TEDxWomen 2011
Laura Carstensen: Older people are happier
لۆرا کارستێنسن: کەسانی بەتەمەن دڵخۆشترن
Filmed:
Readability: 4.8
1,414,570 views
لە سەدەی بیستەمدا ئاستی تەمەنمان بە شێوەیەکی بێوێنە زیادی کرد، بەڵام ئایا چۆنایەتی ژیان ئەوەندە باشە؟ بە سەرسوڕمانەوە بەڵێ! لە تێدێکس ومەن، لۆرا کارستێنسنی دەرونناس لێکۆڵێنەوەیەک دەخاتە رو کە دەریدەخات کاتێ خەڵک تەمەنی هەڵدەکشێت دڵخۆشتر دەبێت، ئاسودەتر دەبێت، و تێڕوانینێکی ئەرێنیتری دەبێت بۆ جیهان.
Laura Carstensen - Psychologist
Laura Carstensen is the director of the Stanford Center on Longevity, and has extensively studied the effects on wellbeing of extended lifetimes. Full bio
Laura Carstensen is the director of the Stanford Center on Longevity, and has extensively studied the effects on wellbeing of extended lifetimes. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
People are living longer
0
0
2000
خەڵک زیاتر دەژین
00:17
and societies are getting grayer.
1
2000
2000
و کۆمەڵگاکان گەورەتر دەبن.
00:19
You hear about it all the time.
2
4000
2000
زۆر جار ئەمە دەبیستیت.
00:21
You read about it in your newspapers.
3
6000
2000
لە رۆژنامەکاندا لەسەری دەخوێنیتەوە
00:23
You hear about it on your television sets.
4
8000
2000
لە تەلەفزیۆنەکانەوە دەیبیستیت.
00:25
Sometimes I'm concerned
5
10000
2000
هەندێ جار من نیگەرانی ئەوەم
00:27
that we hear about it so much
6
12000
2000
کە ئیمە لەمبارەیەوە ئەوەندە زۆر دەبیستین
00:29
that we've come to accept longer lives
7
14000
3000
کە گەیشتوینەتە ئەوەی ژیانێکی درێژتر قبوڵ بکەین
00:32
with a kind of a complacency,
8
17000
2000
بە جۆرێک لە لەخۆ رازیبونەوە
00:34
even ease.
9
19000
2000
تەنانەت بە کراوەییشەوە.
00:36
But make no mistake,
10
21000
3000
بەڵام هەڵە مەکەن
00:39
longer lives can
11
24000
2000
ژیانی درێژتر دەتوانێت
00:41
and, I believe, will
12
26000
2000
و بڕوام وایە ئەو شتەش دەکات
00:43
improve quality of life
13
28000
2000
کە بریتییە لە گەشەپێدانی چۆنایەتی ژیان
00:45
at all ages.
14
30000
2000
لە هەمو تەمەنەکاندا.
00:47
Now to put this in perspective,
15
32000
2000
ئێستاش بۆ ئەوەی ئەمە بخەینە گۆشەنیگایەکەوە
00:49
let me just zoom out for a minute.
16
34000
3000
بهێڵن بۆ خولەکێک بگەڕێمەوە دواوە
00:52
More years were added
17
37000
3000
ساڵی زیاتر خراونەتە سەر
00:55
to average life expectancy
18
40000
2000
تێکڕای هیوا بە ژیان
00:57
in the 20th century
19
42000
2000
لە سەدەی بیستەم دا
00:59
than all years added
20
44000
3000
ئەمەش لە هەمو ساڵەکانی
01:02
across all prior millennia
21
47000
4000
پێش ئەو هەزارەیەی
01:06
of human evolution combined.
22
51000
3000
هەمو مێژوی پەرەسەندنی مرۆڤ زیاترە.
01:09
In the blink of an eye,
23
54000
2000
لە چاو تروکاندنێکدا
01:11
we nearly doubled the length of time
24
56000
3000
ئێمە بە نزیکەیی ماوەی ژیانمان
01:14
that we're living.
25
59000
2000
کرد بە دو ئەوەندە.
01:16
So if you ever feel like you don't have this aging thing quite pegged,
26
61000
3000
بۆیە ئەگەر هەستت بەوە کرد کە ئەم بابەتی تەمەنە بە تەواوی نەچەسپاوە
01:19
don't kick yourself.
27
64000
2000
خۆت ناڕەحەت مەکە
01:21
It's brand new.
28
66000
2000
ئەمە شتێکی نوێیە.
01:23
And because fertility rates fell
29
68000
2000
و لەبەر ئەوەی رێژەی بەپیتی دابەزیوە
01:25
across that very same period
30
70000
2000
لە هەمان ماوە دا
01:27
that life expectancy was going up,
31
72000
4000
کە هیوا بە ژیان زیادی کردووە
01:31
that pyramid
32
76000
2000
ئەو هەرەمە
01:33
that has always represented the distribution of age in the population,
33
78000
3000
کە هەمیشە دەرخەری دابەشبونی دانیشتوانە بە پێی تەمەن
01:36
with many young ones at the bottom
34
81000
3000
کە لە خوارەکەی دا گەنجەکانی لێن
01:39
winnowed to a tiny peak of older people
35
84000
3000
و بە لوتکەیەکی بچوکی بەتەمەنەکان کۆتایی دێت
01:42
who make it and survive to old age
36
87000
2000
کە دەمێننەوە و دەگەنە ئەو تەمەنە زۆرە
01:44
is being reshaped
37
89000
2000
ئەو هەرەمە گۆڕانکاری بەسەردا دێت
01:46
into a rectangle.
38
91000
3000
و دەبێت بە لاکێشەیە
01:49
And now, if you're the kind of person
39
94000
2000
ئێستاش، ئەگەر تۆ لەو کەسانەیت
01:51
who can get chills from population statistics,
40
96000
4000
کە چێژ لە ئاماری دانیشتوان وەردەگریت
01:55
these are the ones that should do it.
41
100000
2000
ئەمانە ئەو شتانەن کە بەکەڵکت دێن.
01:57
Because what that means
42
102000
2000
لەبەر ئەوەی ماناکە ئەوەیە
01:59
is that for the first time in the history of the species,
43
104000
3000
کە بۆ یەکەمجار لە مێژوی توخمەکاندا
02:02
the majority of babies born
44
107000
2000
زۆرینەی ئەو مناڵانەی
02:04
in the Developed World
45
109000
2000
لە وڵاتانی گەشەکردودا لەدایک دەبن
02:06
are having the opportunity
46
111000
3000
ئەو هەلەیان هەیە
02:09
to grow old.
47
114000
2000
کە پیر ببن.
02:11
How did this happen?
48
116000
3000
ئەمە چۆن رویدا؟
02:14
Well we're no genetically hardier than our ancestors were
49
119000
2000
خۆ ئێمە لە روی بۆماوەییەوە لە باو و باپیرانمان بەهێزتر نین
02:16
10,000 years ago.
50
121000
2000
کە ١٠٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر ژیاون
02:18
This increase in life expectancy
51
123000
2000
ئەم زیادبونە لە هیوادا بە ژیان
02:20
is the remarkable product of culture --
52
125000
3000
بەرهەمێکی بەرچاوی کلتورە -
02:23
the crucible
53
128000
2000
کە ئەو بۆتەیەیە
02:25
that holds science and technology
54
130000
2000
کە زانست و تەکنەلۆجیای تێدایە
02:27
and wide-scale changes in behavior
55
132000
3000
لەگەڵ گۆڕانکاری بەرفراوانی هەڵسوکەوتەکان
02:30
that improve health and well-being.
56
135000
3000
کە گەشە بە تەندروستی و کامەرانی دەدات.
02:33
Through cultural changes,
57
138000
2000
لە رێگەی گۆڕانکارییە کلتورییەکانەوە
02:35
our ancestors
58
140000
2000
باوباپیرانمان
02:37
largely eliminated early death
59
142000
3000
توانیویانە تا رادەیەکی زۆر مردنی پێشوەخت کەم بکەنەوە
02:40
so that people can now live out their full lives.
60
145000
3000
بەمەش ئێستا خەڵک دەتوانن تەمەنێکی درێژ بژین.
02:44
Now there are problems associated with aging --
61
149000
3000
ئێستاش چەند کێشەیەک هەن کە پەیوەستن بە هەڵکشانی تەمەنەوە
02:47
diseases, poverty, loss of social status.
62
152000
3000
وەک نەخۆشی و هەژاریی و لەدەستدانی پلەوپایەی کۆمەڵایەتی.
02:50
It's hardly time to rest on our laurels.
63
155000
2000
کاتی ئەوە بەسەر چووە کە لەسەر شانازییەکانمان پاڵ بدەینەوە.
02:52
But the more we learn about aging,
64
157000
2000
بەڵام تا زیاتر لە بارەی هەڵکشانی تەمەنەوە فێر دەبین
02:54
the clearer it becomes
65
159000
2000
ئەوەمان بۆ رونتر دەبێتەوە
02:56
that a sweeping downward course
66
161000
2000
کە ئاراستە سەربەرەوخوارەکە
02:58
is grossly inaccurate.
67
163000
3000
تا رادەیەکی ناشرین دورە لە راستییەوە.
03:01
Aging brings some rather remarkable improvements --
68
166000
4000
هەڵکشانی تەمەن چەند گەشەپیدانێکی بەرچاو لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت -
03:05
increased knowledge, expertise --
69
170000
3000
زیادبونی زانیاری، شارەزایی-
03:08
and emotional aspects of life improve.
70
173000
6000
و لایەنە سۆزدارییەکانی ژیانیش گەشە دەکەن.
03:14
That's right,
71
179000
2000
ئەمە راستە.
03:16
older people are happy.
72
181000
3000
کەسە بەتەمەنەکان دڵخۆشن.
03:19
They're happier than middle-aged people,
73
184000
2000
ئەوان لە خەڵکی تەمەن مامناوەند دڵخۆشترن
03:21
and younger people certainly.
74
186000
2000
و بە دڵنیاییەوە لە گەنجاکانیش.
03:23
Study after study
75
188000
2000
لێکۆڵینەوە لە دوای لێکۆڵینەوە
03:25
is coming to the same conclusion.
76
190000
2000
دەگاتە هەمان ئەنجام.
03:27
The CDC recently conducted a survey
77
192000
3000
سی دی سی بەم دواییە راپرسییەکی ئەنجام دا
03:30
where they asked respondents simply to tell them
78
195000
3000
کە داوایان لە بەشداربوان کردبو
03:33
whether they experienced significant psychological distress
79
198000
2000
پێیان بڵێن ئایا لە ماوەی هەفتەی پێشودا بە نیگەرانییەکی دەرونی گرنگ دا
03:35
in the previous week.
80
200000
2000
تێپەڕیون یان نا.
03:37
And fewer older people answered affirmatively to that question
81
202000
3000
ژمارەی ئەو بەتەمەنانەی کە بە ئەرێنی وەڵامی ئەم پرسیارەیان داوەتەوە
03:40
than middle-aged people,
82
205000
2000
لە ژمارەی کەسانی تەمەن مامناوەند
03:42
and younger people as well.
83
207000
2000
و گەنجەکان کەمتر بو.
03:44
And a recent Gallup poll
84
209000
2000
راپرسییەکەی ئەم دواییەی گەڵوپ
03:46
asked participants
85
211000
2000
لە بەشداربوانی پرسی
03:48
how much stress and worry and anger
86
213000
2000
کە لە رۆژی پێشودا چەند فشار و نیگەرانی و توڕەییان
03:50
they had experienced the previous day.
87
215000
2000
ئەزمون کردووە.
03:52
And stress, worry, anger
88
217000
4000
و فشار و نیگەرانی و توڕەیی
03:56
all decrease with age.
89
221000
3000
هەمویان لەگەڵ هەڵکشانی تەمەندا کەم دەبنەوە
04:00
Now social scientists call this the paradox of aging.
90
225000
3000
زاناکانی کۆمەڵناسی بەمە دەڵێن دژیەکی هەڵکشانی تەمەن.
04:03
After all, aging is not a piece of cake.
91
228000
3000
هەرچۆنێک بێت، هەڵکشانی تەمەن شتێکی ئاسان نیە.
04:06
So we've asked all sorts of questions
92
231000
2000
بۆیە ئێمە هەمو شێوازێکی پرسیارمان گرتۆتەبەر
04:08
to see if we could undo this finding.
93
233000
4000
بۆ ئەوەی بزانین ئایا دەتوانین ئەم ئەنجامە بگٶڕێن.
04:12
We've asked whether it may be
94
237000
2000
پرسیمان رەنگە هۆکارەکە ئەوە بێت
04:14
that the current generations of older people
95
239000
3000
کە ئەم نەوەیەی خەڵکانی بەتەمەن
04:17
are and always have been
96
242000
2000
مەزنترین نەوەی ئێستا
04:19
the greatest generations.
97
244000
2000
و رابردو بوبن.
04:21
That is that younger people today
98
246000
2000
واتە ئەو گەنجانەی ئێستا
04:23
may not typically experience these improvements
99
248000
3000
رەنگە بە شێوەیەکی نمونەیی لە کاتی هەڵکشانی تەمەنیاندا
04:26
as they grow older.
100
251000
2000
ئەزمونی ئەم گەشەکردنانە نەکەن.
04:28
We've asked,
101
253000
2000
پرسیمان،
04:30
well maybe older people are just trying to put a positive spin
102
255000
3000
رەنگە خەڵکە بەتەمەنەکە بیانەوێن شتێکی ئەرێنی بنوێنن
04:33
on an otherwise depressing existence.
103
258000
2000
بەرامبەر بونە خەمۆکەکەیاندا.
04:35
(Laughter)
104
260000
2000
-پێکەنین
04:37
But the more we've tried to disavow this finding,
105
262000
3000
بەڵام تا زیاتر هەوڵمان دا ئەم دۆزینەوەیە رەت بکەینەوە
04:40
the more evidence we find
106
265000
2000
بەڵگەی زیاترمان دۆزییەوە
04:42
to support it.
107
267000
2000
کە پاڵپشتی دەکات.
04:44
Years ago, my colleagues and I embarked on a study
108
269000
2000
ساڵانێک لەمەوبەر، من و هاوکارەکانم لێکۆڵینەوەیەکمان ئەنجامدا
04:46
where we followed the same group of people over a 10-year period.
109
271000
3000
کە تیایدا دوای دە ساڵ سەردانی هەمان کۆمەڵە خەڵکمان کردەوە.
04:49
Originally the sample was aged 18 to 94.
110
274000
4000
نمونەکە لە سەرەتادا تەمەنیان لە نێوان ١٨ - ٩٤ ساڵدا بو
04:53
And we studied whether and how their emotional experiences changed
111
278000
3000
لێکۆڵینەوەکەمان لەسەر ئەوە بو ئایا ئەزمونە سۆزدارییەکەیان دەگۆڕێت
04:56
as they grew older.
112
281000
2000
کاتێ تەمەنیان هەڵدەکشێت یان نا.
04:58
Our participants would carry electronic pagers
113
283000
3000
بەشدارەکانمان ئامێرێکی پەیوەندی ئەلکترۆنییان هەڵدەگرت
05:01
for a week at a time,
114
286000
2000
هەر جارەی بۆ ماوەی هەفتەیەک
05:03
and we'd page them throughout the day and evenings at random times.
115
288000
3000
و ئێمە لە شەو و رۆژ لە کاتی لەپڕ پەیوەندییمان پێوە دەکردن
05:06
And every time we paged them
116
291000
2000
و هەمو کاتێک کە پەیوەندییمان پێوە دەکردن
05:08
we'd ask them to answer several questions --
117
293000
2000
داوامان لێ دەکردن وەڵامی چەند پرسیارێک بدەنەوە -
05:10
On a one to seven scale, how happy are you right now?
118
295000
3000
لە نێوان ژمارە ١ و ٧ دا، ئێستا چەند دڵخۆشیت؟
05:13
How sad are you right now?
119
298000
2000
چەند ناڕەحەتیت لە ئێستادا؟
05:15
How frustrated are you right now? --
120
300000
2000
چەند توڕەیت لە ئێستادا؟ -
05:17
so that we could get a sense
121
302000
2000
بۆ ئەوەی تێبگەین
05:19
of the kinds of emotions and feelings they were having
122
304000
2000
لە چۆنێتی ئەو هەست و سۆزەی کە هەیانبو
05:21
in their day-to-day lives.
123
306000
2000
لە ژیانی رۆژانەیاندا.
05:23
And using this intense study
124
308000
2000
بە بەکارهێنانی ئەم لێکۆڵینەوە چڕوپڕە
05:25
of individuals,
125
310000
2000
لەسەر تاکەکەسەکان
05:27
we find that it's not one particular generation
126
312000
4000
بۆمان دەرکەوت کە نەوەیەکی تایبەت نیە کە
05:31
that's doing better than the others,
127
316000
2000
لە نەوەکانی تر باشترە،
05:33
but the same individuals over time
128
318000
3000
بەڵکو هەمان ئەو کەسانە بە تێپەڕبونی کات
05:36
come to report relatively greater
129
321000
2000
وایان لێ دێت زیاتر
05:38
positive experience.
130
323000
2000
باس لە ئەزمونی ئەرێنی زۆرتر بکەن.
05:40
Now you see this slight downturn
131
325000
3000
ئێستا تۆ ئەم نزمبونەوە کەمە دەبینیت
05:43
at very advanced ages.
132
328000
2000
لە تەمەنە هەرە بەرزەکاندا
05:45
And there is a slight downturn.
133
330000
2000
لەویادا ئەو نزمبونەوە کەمە هەیە
05:47
But at no point does it return
134
332000
2000
بەڵام ئەمە بە هیچ جۆرێک
05:49
to the levels we see
135
334000
2000
ناگەڕێتەوە بۆ ئەو ئاستانەی دەیانبینین
05:51
in early adulthood.
136
336000
2000
لە سەرەتای تەمەنی پێگەیشتندا.
05:53
Now it's really too simplistic
137
338000
4000
ئەمە بە راستی زۆر ئاسانکراوە
05:57
to say that older people are "happy."
138
342000
4000
ئەگەر بڵێین خەڵکی بەتەمەن "دڵخۆش"ن.
06:01
In our study, they are more positive,
139
346000
3000
لە لێکۆڵینەوەکەماندا ئەو کەسانە ئەرێنیترن
06:04
but they're also more likely than younger people
140
349000
2000
بەڵام لە خەڵکە گەنجەکە زیاتر ئەگەری ئەوەیان هەیە
06:06
to experience mixed emotions --
141
351000
3000
کە هەستی تێکەڵیان هەبێت -
06:09
sadness at the same time you experience happiness;
142
354000
2000
ناڕەحەتی لە هەمان ئەو کاتەی ئەزمونی دڵخۆشییان هەیە
06:11
you know, that tear in the eye
143
356000
2000
ئەو فرمێسکەی ناو چاو دەزانیت
06:13
when you're smiling at a friend.
144
358000
3000
کاتێ بۆ هاوڕێکەت زەردەخەنە دەکەیت.
06:16
And other research has shown
145
361000
2000
لێکۆڵێنەوەیەکی تر ئەوەی دەرخستووە
06:18
that older people seem to engage with sadness
146
363000
2000
کە کەسانی بەتەمەن لەوە دەچێ
06:20
more comfortably.
147
365000
2000
بە شێوەیەکی ئاسودەتر روبەڕوی ناڕەحەتی ببنەوە.
06:22
They're more accepting of sadness than younger people are.
148
367000
3000
ئەوان باشتر ناڕەحەتی قبوڵ دەکەن بە بەراورد لەگەڵ کەسانی گەنج دا.
06:25
And we suspect that this may help to explain
149
370000
3000
ئێمەش گومانمان کرد کە ئەمە یارمەتیمان بدات
06:28
why older people are better than younger people
150
373000
3000
بۆ ئەوەی تێبگەین بۆچی خەڵکانی بەتەمەن لە گەنجەکان سەرکەوتوترن
06:31
at solving hotly-charged emotional conflicts and debates.
151
376000
5000
لە چارەسەرکردنی ناکۆکی و مشتومڕە سۆزدارییەکاندا.
06:36
Older people can view injustice
152
381000
3000
خەڵکانی بەتەمەن دەتوانن نادادپەروەری
06:39
with compassion,
153
384000
2000
بە هاوسۆزییەوە ببینن
06:41
but not despair.
154
386000
3000
نەک بە نائومێدییەوە.
06:44
And all things being equal,
155
389000
2000
و کاتێ هەمو شتەکان یەکسانن
06:46
older people direct their cognitive resources,
156
391000
2000
کەسانی بەتەمەن سەرچاوە مەعریفییەکانیان
06:48
like attention and memory,
157
393000
2000
بۆ نمونە سەرنج و یادەوەری
06:50
to positive information more than negative.
158
395000
3000
زیاتر بەرەو زانیاری ئەرێنی دەگۆڕن وەک لە نەرێنی.
06:53
If we show older, middle-aged, younger people images,
159
398000
3000
ئەگەر ئێمە وێنە نیشانی کەسانی بەتەمەن، مامناوەند و گەنج بدەین
06:56
like the ones you see on the screen,
160
401000
3000
وەک ئەوانەی کە لەسەر شاشەکە دەیبینن
06:59
and we later ask them
161
404000
2000
و پاشان بپرسین
07:01
to recall all the images that they can,
162
406000
3000
کە کام وێنانە دەناسنەوە بیڵێن،
07:04
older people, but not younger people,
163
409000
3000
خەڵکانی بەتەمەن، نەک گەنجەکان،
07:07
remember more positive images
164
412000
2000
زیاتر وێنە ئەرێنییەکانیان لە بیرە
07:09
than negative images.
165
414000
2000
وەک لە وێنە نەرێنییەکان.
07:11
We've asked older and younger people
166
416000
2000
ئێمە پرسیارمان لە خەڵکە بەتەمەن و گەنجەکان کردووە
07:13
to view faces in laboratory studies,
167
418000
2000
کە لە تاقیگەی لێکۆڵینەوەدا
07:15
some frowning, some smiling.
168
420000
2000
بۆ دەموچاوە مۆن و دەم بەخەندەکان بگەڕێن.
07:17
Older people look toward the smiling faces
169
422000
3000
خەڵکە بەتەمەنەکە زیاتر بەرەو دەموچاوە دەم بەخەندەکاندا چون
07:20
and away from the frowning, angry faces.
170
425000
3000
و دورکەوتنەوە لە دەموچاوە مۆن و توڕەکانەوە.
07:23
In day-to-day life,
171
428000
2000
لە ژیانی رۆژانەدا
07:25
this translates into greater enjoyment
172
430000
2000
ئەمە دەگۆڕێت بۆ چێژێکی گەورەتر
07:27
and satisfaction.
173
432000
2000
و ئاسودەییەکی زیاتر.
07:31
But as social scientists, we continue to ask
174
436000
2000
بەڵام وەک زانای کۆمەڵایەتی، ئێمە بەردەوامین لە پرسیار کردن
07:33
about possible alternatives.
175
438000
2000
سەبارەت بە ئەلتەرناتیڤی مومکین.
07:35
We've said, well maybe older people
176
440000
2000
ئێمە وتومانە، باشە رەنگە خەڵکانی بەتەمەن
07:37
report more positive emotions
177
442000
2000
زیاتر باسی هەستی ئەرێنی دەکەن
07:39
because they're cognitively impaired.
178
444000
3000
چونکە لە روی مەعریفییەوە شێواون.
07:42
(Laughter)
179
447000
3000
-پێکەنین
07:45
We've said, could it be
180
450000
2000
ئێمە وتومانە، رەنگە
07:47
that positive emotions are simply easier to process than negative emotions,
181
452000
3000
لێکدانەوەی هەستە ئەرێنییەکان لە هەستە نەرێنییەکان ئاسانتر بێت
07:50
and so you switch to the positive emotions?
182
455000
3000
و بۆیە تۆ دەچیت بەرەوە هەستە ئەرێنییەکان؟
07:53
Maybe our neural centers in our brain
183
458000
2000
رەنگە ناوەندە دەمارییەکانی ناو مێشکمان
07:55
are degraded such
184
460000
2000
بەشێوەیەک بپوکێتەوە
07:57
that we're unable to process negative emotions anymore.
185
462000
3000
کە چیتر نەتوانین هەستە نەرێنییەکان لێکبدەینەوە.
08:00
But that's not the case.
186
465000
2000
بەڵام بابەتەکە لەمە جیاواز بو.
08:02
The most mentally sharp older adults
187
467000
3000
وریاترین کەسە بەتەمەنەکان
08:05
are the ones who show this positivity effect the most.
188
470000
4000
ئەو کەسانەن کە زۆرترینی ئەم کاریگەرییە ئەرێنییە دەردەبڕن.
08:09
And under conditions where it really matters,
189
474000
3000
و لە ژێر ئەو بارودۆخانەدا کە زۆر گرنگە
08:12
older people do process the negative information
190
477000
2000
کەسە بەتەمەنەکان زانیارییە نەرێنییەکان لێکدەدەنەوە
08:14
just as well as the positive information.
191
479000
3000
بە هەمان شێوەی زانیارییە ئەرێنییەکان.
08:17
So how can this be?
192
482000
3000
کەواتە ئەمە چۆن دەبێت؟
08:20
Well in our research,
193
485000
2000
ئێمە لە لێکۆڵینەوەکەماندا
08:22
we've found that these changes
194
487000
2000
بۆمان دەرکەوت کە ئەم گۆڕانکارییانە
08:24
are grounded fundamentally
195
489000
2000
بە شێوەیەکی بنەڕەتی بنیاد نراون
08:26
in the uniquely human ability to monitor time --
196
491000
3000
لە توانا بێوێنەکەی مرۆڤدا بۆ چاودێریکردنی کات -
08:29
not just clock time and calendar time,
197
494000
2000
نەک تەنیا کاتی کاتژمێر و کاتی رۆژمێر،
08:31
but lifetime.
198
496000
3000
بەڵکو کاتی ژیان.
08:34
And if there's a paradox of aging,
199
499000
2000
و ئەگەر دژ یەکێکی هەڵکشانی تەمەن هەبێت
08:36
it's that recognizing that we won't live forever
200
501000
3000
ئەوەیە کە تێگەیشتن لەوەی کە ئێمە هەتا هەتایە ناژین
08:39
changes our perspective on life
201
504000
2000
بە شێوەیەکی ئەرێنی
08:41
in positive ways.
202
506000
3000
گۆڕانکاری لە گۆشەنیگاماندا دەکات بەرامبەر ژیان.
08:44
When time horizons are long and nebulous,
203
509000
3000
کاتێ ئاسۆی کات درێژ و تەمومژاوییە
08:47
as they typically are in youth,
204
512000
2000
کە بە گشتی لە تەمەنی گەنجێتیدا بەو شێوەیەیە،
08:49
people are constantly preparing,
205
514000
3000
خەڵک بە شێوەیەکی بەردەوام خۆی ئامادە دەکات
08:52
trying to soak up all the information they possibly can,
206
517000
3000
و هەوڵ دەدات چەند دەتوانێت زانیارییەکانی بەکار بهێنێت
08:55
taking risks, exploring.
207
520000
2000
خۆی بخاتە مەترسییەوە و بە دوای شت دا بگەڕێت.
08:57
We might spend time with people we don't even like
208
522000
3000
رەنگە کات لەگەڵ ئەو کەسانەدا بەرینە سەر کە تەنانەت خۆشیشمان ناوێن
09:00
because it's somehow interesting.
209
525000
3000
لەبەر ئەوەی کە بەجۆرێک سەرنجڕاکێشە.
09:03
We might learn something unexpected.
210
528000
2000
رەنگە فێری شتێکی چاوەڕواننەکراو ببین.
09:05
(Laughter)
211
530000
2000
-پێکەنین
09:07
We go on blind dates.
212
532000
2000
دەچین بۆ ژوانی کوێرانە
09:09
(Laughter)
213
534000
2000
-پێکەنین
09:11
You know, after all,
214
536000
2000
دەزانیت، هەرچۆنێک بێت
09:13
if it doesn't work out, there's always tomorrow.
215
538000
3000
ئەگەر سەرکەوتوش نەبێت، سبەینێیەکی تر هەیە،
09:16
People over 50
216
541000
2000
کەسانی سەرو پەنجا ساڵ
09:18
don't go on blind dates.
217
543000
3000
ناچن بۆ ژوانی کوێرانە.
09:21
(Laughter)
218
546000
5000
-پێکەنین
09:26
As we age,
219
551000
2000
کاتێ تەمەنمان هەڵدەکشێت
09:28
our time horizons grow shorter
220
553000
2000
ئاسۆی کاتەکەمان کورتتر دەبێتەوە
09:30
and our goals change.
221
555000
3000
و ئامانجەکانمان دەگۆڕێن
09:33
When we recognize that we don't have all the time in the world,
222
558000
3000
کاتێ بۆمان دەردەکەوێت هەمو کاتی دنیامان بەدەستەوە نیە
09:36
we see our priorities most clearly.
223
561000
2000
ئەو کاتە بە شێوەیەکی رونتر ریزبەندییەکانمان دەبینین.
09:38
We take less notice of trivial matters.
224
563000
3000
ئیتر بابەتە لاوەکییەکان کەمتر لەبەرچاو دەگرین.
09:41
We savor life.
225
566000
2000
ژیان رزگار دەکەین.
09:43
We're more appreciative,
226
568000
2000
پێزانینمان زیاتر دەبێت
09:45
more open to reconciliation.
227
570000
3000
و کراوەتر دەبین بۆ ئاشتبونەوە.
09:48
We invest in more emotionally important parts of life,
228
573000
3000
وەبەرهێنان لە لایەنە گرنگەکانی سۆزدارییدا دەکەین
09:51
and life gets better,
229
576000
3000
و ژیان بەرەو باشتر دەچێت
09:54
so we're happier day-to-day.
230
579000
3000
بۆیە رۆژ بە رۆژ دڵخۆشتر دەبین.
09:57
But that same shift in perspective
231
582000
2000
بەڵام هەمان ئەم گۆڕانکارییە لە تێڕوانیندا
09:59
leads us to have less tolerance than ever
232
584000
3000
وامان لێ دەکات لە جاران کەمتر توانای دانبەخۆدا گرتنمان هەبێت
10:02
for injustice.
233
587000
2000
بەرامبەر نادادپەروەری.
10:04
By 2015,
234
589000
2000
بە هاتنی ٢٠١٥
10:06
there will be more people in the United States
235
591000
3000
ژمارەی ئەو کەسانەی ئەمریکا کە تەمەنیان
10:09
over the age of 60
236
594000
2000
لە ٦٠ ساڵ زیاترە، زۆرتر دەبێت
10:11
than under 15.
237
596000
3000
لە ژمارەی کەسانی خوار ١٥ ساڵ.
10:14
What will happen to societies
238
599000
2000
چی بەسەر ئەو کۆمەڵگایانەدا دێت
10:16
that are top-heavy with older people?
239
601000
3000
کە خەڵکە بەتەمەنەکەی زیاتر بێت؟
10:19
The numbers won't determine
240
604000
3000
ژمارەکان
10:22
the outcome.
241
607000
2000
ئەنجامەکە دیاری ناکەن.
10:24
Culture will.
242
609000
3000
کلتور دیاری دەکات.
10:27
If we invest in science and technology
243
612000
3000
ئەگەر ئێمە وەبەرهێنان لە زانست و تەکنەلۆجیادا بکەین
10:30
and find solutions for the real problems
244
615000
2000
و چارەسەر بۆ ئەو کێشە راستەقینانە بدۆزینەوە
10:32
that older people face
245
617000
3000
کە خەڵکە بەتەمەنەکە روبەڕوی دەبنەوە
10:35
and we capitalize
246
620000
2000
و ئەگەر سەرمایەگوزاری بکەین
10:37
on the very real strengths
247
622000
2000
لە لایەنە راستەقینە بەهێزەکانی
10:39
of older people,
248
624000
2000
خەڵکە بەتەمەنەکە
10:41
then added years of life
249
626000
2000
ئەو کاتە ساڵە زیادبووەکانی تەمەن
10:43
can dramatically improve quality of life
250
628000
3000
دەتوانێت بە شێوەیەکی دراماتیکی چۆنایەتی ژیان باشتر بکات
10:46
at all ages.
251
631000
2000
لە هەمو تەمەنەکاندا.
10:48
Societies with millions
252
633000
3000
ئەو کۆمەڵگایانەی کە ملیۆنەها
10:51
of talented, emotionally stable citizens
253
636000
2000
هاوڵاتی بەهرەمەند و لە روی دەرونییەوە سەقامگیری هەیە
10:53
who are healthier and better educated
254
638000
3000
کە تەندروستترن و پەروەردەیەکی باشتریان هەیە
10:56
than any generations before them,
255
641000
2000
بە بەراورد لە هەمو نەوەکانی پێش خۆیان،
10:58
armed with knowledge
256
643000
2000
کە بەو چەکی مەعریفەت چەکدارن
11:00
about the practical matters of life
257
645000
2000
کە تایبەتە بە مەسەلە کردارییەکانی ژیانەوە
11:02
and motivated
258
647000
2000
و هاندراون
11:04
to solve the big issues
259
649000
2000
کە کێشە گەورەکان چارەسەر بکەن
11:06
can be better societies
260
651000
3000
ئەو کۆمەڵگایانە دەتوانن ببنە کۆمەڵگای باشتر
11:09
than we have ever known.
261
654000
4000
لەو کۆمەڵگایانەی کە تا ئێستا بینیومانە.
11:13
My father, who is 92,
262
658000
3000
باوکم کە تەمەنی ٩٢ ساڵە
11:16
likes to say,
263
661000
2000
حەز دەکات بڵێت
11:18
"Let's stop talking only about
264
663000
2000
"با واز لەوە بهێنین کە تەنیا قسە لەسەر ئەوە بکەین
11:20
how to save the old folks
265
665000
2000
کە چۆن خەڵکە بە تەمەنەکان بپارێزین
11:22
and start talking about
266
667000
2000
و دەست بکەین بە قسەکردن
11:24
how to get them to save us all."
267
669000
4000
لەسەر ئەوەی کە چۆن وا بکەین بەتەمەنەکان هەمومان بپارێزن."
11:28
Thank you.
268
673000
2000
سوپاس
11:30
(Applause)
269
675000
2000
-چەپڵە
ABOUT THE SPEAKER
Laura Carstensen - PsychologistLaura Carstensen is the director of the Stanford Center on Longevity, and has extensively studied the effects on wellbeing of extended lifetimes.
Why you should listen
Dr. Carstensen is Professor of Psychology and Public Policy at Stanford University, where she is the founding director of the Stanford Center on Longevity, which explores innovative ways to solve the problems of people over 50 and improve the well-being of people of all ages. She is best known in academia for socioemotional selectivity theory, a life-span theory of motivation. She is also the author of A Long Bright Future: An Action Plan for a Lifetime of Happiness, Health, and Financial Security — an updated edition will be released in 2011.
Laura Carstensen | Speaker | TED.com