785
uchwycić moment
formowania się galaktyk,
formowania się galaktyk,
04:37
the first black holes in the universe,
the first galaxies.
the first galaxies.
79
265350
3341
pierwsze czarne dziury
i pierwsze galaktyki.
i pierwsze galaktyki.
04:41
Now, for thousands of years,
we have been studying the cosmos,
we have been studying the cosmos,
80
269690
4608
Od tysięcy lat badamy kosmos,
04:46
we've been wondering
about our place in the universe.
about our place in the universe.
81
274322
2654
zastanawiając się nad naszym
miejscem we wszechświecie.
miejscem we wszechświecie.
04:49
The ancient Greeks told us
82
277000
1665
Starożytni Grecy wierzyli,
04:50
that the Earth was the center
of the universe.
of the universe.
83
278689
2482
że Ziemia jest w jego centrum.
04:53
Five hundred years ago,
Copernicus displaced the Earth,
Copernicus displaced the Earth,
84
281195
3626
500 lat temu Kopernik
usunął stamtąd Ziemię
usunął stamtąd Ziemię
04:56
and put the Sun
at the heart of the cosmos.
at the heart of the cosmos.
85
284845
2791
i umieścił Słońce.
05:00
And as we've learned over the centuries,
86
288785
2054
Przez stulecia,
05:02
since Galileo Galilei,
the Italian scientist,
the Italian scientist,
87
290863
2718
odkąd Galileusz, włoski naukowiec,
05:05
first turned, in that time, a two-inch,
very small telescope, to the sky,
very small telescope, to the sky,
88
293605
5250
nakierował swoją lunetę w stronę nieba
05:10
every time we have built
larger telescopes,
larger telescopes,
89
298879
3015
i za każdym razem,
gdy zbudowano większy teleskop,
gdy zbudowano większy teleskop,
05:13
we have learned something
about the universe;
about the universe;
90
301918
2199
uczyliśmy się
czegoś nowego o wszechświecie.
czegoś nowego o wszechświecie.
05:16
we've made discoveries, without exception.
91
304141
2826
Dokonywaliśmy odkryć.
05:20
We've learned in the 20th century
that the universe is expanding
that the universe is expanding
92
308908
3737
W XX wieku dowiedzieliśmy się,
że wszechświat się rozszerza,
że wszechświat się rozszerza,
05:24
and that our own solar system
is not at the center of that expansion.
is not at the center of that expansion.
93
312669
4724
a Układ Słoneczny nie jest
w centrum tego rozrostu.
w centrum tego rozrostu.
05:29
We know now that the universe
is made of about 100 billion galaxies
is made of about 100 billion galaxies
94
317757
5279
Wiemy, że wszechświat jest zbudowany
z około 100 miliardów galaktyk,
z około 100 miliardów galaktyk,
05:35
that are visible to us,
95
323060
1650
które możemy zobaczyć.
05:36
and each one of those galaxies
has 100 billion stars within it.
has 100 billion stars within it.
96
324734
5411
Każda z tych galaktyk
zawiera setki miliardów gwiazd.
zawiera setki miliardów gwiazd.
05:43
So we're looking now
at the deepest image of the cosmos
at the deepest image of the cosmos
97
331234
2862
To najgłębsze zdjęcie wszechświata
05:46
that's ever been taken.
98
334120
1499
wykonane przez Teleskop Hubble'a.
05:48
It was taken using
the Hubble Space Telescope,
the Hubble Space Telescope,
99
336015
2818
05:50
and by pointing the telescope at what
was previously a blank region of sky,
was previously a blank region of sky,
100
338857
4890
Nakierowano go na część nieba,
którą uważano za pustą,
którą uważano za pustą,
przed wysłaniem Hubble'a.
05:55
before the launch of Hubble.
101
343771
1599
05:57
And if you can imagine this tiny area,
102
345394
2263
Wyobraźcie sobie maleńki obszar,
05:59
it's only one-fiftieth
of the size of the full moon.
of the size of the full moon.
103
347681
3330
jedna pięćdziesiąta rozmiaru Księżyca.
06:03
So, if you can imagine the full moon.
104
351035
2040
Wyobraźcie sobie Księżyc w pełni.
06:05
And there are now 10,000 galaxies
visible within that image.
visible within that image.
105
353099
4138
To zdjęcie zawiera 10 000 galaktyk.
06:09
And the faintness of those images
and the tiny size is only a result
and the tiny size is only a result
106
357782
4678
Słaba widoczność albo mały rozmiar
wynikają z ich odległości.
wynikają z ich odległości.
06:14
of the fact that those galaxies
are so far away, the vast distances.
are so far away, the vast distances.
107
362484
4407
Znajdują się one nieprawdopodobnie daleko.
06:18
And each of those galaxies
may contain within it
may contain within it
108
366915
2933
Każda z tych galaktyk może zawierać
06:21
a few billion or even hundreds
of billions of individual stars.
of billions of individual stars.
109
369872
5009
od kilku do kilkuset miliardów gwiazd.
06:27
Telescopes are like time machines.
110
375591
2019
Teleskopy są jak wehikuły czasu.
06:29
So the farther back we look in space,
the further back we see in time.
the further back we see in time.
111
377634
4463
Bardziej odległe zdjęcia
pokazują nam bardziej odległy czas.
pokazują nam bardziej odległy czas.
06:34
And they're like light buckets --
literally, they collect light.
literally, they collect light.
112
382470
3186
Są jak kubły światła.
Zbierają światło.
Zbierają światło.
06:37
So larger the bucket,
the larger the mirror we have,
the larger the mirror we have,
113
385680
3234
Im większy jest ten kubeł
tym większe jego zwierciadła,
tym większe jego zwierciadła,
06:40
the more light we can see,
and the farther back we can view.
and the farther back we can view.
114
388938
3410
i tym więcej możemy zobaczyć,
spojrzeć dalej w przeszłość.
spojrzeć dalej w przeszłość.
06:45
So, we've learned in the last century
115
393610
2271
W ostatnim stuleciu zaobserwowaliśmy
06:47
that there are exotic objects
in the universe -- black holes.
in the universe -- black holes.
116
395905
2934
egzotyczne obiekty,
które nazywamy czarnymi dziurami.
które nazywamy czarnymi dziurami.
06:50
We've even learned
that there's dark matter and dark energy
that there's dark matter and dark energy
117
398863
2777
Wiemy, że istnieje
ciemna materia i ciemna energia,
ciemna materia i ciemna energia,
06:53
that we can't see.
118
401664
1211
której nie możemy zobaczyć.
06:55
So you're looking now
at an actual image of dark matter.
at an actual image of dark matter.
119
403218
3558
To aktualne zdjęcie ciemnej materii.
(Śmiech)
06:58
(Laughter)
120
406800
1150
06:59
You got it. Not all audiences get that.
121
407974
2643
Widzę, że łapiecie. Nie wszyscy to łapią.
07:02
(Laughter)
122
410641
1765
(Śmiech)
Ciemna materia istnieje,
mimo że jej nie widać,
mimo że jej nie widać,
07:04
So the way we infer
the presence of dark matter --
the presence of dark matter --
123
412430
2724
07:07
we can't see it -- but there's
an unmistakable tug, due to gravity.
an unmistakable tug, due to gravity.
124
415178
4695
obserwujemy jej zachowanie
w polu grawitacyjnym.
w polu grawitacyjnym.
07:13
We now can look out,
we see this sea of galaxies
we see this sea of galaxies
125
421302
3378
Spoglądając dalej widzimy
nieskończoność galaktyk
nieskończoność galaktyk
07:16
in a universe that's expanding.
126
424704
1777
w rozszerzającym się wszechświecie.
Zajmuję się pomiarem prędkości
rozszerzania się wszechświata.
rozszerzania się wszechświata.
07:18
What I do myself is to measure
the expansion of the universe,
the expansion of the universe,
127
426862
3303
07:22
and one of the projects
that I carried out in the 1990s
that I carried out in the 1990s
128
430189
3141
Jeden z moich projektów,
rozpoczęty w latach 90.
rozpoczęty w latach 90.
07:25
used the Hubble Space Telescope to measure
how fast the universe is expanding.
how fast the universe is expanding.
129
433354
5116
posłużył się Teleskopem Hubble'a,
żeby dokonać tych obliczeń.
żeby dokonać tych obliczeń.
07:31
We can now trace back to 14 billion years.
130
439356
3966
Możemy patrzeć wstecz 14 miliardów lat.
07:35
We've learned over time
that stars have individual histories;
that stars have individual histories;
131
443731
4336
Dowiedzieliśmy się,
że gwiazdy mają swoją historię.
że gwiazdy mają swoją historię.
07:40
that is, they have birth,
they have middle ages
they have middle ages
132
448091
2929
Rodzą się, przechodzą przez wiek średni,
07:43
and some of them
even have dramatic deaths.
even have dramatic deaths.
133
451044
2330
a niektóre z nich
mają dramatyczny koniec.
mają dramatyczny koniec.
07:45
So the embers from those stars actually
then form the new stars that we see,
then form the new stars that we see,
134
453829
6115
Pył i gaz z tych gwiazd jest materiałem,
z którego powstają nowe gwiazdy.
z którego powstają nowe gwiazdy.
07:51
most of which turn out to have
planets going around them.
planets going around them.
135
459968
3811
Wiele z nich posiada
wirujące wokół nich planety.
wirujące wokół nich planety.
07:56
And one of the really surprising results
in the last 20 years
in the last 20 years
136
464272
4035
Jednym z zaskakujących
odkryć ostatnich 20 lat
odkryć ostatnich 20 lat
08:00
has the been the discovery
of other planets going around other stars.
of other planets going around other stars.
137
468331
4126
były planety
okrążające inne gwiazdy.
okrążające inne gwiazdy.
08:04
These are called exoplanets.
138
472481
1906
Nazywamy je egzoplanetami.
08:06
And until 1995, we didn't even know
the existence of any other planets,
the existence of any other planets,
139
474411
4996
Do 1995 roku nikt nie miał pojęcia
o planetach znajdujących się
o planetach znajdujących się
08:11
other than going around our own sun.
140
479431
2334
w innych układach słonecznych.
08:14
But now, there are almost 2,000
other planets orbiting other stars
other planets orbiting other stars
141
482360
6421
Wiemy o prawie 2000 egzoplanetach.
Możemy je zobaczyć i zmierzyć.
08:20
that we can now detect,
measure masses for.
measure masses for.
142
488805
2560
08:23
There are 500 of those
that are multiple-planet systems.
that are multiple-planet systems.
143
491389
3672
500 z nich to systemy z wieloma planetami.
08:27
And there are 4,000 --
and still counting -- other candidates
and still counting -- other candidates
144
495085
3960
4000 to obiekty kandydujące
na miano planety i liczba ta nadal rośnie.
na miano planety i liczba ta nadal rośnie.
08:31
for planets orbiting other stars.
145
499069
2214
Są one niezwykle zróżnicowane.
08:33
They come in a brooling variety
of different kinds.
of different kinds.
146
501790
2973
08:37
There are Jupiter-like
planets that are hot,
planets that are hot,
147
505134
3286
Niektóre są jak Jowisz, inne są gorące.
08:40
there are other planets that are icy,
there are water worlds
there are water worlds
148
508444
4258
Są planety pokryte lodem
i planety pokryte wodą.
i planety pokryte wodą.
08:44
and there are rocky planets
like the Earth, so-called "super-Earths,"
like the Earth, so-called "super-Earths,"
149
512726
3254
Niektóre są skaliste, jak Ziemia,
nazywamy je superziemiami.
nazywamy je superziemiami.
08:48
and there have even been planets
that have been speculated diamond worlds.
that have been speculated diamond worlds.
150
516004
4687
Istnieją też spekulacje
o istnieniu diamentowych planet.
o istnieniu diamentowych planet.
08:53
So we know there's at least one planet,
our own Earth, in which there is life.
our own Earth, in which there is life.
151
521794
4955
Przynajmniej na jednej planecie
znajduje się życie - to Ziemia.
znajduje się życie - to Ziemia.
08:58
We've even found planets
that are orbiting two stars.
that are orbiting two stars.
152
526773
4160
Są planety które krążą wokół dwóch gwiazd.
09:02
That's no longer the province
of science fiction.
of science fiction.
153
530957
3181
To nie jest już tylko
domeną science fiction.
domeną science fiction.
Życie istnieje na naszej planecie.
09:07
So around our own planet,
we know there's life,
we know there's life,
154
535211
2214
09:09
we've developed a complex life,
we now can question our own origins.
we now can question our own origins.
155
537449
5716
Osiągnęło tu wyższy poziom.
Czas zapytać o nasze pochodzenie.
Czas zapytać o nasze pochodzenie.
09:15
And given all that we've discovered,
the overwhelming numbers now suggest
the overwhelming numbers now suggest
156
543728
4220
Biorąc pod uwagę
niewiarygodną liczbę odkryć,
niewiarygodną liczbę odkryć,
09:19
that there may be millions, perhaps --
maybe even hundreds of millions --
maybe even hundreds of millions --
157
547972
4072
jest możliwe, że istnieją miliony
a nawet setki milionów planet,
a nawet setki milionów planet,
09:24
of other stars that are close enough --
158
552068
2779
wystarczająco blisko gwiazdy,
09:26
just the right distance from their stars
that they're orbiting --
that they're orbiting --
159
554871
3290
którą okrążają,
09:30
to have the existence of liquid water
and maybe could potentially support life.
and maybe could potentially support life.
160
558185
5536
żeby posiadać wodę, a może nawet życie.
09:36
So we marvel now at those odds,
the overwhelming odds,
the overwhelming odds,
161
564121
4174
Zachwycamy się tymi szansami.
09:40
and the amazing thing
is that within the next decade,
is that within the next decade,
162
568319
2943
Zwłaszcza, że w ciągu następnych 10 lat,
09:43
the GMT may be able to take spectra
of the atmospheres of those planets,
of the atmospheres of those planets,
163
571286
5230
GMT będzie zdolny do analizy
widm atmosfery tych planet
widm atmosfery tych planet
i ustalenia, czy jest tam możliwe życie.
09:48
and determine whether or not
they have the potential for life.
they have the potential for life.
164
576540
3512
Czym jest GMT?
09:53
So, what is the GMT project?
165
581702
1780
To projekt międzynarodowy.
09:55
It's an international project.
166
583506
1874
09:57
It includes Australia, South Korea,
and I'm happy to say, being here in Rio,
and I'm happy to say, being here in Rio,
167
585404
5849
Członkowie to: Australia, Korea Południowa
z radością dodam, będąc w Rio,
z radością dodam, będąc w Rio,
10:03
that the newest partner
in our telescope is Brazil.
in our telescope is Brazil.
168
591277
3035
że naszym nowy partnerem jest Brazylia.
10:06
(Applause)
169
594825
4459
(Brawa)
10:11
It also includes a number of institutions
across the United States,
across the United States,
170
599308
4790
Obejmuje też kilka instytucji
ze Stanów Zjednoczonych,
ze Stanów Zjednoczonych,
10:16
including Harvard University,
171
604122
3096
takich jak Uniwersytet Harvarda
10:19
the Smithsonian
and the Carnegie Institutions,
and the Carnegie Institutions,
172
607242
2944
Instytuty Smithsona i Carnegie,
10:22
and the Universities of Arizona, Chicago,
Texas-Austin and Texas A&M University.
Texas-Austin and Texas A&M University.
173
610210
6467
Uniwersytety Arizony, Chicago,
Teksasu-Austin i Teksasu A&M.
Teksasu-Austin i Teksasu A&M.
10:29
It also involves Chile.
174
617074
1887
Członkiem jest też Chile.
10:32
So, the making of the mirrors
in this telescope is also fascinating
in this telescope is also fascinating
175
620723
3212
Interesujący jest proces
tworzenia zwierciadeł teleskopu.
tworzenia zwierciadeł teleskopu.
10:35
in its own right.
176
623959
1365
10:37
Take chunks of glass, melt them
in a furnace that is itself rotating.
in a furnace that is itself rotating.
177
625348
4635
Tłuczone szkło wytapia się
w piecu obrotowym,
w piecu obrotowym,
10:42
This happens underneath
the football stadium
the football stadium
178
630751
2091
który znajduje się pod
stadionem futbolowym
stadionem futbolowym
10:44
at the University of Arizona.
179
632866
2042
Uniwersytetu Arizony.
10:46
It's tucked away under 52,000 seats.
180
634932
2936
Schowany pod 52 000 miejsc.
10:49
Nobody know it's happening.
181
637892
1401
Nikt o tym nie wie.
10:51
And there's essentially
a rotating cauldron.
a rotating cauldron.
182
639738
3324
Jest tam obracający się kocioł.
10:55
The mirrors are cast
and they're cooled very slowly,
and they're cooled very slowly,
183
643086
3035
Odlewane zwierciadła stygną powoli,
10:58
and then they're polished
to an exquisite precision.
to an exquisite precision.
184
646145
2913
a potem są szlifowane
z niezwykła precyzją.
z niezwykła precyzją.
11:01
And so, if you think
about the precision of these mirrors,
about the precision of these mirrors,
185
649637
3077
Żeby zrozumieć skalę precyzji,
11:04
the bumps on the mirror,
over the entire 27 feet,
over the entire 27 feet,
186
652738
4553
wyobraźcie sobie nierówność
na ośmio metrowym zwierciadle,
na ośmio metrowym zwierciadle,
11:09
amount to less
than one-millionth of an inch.
than one-millionth of an inch.
187
657315
3679
rzędu jednej milionowej centymetra?
11:13
So, can you visualize that?
188
661018
1524
Możecie to sobie wyobrazić?
11:15
Ow!
189
663089
1151
Auć!
11:16
(Laughter)
190
664264
1324
(Śmiech)
11:17
That's one five-thousandths
of the width of one of my hairs,
of the width of one of my hairs,
191
665612
6271
To jedna pięciotysięczna grubości włosa
11:23
over this entire 27 feet.
192
671907
2137
na 8 metrowej powierzchni.
11:26
It's a spectacular achievement.
193
674068
1870
Spektakularne osiągnięcie.
11:27
It's what allows us to have
the precision that we will have.
the precision that we will have.
194
675962
3315
Taka dokładność pozwala nam
na niezwykłą precyzję.
na niezwykłą precyzję.
11:32
So, what does that precision buy us?
195
680876
2417
Co to oznacza dla nas?
11:35
So the GMT, if you can imagine --
196
683843
2739
Gdybyśmy użyli GMT,
żeby zobaczyć monetę,
którą mam w kieszeni.
którą mam w kieszeni.
11:38
if I were to hold up a coin,
which I just happen to have,
which I just happen to have,
197
686606
4449
11:43
and I look at the face of that coin,
I can see from here
I can see from here
198
691079
4991
Patrząc na reszkę,
widzę napis i widzę twarz.
11:48
the writing on the coin;
I can see the face on that coin.
I can see the face on that coin.
199
696094
3985
11:52
My guess that even in the front row,
you can't see that.
you can't see that.
200
700103
3114
Przypuszczam, że nawet pierwszy rząd
nie może tego zobaczyć.
nie może tego zobaczyć.
11:55
But if we were to turn
the Giant Magellan Telescope,
the Giant Magellan Telescope,
201
703645
2862
Gdybyśmy włączyli
Gigantyczny Teleskop Magellana,
Gigantyczny Teleskop Magellana,
11:58
all 80-feet diameter
that we see in this auditorium,
that we see in this auditorium,
202
706531
3373
użyli jego 24-metrowej powierzchni
12:01
and point it 200 miles away,
203
709928
3069
i nakierowali na odległość ponad 320 km,
12:05
if I were standing in São Paulo,
we could resolve the face of this coin.
we could resolve the face of this coin.
204
713021
5868
a ja stałabym w Sao Paulo,
moglibyśmy zobaczyć tę monetę.
moglibyśmy zobaczyć tę monetę.
12:10
That's the extraordinary resolution
and power of this telescope.
and power of this telescope.
205
718913
3607
Takie możliwości daje nam
wysoka rozdzielczość i moc tego teleskopu.
wysoka rozdzielczość i moc tego teleskopu.
12:15
And if we were --
206
723761
2698
12:18
(Applause)
207
726483
3870
(Brawa)
12:22
If an astronaut went up to the Moon,
a quarter of a million miles away,
a quarter of a million miles away,
208
730377
4601
Gdyby astronauta na Księżycu,
oddalony o ćwierć miliona kilometrów,
oddalony o ćwierć miliona kilometrów,
12:27
and lit a candle -- a single candle --
209
735002
2916
zapalił świeczkę.
12:29
then we would be able
to detect it, using the GMT.
to detect it, using the GMT.
210
737942
2810
Dzięki GMT moglibyśmy
zobaczyć tę świeczkę.
zobaczyć tę świeczkę.
12:33
Quite extraordinary.
211
741347
1282
Nadzwyczajne.
12:37
This is a simulated image
of a cluster in a nearby galaxy.
of a cluster in a nearby galaxy.
212
745334
5681
To jest symulacja skupiska
gwiazd w pobliskiej galaktyce.
gwiazd w pobliskiej galaktyce.
12:43
"Nearby" is astronomical,
it's all relative.
it's all relative.
213
751039
2585
"Pobliska" w astronomii
jest pojęciem względnym.
jest pojęciem względnym.
12:45
It's tens of millions of light-years away.
214
753648
2503
Jest oddalona
o dziesiątki milionów lat świetlnych.
o dziesiątki milionów lat świetlnych.
12:48
This is what this cluster would look like.
215
756175
2014
12:50
So look at those four bright objects,
216
758213
2168
Popatrzcie na cztery jasne obiekty.
12:52
and now lets compare it with a camera
on the Hubble Space Telescope.
on the Hubble Space Telescope.
217
760405
4007
Teraz porównamy je
z kamerą Teleskopu Hubble'a
z kamerą Teleskopu Hubble'a
12:56
You can see faint detail
that starts to come through.
that starts to come through.
218
764436
3179
Widać więcej detali,
gwiazdy są lepiej widoczne.
gwiazdy są lepiej widoczne.
12:59
And now finally -- and look how dramatic
this is -- this is what the GMT will see.
this is -- this is what the GMT will see.
219
767639
6295
Na końcu zdjęcie, jakie wykonałby GMT.
13:05
So, keep your eyes on those
bright images again.
bright images again.
220
773958
2370
Patrzcie na te jasne punkty.
13:08
This is what we see on one of the most
powerful existing telescopes on the Earth,
powerful existing telescopes on the Earth,
221
776352
4418
To jest zdjęcie z najlepszego
obecnie teleskopu ziemskiego.
obecnie teleskopu ziemskiego.
13:12
and this, again, what the GMT will see.
222
780794
2881
To będzie możliwe dzięki GMT.
13:16
Extraordinary precision.
223
784554
1858
Niezwykła precyzja.
13:18
So, where are we?
224
786975
1322
Jak postępują prace?
13:20
We have now leveled the top
of the mountaintop in Chile.
of the mountaintop in Chile.
225
788321
3182
W Chile wyrównano szczyt,
na którym rozpocznie się budowa.
na którym rozpocznie się budowa.
13:23
We blasted that off.
226
791527
1763
Wysadzono go w powietrze.
13:25
We've tested and polished
the first mirror.
the first mirror.
227
793314
2719
Przetestowano i wypolerowano
pierwsze zwierciadło.
pierwsze zwierciadło.
13:28
We've cast the second
and the third mirrors.
and the third mirrors.
228
796057
2589
Odlano drugie i trzecie.
13:30
And we're about to cast the fourth mirror.
229
798670
2269
Trwają przygotowania do odlania czwartego.
13:32
We had a series of reviews this year,
230
800963
1887
W tym roku mieliśmy serię kontroli
13:34
international panels
that came in and reviewed us,
that came in and reviewed us,
231
802874
2542
dokonanych przez międzynarodowy panel.
13:37
and said, "You're ready
to go to construction."
to go to construction."
232
805440
2531
Otrzymaliśmy pozwolenie na konstrukcje.
13:39
And so we plan on building this telescope
with the first four mirrors.
with the first four mirrors.
233
807995
3349
Planujemy rozpocząć budowę
z pierwszymi czterema zwierciadłami.
z pierwszymi czterema zwierciadłami.
13:43
We want to get on the air quickly,
and be taking science data --
and be taking science data --
234
811368
4129
Chcemy jak najszybciej rozpocząć badania.
13:47
what we astronomers call
"first light," in 2121.
"first light," in 2121.
235
815521
4579
Astronomowie używają powiedzenia
"pierwsze światło" w 2021 roku.
"pierwsze światło" w 2021 roku.
13:53
And the full telescope will be finished
in the middle of the next decade,
in the middle of the next decade,
236
821031
3446
Wszystkie prace powinny być
zakończone w połowie następnej dekady.
zakończone w połowie następnej dekady.
13:56
with all seven mirrors.
237
824501
1396
Z wszystkimi siedmioma zwierciadłami.
13:58
So we're now poised to look back
at the distant universe,
at the distant universe,
238
826542
3558
Jesteśmy gotowi spojrzeć w przeszłość.
14:02
the cosmic dawn.
239
830124
1308
Na narodziny kosmosu.
14:03
We'll be able to study other planets
in exquisite detail.
in exquisite detail.
240
831804
4133
Będziemy mogli badać odległe planety
z niezwykłą dokładnością.
z niezwykłą dokładnością.
14:08
But for me, one of the most
exciting things about building the GMT
exciting things about building the GMT
241
836424
3737
Dla mnie najbardziej ekscytującą
możliwością, związaną z budową GMT,
możliwością, związaną z budową GMT,
14:12
is the opportunity
to actually discover something
to actually discover something
242
840185
2830
jest szansa na odkrycie czegoś nowego.
14:15
that we don't know about --
that we can't even imagine at this point,
that we can't even imagine at this point,
243
843039
3270
Niewyobrażalnego w tym momencie,
14:18
something completely new.
244
846333
1642
czegoś zupełnie nieznanego.
14:20
And my hope is that with the construction
of this and other facilities,
of this and other facilities,
245
848713
3630
Mam też nadzieję,
że budowa tego obiektu,
że budowa tego obiektu,
14:24
that many young women and men
will be inspired to reach for the stars.
will be inspired to reach for the stars.
246
852367
5210
zainspiruje młodych ludzi,
żeby sięgnąć do gwiazd.
żeby sięgnąć do gwiazd.
14:30
Thank you very much.
247
858036
1272
Dziękuję bardzo.
14:31
Obrigado.
248
859332
1475
Obrigado
14:32
(Applause)
249
860831
5893
(Brawa)
14:38
Bruno Giussani: Thank you, Wendy.
250
866748
1602
Bruno Giussani: Dziękuję Wendy.
14:40
Stay with me, because
I have a question for you.
I have a question for you.
251
868374
2267
Zostań ze mną. Mam pytanie.
14:42
You mentioned different facilities.
252
870665
2397
Wspomniałaś o innych obiektach.
14:45
So the Magellan Telescope is going up,
but also ALMA and others in Chile
but also ALMA and others in Chile
253
873086
4853
Teleskop Magellana jest w budowie,
a co z ALMA i innymi w Chile
a co z ALMA i innymi w Chile
14:49
and elsewhere, including in Hawaii.
254
877963
2136
i w innych miejscach, w tym na Hawajach.
14:52
Is it about cooperation
and complementarity, or about competition?
and complementarity, or about competition?
255
880772
4076
Czy chodzi tu o kooperacje
i komplementarność czy o rywalizację?
i komplementarność czy o rywalizację?
14:56
I know there's competition in terms
of funding, but what about the science?
of funding, but what about the science?
256
884872
3722
Istnieje rywalizacja o fundusze,
a co z nauką?
15:00
Wendy Freedman: In terms of the science,
they're very complementary.
they're very complementary.
257
888618
3217
Wendy Freedman: W nauce działają one
na zasadzie komplementarności.
na zasadzie komplementarności.
15:03
The telescopes that are in space,
the telescopes on the ground,
the telescopes on the ground,
258
891859
3027
Teleskopy w przestrzeni i na Ziemi.
15:06
telescopes with different
wavelength capability,
wavelength capability,
259
894910
2430
Pracujące na różnych widmach
15:09
telescopes even that are similar,
but different instruments --
but different instruments --
260
897364
2943
albo nawet podobne,
ale używające innych instrumentów.
ale używające innych instrumentów.
15:12
they will all look at different parts
of the questions that we're asking.
of the questions that we're asking.
261
900331
3746
Wszystkie sprawdzają różne opcje
odpowiedzi na to samo pytanie.
odpowiedzi na to samo pytanie.
15:16
So when we discover other planets,
we'll be able to test those observations,
we'll be able to test those observations,
262
904101
3627
Kiedy odkryjemy inne planety,
będziemy mogli użyć ich obserwacji,
będziemy mogli użyć ich obserwacji,
15:19
we'll be able to measure the atmospheres,
263
907752
2088
dokonać pomiaru atmosfer.
15:21
be able to look in space
with very high resolution.
with very high resolution.
264
909864
2875
Będziemy spoglądać w niebo,
używając wysokiej rozdzielczości.
używając wysokiej rozdzielczości.
15:24
So, they're very complementary.
265
912763
1477
Są komplementarne.
15:26
You're right about
the funding, we compete;
the funding, we compete;
266
914264
2237
Masz rację z funduszami,
rywalizujemy o nie.
rywalizujemy o nie.
15:28
but scientifically,
it's very complementary.
it's very complementary.
267
916525
2665
W nauce uzupełniamy się.
15:31
BG: Wendy, thank you very much
for coming to TEDGlobal.
for coming to TEDGlobal.
268
919214
2653
BG: Wendy, dziękuję za udział w TEDGlobal.
15:33
WF: Thank you.
269
921891
1151
WF: Dziękuję.
15:35
(Applause)
270
923066
1688
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Wendy Freedman - AstronomerWendy Freedman led the construction of the Giant Magellan Telescope, a massive earthbound observatory.
Why you should listen
Wendy Freedman and her colleagues raced to build the world’s first next-generation telescope. The Giant Magellan Telescope (GMT), in northern Chile, is one of three mega-telescopes currently under construction in the Atacama desert region (The others are the ALMA and the European Extremely Large Telescope, E-ELT).
The GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
More profile about the speakerThe GMT will have 10 times more resolution than the Hubble Space Telescope. When it is finished, Freedman could be among those who answer one of astronomy’s greatest riddles: are there any other Earth-like planets out there? No stranger to big questions, Freedman and her colleagues at the Carnegie Observatories are also refining the measurement of the Hubble Constant, which could change our understanding of the speed of our expanding universe.
Wendy Freedman | Speaker | TED.com