ABOUT THE SPEAKER

Eddy Cartaya - Cave Explorer
A ranger at Deschutes National Forest in Oregon, Eddy Cartaya not only solves cave crimes -- he also explores the ever-changing system of caves within Mount Hood's Sandy Glacier.

Why you should listen

Much of Eddy Cartaya's life takes place in caves. A ranger at Deschutes National Forest in Oregon, in charge of law enforcement and investigations, he solves crimes that happen in caves. This can range from investigating the theft of lava formations that date back 6,000 years to tracking down a group of people who covered over ancient cave art with spray paint.

Cartaya and his climbing partner, Brent McGregor, also explore the frozen, icy caves created in the Sandy Glacier as it slowly slides down Oregon's Mount Hood. In 2011, the pair identified and explored three caves which they named Snow Dragon, Pure Imagination and Frozen Minotaur. Together, the caves create 7,000 feet of passageway through the glacier. Experts think this may be the longest glacial cave system in the United States outside of Alaska.

More profile about the speaker
Eddy Cartaya | Speaker | TED.com

TEDYouth 2013

Eddy Cartaya: My glacier cave discoveries

Eddy Cartaya: Những khám phá về hang động bằng băng.

Filmed: 2013-11-16

Readability: 3.3

711,731 views

Một Hang Rồng Tuyết, Một Trí Tưởng Tượng Tinh Khiết, Một Quái Vật Nhân Ngưu bị đông cứng. Đây là những cái tên mà Eddy Cartaya và người bạn leo núi của anh Brent McGregor đã đặt cho những hang động bằng băng mà họ đã khám phá ra. Trong khi Sông Băng Cát từ từ trôi xuống ngọn núi Hood ở bang Oregon, những hang động và đường hầm bên trong nó dần dần hình thành qua từng năm, nhờ luồng nước ấm từ trên đổ xuống và luồng khí nóng từ dưới thổi lên. Đến với TEDYouth, Cartaya dẫn dắt chúng ta vào bên trong những không gian huyền bí này, nơi mà băng có thể phát ra ánh sáng xanh lục và da trời, nơi mà những tạo tác từ trên trần rơi xuống.

Eddy Cartaya - Cave Explorer
A ranger at Deschutes National Forest in Oregon, Eddy Cartaya not only solves cave crimes -- he also explores the ever-changing system of caves within Mount Hood's Sandy Glacier. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12

So how manynhiều of you have ever
been in a cavehang động before?

0

839

2737

Có bao nhiêu người trong số các bạn
đã từng vào hang động rồi ạ?

00:15

Okay, a fewvài of you.

1

3576

1411

Vậy à, chỉ vài người thôi.

00:16

When you think of a cavehang động, mostphần lớn of you think

2

4987

1632

Khi nghĩ đến hang động,
hầu hết các bạn sẽ nghĩ đến

00:18

of a tunnelđường hầm going throughxuyên qua solidchất rắn rockđá,

3

6619

2161

một đường hầm đi xuyên qua
những khối đá rắn chắc,

00:20

and in factthực tế, that's how mostphần lớn caveshang động are.

4

8780

1931

Và trên thực tế,
hầu hết các hang động đều như vậy.

00:22

Around this halfmột nửa of the countryQuốc gia,

5

10711

1383

Trên một nửa đất nước này,

00:24

mostphần lớn of your caveshang động are madethực hiện of limestoneđá vôi.

6

12094

2006

hầu hết hang động
được hình thành từ đá vôi.

00:26

Back where I'm from, mostphần lớn of our
caveshang động are madethực hiện of lavadung nham rockđá,

7

14100

2948

Còn ở đất nước của tôi, hầu hết hang động
được hình thành từ đá dung nham,

00:29

because we have a lot of volcanoesnúi lửa out there.

8

17048

1833

bởi vì ở đó có rất nhiều núi lửa.

00:30

But the caveshang động I want to sharechia sẻ
with you todayhôm nay are madethực hiện

9

18881

2050

Nhưng những hang động
mà tôi muốn chia sẻ với các bạn ngày hôm nay

00:32

completelyhoàn toàn of iceNước đá, specificallyđặc biệt glaciersông băng iceNước đá

10

20931

3113

lại được hình thành hoàn toàn bằng băng,
đặc biệt là từ sông băng

00:36

that's formedhình thành in the sidebên of the tallestcao nhất mountainnúi

11

24044

1998

Nó được hình thành
trong lòng ngọn núi cao nhất

00:38

in the statetiểu bang of OregonOregon, calledgọi là MountMount HoodMui xe.

12

26042

3083

ở bang Oregon, gọi là núi Hood.

00:41

Now MountMount Hood'sHood only
one hour'sgiờ drivelái xe from PortlandPortland,

13

29125

3063

Hiện nay ngọn núi Hood này
chỉ cách 1 giờ chạy xe từ thành phố Portland,

00:44

the largestlớn nhất citythành phố in OregonOregon,

14

32188

1723

thành phố lớn nhất bang Oregon,

00:45

where over two milliontriệu people livetrực tiếp.

15

33911

2229

nơi có đến hơn 2 triệu người sinh sống.

00:48

Now the mostphần lớn excitingthú vị thing for a cavehang động explorerthám hiểm

16

36140

2247

Và điều thú vị nhất
dành cho những nhà thám hiểm hang động

00:50

is to find a newMới cavehang động

17

38387

1557

là khám phá ra một hang động mới

00:51

and be the first humanNhân loại to ever go into it.

18

39944

2213

và trở thành người đầu tiên
thám hiểm bên trong nó.

00:54

The secondthứ hai mostphần lớn excitingthú vị thing for a cavehang động explorerthám hiểm

19

42157

1967

Điều thú vị kế tiếp dành cho họ là

00:56

is to be the first one to make a mapbản đồ of a cavehang động.

20

44124

2431

trở thành người đầu tiên
vẽ ra bản đồ của một hang động.

00:58

Now these daysngày, with so manynhiều people hikingđi bộ đường dài around,

21

46555

2208

Ngày nay, do có nhiều người thám hiểm ở đó nên

01:00

it's prettyđẹp hardcứng to find a newMới cavehang động,

22

48763

1925

rất khó để có thể tìm ra một hang động mới,

01:02

so you can imaginetưởng tượng how excitedbị kích thích we were

23

50688

1530

cho nên, các bạn có thể hình dung
chúng tôi đã phấn kích như thế nào

01:04

to find threesố ba newMới caveshang động

24

52218

1771

khi tìm thấy 3 hang động mới như vậy

01:05

withinbên trong sightthị giác of Oregon'sCủa tiểu bang Oregon largestlớn nhất citythành phố

25

53989

2036

trong phạm vi thành phố
lớn nhất bang Oregon này

01:08

and realizenhận ra that they had never been exploredkhám phá

26

56025

2046

và nhận ra rằng
chúng chưa từng được khám phá trước đó

01:10

or mappedánh xạ before.

27

58071

1331

hay được vẽ ra trên bản đồ.

01:11

It was kindloại of like beingđang an astronautdu hành vũ trụ,

28

59402

1196

Điều đó giống như là
được trở thành một phi hành gia,

01:12

because we were gettingnhận được to
see things and go placesnơi

29

60598

2687

bởi vì chúng tôi đã nhìn thấy
và đi đến những nơi

01:15

that no one had ever seenđã xem or goneKhông còn to before.

30

63285

3284

mà chưa ai từng thấy hay đi đến trước đây.

01:18

So what is a glaciersông băng?

31

66569

1734

Vậy thì mảng sông băng là gì?

01:20

Well, those of you who have
ever seenđã xem or touchedchạm vào snowtuyết,

32

68303

1913

Với những ai đã từng nhìn thấy
hay chạm vào tuyết,

01:22

you know that it's really lightánh sáng,

33

70216

1283

bạn sẽ thấy nó rất nhẹ

01:23

because it's just a bunchbó of tinynhỏ bé iceNước đá crystalstinh thể
clumpedclumped togethercùng với nhau, and it's mostlychủ yếu airkhông khí.

34

71499

3721

bởi vì đó chỉ là một chùm những tinh thể băng
kết hợp lại với nhau và gần giống với không khí.

01:27

If you squishsquish a handfulsố ít of snowtuyết to make a snowballquả cầu tuyết,

35

75220

2410

Nếu bạn nhào nặn một nắm tuyết trên tay
để làm ra quả bóng tuyết,

01:29

it getsđược really smallnhỏ bé, hardcứng and densedày đặc.

36

77630

2198

nó sẽ rất nhỏ, cứng và nặng.

01:31

Well, on a mountainnúi like HoodMui xe, where it snowstuyết rơi

37

79828

1752

Và trên một ngọn núi như núi Hood,

01:33

over 20 feetđôi chân a yearnăm,

38

81580

1781

nơi mà tuyết rơi dày đến 6m mỗi năm,

01:35

it crushesnghiền nát the airkhông khí out of it

39

83361

1943

áp lực đó đẩy không khí ra khỏi tuyết

01:37

and graduallydần dần formscác hình thức it into hardcứng bluemàu xanh da trời iceNước đá.

40

85304

3181

và dần dần hình thành
băng có màu xanh rất cứng.

01:40

Now eachmỗi yearnăm, more and more iceNước đá
stacksngăn xếp up on tophàng đầu of it,

41

88485

2960

Cứ mỗi năm, ngày càng nhiều băng như vậy
hình thành trên đỉnh núi,

01:43

and eventuallycuối cùng it getsđược so heavynặng

42

91445

1912

và cuối cùng chúng trở nên rất nặng

01:45

that it startsbắt đầu to slidetrượt down the mountainnúi

43

93357

1786

đến nỗi phải trượt xuống ngọn núi

01:47

underDưới its ownsở hữu weightcân nặng,

44

95143

1438

dưới sức nặng của chúng,

01:48

forminghình thành a slow-movingdi chuyển chậm rivercon sông of iceNước đá.

45

96581

2298

hình thành một dòng sông băng
di chuyển chậm chạp

01:50

When iceNước đá packedđóng gói like that startsbắt đầu to movedi chuyển,

46

98879

2345

Khi băng đóng chặt lại như vậy
và bắt đầu di chuyển

01:53

we call it a glaciersông băng, and we give it a nameTên.

47

101224

2110

chúng ta gọi nó là sông băng
và đặt tên cho nó.

01:55

The nameTên of the glaciersông băng these caveshang động are formedhình thành in

48

103334

1820

Tên của loại sông băng mà bên trong nó
các hang động được tạo ra

01:57

is the SandySandy GlacierSông băng.

49

105154

1676

được gọi là Sông Băng Cát.

01:58

Now eachmỗi yearnăm, as newMới snowtuyết landsvùng đất on the glaciersông băng,

50

106830

3453

Hàng năm, khi tuyết mới
rơi lên trên bề mặt sông băng

02:02

it meltstan chảy in the summermùa hè sunmặt trời,

51

110283

1667

chúng sẽ tan chảy
dưới ánh mặt trời mùa hè

02:03

and it formscác hình thức little riverssông of waterNước
on the flowlưu lượng alongdọc theo the iceNước đá,

52

111950

2859

và tạo nên những dòng sông
chảy thành dòng trên mặt băng

02:06

and they startkhởi đầu to meltlàm tan chảy and boregiếng khoan
theirhọ way down throughxuyên qua the glaciersông băng,

53

114809

2877

chúng bắt đầu tan chảy
và trôi dọc xuống sông băng

02:09

forminghình thành biglớn networksmạng lưới of caveshang động,

54

117686

1928

và tạo nên những mạng lưới rộng lớn
các hang động

02:11

sometimesđôi khi going all the way down
to the underlyingcơ bản bedrocknền tảng.

55

119614

3305

rồi thỉnh thoảng chảy xuống
hình thành lớp đá nền bên dưới.

02:14

Now the crazykhùng thing about glaciersông băng caveshang động

56

122919

2072

Ngày nay, điều kinh ngạc
về các hang động sông băng này là

02:16

is that eachmỗi yearnăm, newMới tunnelsđường hầm formhình thức.

57

124991

3107

mỗi năm đều có những đường hầm mới
được tạo ra.

02:20

DifferentKhác nhau waterfallsthác nước popnhạc pop up or movedi chuyển around

58

128098

1993

Nhiều dòng thác xuất hiện
và di chuyển xung quanh

02:22

from placeđịa điểm to placeđịa điểm insidephía trong the cavehang động.

59

130091

2132

từ nơi này đến nơi khác
bên trong hang động

02:24

WarmẤm áp waterNước from the tophàng đầu of the iceNước đá

60

132223

1845

Những dòng nước ấm áp
từ trên đỉnh của các tảng băng này

02:26

is boringnhàm chán its way down,

61

134068

1477

sẽ chảy dọc xuống

02:27

and warmấm áp airkhông khí from belowphía dưới the mountainnúi

62

135545

1940

thêm vào đó, dòng không khí ấm
từ bên dưới ngọn núi

02:29

actuallythực ra risestăng lên up, getsđược into the cavehang động,

63

137485

2441

bốc lên
thổi luồn vào trong hang

02:31

and meltstan chảy the ceilingstrần nhà back tallercao hơn and tallercao hơn.

64

139926

2543

làm tan chảy trần băng của hang động
khiến cho trần cứ ngày càng nâng cao lên

02:34

But the weirdestkỳ lạ nhất thing about glaciersông băng caveshang động

65

142469

2127

Nhưng điều kì lạ nhất về hang sông băng

02:36

is that the entiretoàn bộ cavehang động is movingdi chuyển,

66

144596

2106

là toàn bộ khối hang động
có thể di chuyển được,

02:38

because it's formedhình thành insidephía trong a blockkhối of iceNước đá

67

146702

1880

bởi vì nó được hình thành
bên trong một khối băng

02:40

the sizekích thước of a smallnhỏ bé citythành phố

68

148582

1691

có kích thước của một thành phố nhỏ

02:42

that's slowlychậm rãi slidingTrượt down the mountainnúi.

69

150273

2397

và có thể trôi từ từ xuống ngọn núi.

02:44

Now this is BrentBrent McGregorMcGregor,

70

152670

1827

Bay giờ chúng ta sẽ gặp Brent McGregor

02:46

my cavehang động explorationthăm dò partnercộng sự.

71

154497

1972

anh ta là một người bạn đồng hành
cùng tôi khám phá các hang động

02:48

He and I have bothcả hai been exploringkhám phá caveshang động a long time

72

156469

2615

Cả hai chúng tôi
đều đã từng thám hiểm nhiều hang động

02:51

and we'vechúng tôi đã been climbingleo mountainsnúi a long time,

73

159084

1968

và đã từng leo nhiều ngọn núi
từ rất lâu về trước

02:53

but neithercũng không one of us had ever really
exploredkhám phá a glaciersông băng cavehang động before.

74

161052

3080

nhưng không ai trong chúng tôi, trước đây,
từng thám hiểm một hang động sông băng như vậy

02:56

Back in 2011, BrentBrent saw a YouTubeYouTube videovideo

75

164132

3045

Trở về năm 2011,
Brent đã xem một đoạn phim trên Youtube

02:59

of a couplevợ chồng of hikershikers that stumbledvấp ngã acrossbăng qua
the entrancecổng vào to one of these caveshang động.

76

167177

3627

về một cặp leo núi tình cờ bắt gặp lối vào
của một trong số những hang động này.

03:02

There were no GPSGPS coordinatestọa độ for it,

77

170804

2020

Không có thiết bị GPS nào
để định vị toạ độ của nó,

03:04

and all we knewbiết was that it was somewheremột vài nơi

78

172824

1543

và tất cả những gì
chúng tôi biết

03:06

out on the SandySandy GlacierSông băng.

79

174367

1680

chỉ là nó nằm đâu đó ngoài kia
trên dòng Sông Băng Cát.

03:08

So in JulyTháng bảy of that yearnăm, we wentđã đi out on the glaciersông băng,

80

176047

2599

Vì thế đến tháng 7 năm đó,
chúng tôi đã lại ra chỗ sông băng,

03:10

and we foundtìm a biglớn crackcrack in the iceNước đá.

81

178646

1978

và tìm thấy một đường nứt lớn
trên mặt băng.

03:12

We had to buildxây dựng snowtuyết and iceNước đá anchorsneo

82

180624

2201

Chúng tôi phải làm những cái mỏ
bằng tuyết và băng

03:14

so that we could tiecà vạt off ropesdây thừng
and rappelrappel down into the holelỗ.

83

182825

3192

rồi buộc dây vào nó
và tuột xuống vào bên trong vết nứt đó.

03:18

This is me looking into the entrancecổng vào crevassecrevasse.

84

186017

2736

Đây là tôi
đang nhìn vào trong vết nứt lối vào.

03:20

At the endkết thúc of this holelỗ, we foundtìm a hugekhổng lồ tunnelđường hầm

85

188753

2551

Ở đoạn cuối của vết nứt,
chúng tôi tìm thấy một đường hầm rất lớn

03:23

going right up the mountainnúi

86

191304

1491

chạy thẳng lên núi

03:24

underneathbên dưới thousandshàng nghìn of tonstấn of glaciersông băng iceNước đá.

87

192795

2533

ngay bên dưới hàng ngàn tấn băng.

03:27

We followedtheo sau this cavehang động back for about a halfmột nửa miledặm

88

195328

2404

Chúng tôi lần theo hang
trở ra khoảng nửa dặm

03:29

untilcho đến it cameđã đến to an endkết thúc,

89

197732

1639

cho đến đoạn cuối của nó

03:31

and then with the help of our surveykhảo sát toolscông cụ

90

199371

2126

và rồi nhờ những dụng cụ thám hiểm mang theo

03:33

we madethực hiện a three-dimensionalba chiều mapbản đồ of the cavehang động

91

201497

2068

chúng tôi đã làm
một tấm bản đồ 3 chiều của hang

03:35

on our way back out.

92

203565

1523

ngay trên đường quay trở ra

03:37

So how do you mapbản đồ a cavehang động?

93

205088

2058

Vậy thì làm thế nào
để làm ra một bản đồ hang động đây?

03:39

Well, cavehang động mapsbản đồ aren'tkhông phải like trailđường mòn mapsbản đồ or roadđường mapsbản đồ

94

207146

2728

Thật ra bản đồ hang động
không giống như bản đồ đường sá

03:41

because they have pitshố and holeslỗ hổng
going to overlappingqua nối chồng levelscấp.

95

209874

3224

bởi vì chúng có nhiều hốc, lỗ
chồng chéo lên nhau

03:45

To make a cavehang động mapbản đồ, you have to setbộ up

96

213098

1604

Để làm bản đồ hang động,
bạn phải lập ra

03:46

surveykhảo sát stationstrạm everymỗi fewvài feetđôi chân insidephía trong the cavehang động,

97

214702

2895

các địa điểm dùng để khảo sát bên trong hang,
cách nhau chỉ vài bước chân,

03:49

and you use a laserlaser to measuređo
the distancekhoảng cách betweengiữa those stationstrạm.

98

217597

3291

và dùng tia la-ze
để đo khoảng cách giữa chúng.

03:52

Then you use a compassla bàn and an inclinometerMáy đo độ nghiêng

99

220888

2439

Sau đó dùng một la bàn
và một máy đo độ dốc

03:55

to measuređo the directionphương hướng the cavehang động is headedđứng đầu

100

223327

1936

để xác định phương hướng của hang động

03:57

and measuređo the slopedốc of the floorsàn nhà and the ceilingstrần nhà.

101

225263

2716

và đo độ dốc của mặt sàn so với trần hang.

03:59

Now those of you takinglấy trigonometrylượng giác,

102

227979

1730

Giờ mới là lúc
sử dụng các phép toán lượng giác đây

04:01

that particularcụ thể typekiểu of mathmôn Toán is very usefulhữu ích

103

229709

2111

loại toán này thật ra rất hữu dụng

04:03

for makingchế tạo mapsbản đồ like this

104

231820

1533

để làm bản đồ hang động

04:05

because it allowscho phép you to measuređo
heightsđộ cao and distanceskhoảng cách

105

233353

2245

bởi vì nó cho phép bạn
đo đạc chiều cao và khoảng cách của nhiều thứ

04:07

withoutkhông có actuallythực ra havingđang có to go there.

106

235598

1905

mà không cần phải đi đến tận nơi.

04:09

In factthực tế, the more I mappedánh xạ and studiedđã học caveshang động,

107

237503

2379

Thật ra, khi càng nghiên cứu nhiều hang động
và vẽ nhiều bản đồ về chúng,

04:11

the more usefulhữu ích I foundtìm all that mathmôn Toán

108

239882

2031

tôi càng nghiệm ra loại toán này hữu dụng hơn

04:13

that I originallyban đầu hatedghét in schooltrường học to be.

109

241913

2242

so với khi hồi nhỏ đi học,
vốn dĩ tôi từng ghét cay ghét đắng nó.

04:16

So when you're donelàm xong surveyingkhảo sát,

110

244155

1873

Vì vậy khi thám hiểm xong

04:18

you take all this datadữ liệu and
you punchcú đấm it into a computermáy vi tính

111

246028

2427

bạn phải gom tất cả dữ liệu này
nạp chúng vào máy tính

04:20

and you find someonengười nào that can drawvẽ tranh really well,

112

248455

2620

rồi tìm ai đó vẽ thật giỏi

04:23

and you have them draftbản nháp up a mapbản đồ

113

251075

1648

để nhờ phác thảo giùm tấm bản đồ

04:24

that looksnhìn something like this,

114

252723

1553

nó trông như thế này đây

04:26

and it'llnó sẽ showchỉ you bothcả hai a
bird's-eyebird's-eye viewlượt xem of the passageđoạn văn

115

254276

3268

bạn sẽ nhìn thấy những lối đi bên trong hang
ở góc nhìn từ trên xuống

04:29

as well as a profileHồ sơ viewlượt xem of the passageđoạn văn,

116

257544

2450

và cả dưới góc nhìn chi tiết cụ thể hơn,

04:31

kindloại of like an antkiến farmnông trại viewlượt xem.

117

259994

1720

giống như đang nhìn vào
một trang trại của kiến vậy.

04:33

We namedđặt tên this cavehang động SnowTuyết DragonCon rồng CaveHang động

118

261714

1999

Chúng tôi đặt tên hang này là
Hang Rồng Tuyết

04:35

because it was like a biglớn dragonrồng
sleepingngủ underDưới the snowtuyết.

119

263713

3048

bởi vì nó giống như hình một con rồng lớn
đang say ngủ dưới tuyết.

04:38

Now latermột lát sau this summermùa hè, as more
snowtuyết meltedtan chảy off the glaciersông băng,

120

266761

2512

Cho đến cuối mùa hè vừa rồi,
khi tuyết tan dần khỏi lớp băng,

04:41

we foundtìm more caveshang động, and we realizedthực hiện
they were all connectedkết nối.

121

269273

3667

chúng tôi tìm thấy những hang khác nữa
và nhận ra rằng tất cả chúng đều thông với nhau.

04:44

Not long after we mappedánh xạ SnowTuyết DragonCon rồng,

122

272940

2159

không bao lâu sau khi vẽ bản đồ
của Hang Rồng Tuyết

04:47

BrentBrent discoveredphát hiện ra this newMới cavehang động not very farxa away.

123

275099

3020

Brent khám phá ra hang mới này
cách đó không xa lắm.

04:50

The insidephía trong of it was coatedtráng with iceNước đá,

124

278119

2139

Bên trong nó được phủ toàn bằng băng,

04:52

so we had to wearmặc biglớn spikesgai
on our feetđôi chân calledgọi là cramponscrampons

125

280258

2927

nên chúng tôi phải mang một loại giày
được thiết kế đặc biệt

04:55

so we could walkđi bộ around withoutkhông có slippingTrượt.

126

283185

2304

có gắn một miếng kim loại dưới đế
để đi được trên băng mà không bị trượt.

04:57

This cavehang động was amazingkinh ngạc.

127

285489

1861

Cái hang này tuyệt đẹp

04:59

The iceNước đá in the ceilingTrần nhà was glowingphát sáng bluemàu xanh da trời anadanad greenmàu xanh lá

128

287350

2256

Trần của nó bằng băng
óng ánh màu xanh dương và xanh lá

05:01

because the sunlightánh sáng mặt trời from farxa aboveở trên

129

289606

1738

bởi ánh sáng mặt trời từ trên cao chiếu xuống
xuyên qua tảng băng trần đó

05:03

was shiningsáng throughxuyên qua the iceNước đá and lightingthắp sáng it all up.

130

291344

2975

và tạo nên thứ ánh sáng đẹp như vậy

05:06

And we couldn'tkhông thể understandhiểu không why this cavehang động

131

294319

1908

Chúng tôi cũng đã không hiểu tại sao
cái hang này

05:08

was so much colderlạnh hơn than SnowTuyết DragonCon rồng

132

296227

1646

lại cực kì lạnh hơn so với Hang Rồng Tuyết

05:09

untilcho đến we got to the endkết thúc and we foundtìm out why.

133

297873

2909

cho đến khi đi hết cái hang đó
và tìm ra được lời giải.

05:12

There was a hugekhổng lồ pitpit or shafttrục calledgọi là a moulinMoulin

134

300782

2918

Có một lỗ lớn
hay có thể gọi là một cái giếng trời

05:15

going 130 feetđôi chân straightthẳng up
to the surfacebề mặt of the glaciersông băng.

135

303700

3635

chạy suốt từ dưới lên trên bề mặt sông băng
cao đến khoảng 39m

05:19

ColdLạnh airkhông khí from the tophàng đầu of the mountainnúi

136

307335

1811

Không khí lạnh từ trên đỉnh núi

05:21

was flowingchảy down this holelỗ
and blastingnổ tung throughxuyên qua the cavehang động,

137

309146

2814

chạy theo giếng trời đó xuống
và tỏa ra khắp hang,

05:23

freezingđóng băng everything insidephía trong of it.

138

311960

2083

làm đóng băng tất cả mọi thứ bên trong.

05:26

And we were so excitedbị kích thích about findingPhát hiện this newMới pitpit,

139

314043

2211

Chúng tôi rất thích thú
về việc tìm thấy cái giếng này

05:28

we actuallythực ra cameđã đến back in JanuaryTháng một the followingtiếp theo yearnăm

140

316254

2308

nên đã quay trở lại đây
vào tháng 1 năm sau đó

05:30

so we could be the first onesnhững người to explorekhám phá it.

141

318562

2795

để cố trở thành
những người đầu tiên khám phá nó.

05:33

It was so coldlạnh outsideở ngoài,

142

321357

1425

Bên ngoài trời rất lạnh,

05:34

we actuallythực ra had to sleepngủ insidephía trong the cavehang động.

143

322782

2258

chúng tôi đã phải ngủ bên trong hang.

05:37

There's our camptrại on the left sidebên
of this entrancecổng vào roomphòng.

144

325040

3728

Cái lều chúng tôi nằm bên trái
khu vực lối vào này..

05:40

The nextkế tiếp morningbuổi sáng, we climbedleo lên out of the cavehang động

145

328768

2609

Sáng hôm sau, chúng tôi leo ra khỏi hang

05:43

and hikedleo lên all the way to the tophàng đầu of the glaciersông băng,

146

331377

2009

và đi bộ lên tận đỉnh của tảng sông băng đó,

05:45

where we finallycuối cùng riggedlều and rappelledrappelled this pitpit

147

333386

2228

để từ đó sửa soạn trèo xuống cái giếng trời

05:47

for the very first time.

148

335614

1767

lần đầu tiên.

05:49

BrentBrent namedđặt tên this cavehang động PureTinh khiết ImaginationTrí tưởng tượng,

149

337381

2087

Brent đặt tên cho hang là
Trí Tưởng Tượng Tinh Khiết,

05:51

I think because the beautifulđẹp sightsđiểm tham quan we saw in there

150

339468

2017

tôi nghĩ là bởi vì cảnh bên trong quá đẹp

05:53

were beyondvượt ra ngoài what we could have ever imaginedtưởng tượng.

151

341485

2582

nằm ngoài trí tưởng tượng của chúng tôi.

05:56

So besidesngoài ra really coolmát mẻ iceNước đá,
what elsekhác is insidephía trong these caveshang động?

152

344067

3163

Vậy thì ngoài những tảng băng đẹp mắt đó,
bên trong hang còn có những gì?

05:59

Well not too much livescuộc sống in them
because they're so coldlạnh

153

347230

2586

Rõ ràng rằng không có nhiều sự sống bên trong,
bởi vì nó quá lạnh

06:01

and the entrancecổng vào is actuallythực ra coveredbao phủ up with snowtuyết

154

349816

2010

và lối vào thì phủ đầy tuyết

06:03

for about eighttám monthstháng of the yearnăm.

155

351826

1709

ròng rã suốt 8 tháng trời.

06:05

But there are some really coolmát mẻ things in there.

156

353535

1936

Nhưng bên trong
vẫn có những thứ tuyệt vời khác nữa.

06:07

There's weirdkỳ dị bacteriavi khuẩn livingsống in the waterNước

157

355471

2363

Có 1 loại vi khuẩn kì lạ sống trong nước

06:09

that actuallythực ra eatăn and digesttiêu rocksđá

158

357834

2264

chúng ăn và tiêu hóa đá

06:12

to make theirhọ ownsở hữu foodmón ăn

159

360098

1354

và biến chúng thành thức ăn

06:13

to livetrực tiếp underDưới this iceNước đá.

160

361452

1716

để sống được bên dưới
những tảng băng này

06:15

In factthực tế, this pastquá khứ summermùa hè, scientistscác nhà khoa học collectedthu thập

161

363168

2102

Thật ra trong mùa hè vừa rồi,
các nhà khoa học đã thu thập được

06:17

samplesmẫu of waterNước and iceNước đá

162

365270

1830

một số mẫu nước và băng

06:19

specificallyđặc biệt to see if things calledgọi là extremophilesextremophiles,

163

367100

2935

để nghiên cứu cái gọi là
những cá thể sống cực nhỏ,

06:22

tinynhỏ bé lifeformslifeforms that are evolvedphát triển
to livetrực tiếp in completelyhoàn toàn hostileHostile conditionsđiều kiện,

164

370035

3839

nhưng chịu được môi trường sống
cực kì khắc nghiệt

06:25

mightcó thể be livingsống underDưới the iceNước đá,

165

373874

1436

có thể sống được dưới lớp băng ấy,

06:27

kindloại of like what they hopemong to find
on the polarcực icecapsicecaps of MarsSao Hỏa somedaymột ngày nào đó.

166

375311

3678

giống như thứ mà chúng ta hy vọng tìm thấy
trên các chỏm băng vùng cực Sao Hỏa một ngày kia.

06:30

AnotherKhác really coolmát mẻ things is that,

167

378989

1461

Một điều tuyệt vời khác nữa là,

06:32

as seedshạt giống and birdschim landđất đai on
the surfacebề mặt of the glaciersông băng and diechết,

168

380450

3256

khi những hạt giống và chim chóc
trên bề mặt băng chết đi,

06:35

they get buriedchôn in the snowtuyết

169

383706

1644

chúng bị vùi dưới tuyết

06:37

and graduallydần dần becometrở nên partphần of the glaciersông băng,

170

385350

1790

và dần dần trở thành một phần của băng,

06:39

sinkingđánh chìm deepersâu sắc hơn and deepersâu sắc hơn into the iceNước đá.

171

387140

2374

chìm sâu dần vào trong lòng băng.

06:41

As these caveshang động formhình thức and meltlàm tan chảy
theirhọ way up into the iceNước đá,

172

389514

3243

Và khi những hang này hình thành và tan chảy
ngược lên trên lớp băng,

06:44

they make these artifactshiện vật rainmưa down from the ceilingTrần nhà

173

392757

2449

chúng tạo ra những hiện vật này
rơi từ trên trần

06:47

and fallngã ontotrên the cavehang động floorsàn nhà,
where we endkết thúc up findingPhát hiện them.

174

395206

2729

xuống sàn hang động,
nơi cuối cùng chúng tôi cũng tìm thấy chúng.

06:49

For examplethí dụ, this is a noblequý tộc firlinh sam seedgiống we foundtìm.

175

397935

3026

Ví dụ, đây là một hạt giống đặc biệt của cây thông
mà chúng tôi tìm thấy

06:52

It's been frozenđông lạnh in the iceNước đá for over 100 yearsnăm,

176

400961

2225

Nó bị đông cứng trong băng suốt 100 năm qua,

06:55

and it's just now startingbắt đầu to sproutnảy mầm.

177

403186

2709

và bây giờ nó mới bắt đầu nảy mầm.

06:57

This mallardvịt cổ xanh duckvịt featherlông vũ

178

405895

1695

Còn cái lông vịt trời này đây

06:59

was foundtìm over 1,800 feetđôi chân
in the back of SnowTuyết DragonCon rồng CaveHang động.

179

407590

3321

được tìm thấy sâu trên 480m
phía sau Hang Rồng Tuyết.

07:02

This duckvịt diedchết on the surfacebề mặt
of the glaciersông băng long, long agotrước,

180

410911

2958

Con vịt đó đã chết trên bề mặt băng
lâu thật lâu lắm rồi

07:05

and its featherslông vũ have finallycuối cùng madethực hiện it
down throughxuyên qua over 100 feetđôi chân of iceNước đá

181

413869

3455

lông của nó được tìm thấy
sâu hơn 30m dưới băng

07:09

before fallingrơi xuống insidephía trong the cavehang động.

182

417324

2184

trước khi rơi tỏm vào trong hang.

07:11

And this beautifulđẹp quartzthạch anh crystalpha lê

183

419508

1532

Còn viên tinh thể thạch anh tuyệt đẹp này

07:13

was alsocũng thế foundtìm in the back of SnowTuyết DragonCon rồng.

184

421040

2125

thì được tìm thấy
phía sau Hang Rồng Tuyết

07:15

Even now, BrentBrent and I find it hardcứng to believe

185

423165

2272

Thậm chí đến giờ,
tôi và Brent cũng khó mà tin được

07:17

that all these discoverieskhám phá were
essentiallybản chất in our ownsở hữu backyardsân sau,

186

425437

3331

tất cả những phát hiện này
đều nằm trong sân nhà chúng tôi,

07:20

hiddenẩn away, just waitingđang chờ đợi to be foundtìm.

187

428781

2700

được giấu đi
chỉ để chờ một ai đó đến và tìm thấy.

07:23

Like I said earliersớm hơn, the ideaý kiến of discoveringkhám phá

188

431481

2273

Như tôi đã nói khi nãy,
ý tưởng khám phá ra điều mới

07:25

in this busybận worldthế giới we livetrực tiếp in

189

433754

1407

trong thế giới bận rộn
mà chúng ta đang sống

07:27

kindloại of seemsdường như like something
you can only do with spacekhông gian traveldu lịch now,

190

435161

2900

giống như điều gì đó mà bạn chỉ có thể tìm thấy
trong một chuyến du hành vũ trụ ngày hôm nay,

07:30

but that's not truethật.

191

438061

1498

nhưng không hẳn là vậy.

07:31

EveryMỗi yearnăm, newMới caveshang động get discoveredphát hiện ra

192

439559

2278

Mỗi năm, đều có thêm hang động mới
được phát hiện ra

07:33

that no one has ever been in before.

193

441837

1765

và chưa ai từng đến đó bao giờ.

07:35

So it's actuallythực ra not too latemuộn for one of you

194

443602

2247

Bởi vậy, sẽ không là quá muộn
cho bất cứ ai trong số các bạn ở đây

07:37

to becometrở nên a discovererphát hiện yourselfbản thân bạn.

195

445849

1861

tự mình khám phá ra chúng.

07:39

You just have to be willingsẵn lòng to look

196

447710

1861

Chỉ cần chịu khó kiếm tìm

07:41

and go where people don't oftenthường xuyên go

197

449571

2636

và đi đến những nơi
mà người ta không thường đến

07:44

and focustiêu điểm your eyesmắt and your mindlí trí

198

452207

1978

tập trung vào đôi mắt và sự suy đoán

07:46

to recognizenhìn nhận the discoverykhám phá when you see it,

199

454185

2217

để nhận diện các khám phá của mình
khi bạn trông thấy chúng,

07:48

because it mightcó thể be in your ownsở hữu backyardsân sau.

200

456402

2331

bởi vì có thể, nó nằm ngay trong sân nhà bạn đó.

07:50

Thank you very much.

201

458733

1854

Cảm ơn rất nhiều

07:52

(ApplauseVỗ tay)

202

460587

4124

(Tiếng vỗ tay)

Translated by TAN PHAM
Reviewed by Nhu PHAM

ABOUT THE SPEAKER

Eddy Cartaya - Cave Explorer
A ranger at Deschutes National Forest in Oregon, Eddy Cartaya not only solves cave crimes -- he also explores the ever-changing system of caves within Mount Hood's Sandy Glacier.

Why you should listen

Much of Eddy Cartaya's life takes place in caves. A ranger at Deschutes National Forest in Oregon, in charge of law enforcement and investigations, he solves crimes that happen in caves. This can range from investigating the theft of lava formations that date back 6,000 years to tracking down a group of people who covered over ancient cave art with spray paint.

Cartaya and his climbing partner, Brent McGregor, also explore the frozen, icy caves created in the Sandy Glacier as it slowly slides down Oregon's Mount Hood. In 2011, the pair identified and explored three caves which they named Snow Dragon, Pure Imagination and Frozen Minotaur. Together, the caves create 7,000 feet of passageway through the glacier. Experts think this may be the longest glacial cave system in the United States outside of Alaska.

More profile about the speaker
Eddy Cartaya | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Eddy Cartaya: Những khám phá về hang động bằng băng. | TED Talk | TED.com