TED2018
Jaron Lanier: How we need to remake the internet
Jaron Lanier: İnterneti nasıl yeniden yapılandırmalıyız
Filmed:
Readability: 4.3
3,029,544 views
Dijital kültürün ilk günlerinde Jaron Lanier, interneti, insanların bilgilerini paylaşabilecekleri ortak bir kamu malı olması yolundaki vizyonun kurulmasında yardım etmişti. O zamanlar bile bu vizyon karanlık bir risk tarafından takip ediliyordu: hayatımızı kontrol eden, verilerimizi izleyen ve bize uyarıcılarla besleyen kişisel cihazlar. (Aşina geldi mi?) Bu konuşmasında Lanier, dijital kültürün kurulmasında Google ve Facebook gibi şirketlerin ''küresel boyutta trajik, devasa hata''sını ele alıyor ve bunu nasıl geri çevirebileceğimizi açıklıyor. Lanier'e göre ''İki insanın birbiriyle iletişim kurması için tek yolun, onları manipüle etmek isteyen üçüncü bir tarafın finanse edilmesi olduğu bir toplumda yaşayamayız.''
Jaron Lanier - Scientist, musician, visual artist, author
Jaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context. Full bio
Jaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Back in the 1980s, actually,
I gave my first talk at TED,
I gave my first talk at TED,
0
944
4009
Aslında ilk TED konuşmamı
1980'lerde yapmıştım,
1980'lerde yapmıştım,
00:16
and I brought some of the very,
very first public demonstrations
very first public demonstrations
1
4977
4262
sanal gerçekliğin bazı ilk deneyimlerini
00:21
of virtual reality ever to the TED stage.
2
9263
4234
TED sahnesine ilk ben getirmiştim.
00:26
And at that time, we knew
that we were facing a knife-edge future
that we were facing a knife-edge future
3
14375
6867
Daha o zamandan geleceğin
bıçak sırtında olduğunu biliyorduk,
bıçak sırtında olduğunu biliyorduk,
00:33
where the technology we needed,
4
21266
5201
ihtiyaç duyduğumuz
00:38
the technology we loved,
5
26491
1851
ve o çok sevdiğimiz teknolojinin
00:40
could also be our undoing.
6
28366
2047
sonumuz olabileceğini biliyorduk.
00:43
We knew that if we thought
of our technology
of our technology
7
31266
4091
Sahip olduğumuz teknolojiyi
daha fazla güç amacıyla kullanırsak
daha fazla güç amacıyla kullanırsak
00:47
as a means to ever more power,
8
35381
3254
bunun yalnızca bir güç yolculuğu olacağını
00:50
if it was just a power trip,
we'd eventually destroy ourselves.
we'd eventually destroy ourselves.
9
38659
3707
ve işin sonunda kendimizi
yok edeceğimizi biliyorduk.
yok edeceğimizi biliyorduk.
00:54
That's what happens
10
42390
1181
Bir güç yolculuğunda
00:55
when you're on a power trip
and nothing else.
and nothing else.
11
43595
2787
başınıza gelecek olanlar
bundan ibaret olur.
bundan ibaret olur.
00:59
So the idealism
12
47509
3389
O zamanların dijital kültürü,
01:02
of digital culture back then
13
50922
4809
01:07
was all about starting with
that recognition of the possible darkness
that recognition of the possible darkness
14
55755
4739
muhtemel karanlığın farkına varıp
01:12
and trying to imagine
a way to transcend it
a way to transcend it
15
60518
3350
bunu güzellik ve yaratıcılıkla
baskılamanın bir yolunu bulmaktı.
baskılamanın bir yolunu bulmaktı.
01:15
with beauty and creativity.
16
63892
2578
01:19
I always used to end my early TED Talks
with a rather horrifying line, which is,
with a rather horrifying line, which is,
17
67033
6507
TED konuşmalarımı hep
dehşet veren bir sözle bitirmişimdir:
dehşet veren bir sözle bitirmişimdir:
01:26
"We have a challenge.
18
74478
3866
''Önümüzde bir zorluk var.
01:30
We have to create
a culture around technology
a culture around technology
19
78368
4024
Teknolojinin etrafını
çok güzel, çok anlamlı
çok güzel, çok anlamlı
01:34
that is so beautiful, so meaningful,
20
82416
3968
çok derin, yaratıcılıkla dolup taşan
01:38
so deep, so endlessly creative,
21
86408
2541
sınırsız potansiyele sahip
bir kültürlü donatmalıyız,
bir kültürlü donatmalıyız,
01:40
so filled with infinite potential
22
88973
3016
öyle bir kültür olmalı ki
01:44
that it draws us away
from committing mass suicide."
from committing mass suicide."
23
92013
3253
bizi kendimizi yok etmekten alıkoysun.''
01:48
So we talked about extinction
as being one and the same
as being one and the same
24
96519
5588
Cezbedici ve çok yaratıcı bir gelecek
yaratma ihtiyacımızı
yaratma ihtiyacımızı
01:54
as the need to create an alluring,
infinitely creative future.
infinitely creative future.
25
102131
4830
soyumuzun tükenmesiyle bağdaştırdık.
01:59
And I still believe
that that alternative of creativity
that that alternative of creativity
26
107639
5382
Ben hâlâ bir yaratıcılık alternatifinin
02:05
as an alternative to death
27
113045
1974
yok olmaya bir alternatif olduğunun
02:07
is very real and true,
28
115043
1969
gerçek ve doğru olduğu kanısındayım,
02:09
maybe the most true thing there is.
29
117036
1983
hatta belki de tek doğru.
02:11
In the case of virtual reality --
30
119870
2095
Sanal gerçeklik konusunda
02:13
well, the way I used to talk about it
31
121989
2282
ne zaman konuşmaya başlasam
02:16
is that it would be something like
32
124295
2635
insanların dili keşfettiklerinde olanlar
gibi şeyler anlatırdım.
gibi şeyler anlatırdım.
02:18
what happened when people
discovered language.
discovered language.
33
126954
2850
02:21
With language came new adventures,
new depth, new meaning,
new depth, new meaning,
34
129828
4675
Dille birlikte yeni maceralar,
yeni bir derinlik ve anlam,
yeni bir derinlik ve anlam,
02:26
new ways to connect,
new ways to coordinate,
new ways to coordinate,
35
134527
2080
yeni irtibat ve ortaklık yolları,
02:28
new ways to imagine,
new ways to raise children,
new ways to raise children,
36
136631
4034
yeni hayal gücü,
çocuk yetiştirmede yeni yollar türedi
çocuk yetiştirmede yeni yollar türedi
02:32
and I imagined, with virtual reality,
we'd have this new thing
we'd have this new thing
37
140689
4262
ve ben de sanal gerçeklikle
sahip olacağımız yeni şeyin
sahip olacağımız yeni şeyin
02:36
that would be like a conversation
38
144975
1593
sohbet ederken uyanık hâlde
02:38
but also like waking-state
intentional dreaming.
intentional dreaming.
39
146592
3344
kasıtlı rüya görmek gibi
bir şey olacağını sanırdım.
bir şey olacağını sanırdım.
02:41
We called it post-symbolic communication,
40
149960
2653
Buna post sembolik iletişim diyorduk,
02:44
because it would be like just directly
making the thing you experienced
making the thing you experienced
41
152637
4358
çünkü tecrübe ettiğiniz bir şeyi
doğrudan ortaya çıkarmak gibi olacaktı,
doğrudan ortaya çıkarmak gibi olacaktı,
02:49
instead of indirectly
making symbols to refer to things.
making symbols to refer to things.
42
157019
3619
dolaylı yoldan sembollerle
onu anlatmak artık olmayacaktı.
onu anlatmak artık olmayacaktı.
02:53
It was a beautiful vision,
and it's one I still believe in,
and it's one I still believe in,
43
161466
4338
Harika bir vizyondu
ve ben buna hâlâ inanıyorum,
ve ben buna hâlâ inanıyorum,
02:57
and yet, haunting that beautiful vision
44
165828
3215
ama bu vizyonun peşini bırakmayan
03:01
was the dark side
of how it could also turn out.
of how it could also turn out.
45
169067
3150
o karanlık kısım da
bu uğurda ortaya çıkabilir.
bu uğurda ortaya çıkabilir.
03:04
And I suppose I could mention
46
172241
5048
İlk bilgisayar bilimcilerinden
03:09
from one of the very earliest
computer scientists,
computer scientists,
47
177313
3064
Norbert Wiener'dan bahsetmek istiyorum,
03:12
whose name was Norbert Wiener,
48
180401
2135
03:14
and he wrote a book back in the '50s,
from before I was even born,
from before I was even born,
49
182560
3754
1950'lerde benim daha doğmadığım
zamanlarda bir kitap yazmıştı,
zamanlarda bir kitap yazmıştı,
03:18
called "The Human Use of Human Beings."
50
186338
2658
kitabın adı ''The Human Use
of Human Beings'' idi.
of Human Beings'' idi.
03:21
And in the book,
he described the potential
he described the potential
51
189779
4172
Kitapta, insanlardan veri toplayacak
03:25
to create a computer system
that would be gathering data from people
that would be gathering data from people
52
193975
6181
ve gerçek zamanda
insanlara geri dönümde bulunarak
insanlara geri dönümde bulunarak
03:32
and providing feedback
to those people in real time
to those people in real time
53
200180
3572
onları kısmen ve istatistiksel olarak
davranışsal bir sisteme itecek
davranışsal bir sisteme itecek
03:35
in order to put them kind of partially,
statistically, in a Skinner box,
statistically, in a Skinner box,
54
203776
5135
bir bilgisayar sistemi tarif ediyordu
03:40
in a behaviorist system,
55
208935
2444
03:43
and he has this amazing line
where he says,
where he says,
56
211403
2501
ve kitabın bir kısmında
harika bir şeyler söylüyor:
harika bir şeyler söylüyor:
03:45
one could imagine,
as a thought experiment --
as a thought experiment --
57
213928
2738
alıntı yapmıyorum,
kendi sözlerimle anlatıyorum --
kendi sözlerimle anlatıyorum --
03:48
and I'm paraphrasing,
this isn't a quote --
this isn't a quote --
58
216690
2461
03:51
one could imagine a global computer system
59
219175
3080
herkesin üzerinde cihaz olduğu
03:54
where everybody has devices
on them all the time,
on them all the time,
60
222279
2842
küresel bir bilgisayar sistemi hayal edin,
03:57
and the devices are giving them
feedback based on what they did,
feedback based on what they did,
61
225145
3272
yaptıkları şeylere göre bu cihazlar
geri bildirimde bulunsunlar
geri bildirimde bulunsunlar
04:00
and the whole population
62
228441
1875
04:02
is subject to a degree
of behavior modification.
of behavior modification.
63
230340
3576
ve tüm dünya nüfusu bir derece
davranış düzenlenmesine maruz kalsın.
davranış düzenlenmesine maruz kalsın.
04:05
And such a society would be insane,
64
233940
3546
Böyle bir toplum çılgınlık olur,
04:09
could not survive,
could not face its problems.
could not face its problems.
65
237510
3097
kimse hayatta kalamaz,
sorunlarıyla başa çıkamaz.
sorunlarıyla başa çıkamaz.
04:12
And then he says, but this is
only a thought experiment,
only a thought experiment,
66
240631
2621
Sonra da bunun sadece
düşünsel bir deney olduğunu
düşünsel bir deney olduğunu
04:15
and such a future
is technologically infeasible.
is technologically infeasible.
67
243276
3420
ve böyle bir geleceğin teknolojik yönden
yapılamaz olduğunu söylüyor.
yapılamaz olduğunu söylüyor.
04:18
(Laughter)
68
246720
1092
(Kahkahalar)
04:19
And yet, of course,
it's what we have created,
it's what we have created,
69
247836
3002
Bizim yarattığımız şey işte bu
04:22
and it's what we must undo
if we are to survive.
if we are to survive.
70
250862
3277
ve hayatta kalmak için de
bunu geri çevirmemiz gerekiyor.
bunu geri çevirmemiz gerekiyor.
04:27
So --
71
255457
1151
04:28
(Applause)
72
256632
3540
(Alkışlar)
04:32
I believe that we made
a very particular mistake,
a very particular mistake,
73
260631
5977
Çok özel bir hata yaptığımızı düşünüyorum,
04:38
and it happened early on,
74
266632
2234
bunu ilk zamanlarda yaptık
04:40
and by understanding the mistake we made,
75
268890
2074
ama yaptığımız hatayı anlayarak
04:42
we can undo it.
76
270988
1859
bunu geri çevirebiliriz.
04:44
It happened in the '90s,
77
272871
2559
Bunu 90'lı yıllarda yaptık,
04:47
and going into the turn of the century,
78
275454
2742
yeni bir yüzyıla girerken bunlar yaşandı.
04:50
and here's what happened.
79
278220
1388
04:53
Early digital culture,
80
281200
1374
Günümüze kadar gelen
ilk dijital kültürün
ilk dijital kültürün
04:54
and indeed, digital culture to this day,
81
282598
4972
04:59
had a sense of, I would say,
lefty, socialist mission about it,
lefty, socialist mission about it,
82
287594
6309
solcu, sosyalist bir misyonu vardı,
05:05
that unlike other things
that have been done,
that have been done,
83
293927
2160
kitapların icadı gibi
başarılan diğer her şeyin aksine
başarılan diğer her şeyin aksine
05:08
like the invention of books,
84
296111
1434
05:09
everything on the internet
must be purely public,
must be purely public,
85
297569
3413
internetteki her şey
kamuya açık olmalıydı,
kamuya açık olmalıydı,
05:13
must be available for free,
86
301006
2325
ücretsiz olmalıydı,
05:15
because if even one person
cannot afford it,
cannot afford it,
87
303355
3388
çünkü eğer bir kişinin bile
satın almaya gücü yetmiyorsa
satın almaya gücü yetmiyorsa
05:18
then that would create
this terrible inequity.
this terrible inequity.
88
306767
2572
korkunç bir eşitsizlik baş gösterirdi.
05:21
Now of course, there's other ways
to deal with that.
to deal with that.
89
309912
2524
Tabii bununla baş etmenin
başka yolları da var.
başka yolları da var.
05:24
If books cost money,
you can have public libraries.
you can have public libraries.
90
312460
3016
Kitaplar pahalıysa
kütüphaneye gidersiniz.
kütüphaneye gidersiniz.
05:27
And so forth.
91
315500
1174
Bunun gibi şeyler.
05:28
But we were thinking, no, no, no,
this is an exception.
this is an exception.
92
316698
2618
Ama biz ısrarla
bunun istisna olduğunda direttik.
bunun istisna olduğunda direttik.
05:31
This must be pure public commons,
that's what we want.
that's what we want.
93
319340
4605
Bu tamamen kamu malı olmalı,
istediğimiz şey bu.
istediğimiz şey bu.
05:35
And so that spirit lives on.
94
323969
2634
Bu heves devam etti.
05:38
You can experience it in designs
like the Wikipedia, for instance,
like the Wikipedia, for instance,
95
326627
3715
Vikipedi ve daha pek çok tasarımda
bunu görebilirsiniz.
bunu görebilirsiniz.
05:42
many others.
96
330366
1341
05:43
But at the same time,
97
331731
1874
Ancak bir yandan da
aynı hevesle
aynı hevesle
05:45
we also believed, with equal fervor,
98
333629
2588
05:48
in this other thing
that was completely incompatible,
that was completely incompatible,
99
336241
3937
hiçbir şekilde bu görüşümüzle bağdaşmayan
bir şeye daha inandık,
bir şeye daha inandık,
05:52
which is we loved our tech entrepreneurs.
100
340202
3627
teknoloji girişimcilerimizi çok sevdik.
05:55
We loved Steve Jobs;
we loved this Nietzschean myth
we loved this Nietzschean myth
101
343853
3739
Steve Jobs'ı çok sevdik;
evreni yerle bir edebilecek
evreni yerle bir edebilecek
05:59
of the techie who could dent the universe.
102
347616
3468
Nietzsche teknoloji efsanesini çok sevdik.
06:03
Right?
103
351108
1318
Öyle değil mi?
06:04
And that mythical power
still has a hold on us, as well.
still has a hold on us, as well.
104
352450
5848
Ayrıca bu efsanevi gücün
hâlâ üzerimizde etkisi var.
hâlâ üzerimizde etkisi var.
06:10
So you have these two different passions,
105
358322
4459
Yani iki farklı heves içindeydik,
06:14
for making everything free
106
362805
1937
her şeyi ücretsiz yapmak
06:16
and for the almost supernatural
power of the tech entrepreneur.
power of the tech entrepreneur.
107
364766
5166
ve teknoloji girişimcilerinin
doğaüstü güçlerine inanmak.
doğaüstü güçlerine inanmak.
06:21
How do you celebrate entrepreneurship
when everything's free?
when everything's free?
108
369956
4352
Her şey ücretsizken
girişimciliği nasıl açıklarsınız?
girişimciliği nasıl açıklarsınız?
06:26
Well, there was only
one solution back then,
one solution back then,
109
374332
3125
O zamanlar yalnızca tek bir çözüm vardı,
06:29
which was the advertising model.
110
377481
2087
reklam modeli.
06:31
And so therefore, Google
was born free, with ads,
was born free, with ads,
111
379592
4003
Ve buradan reklam eşliğinde
ücretsiz Google hayata geldi,
ücretsiz Google hayata geldi,
06:35
Facebook was born free, with ads.
112
383619
3682
reklamlarla Facebook geldi.
06:39
Now in the beginning, it was cute,
113
387325
3865
İlk başlarda güzel bir şeydi,
06:43
like with the very earliest Google.
114
391214
1960
ilk Google'dan bahsediyorum.
06:45
(Laughter)
115
393198
1286
(Kahkahalar)
06:46
The ads really were kind of ads.
116
394508
2897
Reklamlar, sadece reklamdan ibaretti.
06:49
They would be, like,
your local dentist or something.
your local dentist or something.
117
397429
2485
Yaşadığınız yerdeki diş hekimini
falan görürdünüz.
falan görürdünüz.
06:51
But there's thing called Moore's law
118
399938
1920
Ancak Moore'un yasası denen şey
06:53
that makes the computers
more and more efficient and cheaper.
more and more efficient and cheaper.
119
401882
3142
bilgisayarları daha etkili
ve daha ucuz kılıyordu.
ve daha ucuz kılıyordu.
06:57
Their algorithms get better.
120
405048
1858
Algoritmalar daha iyiye gidiyor.
06:58
We actually have universities
where people study them,
where people study them,
121
406930
2596
Üniversitelerde insanlar
bunun üzerinde çalışıyorlar,
bunun üzerinde çalışıyorlar,
07:01
and they get better and better.
122
409550
1628
sürekli daha iyiye gidiyorlar.
07:03
And the customers and other entities
who use these systems
who use these systems
123
411202
4452
Bu sistemleri kullanan müşteri
ve diğer kurumlar da
ve diğer kurumlar da
07:07
just got more and more experienced
and got cleverer and cleverer.
and got cleverer and cleverer.
124
415678
4127
giderek daha deneyimli, daha zeki
bir hâle geliyorlar.
bir hâle geliyorlar.
07:11
And what started out as advertising
125
419829
2397
Reklam amacıyla başlayan şey
07:14
really can't be called
advertising anymore.
advertising anymore.
126
422250
2477
artık reklam olmaktan çıktı.
07:16
It turned into behavior modification,
127
424751
2912
Davranış düzenlemesine döndü,
07:19
just as Norbert Wiener
had worried it might.
had worried it might.
128
427687
4493
Norbert Wiener'ın olabileceğinden
korktuğu şey buydu.
korktuğu şey buydu.
07:24
And so I can't call these things
social networks anymore.
social networks anymore.
129
432204
4620
Ve ben artık bu şeylere
sosyal ağ da diyemiyorum.
sosyal ağ da diyemiyorum.
07:28
I call them behavior modification empires.
130
436848
3814
Davranış düzenleme
imparatorlukları diyorum.
imparatorlukları diyorum.
07:32
(Applause)
131
440686
2235
(Alkışlar)
07:34
And I refuse to vilify the individuals.
132
442945
4214
Ayrıca bireyleri suçlamayı reddediyorum.
07:39
I have dear friends at these companies,
133
447183
2271
Bu şirketlerde çalışan arkadaşlarım var,
07:41
sold a company to Google, even though
I think it's one of these empires.
I think it's one of these empires.
134
449478
4760
o imparatorluklardan biri olsa da
Google'a şirketini satan arkadaşım da var.
Google'a şirketini satan arkadaşım da var.
07:46
I don't think this is a matter
of bad people who've done a bad thing.
of bad people who've done a bad thing.
135
454262
5060
Burada konu kötü bir şey yapan
kötü insanlar değil.
kötü insanlar değil.
07:51
I think this is a matter
of a globally tragic,
of a globally tragic,
136
459346
4576
Bu, tüm dünyayı etkileyen devasa bir hata,
hayret verici derecede absürd bir hata
hayret verici derecede absürd bir hata
07:55
astoundingly ridiculous mistake,
137
463946
4572
bir şeytanlık dizisi değil.
08:00
rather than a wave of evil.
138
468542
4129
08:04
Let me give you
just another layer of detail
just another layer of detail
139
472695
2682
Bu hatanın nasıl işlediğini
biraz daha örnekleyeyim.
biraz daha örnekleyeyim.
08:07
into how this particular
mistake functions.
mistake functions.
140
475401
3103
08:11
So with behaviorism,
141
479337
2707
Davranışçılıkta,
ister insan ister hayvan olsun
ister insan ister hayvan olsun
08:14
you give the creature,
whether it's a rat or a dog or a person,
whether it's a rat or a dog or a person,
142
482068
5064
yaptıkları işe istinaden
ona ödül, bazen de ceza verirsiniz.
ona ödül, bazen de ceza verirsiniz.
08:19
little treats and sometimes
little punishments
little punishments
143
487156
2840
08:22
as feedback to what they do.
144
490020
1817
08:24
So if you have an animal in a cage,
it might be candy and electric shocks.
it might be candy and electric shocks.
145
492710
5912
Kafeste bir hayvanınız varsa
ya yiyecek ya da elektrik şoku verirsiniz.
ya yiyecek ya da elektrik şoku verirsiniz.
08:30
But if you have a smartphone,
146
498646
2524
Ama akıllı telefonunuz varsa
08:33
it's not those things,
it's symbolic punishment and reward.
it's symbolic punishment and reward.
147
501194
6926
ödül ve cezalar sembolik olacaktır.
08:40
Pavlov, one of the early behaviorists,
148
508144
2443
İlk davranış bilimcilerden Pavlov
bu ünlü ilkeyi göstermişti.
bu ünlü ilkeyi göstermişti.
08:42
demonstrated the famous principle.
149
510611
2952
08:45
You could train a dog to salivate
just with the bell, just with the symbol.
just with the bell, just with the symbol.
150
513587
3961
Sadece zille, sadece o sembolle
köpeğinizin ağzını sulandırabilirsiniz.
köpeğinizin ağzını sulandırabilirsiniz.
08:49
So on social networks,
151
517572
1586
Sosyal ağlarda ise,
08:51
social punishment and social reward
function as the punishment and reward.
function as the punishment and reward.
152
519182
5080
sosyal ödül ve cezalar
gerçekten ödül ve ceza gibi çalışıyorlar.
gerçekten ödül ve ceza gibi çalışıyorlar.
08:56
And we all know
the feeling of these things.
the feeling of these things.
153
524286
2077
Nasıl bir his olduğunu hepimiz biliyoruz.
08:58
You get this little thrill --
154
526387
1451
Ani bir mutluluk --
08:59
"Somebody liked my stuff
and it's being repeated."
and it's being repeated."
155
527862
2350
''Biri gönderimi beğendi
başkaları da beğeniyor.''
başkaları da beğeniyor.''
09:02
Or the punishment:
"Oh my God, they don't like me,
"Oh my God, they don't like me,
156
530236
2334
Ceza da şöyle:
''Aman Tanrım, beni sevmiyorlar,
''Aman Tanrım, beni sevmiyorlar,
09:04
maybe somebody else
is more popular, oh my God."
is more popular, oh my God."
157
532594
2239
benden daha popüler olan var, Tanrım.''
09:06
So you have those two
very common feelings,
very common feelings,
158
534857
2226
Bu iki yaygın his
içimize öyle bir işlenmiş ki
içimize öyle bir işlenmiş ki
09:09
and they're doled out in such a way
that you get caught in this loop.
that you get caught in this loop.
159
537107
3564
bu döngüden kendimizi alamıyoruz.
09:12
As has been publicly acknowledged
by many of the founders of the system,
by many of the founders of the system,
160
540695
4095
Üstelik bu durum, sistemin çoğu
kurucusu tarafından tasdik edildi,
kurucusu tarafından tasdik edildi,
09:16
everybody knew this is what was going on.
161
544814
2341
yani herkes neler olduğunu biliyordu da.
09:19
But here's the thing:
162
547871
1619
Ancak şöyle bir şey var:
09:21
traditionally, in the academic study
of the methods of behaviorism,
of the methods of behaviorism,
163
549514
5294
Davranış bilimine
akademik bir bakış yaptığımızda
akademik bir bakış yaptığımızda
09:26
there have been comparisons
of positive and negative stimuli.
of positive and negative stimuli.
164
554832
5436
pozitif ve negatif uyarıcıların
karşılaştırıldıklarını görürürüz.
karşılaştırıldıklarını görürürüz.
09:32
In this setting, a commercial setting,
165
560292
2364
Böyle bir ortamda, ticari bir ortamda
09:34
there's a new kind of difference
166
562680
1596
akademik platformda
bir süredir kaçınılan yeni bir fark var,
bir süredir kaçınılan yeni bir fark var,
09:36
that has kind of evaded
the academic world for a while,
the academic world for a while,
167
564300
2769
09:39
and that difference
is that whether positive stimuli
is that whether positive stimuli
168
567093
4048
bu fark, pozitif uyarıcıların
farklı koşullar altında
farklı koşullar altında
09:43
are more effective than negative ones
in different circumstances,
in different circumstances,
169
571165
3309
negatif uyarıcılardan daha etkili
olup olmadığı sorusu,
olup olmadığı sorusu,
09:46
the negative ones are cheaper.
170
574498
2104
negatif olanların daha ucuz olduğu.
09:48
They're the bargain stimuli.
171
576626
2056
Bunlar pazarlık uyarıcıları.
09:50
So what I mean by that is it's much easier
172
578706
5703
Demek istediğim şu ki
09:56
to lose trust than to build trust.
173
584433
3116
güven kaybetmek, kazanmaktan daha kolay.
09:59
It takes a long time to build love.
174
587573
3172
Sevmek için çok zaman gerekiyor.
10:02
It takes a short time to ruin love.
175
590769
2606
Sevgiyi mahfetmek içinse çok az zaman.
10:05
Now the customers of these
behavior modification empires
behavior modification empires
176
593399
4588
Bu davranış düzenleme
imparatorlukları müşterileri
imparatorlukları müşterileri
10:10
are on a very fast loop.
177
598011
1423
çok hızlı bir döngüdeler.
10:11
They're almost like
high-frequency traders.
high-frequency traders.
178
599458
2045
Yüksek frekanslı tüccar gibiler.
10:13
They're getting feedbacks
from their spends
from their spends
179
601527
2024
Harcamalarına göre
geri bildirim alıyorlar
geri bildirim alıyorlar
10:15
or whatever their activities are
if they're not spending,
if they're not spending,
180
603575
2802
veya harcama yapmıyorlarsa
yaptıkları aktivitelere göre,
yaptıkları aktivitelere göre,
10:18
and they see what's working,
and then they do more of that.
and then they do more of that.
181
606401
3270
gördükleri şey işe yarıyor
ve bunu daha çok yapıyorlar.
ve bunu daha çok yapıyorlar.
10:21
And so they're getting the quick feedback,
182
609695
2040
Çok hızlı bir geri bildirim alıyorlar,
10:23
which means they're responding
more to the negative emotions,
more to the negative emotions,
183
611759
3040
yani negatif duygulara
daha fazla yanıt veriyorlar,
daha fazla yanıt veriyorlar,
10:26
because those are the ones
that rise faster, right?
that rise faster, right?
184
614823
3937
çünkü hızlı yükselenler onlar, değil mi?
10:30
And so therefore,
even well-intentioned players
even well-intentioned players
185
618784
3548
Bu yüzden de
çok iyi niyetli oyuncular bile
çok iyi niyetli oyuncular bile
10:34
who think all they're doing
is advertising toothpaste
is advertising toothpaste
186
622356
2865
diş macunu reklamı yaptıklarını sanırken
10:37
end up advancing the cause
of the negative people,
of the negative people,
187
625245
3031
negatif insanların savını
desteklemiş oluyorlar,
desteklemiş oluyorlar,
10:40
the negative emotions, the cranks,
188
628300
2334
negatif duyguları, saplantıları,
10:42
the paranoids,
189
630658
1444
paranoyakları, kötümserleri, nihilistleri.
10:44
the cynics, the nihilists.
190
632126
3080
10:47
Those are the ones who get
amplified by the system.
amplified by the system.
191
635230
3493
Onlar, sistemin güçlendirdiği kişiler.
10:50
And you can't pay one of these companies
to make the world suddenly nice
to make the world suddenly nice
192
638747
5651
Bu şirketlerin birine ödeme yaparak
dünyayı daha güzel bir yer yapmak,
dünyayı daha güzel bir yer yapmak,
10:56
and improve democracy
193
644422
1151
demokrasiyi düzeltmek
10:57
nearly as easily as you can pay
to ruin those things.
to ruin those things.
194
645597
3841
o şeyleri yok etmek için
para ödemek kadar kolay değil.
para ödemek kadar kolay değil.
11:01
And so this is the dilemma
we've gotten ourselves into.
we've gotten ourselves into.
195
649462
3719
İşte kendimizi bu ikilemin içine soktuk.
11:05
The alternative is to turn back the clock,
with great difficulty,
with great difficulty,
196
653856
5232
Alternatifimiz büyük zorlukla
zamanı geriye almak
zamanı geriye almak
11:11
and remake that decision.
197
659112
2841
ve bu kararı yeniden vermek.
11:13
Remaking it would mean two things.
198
661977
4038
Bu da iki anlama geliyor.
11:18
It would mean first that many people,
those who could afford to,
those who could afford to,
199
666039
3928
İlki şu, bunu yapmaya ekonomisi olanlar
11:21
would actually pay for these things.
200
669991
2207
bu şeyler için para ödeyecek.
11:24
You'd pay for search,
you'd pay for social networking.
you'd pay for social networking.
201
672222
4407
İnternette arama yapmak için,
sosyal ağ için...
sosyal ağ için...
11:28
How would you pay?
Maybe with a subscription fee,
Maybe with a subscription fee,
202
676653
3461
Nasıl mı? Abonelik ücretiyle
veya kullanım sırasında mikro ödemelerle.
veya kullanım sırasında mikro ödemelerle.
11:32
maybe with micro-payments as you use them.
203
680138
2738
11:34
There's a lot of options.
204
682900
1802
Çok seçenek var.
11:36
If some of you are recoiling,
and you're thinking,
and you're thinking,
205
684726
2397
Kiminiz geri çekilip şöyle düşünüyor,
11:39
"Oh my God, I would never pay
for these things.
for these things.
206
687147
2366
''Aman Tanrım, ben o şeylere
asla para ödemem.''
asla para ödemem.''
11:41
How could you ever get anyone to pay?"
207
689537
2095
Birinden bunu yapmasını nasıl istersin?''
11:43
I want to remind you
of something that just happened.
of something that just happened.
208
691656
3239
Henüz olan bir olayı hatırlatayım.
11:46
Around this same time
209
694919
2054
Google ve Facebook gibi şirketlerin
fikirlerini ilk oluşturdukları sıralarda
fikirlerini ilk oluşturdukları sıralarda
11:48
that companies like Google and Facebook
were formulating their free idea,
were formulating their free idea,
210
696997
5707
11:54
a lot of cyber culture
also believed that in the future,
also believed that in the future,
211
702728
4504
siber kültür, gelecekte TV ve filmlerin
aynı şekilde yapılacağına inanıyordu.
aynı şekilde yapılacağına inanıyordu.
11:59
televisions and movies
would be created in the same way,
would be created in the same way,
212
707256
3022
12:02
kind of like the Wikipedia.
213
710302
1755
Vikipedi gibi.
12:04
But then, companies
like Netflix, Amazon, HBO,
like Netflix, Amazon, HBO,
214
712456
5064
Sonra Netflix, Amazon, HBO gibi şirketler
12:09
said, "Actually, you know, subscribe.
We'll give you give you great TV."
We'll give you give you great TV."
215
717544
3739
''Abone olun, biz de size
harika bir TV hizmeti sunalım.'' dediler.
harika bir TV hizmeti sunalım.'' dediler.
12:13
And it worked!
216
721307
1373
Ve işe yaradı!
12:14
We now are in this period
called "peak TV," right?
called "peak TV," right?
217
722704
3874
Şimdi ''TV'nin zirvesi''
dediğimiz dönemdeyiz.
dediğimiz dönemdeyiz.
12:18
So sometimes when you pay for stuff,
things get better.
things get better.
218
726602
4198
Bazen bir şeylere ödeme yaptığınızda
her şey daha iyi oluyor.
her şey daha iyi oluyor.
12:22
We can imagine a hypothetical --
219
730824
2286
12:25
(Applause)
220
733134
4671
(Alkışlar)
12:29
We can imagine a hypothetical world
of "peak social media."
of "peak social media."
221
737829
3659
''Sosyal medyanın zirvesi''
diyeceğimiz bir dünya hayal edebiliriz.
diyeceğimiz bir dünya hayal edebiliriz.
12:33
What would that be like?
222
741512
1349
Bu nasıl bir şey olur?
12:34
It would mean when you get on,
you can get really useful,
you can get really useful,
223
742885
2770
Çevrimiçi olduğunuzda
çok faydalı bilgiler edinebilirsiniz,
çok faydalı bilgiler edinebilirsiniz,
12:37
authoritative medical advice
instead of cranks.
instead of cranks.
224
745679
3095
mesela uydurma tavsiyeler yerine
onaylı tıbbi bilgiler.
onaylı tıbbi bilgiler.
12:41
It could mean when you want
to get factual information,
to get factual information,
225
749143
3310
Bilimsel bir bilgi edinmek istediğinizde
12:44
there's not a bunch of weird,
paranoid conspiracy theories.
paranoid conspiracy theories.
226
752477
3254
bir dizi tuhaf paranoyak
komplo teorisiyle karşılaşmazsınız.
komplo teorisiyle karşılaşmazsınız.
12:47
We can imagine this wonderful
other possibility.
other possibility.
227
755755
4235
Bu diğer harika olasılığı
hayal edebiliriz.
hayal edebiliriz.
12:52
Ah.
228
760014
1261
12:53
I dream of it. I believe it's possible.
229
761299
2130
Ben bunu hayal ediyorum.
Buna inanıyorum.
Buna inanıyorum.
12:55
I'm certain it's possible.
230
763453
3302
Mümkün olduğundan eminim.
12:58
And I'm certain that the companies,
the Googles and the Facebooks,
the Googles and the Facebooks,
231
766779
4747
Google ve Facebook gibi şirketlerin
13:03
would actually do better in this world.
232
771550
2312
daha iyisini yapabileceğine inanıyorum.
13:05
I don't believe we need
to punish Silicon Valley.
to punish Silicon Valley.
233
773886
3166
Silikon Vadisi'ni cezalandırmanın
bir gereği yok diye düşünüyorum.
bir gereği yok diye düşünüyorum.
13:09
We just need to remake the decision.
234
777076
2253
Sadece bu kararı yeniden almamız lazım.
13:12
Of the big tech companies,
235
780702
1882
Teknoloji devlerinden yalnızca ikisi
13:14
it's really only two that depend
on behavior modification and spying
on behavior modification and spying
236
782608
5563
işletme modellerini davranış düzenleme
ve casusluğa dayandırıyor.
ve casusluğa dayandırıyor.
13:20
as their business plan.
237
788195
1257
13:21
It's Google and Facebook.
238
789476
1759
Bunlar Google ve Facebook.
13:23
(Laughter)
239
791259
1310
(Kahkaha)
13:24
And I love you guys.
240
792593
1691
Sizi çok seviyorum.
13:26
Really, I do. Like, the people
are fantastic.
are fantastic.
241
794308
2721
Gerçekten seviyorum.
Bu insanlar müthiş.
Bu insanlar müthiş.
13:30
I want to point out, if I may,
242
798371
3182
Müsaadenizle şunu da belirtmek istiyorum,
13:33
if you look at Google,
243
801577
1151
Google'a baktığınızda
13:34
they can propagate cost centers
endlessly with all of these companies,
endlessly with all of these companies,
244
802752
5087
maliyet merkezlerini
tüm bu şirketlere yaymışlar,
tüm bu şirketlere yaymışlar,
13:39
but they cannot propagate profit centers.
245
807863
2048
ama kâr merkezlerini yaymıyorlar.
13:41
They cannot diversify,
because they're hooked.
because they're hooked.
246
809935
3181
Çeşitlilik yapamıyorlar,
çünkü bağlanmışlar.
çünkü bağlanmışlar.
13:45
They're hooked on this model,
just like their own users.
just like their own users.
247
813140
2627
Bu modele bağlanmışlar,
tıpkı kullanıcıları gibi.
tıpkı kullanıcıları gibi.
13:47
They're in the same trap as their users,
248
815791
2298
Kullanıcılarıyla aynı tuzağın içindeler
13:50
and you can't run
a big corporation that way.
a big corporation that way.
249
818113
2504
ve bu şekilde büyük bir şirket
yürütemezsiniz.
yürütemezsiniz.
13:52
So this is ultimately totally
in the benefit of the shareholders
in the benefit of the shareholders
250
820641
3603
Bu hem bu şirketlerin hissedarları,
hem de menfaatçilerinin yararına.
hem de menfaatçilerinin yararına.
13:56
and other stakeholders of these companies.
251
824268
2445
13:58
It's a win-win solution.
252
826737
2350
İki taraf da kazanıyor.
14:01
It'll just take some time
to figure it out.
to figure it out.
253
829111
2515
Sadece anlaması biraz zaman alacak.
14:03
A lot of details to work out,
254
831650
2262
Çok detay olsa da
kesinlikle yapılabilir.
kesinlikle yapılabilir.
14:05
totally doable.
255
833936
1830
14:07
(Laughter)
256
835790
2415
(Kahkahalar)
14:10
I don't believe our species
can survive unless we fix this.
can survive unless we fix this.
257
838229
3834
Bunu düzeltmeden türümüzün
hayatına devam edebileceğini sanmıyorum.
hayatına devam edebileceğini sanmıyorum.
14:14
We cannot have a society
258
842087
2290
İletişim kurmak isteyen
iki kişi için tek yolun
iki kişi için tek yolun
14:16
in which, if two people
wish to communicate,
wish to communicate,
259
844401
2961
onları manipüle etmek isteyen
14:19
the only way that can happen
is if it's financed by a third person
is if it's financed by a third person
260
847386
3440
üçüncü bir tarafın finanse edilmesi olan
bir toplumda yaşayamayız.
bir toplumda yaşayamayız.
14:22
who wishes to manipulate them.
261
850850
2346
14:25
(Applause)
262
853220
6238
(Alkışlar)
14:35
(Applause ends)
263
863077
1151
14:36
In the meantime,
if the companies won't change,
if the companies won't change,
264
864942
2945
Bu arada,
eğer şirketler değişmezse
eğer şirketler değişmezse
14:39
delete your accounts, OK?
265
867911
1666
hesaplarınızı silin.
14:41
(Laughter)
266
869601
1269
(Kahkahalar)
14:42
(Applause)
267
870894
1046
(Alkışlar)
14:43
That's enough for now.
268
871964
1509
Bu kadarı yeterli.
14:45
Thank you so much.
269
873497
1151
Çok teşekkürler.
14:46
(Applause)
270
874672
6804
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Jaron Lanier - Scientist, musician, visual artist, authorJaron Lanier is a scientist, musician and writer best known for his work in virtual reality and his advocacy of humanism and sustainable economics in a digital context.
Why you should listen
Jaron Lanier is interested in the idea that virtual reality might help us notice the magic of ordinary reality and the idea that paying people for the data that is now taken from them might be the best path to a sustainable, dignified future economy.
Lanier's 1980s start-up created the first commercial VR products and introduced avatars, multi-person virtual world experiences and prototypes of major VR applications such as surgical simulation. Lanier coined or popularized the terms "virtual reality" and "mixed reality." He recently released a new book, Dawn of the New Everything: Encounters with Reality and Virtual Reality. Both of his previous books, Who Owns the Future? and You Are Not a Gadget are international bestsellers. His most recent book (May 29, 2018) is entitled Ten Arguments for Deleting Your Social Media Accounts Right Now.
Lanier was a mainstay of the earliest TED conferences; he still thinks of TED as a charming little gathering.
Jaron Lanier | Speaker | TED.com