TED2009
Margaret Wertheim: The beautiful math of coral
Margaret Wertheim harika mercan matematiğini (ve tığ işini) anlatıyor
Filmed:
Readability: 4.3
1,470,540 views
Margaret Wertheim, bir matematikçi tarafından icat edilen bir tığ işi tekniğini kullanarak, mercan resifleri yaratıklarının yeniden yaratıldığı bir projenin başında -- resiflerin şaşırtıcı güzelliğini kutluyor ve mercanların yapılışındaki hiperbolik geometriye derin dalış yapıyor.
Margaret Wertheim - Figurer
By masterminding a project to model a coral reef armed only with crochet hooks, Margaret Wertheim hopes to bring some of the most complicated mathematical models embodied in our universe into the minds (and hands) of the masses. Full bio
By masterminding a project to model a coral reef armed only with crochet hooks, Margaret Wertheim hopes to bring some of the most complicated mathematical models embodied in our universe into the minds (and hands) of the masses. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:18
I'm here today, as June said,
0
0
2000
June'un da dediği gibi, bugün
00:20
to talk about a project
1
2000
2000
bir projeyi anlatmak için buradayım.
00:22
that my twin sister and I have been doing for the past three and half years.
2
4000
4000
İkiz kızkardeşimle birlikte son üç buçuk senedir üzerinde uğraşıyoruz.
00:26
We're crocheting a coral reef.
3
8000
3000
Tığ ile mercan resifi örüyoruz.
00:29
And it's a project that we've actually
4
11000
3000
Aslında bu, dünyanın dört bir yanından
00:32
been now joined by hundreds of people around the world,
5
14000
3000
yüzlerce insanın bize katılmasıyla birlikte yaptığımız
00:35
who are doing it with us. Indeed thousands of people
6
17000
3000
bir proje. Hatta binlerce insan bu projeye
00:38
have actually been involved in this project,
7
20000
2000
farklı pek çok konuda, bir şekilde
00:40
in many of its different aspects.
8
22000
2000
katkıda bulundu.
00:42
It's a project that now reaches across three continents,
9
24000
3000
Bu artık üç kıtaya yayılmış bir proje.
00:45
and its roots go into the fields of mathematics,
10
27000
4000
Kökleri matematik, deniz biyolojisi,
00:49
marine biology, feminine handicraft
11
31000
3000
kadın el işi ve çevre aktivizmi
00:52
and environmental activism.
12
34000
3000
alanlarına uzanıyor.
00:55
It's true.
13
37000
2000
Gerçekten.
00:57
It's also a project
14
39000
2000
Harika bir şekilde,
00:59
that in a very beautiful way,
15
41000
2000
bu projenin gelişimi, dünya
01:01
the development of this
16
43000
2000
üzerindeki yaşamın
01:03
has actually paralleled the evolution of life on earth,
17
45000
4000
evrimine paralel gelişti aslında,
01:07
which is a particularly lovely thing to be saying
18
49000
2000
ki bunu burada Şubat 2009'da söylüyor olmak
01:09
right here in February 2009 --
19
51000
2000
özellikle müthiş, çünkü
01:11
which, as one of our previous speakers told us,
20
53000
2000
önceki konuşmacılardan birinin dediği gibi,
01:13
is the 200th anniversary
21
55000
2000
bu ay Charles Darwin'in
01:15
of the birth of Charles Darwin.
22
57000
2000
200. doğum yıldönümü.
01:17
All of this I'm going to get to in the next 18 minutes, I hope.
23
59000
4000
Bunlara, umuyorum ki, önümüzdeki 18 dakikada değineceğim.
01:21
But let me first begin by showing you
24
63000
2000
Ama önce size bu şeyler nasıl görünüyor,
01:23
some pictures of what this thing looks like.
25
65000
3000
resimlerini göstererek başlayayım.
01:26
Just to give you an idea of scale,
26
68000
2000
Ölçü hakkında fikriniz olması bakımından,
01:28
that installation there is about six feet across,
27
70000
3000
bu enstalasyon yaklaşık 2 metre.
01:31
and the tallest models are about two or three feet high.
28
73000
4000
Ve en uzun modeller yaklaşık 60-90 santim.
01:35
This is some more images of it.
29
77000
2000
Bunlar da onun fotoğrafları.
01:37
That one on the right is about five feet high.
30
79000
2000
Şu sağdaki yaklaşık 150 santim uzunlukta.
01:39
The work involves hundreds of different crochet models.
31
81000
4000
Bu çalışmada yüzlerce farklı tığ işi model var.
01:43
And indeed there are now thousands and thousands of models that people
32
85000
3000
Aslında bu projenin parçası olarak dünyanın dört bir yanındaki insanların
01:46
have contributed all over the world as part of this.
33
88000
3000
gönderdiği binlerce ve binlerce model var.
01:49
The totality of this project
34
91000
2000
Bu projenin tamamı
01:51
involves tens of thousands of hours
35
93000
2000
on binlerce saatlik insan gücü
01:53
of human labor --
36
95000
2000
içeriyor --
01:55
99 percent of it done by women.
37
97000
2000
yüzde 99'u kadınlar tarafından yapıldı.
01:57
On the right hand side, that bit there is part of an installation
38
99000
3000
Sağda, oradaki kısım da enstalasyonun parçası
02:00
that is about 12 feet long.
39
102000
2000
3,5 metre uzunluğunda.
02:02
My sister and I started this project in 2005
40
104000
3000
Kız kardeşimle bu projeye 2005'te başladık,
02:05
because in that year, at least in the science press,
41
107000
2000
çünkü o sene, en azından medyadaki bilim haberlerinde,
02:07
there was a lot of talk about global warming,
42
109000
3000
küresel ısınmadan ve küresel ısınmanın
02:10
and the effect that global warming was having on coral reefs.
43
112000
3000
mercan resifleri üzerindeki etkisinden çok bahsediliyordu.
02:13
Corals are very delicate organisms,
44
115000
2000
Mercanlar çok kırılgan canlılardır.
02:15
and they are devastated by any rise in sea temperatures.
45
117000
3000
Deniz sıcaklığındaki en ufak artışla mahvolurlar.
02:18
It causes these vast bleaching events
46
120000
2000
Hasta mercanların ilk işareti olan
02:20
that are the first signs of corals of being sick.
47
122000
3000
geniş çaplı beyazlamalara sebep olur.
02:23
And if the bleaching doesn't go away --
48
125000
2000
Eğer beyazlaşma ortadan kalkmazsa,
02:25
if the temperatures don't go down -- reefs start to die.
49
127000
3000
sıcaklık düşmezse, resif ölmeye başlar.
02:28
A great deal of this has been happening in the Great Barrier Reef,
50
130000
3000
Dünyadaki her yerideki mercan resiflerinde,
02:31
particularly in coral reefs all over the world.
51
133000
2000
özellikle Büyük Set Resifi'nde, bu olay çok yaşandı.
02:33
This is our invocation in crochet of a bleached reef.
52
135000
4000
Tığ işi bizim beyazlaşmış bir resife yakarışımız.
02:37
We have a new organization together called The Institute for Figuring,
53
139000
3000
The Institute For Figuring adlı yeni bir müessesemiz var,
02:40
which is a little organization we started
54
142000
2000
küçük bir müessese,
02:42
to promote, to do projects about the
55
144000
2000
bilimin ve matematiğin estetik ve şiirsel yönleri konusunda
02:44
aesthetic and poetic dimensions of science and mathematics.
56
146000
3000
proje yapmayı destekliyoruz.
02:47
And I went and put a little announcement up on our site,
57
149000
3000
Sitemize küçük bir ilan yerleştirdim,
02:50
asking for people to join us in this enterprise.
58
152000
2000
insanları bu oluşuma katılmaya davet ettim.
02:52
To our surprise, one of the first people who called
59
154000
3000
Şaşırtıcı şekilde, ilk arayanlardan biri
02:55
was the Andy Warhol Museum.
60
157000
2000
Andy Warhol Müzesi'ydi.
02:57
And they said they were having an exhibition
61
159000
2000
Sanatçıların küresel ısınmaya tepkilerine yer veren
02:59
about artists' response to global warming,
62
161000
2000
bir sergi hazırladıklarını söylediler
03:01
and they'd like our coral reef to be part of it.
63
163000
2000
ve bizim mercan resifimize de yer vermek istiyorlardı.
03:03
I laughed and said, "Well we've only just started it,
64
165000
2000
Güldüm ve dedim ki, "Ama daha yeni başladık,
03:05
you can have a little bit of it."
65
167000
2000
ufak bir şeyler sergileyebilirsiniz."
03:07
So in 2007 we had an exhibition,
66
169000
3000
Böylece 2007'de sergi açtık,
03:10
a small exhibition of this crochet reef.
67
172000
2000
bu tığ işi resifin ufak bir sergisi.
03:12
And then some people in Chicago came along and they said,
68
174000
2000
Ve sonra Chicago'dan birileri geldi ve dediler ki,
03:14
"In late 2007, the theme of the Chicago Humanities Festival is
69
176000
5000
"2007'nin sonunda, Chicago Humanities Festivali'nin teması
03:19
global warming. And we've got this 3,000 square-foot gallery
70
181000
3000
küresel ısınma. Ve 280 metre kare bir galerimiz var,
03:22
and we want you to fill it with your reef."
71
184000
3000
galeriyi resifinizle doldurmanızı istiyoruz."
03:25
And I, naively by this stage, said, "Oh, yes, sure."
72
187000
3000
Ben, o sırada saflıkla, "Ah, evet. Tabi olur." dedim.
03:28
Now I say "naively" because actually
73
190000
2000
Şimdi buna "safça" diyorum, çünkü
03:30
my profession is as a science writer.
74
192000
2000
benim mesleğim bilim yazarlığı.
03:32
What I do is I write books about the cultural history of physics.
75
194000
3000
Ben fiziğin kültürel tarihi hakkında kitaplar yazıyorum.
03:35
I've written books about the history of space,
76
197000
2000
Uzay tarihi hakkında kitaplar yazdım,
03:37
the history of physics and religion,
77
199000
2000
fizik ve din tarihi hakkında,
03:39
and I write articles for people like the New York Times and the L.A. Times.
78
201000
3000
ve New York Times, L.A. Times için makaleler yazıyorum.
03:42
So I had no idea what it meant to fill a 3,000 square-foot gallery.
79
204000
4000
Yani 280 metrekarelik bir galeriyi doldurmak ne demek, hiç fikrim yoktu.
03:46
So I said yes to this proposition.
80
208000
2000
Ben de öneriye evet dedim.
03:48
And I went home, and I told my sister Christine.
81
210000
2000
Eve gittim ve kardeşim Christine'e anlattım.
03:50
And she nearly had a fit
82
212000
2000
Bana çok kızmıştı,
03:52
because Christine is a professor at one of
83
214000
2000
çünkü Christine L.A.'deki sanat üniversitelerinden
03:54
L.A.'s major art colleges, CalArts,
84
216000
3000
biri olan CalArts'ta hoca,
03:57
and she knew exactly what it meant to fill a 3,000 square-foot gallery.
85
219000
3000
ve 280 metrekarelik bir galeriyi doldurmanın ne demek olduğunu biliyor.
04:00
She thought I'd gone off my head.
86
222000
3000
Kafayı yediğimi düşünüyordu.
04:03
But she went into crochet overdrive.
87
225000
2000
Tığ işi komasına girdi.
04:05
And to cut a long story short, eight months later
88
227000
2000
Ve kısacası, sekiz ay sonra
04:07
we did fill the Chicago Cultural Center's
89
229000
3000
Chicago Kültür Merkezi'nin 280 metrekarelik
04:10
3,000 square foot gallery.
90
232000
2000
galerisini doldurduk.
04:12
By this stage the project had taken on
91
234000
2000
O sıralar proje kendi viral boyutunu
04:14
a viral dimension of its own,
92
236000
2000
kazanmıştı,
04:16
which got completely beyond us.
93
238000
2000
kontrol bizim elimizden çıkmıştı.
04:18
The people in Chicago decided
94
240000
2000
Chicago'dakiler bizim resifi
04:20
that as well as exhibiting our reefs, what they wanted to do
95
242000
3000
sergilemenin yanı sıra, Chicago'luların da bir resif yapmasına
04:23
was have the local people there make a reef.
96
245000
2000
ve bunu sergilemeye karar vermişlerdi.
04:25
So we went and taught the techniques. We did workshops and lectures.
97
247000
3000
Oraya gittik, teknikler öğrettik. Seminer ve çalıştaylar verdik.
04:28
And the people in Chicago made a reef of their own.
98
250000
3000
Ve Chicago'lular da kendi resiflerini yaptılar.
04:31
And it was exhibited alongside ours.
99
253000
2000
Bizimkinin hemen yanında sergilendi.
04:33
There were hundreds of people involved in that.
100
255000
2000
Yüzlerce kişi bu işe katkı koymuştu.
04:35
We got invited to do the whole thing
101
257000
3000
Aynı şeyi New York ve Londra'da ve
04:38
in New York, and in London,
102
260000
2000
Los Angeles'ta yapmak için
04:40
and in Los Angeles.
103
262000
2000
davet edildik.
04:42
In each of these cities, the local citizens,
104
264000
2000
Bütün bu şehirlerde, yerel halk,
04:44
hundreds and hundreds of them, have made a reef.
105
266000
2000
ama yüzlercesi, resifler yaptılar.
04:46
And more and more people get involved in this,
106
268000
3000
Ve daha çok insan bu işle uğraşmaya başladı,
04:49
most of whom we've never met.
107
271000
2000
önceden tanımadığımız insanlar.
04:51
So the whole thing has sort of morphed
108
273000
2000
Yani her şey, böyle organik bir şeye,
04:53
into this organic, ever-evolving creature,
109
275000
2000
sürekli evrilen bir yaratığa dönüştü,
04:55
that's actually gone way beyond Christine and I.
110
277000
4000
ben ve Chrisitine'den de öte bir şey haline geldi.
04:59
Now some of you are sitting here thinking,
111
281000
3000
Eminim kimileriniz oturduğu yerden düşünüyorsunuz,
05:02
"What planet are these people on?
112
284000
2000
"Bu insanlar hangi dünyada yaşıyor?
05:04
Why on earth are you crocheting a reef?
113
286000
3000
Ne diye tığ işinden resif yapıyorsunuz?
05:07
Woolenness and wetness aren't exactly
114
289000
2000
Yünlüler ve su, birbiriyle iyi giden
05:09
two concepts that go together.
115
291000
2000
kavramlar değil ki.
05:11
Why not chisel a coral reef out of marble?
116
293000
2000
Mercan resifini mermerden oysaydınız ya.
05:13
Cast it in bronze."
117
295000
2000
Ya da bronz döküm."
05:15
But it turns out there is a very good reason
118
297000
2000
Ama işe bakın ki, bunu tığ işiyle yapmamızın
05:17
why we are crocheting it
119
299000
2000
aslında iyi bir sebebi var,
05:19
because many organisms in coral reefs
120
301000
2000
çünkü mercan resiflerindeki tüm organizmalar
05:21
have a very particular kind of structure.
121
303000
2000
özel türden bir yapıya sahiptir.
05:23
The frilly crenulated forms that you see
122
305000
2000
Mercanlarda ve kelplerde ve süngerlerde
05:25
in corals, and kelps, and sponges and nudibranchs,
123
307000
3000
ve deniz salyangozlarında gördüğünüz fırfırlı kumaş gibi yapı,
05:28
is a form of geometry known as hyperbolic geometry.
124
310000
3000
hiperbolik geometri olarak bilinen bir geometri yapısıdır.
05:31
And the only way that mathematicians know
125
313000
3000
Ve matematikçilerin bu yapıyı modellemek için
05:34
how to model this structure
126
316000
2000
bildikleri tek yöntem,
05:36
is with crochet. It happens to be a fact.
127
318000
2000
tığ işidir. Evet, bu gerçek.
05:38
It's almost impossible to model this structure any other way,
128
320000
3000
Bu yapıyı başka şekilde modellemek neredeyse imkansız.
05:41
and it's almost impossible to do it on computers.
129
323000
3000
Bilgisayarda modellemek de neredeyse imkansız.
05:44
So what is this hyperbolic geometry
130
326000
2000
Mercanda ve deniz sülüğünde vücut bulan
05:46
that corals and sea slugs embody?
131
328000
3000
bu hiperbolik geometri nedir peki?
05:49
The next few minutes is, we're all going to get raised up
132
331000
3000
Önümüzdeki birkaç dakika, hepimiz deniz sülüğünün
05:52
to the level of a sea slug.
133
334000
2000
seviyesine çıkacağız.
05:54
(Laughter)
134
336000
1000
(Gülüşmeler)
05:55
This sort of geometry revolutionized mathematics
135
337000
3000
Bu geometri türü 19. yüzyılda ilk keşfedildiğinde
05:58
when it was first discovered in the 19th century.
136
340000
3000
matematikte devrim yaratmıştı.
06:01
But not until 1997 did mathematicians actually understand
137
343000
3000
Ama matematikçiler 1997'ye dek onu nasıl modelleyeceklerini
06:04
how they could model it.
138
346000
2000
çözememişlerdi.
06:06
In 1997 a mathematician
139
348000
2000
Cornell'den bir matematikçi,
06:08
at Cornell, Daina Taimina,
140
350000
2000
Daina Taimina, 1997'de
06:10
made the discovery that this structure
141
352000
2000
bu yapının aslında örgü ve tığ işi ile
06:12
could actually be done in knitting and crochet.
142
354000
2000
yapılabileceğini keşfetti.
06:14
The first one she did was knitting.
143
356000
2000
İlk örneği örgü ile yapmıştı.
06:16
But you get too many stitches on the needle. So she quickly realized
144
358000
2000
Ama şişte çok fazla ilmek gerekiyordu. Hemen, tığ işinin bu iş için
06:18
crochet was the better thing.
145
360000
2000
daha iyi olduğunu farketti.
06:20
But what she was doing was actually making a model
146
362000
3000
Ama temelde yaptığı şey, matematiksel bir yapının
06:23
of a mathematical structure, that many mathematicians
147
365000
2000
modelini yapmaktı. Pek çok matematikçi
06:25
had thought it was actually impossible to model.
148
367000
3000
bunu modellemenin imkansız olduğuna inanmıştı.
06:28
And indeed they thought that anything like this structure
149
370000
2000
Hatta, böyle bir yapının olmasının bile imkansız
06:30
was impossible per se.
150
372000
2000
olduğunu düşünmüşlerdi.
06:32
Some of the best mathematicians spent hundreds of years
151
374000
2000
En iyi matematikçilerden bazıları yüzlerce yıl boyunca
06:34
trying to prove that this structure was impossible.
152
376000
3000
bu yapının imkansız olduğunu kantılamaya çalıştı.
06:37
So what is this impossible hyperbolic structure?
153
379000
3000
Peki bu imkansız hiperbolik yapı nedir?
06:40
Before hyperbolic geometry, mathematicians knew
154
382000
2000
Hiperbolik geometriden önce, matematikçiler iki
06:42
about two kinds of space:
155
384000
2000
tür uzayı biliyorlardı,
06:44
Euclidean space, and spherical space.
156
386000
3000
Öklit uzayı ve küresel uzay.
06:47
And they have different properties.
157
389000
2000
Bunların farklı özellikleri vardır.
06:49
Mathematicians like to characterize things by being formalist.
158
391000
3000
Matematikçiler bir şeyleri formal olarak karakterize etmeyi sever.
06:52
You all have a sense of what a flat space is, Euclidean space is.
159
394000
4000
Hepinizin düz yüzey hakkında bir fikri var, yani Öklit düzlemi.
06:56
But mathematicians formalize this in a particular way.
160
398000
3000
Ama matematikçiler bunu belli bir şekilde formalize eder.
06:59
And what they do is, they do it through the concept
161
401000
2000
Yaptıkları şey, onu paralel doğrular kavramı üzerinden
07:01
of parallel lines.
162
403000
2000
tanımlamaktır.
07:03
So here we have a line and a point outside the line.
163
405000
3000
Elimizde bir doğru var ve doğru dışından bir nokta.
07:06
And Euclid said, "How can I define parallel lines?
164
408000
3000
Öklit diyordu ki, "Paralel doğruları nasıl tanımlarım?
07:09
I ask the question, how many lines can I draw through
165
411000
3000
Bu noktadan geçecek ama orjinal doğruyu kesmeyecek
07:12
the point but never meet the original line?"
166
414000
2000
kaç tane doğru çizebilirim?"
07:14
And you all know the answer. Does someone want to shout it out?
167
416000
3000
Cevabı biliyorsunuz. Biriniz söylemek ister misiniz?
07:17
One. Great. Okay.
168
419000
2000
Bir. Doğru. Tamam.
07:19
That's our definition of a parallel line.
169
421000
2000
Paralel doğru tanımımız böyle.
07:21
It's a definition really of Euclidean space.
170
423000
3000
Öklit düzleminin bir tanımı bu.
07:24
But there is another possibility that you all know of:
171
426000
2000
Ama hepinizin bildiği bir başka olasılık var --
07:26
spherical space.
172
428000
2000
küresel düzlem.
07:28
Think of the surface of a sphere --
173
430000
2000
Bir kürenin yüzeyini düşünün --
07:30
just like a beach ball, the surface of the Earth.
174
432000
2000
top gibi, Dünya'nın yüzeyi gibi.
07:32
I have a straight line on my spherical surface.
175
434000
3000
Küresel yüzey üzerinde düz bir çizgimiz olsun.
07:35
And I have a point outside the line. How many straight lines
176
437000
2000
Ve o çizgi üzerinde olmayan bir nokta. Bu noktadan geçen,
07:37
can I draw through the point
177
439000
2000
orjinal çizgiyi kesmeyen
07:39
but never meet the original line?
178
441000
2000
kaç doğru çizebilirim?
07:41
What do we mean to talk about
179
443000
2000
Eğri bir yüzey üzerinde düz bir
07:43
a straight line on a curved surface?
180
445000
3000
çizgi derken neyi kastediyoruz?
07:46
Now mathematicians have answered that question.
181
448000
3000
Şimdi, matematikçiler bu soruyu cevapladı.
07:49
They've understood there is a generalized concept
182
451000
2000
Genel bir düzlük kavramı olduğunu anladılar.
07:51
of straightness, it's called a geodesic.
183
453000
2000
Buna jeodezik deniyor.
07:53
And on the surface of a sphere,
184
455000
2000
Kürenin yüzeyi üzerindeki
07:55
a straight line is the biggest possible circle you can draw.
185
457000
3000
düz bir çizgi, yüzeyde çizebileceğiniz en büyük dairedir.
07:58
So it's like the equator or the lines of longitude.
186
460000
4000
Yani ekvator gibi ya da boylam çizgileri gibi.
08:02
So we ask the question again,
187
464000
2000
Bu durumda yeniden soruyoruz,
08:04
"How many straight lines can I draw through the point,
188
466000
2000
"Noktadan geçen ama orjinal doğruyu kesmeyen,
08:06
but never meet the original line?"
189
468000
2000
kaç tane düz doğru çizebilirim?"
08:08
Does someone want to guess?
190
470000
3000
Tahmin etmek isteyen?
08:11
Zero. Very good.
191
473000
2000
Sıfır. Güzel.
08:13
Now mathematicians thought that was the only alternative.
192
475000
2000
Şimdi, matematikçiler bunun tek alternatif olduğunu sandılar.
08:15
It's a bit suspicious isn't it? There is two answers to the question so far,
193
477000
3000
Biraz şüphe uyandırıcı değil mi? Sorunun şimdilik iki cevabı var,
08:18
Zero and one.
194
480000
2000
Sıfır ve bir.
08:20
Two answers? There may possibly be a third alternative.
195
482000
2000
İki cevap? Muhtemelen, üçüncü bir alternatif daha var.
08:22
To a mathematician if there are two answers,
196
484000
2000
Bir matematikçi için eğer iki cevap varsa,
08:24
and the first two are zero and one,
197
486000
2000
ve bu ilk iki cevap sıfır ve birse,
08:26
there is another number that immediately suggests itself
198
488000
2000
bir başka sayı hemen kendini üçüncü alternatif olmaya
08:28
as the third alternative.
199
490000
2000
aday gösterir.
08:30
Does anyone want to guess what it is?
200
492000
3000
Tahmin etmek isteyen?
08:33
Infinity. You all got it right. Exactly.
201
495000
3000
Sonsuz. Evet doğru bildiniz. Kesinlikle.
08:36
There is, there's a third alternative.
202
498000
2000
Üçüncü bir alternatif mevcut.
08:38
This is what it looks like.
203
500000
2000
Görünüşe göre böyle.
08:40
There's a straight line, and there is an infinite number of lines
204
502000
3000
Düz bir doğru var ve noktadan geçip bu doğruyu kesmeyen
08:43
that go through the point and never meet the original line.
205
505000
2000
sonsuz sayıda doğrular var.
08:45
This is the drawing.
206
507000
2000
İşte bu çizimi.
08:47
This nearly drove mathematicians bonkers
207
509000
2000
Bu matematikçilere neredeyse kafayı yedirdi,
08:49
because, like you, they're sitting there feeling bamboozled.
208
511000
3000
çünkü, sizin gibi, onlar da kendilerini kandırılmış hissettiler.
08:52
Thinking, how can that be? You're cheating. The lines are curved.
209
514000
3000
"Nasıl olur?", diye düşündüler. Hile yapıyorsun. Doğrular yamuk.
08:55
But that's only because I'm projecting it onto a
210
517000
2000
Ama bunun sebebi doğrunun izdüşümünün düz bir yüzeye
08:57
flat surface.
211
519000
2000
düşüyor olması.
08:59
Mathematicians for several hundred years
212
521000
2000
Matematikçiler yüzlerce yıl boyunca
09:01
had to really struggle with this.
213
523000
2000
bununla cebelleştiler.
09:03
How could they see this?
214
525000
2000
Bunu nasıl görebilirlerdi?
09:05
What did it mean to actually have a physical model
215
527000
3000
Bunun gibi görünen fiziksel bir modele sahip olmak
09:08
that looked like this?
216
530000
2000
ne anlama geliyordu?
09:10
It's a bit like this: imagine that we'd only ever encountered Euclidean space.
217
532000
3000
Bu şunun gibi: düşünün ki, biz sadece Öklit düzlemine aşinayız.
09:13
Then our mathematicians come along
218
535000
2000
Ve matematikçimiz geliyor
09:15
and said, "There's this thing called a sphere,
219
537000
2000
diyor ki, "Küre diye bir şey var,
09:17
and the lines come together at the north and south pole."
220
539000
2000
kuzey ve güney ucunda doğrular birleşiyor."
09:19
But you don't know what a sphere looks like.
221
541000
2000
Ama, siz kürenin nasıl göründüğünü bilmiyorsunuz.
09:21
And someone that comes along and says, "Look here's a ball."
222
543000
3000
Ve biri geliyor diyor ki, "İşte bak, bir top."
09:24
And you go, "Ah! I can see it. I can feel it.
223
546000
2000
"Ah! Şimdi görüyor ve hissedebiliyorum.
09:26
I can touch it. I can play with it."
224
548000
3000
Ona dokunup oynayabilirim." dersiniz.
09:29
And that's exactly what happened
225
551000
2000
Daina Taimina, 1997'de hiperbolik uzayın
09:31
when Daina Taimina
226
553000
2000
tığ işi modellerini
09:33
in 1997, showed that you could crochet models
227
555000
4000
yapabileceğimizi gösterdiğinde,
09:37
in hyperbolic space.
228
559000
2000
olan da tam olarak buydu.
09:39
Here is this diagram in crochetness.
229
561000
3000
İşte tığsal çizim burada.
09:42
I've stitched Euclid's parallel postulate on to the surface.
230
564000
4000
Öklit'in paralel postülatını yüzeye diktim.
09:46
And the lines look curved.
231
568000
2000
Doğrular bükülmüş görünüyor.
09:48
But look, I can prove to you that they're straight
232
570000
3000
Ama bakın, onların düz olduğunu kanıtlayabilirim.
09:51
because I can take any one of these lines,
233
573000
2000
Çünkü bu doğrulardan herhangi birini alıp,
09:53
and I can fold along it.
234
575000
3000
katlayabilirim.
09:56
And it's a straight line.
235
578000
2000
Ve işte düz bir çizgi.
09:58
So here, in wool,
236
580000
3000
Yani burada, yünde,
10:01
through a domestic feminine art,
237
583000
2000
ev işi kadın sanatı ile,
10:03
is the proof that the most famous postulate
238
585000
2000
en meşhur matematik postülatının
10:05
in mathematics is wrong.
239
587000
3000
yanlış olduğunun ispatı.
10:08
(Applause)
240
590000
6000
(Alkışlar)
10:14
And you can stitch all sorts of mathematical
241
596000
2000
Bu yüzeylere çeşit çeşit matematik
10:16
theorems onto these surfaces.
242
598000
3000
teoremi dikebilirsiniz.
10:19
The discovery of hyperbolic space ushered in the field of mathematics
243
601000
3000
Hiperbolik uzayın keşfi, matematikte Öklitsel olmayan geometri
10:22
that is called non-Euclidean geometry.
244
604000
2000
adı verilen bir alanı doğurdu.
10:24
And this is actually the field of mathematics
245
606000
2000
Bu aslında, genel göreliliğin temelini oluşturan
10:26
that underlies general relativity
246
608000
2000
ve eninde sonunda bize
10:28
and is actually ultimately going to show us
247
610000
2000
evrenin şeklini gösterecek olan
10:30
about the shape of the universe.
248
612000
2000
matematik alanı.
10:32
So there is this direct line
249
614000
2000
Yani kadın el işi, Öklit ve
10:34
between feminine handicraft,
250
616000
2000
genel göreliliği birleştiren
10:36
Euclid and general relativity.
251
618000
3000
doğru bir çizgi var.
10:39
Now, I said that mathematicians thought that this was impossible.
252
621000
3000
Şimdi, matematikçilerin bunun imkansız olduğunau düşündüğünü söylemiştim.
10:42
Here's two creatures who've never heard of Euclid's parallel postulate --
253
624000
4000
İşte size Öklit'in paralel postülatını hiç duymamış iki yaratık --
10:46
didn't know it was impossible to violate,
254
628000
2000
postülata karşı gelmenin imkansız olduğunu
10:48
and they're simply getting on with it.
255
630000
2000
bilmiyorlardı, sadece karşı geliyorlardı.
10:50
They've been doing it for hundreds of millions of years.
256
632000
4000
Bunu yüz milyonlarca yıldır yapıyorlardı.
10:54
I once asked the mathematicians why it was
257
636000
2000
Bir keresinde matematikçilere nedenini sordum,
10:56
that mathematicians thought this structure was impossible
258
638000
3000
yani neden o şeklin imkansız olduğunu düşündüklerini,
10:59
when sea slugs have been doing it since the Silurian age.
259
641000
3000
çünkü deniz sülüğü bu yapıya Siluryan çağından beri sahipti.
11:02
Their answer was interesting.
260
644000
2000
Verdikleri cevap ilginçti.
11:04
They said, "Well I guess there aren't that many mathematicians
261
646000
2000
Dediler ki, "Eh sanırım, ortalıkta deniz sülüklerini inceleyen pek
11:06
sitting around looking at sea slugs."
262
648000
2000
matematikçi yok."
11:08
And that's true. But it also goes deeper than that.
263
650000
3000
Bu doğru. Ama iş bundan da derine gidiyor.
11:11
It also says a whole lot of things
264
653000
2000
Matematikçilerin, matematiği nasıl
11:13
about what mathematicians thought mathematics was,
265
655000
3000
gördüklerine dair çok şey söylüyor.
11:16
what they thought it could and couldn't do,
266
658000
2000
Onun neyi yapıp yapamayacağına,
11:18
what they thought it could and couldn't represent.
267
660000
2000
neyi temsil edip edemeyeceğine nasıl baktıkları hakkında.
11:20
Even mathematicians, who in some sense
268
662000
2000
Matematikçiler bile, ki onlar bir anlamda
11:22
are the freest of all thinkers,
269
664000
2000
en özgür düşünen insanlardır,
11:24
literally couldn't see
270
666000
2000
sadece çevrelerindeki
11:26
not only the sea slugs around them,
271
668000
2000
deniz sülüklerini değil, tabaklarındaki
11:28
but the lettuce on their plate --
272
670000
2000
marulu da göremediler,
11:30
because lettuces, and all those curly vegetables,
273
672000
2000
çünkü marul ve bütün diğer kıvır kıvır sebzeler de
11:32
they also are embodiments of hyperbolic geometry.
274
674000
4000
hiperbolik geometrinin vücut bulmuş halidir.
11:36
And so in some sense they literally,
275
678000
3000
Bir anlamda hakikaten --
11:39
they had such a symbolic view of mathematics,
276
681000
2000
matematiğe dair o kadar sembolik bir anlayışları vardı ki --
11:41
they couldn't actually see what was going on
277
683000
3000
önlerindeki marulda ne olup bittiğini
11:44
on the lettuce in front of them.
278
686000
3000
göremediler.
11:47
It turns out that the natural world is full of hyperbolic wonders.
279
689000
4000
Aslında doğal hayat hiperbolik mucizelerle dolu.
11:51
And so, too, we've discovered
280
693000
2000
Ve ayrıca, tığ işi hiperbolik yaratıkların
11:53
that there is an infinite taxonomy
281
695000
2000
sonsuz bir taksonomisi
11:55
of crochet hyperbolic creatures.
282
697000
2000
olduğunu keşfettik.
11:57
We started out, Chrissy and I and our contributors,
283
699000
3000
Chrissy ve ben ve katılımcılarımız, işe, matematiksel
12:00
doing the simple mathematically perfect models.
284
702000
2000
olarak mükemmel basit modellerle başladık.
12:02
But we found that when we deviated from the specific
285
704000
4000
Ama temeldeki matematiksel kodun kendine has
12:06
setness of the mathematical code
286
708000
3000
gidişini değiştirdiğimizde,
12:09
that underlies it -- the simple algorithm
287
711000
2000
basit bir algoritma bulduk,
12:11
crochet three, increase one --
288
713000
2000
üç işle, bir artır.
12:13
when we deviated from that and made embellishments to the code,
289
715000
3000
Bunu da değiştirip koda süslemeler eklediğimizde,
12:16
the models immediately started to look more natural.
290
718000
4000
modeller hemen daha doğal görünmeye başladı.
12:20
And all of our contributors, who are an amazing
291
722000
2000
Ve bütün katılımcılar, ki dünyanın dört yanından
12:22
collection of people around the world,
292
724000
2000
harika bir grup insan bunlar,
12:24
do their own embellishments.
293
726000
2000
kendi süslemelerini yaptılar.
12:26
As it were, we have this ever-evolving,
294
728000
2000
Yani orada, hayatın sürekli evrilen
12:28
crochet taxonomic tree of life.
295
730000
2000
tığ işinden bir taksonomisi oluştu.
12:30
Just as the morphology
296
732000
2000
Dünya üzerindeki yaşamın
12:32
and the complexity of life on earth is never ending,
297
734000
2000
şekilleri ve çeşitliliğinin bitmeyişi gibi,
12:34
little embellishments and complexifications
298
736000
3000
DNA kodundaki küçük süslemeler ve
12:37
in the DNA code
299
739000
2000
karmaşıklaştırmaların,
12:39
lead to new things like giraffes, or orchids --
300
741000
3000
zürafa, orkide gibi yeni şeylere yol açması gibi.
12:42
so too, do little embellishments in the crochet code
301
744000
3000
Tığ işi kodundaki küçük süslemeler de,
12:45
lead to new and wondrous creatures
302
747000
3000
tığ işi yaşamın evrimsel ağacında
12:48
in the evolutionary tree of crochet life.
303
750000
3000
yeni ve şaşırtıcı yaratıklara yol açıyordu.
12:51
So this project really has
304
753000
2000
Yani bu proje hakikaten
12:53
taken on this inner organic life of its own.
305
755000
3000
kendi organik yaşamını yaratmıştı.
12:56
There is the totality of all the people who have come to it.
306
758000
3000
Bu, projeye gelen tüm insanlar.
12:59
And their individual visions,
307
761000
2000
Bu da şahsi vizyonları
13:01
and their engagement with this mathematical mode.
308
763000
3000
ve bu matematiksel mod ile olan uğraşma miktarları.
13:04
We have these technologies. We use them.
309
766000
2000
Elimizde teknolojiler var. Onları kullanıyoruz.
13:06
But why? What's at stake here? What does it matter?
310
768000
3000
Fakat neden? Tehlikede olan şey ne? Neden önemli?
13:09
For Chrissy and I, one of the things that's important here
311
771000
3000
Chrissy ve benim için, burada önemli olan şeylerden biri
13:12
is that these things suggest
312
774000
2000
bu şeylerin, vücut bulmuş
13:14
the importance and value of embodied knowledge.
313
776000
3000
bilginin önemi ve değerine ışık tutuyor olması.
13:17
We live in a society
314
779000
2000
Sembolik ifade yapılarını,
13:19
that completely tends to valorize
315
781000
2000
cebirsel ifadeleri, denklemleri
13:21
symbolic forms of representation --
316
783000
2000
kodları kıymetli bulma eğilimi
13:23
algebraic representations,
317
785000
2000
gösteren bir
13:25
equations, codes.
318
787000
2000
toplumda yaşıyoruz.
13:27
We live in a society that's obsessed
319
789000
2000
Bilgiyi bu şekilde ifade etmeyi,
13:29
with presenting information in this way,
320
791000
2000
bu şekilde öğretmeyi saplantı haline
13:31
teaching information in this way.
321
793000
3000
getirmiş bir toplumda yaşıyoruz.
13:34
But through this sort of modality,
322
796000
3000
Ama tığ işi, veya başka plastik
13:37
crochet, other plastic forms of play --
323
799000
4000
oyun formları gibi bir modülerlik sayesinde,
13:41
people can be engaged with the most abstract,
324
803000
3000
insanların ilgisi en soyut, yüksek dereceden
13:44
high-powered, theoretical ideas,
325
806000
2000
kuramsal fikirlere çekilebilir --
13:46
the kinds of ideas that normally you have to go
326
808000
2000
normalde üniversiteye gidip yüksek matematik
13:48
to university departments to study in higher mathematics,
327
810000
3000
okumanızı gerektirecek cinsten fikirler,
13:51
which is where I first learned about hyperbolic space.
328
813000
3000
ki ben hiperbolik uzayı ilk kez üniversitede duydum.
13:54
But you can do it through playing with material objects.
329
816000
4000
Ama bunu katı objelerle oynayarak da yapabilirsiniz.
13:58
One of the ways that we've come to think about this
330
820000
2000
Bu konu hakkında düşündüklerimizden biri de
14:00
is that what we're trying to do with the Institute for Figuring
331
822000
3000
Institute for Figuring ve bunun gibi projelerle
14:03
and projects like this, we're trying to have
332
825000
2000
ile yapmaya çalıştığımız,
14:05
kindergarten for grown-ups.
333
827000
2000
yetişkinler için anaokulu.
14:07
And kindergarten was actually a very formalized
334
829000
2000
Anaokulu aslında çok resmi bir
14:09
system of education,
335
831000
2000
eğitim sistemi idi,
14:11
established by a man named Friedrich Froebel,
336
833000
2000
19. yüzyılda kristalograf olan
14:13
who was a crystallographer in the 19th century.
337
835000
2000
Friedrich Froebel tarafından kuruldu.
14:15
He believed that the crystal was the model
338
837000
2000
Kristalin her türlü temsil için
14:17
for all kinds of representation.
339
839000
2000
bir model olduğunu düşünüyordu.
14:19
He developed a radical alternative system
340
841000
3000
Oyun şekilleri ile
14:22
of engaging the smallest children
341
844000
2000
en küçük çocukların bile
14:24
with the most abstract ideas
342
846000
2000
en soyut fikirlere ilgisini çekecek
14:26
through physical forms of play.
343
848000
2000
bir radikal alternatif yöntem geliştirdi,
14:28
And he is worthy of an entire talk on his own right.
344
850000
2000
ki onun hakkında ayrı bi konuşma yapmak lazım.
14:30
The value of education
345
852000
2000
Plastik biçimli oyunlarla
14:32
is something that Froebel championed,
346
854000
3000
eğitimin değeri,
14:35
through plastic modes of play.
347
857000
2000
Froebel bu konuda üstaddı.
14:37
We live in a society now
348
859000
2000
Birçok beyin takımı olan
14:39
where we have lots of think tanks,
349
861000
2000
bir toplumda yaşıyoruz ve oralarda
14:41
where great minds go to think about the world.
350
863000
3000
müthiş beyinler dünya hakkında düşünüyor.
14:44
They write these great symbolic treatises
351
866000
2000
Sembolik müthiş bilimsel eserler yazıyorlar,
14:46
called books, and papers,
352
868000
2000
kitaplar, makaleler
14:48
and op-ed articles.
353
870000
2000
ve gazete yazıları.
14:50
We want to propose, Chrissy and I,
354
872000
2000
Chrissy ve ben, The Institute For Figuring vasıtası ile
14:52
through The Institute for Figuring, another alternative way of doing things,
355
874000
3000
işleri yapmak için yeni bir yol öneriyoruz
14:55
which is the play tank.
356
877000
3000
o da oyun takımı.
14:58
And the play tank, like the think tank,
357
880000
2000
Oyun takımı, beyin takımı gibi,
15:00
is a place where people can go
358
882000
2000
insanların gidip muhteşem fikirlerle
15:02
and engage with great ideas.
359
884000
2000
karşılaşabileceği bir yer.
15:04
But what we want to propose,
360
886000
2000
Önerdiğimiz şey ise,
15:06
is that the highest levels of abstraction,
361
888000
2000
en yüksek mertebede soyut terimlerle,
15:08
things like mathematics, computing, logic, etc. --
362
890000
3000
matematik, hesaplama, mantık ve saire --
15:11
all of this can be engaged with,
363
893000
2000
bütün bunlarla
15:13
not just through purely cerebral algebraic
364
895000
2000
sadece beyinsel, cebirsel,
15:15
symbolic methods,
365
897000
2000
sembolik metodlarla değil,
15:17
but by literally, physically playing with ideas.
366
899000
4000
gerçek manada fikirlerle oynarak da ilgilenebiliriz.
15:21
Thank you very much.
367
903000
2000
Çok teşekkür ederim.
15:23
(Applause)
368
905000
5000
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Margaret Wertheim - FigurerBy masterminding a project to model a coral reef armed only with crochet hooks, Margaret Wertheim hopes to bring some of the most complicated mathematical models embodied in our universe into the minds (and hands) of the masses.
Why you should listen
Snowflakes, fractals, the patterns on a leaf -- there's beauty to be found at the intersection of nature and physics, beauty and math. Science writer Margaret Wertheim (along with her twin sister, Christine) founded the Institute for Figuring to advance the aesthetic appreciation of scientific concepts, from the natural physics of snowflakes and fractals to human constructs such as Islamic mosaics, string figures and weaving.
The IFF's latest project is perhaps its most beguilingly strange -- a coral reef constructed entirely by crochet hook, a project that takes advantage of the happy congruence between the mathematical phenomena modeled perfectly by the creatures of the reef, and repetitive tasks such as crocheting -- which, as it turns out, is perfectly adapted to model hyperbolic space. It is easy to sink into the kaleidoscopic, dripping beauty of the yarn-modeled reef, but the aim of the reef project is twofold: to draw attention to distressed coral reefs around the world, dying in droves from changing ocean saline levels, overfishing, and a myriad of threats; and to display a flavor of math that was previously almost impossible to picture. By modeling these complex equations in physical space, this technique can help mathematicians see patterns and make breakthroughs.
Wertheim is now working on a book about maverick scientist James Carter.
Margaret Wertheim | Speaker | TED.com