TEDSalon London Spring 2012
Georgette Mulheir: The tragedy of orphanages
جۆرجێت موڵهایەر: تراژیدیای هەتیوخانەکان
Filmed:
Readability: 4.7
862,164 views
هەتیوخانەکان هەم پارەیان زۆر تێ دەچێت و هەم دەبنە هۆی درووستکردنی نەخۆشی دەروونی و جەستەیی لە منداڵاندا-- ئەی کەواتە بۆچی ئەم ڕێژە زۆرر هەیە ؟ جۆرجێت موڵهایەر بە شێوەیەکی زۆرئازاردەر باس لە تراژیدیای ناو هەتیوخانەکان دەکات داوامان لی دەکەت کە ڕیشە کێشیان بکەین و شیوازی تر بدۆزینەوە بۆ خزمەتکردنی ئەو منداڵانەی کە پێویستیان بە هاوکارییە
Georgette Mulheir - CEO, Lumos
Georgette Mulheir is a pioneer for the movement to end child abuse in the form of orphanages. Full bio
Georgette Mulheir is a pioneer for the movement to end child abuse in the form of orphanages. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:17
Across Europe and Central Asia,
0
1144
2726
بە درێژایی ئەورروپا و ئاسیای ناوەڕاست
00:19
approximately one million children live in large
1
3870
2560
نزیکەی یەک ملیۆن منداڵ دەژین لە ناو
00:22
residential institutions, usually known as orphanages.
2
6430
4098
دامەزراوەی نیشتەجێ کردندا کە پێیان دەگوترێت هەتیوخانە
00:26
Most people imagine orphanages as a benign environment
3
10528
3058
زۆرینەی خەڵک وا بیر لە هەتیو خانە دەکەنەوە کە ژینگەیەک بێت
00:29
that care for children.
4
13586
1671
بۆ چاودێری کردنی منداڵان
00:31
Others know more about the living conditions there,
5
15257
3231
هەندێکی تریان زیاتر لەبارەی چۆنیەتی گوزەران کردنی ئەو شوێنەوە دەزانن
00:34
but still think they're a necessary evil.
6
18488
2452
بەس من هێشتا هەر وەک شوێنی شەیتابی تەماشای ئەو شوێنانە دەکەم
00:36
After all, where else would we put all of those children
7
20940
3397
هەرچۆنێک بێت، ئەی ئێمە ئەو هەموو منداڵە
00:40
who don't have any parents?
8
24337
2151
بێ دایک و باوکانە لە کوێ دا بنێین؟
00:42
But 60 years of research has demonstrated
9
26488
3467
لێکۆڵینەوەیەکی ٦٠ ساڵە ئەوەی نیشان داوە
00:45
that separating children from their families
10
29955
2256
کە جیا کردنەوەی منداڵان لە خێزانەکانیان
00:48
and placing them in large institutions
11
32211
2352
و ناردنیان بۆ دامەزراوەی گەوەرە گەورە
00:50
seriously harms their health and development,
12
34563
2840
بە تەواوەتی زیان بە تەندرووستی و گەشەکردنیان دەگەیەنێت
00:53
and this is particularly true for young babies.
13
37403
3482
ئەمش بە تایبەتی بە نیسبەت منداڵانی بچوکەوە ڕاستە
00:56
As we know, babies are born
14
40885
2144
وەک دەزانین، منداڵ کە لەدایک دەبێت
00:58
without their full muscle development,
15
43029
2760
هێشتا ماسولکەکانیان بە تەواوەتی گەشەی نەکردووە
01:01
and that includes the brain.
16
45789
1924
تەنەنانەت مێشکیشیان گەشەی نەکردووە
01:03
During the first three years of life, the brain grows
17
47713
2660
لە ماوەی سێ ساڵی یەکەمی تەمەنیاندا مێشکیان گەشە دەکات
01:06
to its full size, with most of that growth taking place
18
50373
2770
تاکو دەگاتە قەبارەی تەواوەتی، لەگەڵ ئەمانەشدا، زۆرینەی گەشە
01:09
in the first six months. The brain develops
19
53143
2620
لە شەش مانگی یەکەمدا ڕوو دەدات. مێشک گەشە دەکات
01:11
in response to experience and to stimulation.
20
55763
3226
بە گوێرەی ئەو ئەزموونە نوێیانەی کە منداڵەکە ڕوو بە ڕووی دەبێتەوە
01:14
Every time a young baby learns something new --
21
58989
3814
بۆ نمونە هەر کاتێک منداڵەکە شتێکی نوێ فێر دەبێت
01:18
to focus its eyes,
22
62803
1527
کاتێک بە چاوەکانی لە شتێک وورد دەبێتەوە
01:20
to mimic a movement or a facial expression,
23
64330
2993
کاتێک جوڵەیەک دەکات یان بە دەم و چاو شتێک دەردەبڕیت
01:23
to pick something up, to form a word or to sit up --
24
67323
3990
یان شتێک هەڵدەگرێتەوە، وشەیەک درووست دەکات یاخود هەڵدەستێ تە سەر پێ
01:27
new synaptic connections are being built in the brain.
25
71313
3577
لەو کاتانەدا، ڕایەڵەیەکی نوێ لە مێشکدا درووست دەبێت
01:30
New parents are astonished by the rapidity of this learning.
26
74890
4099
ئەوانەی کە تازە دەبنە دایک و باوک سەریان لە خێرایی ئەم فێربوونە سوڕماوە
01:34
They are quite rightly amazed and delighted by their children's cleverness.
27
78989
4908
بە تەواوی سەریان سوڕماوە و دڵخۆشن بە ژیری منداڵەکانیان
01:39
They communicate their delight to their children,
28
83897
2584
دڵخۆشییەکەیان بۆ منداڵەکانیان دەردەبڕن
01:42
who respond with smiles,
29
86481
1721
ئەوانیش بە زەردەخەنە و
01:44
and a desire to achieve more and to learn more.
30
88202
4402
ویستێکی زۆر زیاترەوە بۆ فێربوون وەڵامیان دەدەنەوە
01:48
This forming of the powerful attachment between child and parent
31
92604
3742
ئەم پەیوەندییە بەهێزەی نێوان باوان و منداڵەکانیان
01:52
provides the building blocks for physical, social,
32
96346
3211
دەبێتە بنەمای پێشکەوتنی جەستەیی و کۆمەڵایەتی و
01:55
language, cognitive and psychomotor development.
33
99557
3510
هەروەها گەشەی زمانەوانی و ڕۆشنبیری و هتد
01:58
It is the model for all future relationships with friends,
34
103067
4214
ئەوە بنەمای هەموو پەیوەندییەکانی داهاتووی نێوان هاوڕێکانە
02:03
with partners and with their own children.
35
107281
3241
لەگەڵ هاوڕێکانیان و لەگەڵ منداڵەکانیشیان
02:06
It happens so naturally in most families
36
110522
2416
ئەم گەشەیە زۆر بە شێوەیەکی سرووشتی لە زۆربەی خێزانەکاندا ڕوو دەدات
02:08
that we don't even notice it. Most of us are unaware
37
112938
3104
بە شیوەیەک کە تەنانەت ئاگادار نین، زۆر لە ئێمە بێ ئاگاین لە
02:11
of its importance to human development and, by extension,
38
116042
3430
گرنگی ئەو بابەتە لە گەشەی مرۆڤایەتیدا، هەروەها
02:15
to the development of a healthy society.
39
119472
2899
لە گەشەکردن بە کۆمەڵگایەکی تەندرووستدا
02:18
And it's only when it goes wrong that we start to realize
40
122371
2542
تەنها لەو کاتانەدا کە شتەکان باش نین
02:20
the importance of families to children.
41
124913
3009
هەست بە گرنگی منداڵ و خێزان دەکەین
02:23
In August, 1993, I had my first opportunity to witness
42
127922
3936
لە مانگی هەشتی ساڵی ١٩٩٣دا، دەرفەتی ئەوەم هەبوو کە بەچاوی خۆم
02:27
on a massive scale the impact on children
43
131858
4158
ئەو کاریگەرییە گەورەیە ببینم کە هەتیو خانە و غیابی دایک و باوک لەسەر منداڵانی درووست دەکات
02:31
of institutionalization and the absence of parenting.
44
136016
4403
ئەو کاریگەرییە گەورەیە ببینم کە هەتیو خانە و غیابی دایک و باوک لەسەر منداڵانی درووست دەکات
02:36
Those of us who remember the newspaper reports
45
140419
2437
ئەوانەمان کە ئەو ڕاپۆرتە ڕۆژنامەوانییەیەمان بە بیرە
02:38
that came out of Romania after the 1989 revolution
46
142856
3254
کە لە ڕۆمانیا لە دوای شۆڕشی ١٩٨٩دا نووسرابوو
02:42
will recall the horrors of the conditions in some of those institutions.
47
146110
4421
دیسان ترسەکانی ئەو باروودۆخەی ئەو سەردەمەمان بە مێشکدا دێت
02:46
I was asked to help the director of a large institution to
48
150531
2759
داوام لێ کرابوو کە هاوکاری بەڕێوبەری دامەزراوەیەکی گەورە بدەم
02:49
help prevent the separation of children from their families.
49
153290
3963
بۆ ڕێگری کردن لە جیابوونەوەی منداڵان لە باوانیان
02:53
Housing 550 babies, this was Ceausescu's show orphanage,
50
157253
4185
کە لەو دامەزراوەیەدا ٥٥٠ ساوای تێدا بوو، ناوی هەتیوخانەی "چاوچیسکیو" بوو
02:57
and so I'd been told the conditions were much better.
51
161438
2918
پێیان وتبووم کە باردۆخەکە زۆر لە پێشوو باشترە
03:00
Having worked with lots of young children, I expected
52
164356
2450
لەبەر ئەوەی لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە منداڵاندا پێشتر کارم کردبوو، چاوەڕێی ئەوە بووم
03:02
the institution to be a riot of noise,
53
166806
2616
کە دامەزراوەکە پڕ بێت لە دەنگە دەنگ
03:05
but it was as silent as a convent.
54
169422
1863
بەڵام هەر وەک پەرستگایەک بێ دەنگ بوو
03:07
It was hard to believe there were any children there at all,
55
171285
3446
گران بوو بڕوا بەوە بکەیت کە ئەو شوێنە منداڵی تیا بێت
03:10
yet the director showed me into room after room,
56
174731
2636
بەڕێوەبەرەکەش ژوور لەسەر ژوور نیشانی دەدام
03:13
each containing row upon row of cots,
57
177367
3015
هەمووی ڕەفەی چاکەت دانان بوو لەسەر یەکتری دانرا بوون
03:16
in each of which lay a child staring into space.
58
180382
6016
کە لە هەر یەکێکیاندا منداڵێکی تێدا پاڵکەوتبوو لە ئاسمانی دەڕوانی
03:22
In a room of 40 newborns, not one of them was crying.
59
186398
3650
لە ژوورێکدا کە ٤٠ منداڵی تازە لە دایکبووی تێدابوو، کەسیان نەدەگریان
03:25
Yet I could see soiled nappies, and I could see
60
190048
2039
بەڵام دایبی میزاویم دەبینی لەگەڵ
03:27
that some of the children were distressed,
61
192087
1572
بێزاری منداڵەکانیش
03:29
but the only noise was a low, continuous moan.
62
193659
3845
بەڵام تاکە دەنگێک کە ببیسترایە، تەنها دەنگێکی نزمی گریاناوی بوو
03:33
The head nurse told me proudly,
63
197504
2100
گەورەی سستەرەکان بە شانازییەوە پێی وتم
03:35
"You see, our children are very well-behaved."
64
199604
3221
ببینە منداڵەکانمان چەند ڕەوشت بەرزن
03:38
Over the next few days, I began to realize
65
202825
2743
دوای چەند ڕۆژێک بۆم دەرکەوت
03:41
that this quietness was not exceptional.
66
205568
2063
ئەو بێ دەنگییە حاڵەتێکی تایبەتی نەبوو
03:43
The newly admitted babies would cry for the first few hours,
67
207631
3773
ئەو منداڵانەی کە تازە لەدایکبوون بۆ چەند کاتژمێرێک دەگرین
03:47
but their demands were not met, and so eventually
68
211404
1989
بەڵام هیچ کام لە پێداویستییەکانیان بۆ جێ بە جێ نەدەکرا، بۆیە چیتر
03:49
they learned not to bother. Within a few days,
69
213393
2678
فێربوون کە کەس بێزار نەکەن، لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا
03:51
they were listless, lethargic, and staring into space
70
216071
3496
هیچ داواکارییەکیان نەدەما و بۆخۆیان لە ئاسمانیان دەڕوانی
03:55
like all the others.
71
219567
1826
وەک هەموو منداڵەکانی تر
03:57
Over the years, many people and news reports
72
221393
2917
لەماوەی ئەو ساڵانەدا، خەڵکانێکی زۆر و چەندین ڕاپۆرت
04:00
have blamed the personnel in the institutions
73
224310
2171
سەرزەنشتی بەڕیەبەرێتی ئەو دامەزراوەیەیان دەکرد
04:02
for the harm caused to the children, but often, one member
74
226481
2854
بۆ ئەو ئازارانەی کە بە منداڵانیان گەیاندووە، بەڵام زۆر جار یەک کارمەند
04:05
of staff is caring for 10, 20, and even 40 children.
75
229335
4567
لە ستافەکە ئاگاداری ١٠-٢٠ تەنانەت ٤٠ منداڵیش دەبوو
04:09
Hence they have no option but to implement a regimented program.
76
233902
4062
ئەوان جگە لە جێ بە جێ کردنی بەرنامە دانراوەکان هیچ شتێکی تر ناتوانن بکەن
04:13
The children must be woken at 7 and fed at 7:30.
77
237964
3875
منداڵەکان دەبێت کاتژمێر ٧ لە خەو هەڵبستێنرێن، ٧:٣٠ نانیان بدرێتێ
04:17
At 8, their nappies must be changed, so a staff member
78
241839
2512
لە کاتژمێر ٨ دا دەبێت دایبییەکانیان گۆڕدرابێت، کەواتە ئەندامانی ستافەکە
04:20
may have only 30 minutes to feed 10 or 20 children.
79
244351
3365
تەنها ٣٠ خولەکیان لەبەردەستدایە کە بۆ نان دان بە ١٠ بۆ ٢٠ منداڵ
04:23
If a child soils its nappy at 8:30, he will have to wait
80
247716
3696
ئەگەر دایبی یەکێک لە منداڵەکان پیس بێت لە کاتژمێر ٨:٣٠ دا، دەبێت چاوەڕێ بکات
04:27
several hours before it can be changed again.
81
251412
2959
بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێکی تر، تا وەکو جارێکی تر دایبییەکەی بگۆڕدرێت
04:30
The child's daily contact with another human being
82
254371
2649
پەیوەندی ڕۆژانەی منداڵان لەگەل مرۆڤی تردا
04:32
is reduced to a few hurried minutes of feeding and changing,
83
257020
4468
تەنها لە چەند خولەکێکی کەمدا خۆی دەبینێت وەک ئەوەی نانیان دەدرێتێ یان دەگۆڕدرێن
04:37
and otherwise their only stimulation is the ceiling,
84
261488
2900
ئەگینا تاکە شتێک کە دایم بتوانن بیبینن سەقفی ژوورەکەیە
04:40
the walls or the bars of their cots.
85
264388
4132
دیوارەکانە، یاخود عەلاگەی جل هەڵواسینەکانە
04:44
Since my first visit to Ceausescu's institution,
86
268520
2899
لە دوای یەکەم سەردانمەوە بۆ هەتیوخانەی چاوچیسکیو
04:47
I've seen hundreds of such places across 18 countries,
87
271419
3133
سەدان شوێنی ئاوهام لە نزیکەی ١٨ وڵاتی تردا بینیوە
04:50
from the Czech Republic to Sudan.
88
274552
2792
هەر لە جمهوری چیک-ەوە تا وەکو سودان
04:53
Across all of these diverse lands and cultures,
89
277344
2984
لە هەموو ئەو کلتور و شوێنە جیاوازانەدا
04:56
the institutions, and the child's journey through them,
90
280328
3297
هەتیوخانەکان، گوزەرانی منداڵان لەو شوێنانەدا
04:59
is depressingly similar.
91
283625
2593
بە شیوەیەکی بیزار کەر چون یەکن
05:02
Lack of stimulation often leads to self-stimulating behaviors
92
286218
3110
کەمی یاخود نەبوونی هاندان دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵان خۆیان خۆیان هانبدەن
05:05
like hand-flapping, rocking back and forth,
93
289328
2941
وەک یاری کردن بە دەستەکان ، یان لەخۆوە توڕەبوون و چاک بوونەوە
05:08
or aggression, and in some institutions, psychiatric drugs
94
292269
3811
یاخود دوژمنانە ڕەفتار دەکەن، هەروەها لە هەندێ دامەزراوەشدا هێورکەرەوەی دەرونی بەکاردەهێنرێت
05:11
are used to control the behavior of these children,
95
296080
2831
تا وەکو کۆنترۆڵی ڕەوشتی منداڵەکانی پێ بکەن
05:14
whilst in others, children are tied up to prevent them
96
298911
2201
لە کاتێکدا لە هەندێ هەتویخانەی تردا منداڵەکان دەبەستنەوە تا وەکو ڕێگەیان لێ بگرن
05:17
from harming themselves or others.
97
301112
2888
لەوەی ئازار بە خۆیان یان بە منداڵانی تری بگەیەنن
05:19
These children are quickly labeled as having disabilities
98
304000
2492
بە خێرایی ئەو منداڵانە بە نەخۆشی نەفسی هەژمار دەکرێن
05:22
and transferred to another institution for children with disabilities.
99
306492
3435
و دەگوێزرێنەوە بۆ ئەو دامەزراوەنی کە بۆ ئەو منداڵانەن کە نەخۆشی دەروونیان هەیە
05:25
Most of these children will never leave the institution again.
100
309927
4343
زۆربەی زۆری ئەو منداڵانە هەرگیز جارێکی تر لەو دامەزراوانە نایەنەوە دەرەوە
05:30
For those without disabilities, at age three,
101
314270
2663
ئەو منداڵانەش کە نەخۆشی دەروونیان نی یە، لە تەمەنی سێ ساڵیدا
05:32
they're transferred to another institution, and at age seven,
102
316933
2548
دەگوێزرێنەوە بۆ دامەزراوەیەکی تر، دواتریش لە ٧ ساڵیدا
05:35
to yet another. Segregated according to age and gender,
103
319481
3953
بۆ دانەیەکی تر، واتە دامەزراوەکان بەگوێرەی تەمەن و ڕەگەز جیاکراونەتەوە
05:39
they are arbitrarily separated from their siblings,
104
323434
2545
ئەوان بە بێ هیچ هۆکارێک لە خوشک و براکانیان جیا دەکرێنەوە
05:41
often without even a chance to say goodbye.
105
325979
3888
زۆربەی کات بە بێ ئەوەی تەنها دەرفەتی خواحافیزیشیان بردێتێ، جیا دەکرێنەوە
05:45
There's rarely enough to eat. They are often hungry.
106
329867
2778
زۆر بە دەگمەن هێندەی پێویستیان دەدەنێ کە بیخۆن، زۆربەی کاتەکان برسین
05:48
The older children bully the little ones. They learn to
107
332645
2710
منداڵە گەورەکان هەڕەشە لە بچوکترەکان دەکەن. ئەوان فێر بوون
05:51
survive. They learn to defend themselves, or they go under.
108
335355
3349
کە چۆن بە زیندویی بمێننەوە، فێر دەبن کە بەرگری لە خۆیان بکەن، ئەگەر نا ژێر دەکەون
05:54
When they leave the institution, they find it really difficult
109
338704
3560
کاتێ کە دامەزراوەکان جێ دەهێڵن زۆر گرانە بە لایانەوە کە
05:58
to cope and to integrate into society.
110
342264
3295
کە تێکەڵاوی کۆمەڵگا بن
06:01
In Moldova, young women raised in institutions
111
345559
3249
لە "مۆڵدۆڤا" ئافرەتی لاو کە لە هەتیو خانە گەورەکراون
06:04
are 10 times more likely to be trafficked than their peers,
112
348808
4008
دە بەرانبەری ئافرەتانی تر کاری خراپیان لەگەڵدا دەکرێت
06:08
and a Russian study found that two years after leaving institutions,
113
352816
4156
هەروەها لە ڕوسیا، لێکۆڵینەوەیەک دەری خستووە کە دوو ساڵ دوای جێ هێشتنی هەتیوخانەکان
06:12
young adults, 20 percent of them had a criminal record,
114
356972
4359
گەنجەکان ٪٢٠ یان تۆماری تاوانیان هەیە
06:17
14 percent were involved in prostitution,
115
361331
2856
لە ٪ ١٤ یان داوێن پیسیان کردووە
06:20
and 10 percent had taken their own lives.
116
364187
4564
و هەروەها ٪١٠ شیان خۆیان کوشتووە
06:24
But why are there so many orphans in Europe
117
368751
2881
بەڵام بۆچی ئەم هەموو بێ دایک و باوکە لە ئەوروپادا هەیە
06:27
when there hasn't been a great deal of war or disaster in recent years?
118
371632
3871
لە کاتێکدا کە شەڕ و کارەساتی گەورەی لەم ساڵانەی ڕابردوودا تێدا ڕووی نەداوە؟
06:31
In fact, more than 95 percent of these children have living parents,
119
375503
4584
لە ڕاستیدا، ٪٩٥ ی ئەو منداڵانە دایک و باکیان زیندوون
06:35
and societies tend to blame these parents
120
380087
1989
کۆمەڵگاش ئەو خێزانانە سەرزەنەشت دەکات
06:37
for abandoning these children, but research shows that
121
382076
2763
لەسەر ئەوەی کە منداڵەکانیان لە خۆیان مەحروم دەکەن، بەڵام لێکوڵینەوەکان ئەوەیان دەرخستووە
06:40
most parents want their children, and that the primary drivers
122
384839
3121
کە زۆربەی دایک و باوکان منداڵەکانی خۆیانیان دەوێ، بەڵام هۆکاری سەرەکی
06:43
behind institutionalization
123
387960
2319
لە پشت ناردنی منداڵان بۆ هەتیوخانەکان
06:46
are poverty, disability and ethnicity.
124
390279
4197
بریتییە لە فەقیری و نەخۆشی و دینداری
06:50
Many countries have not developed inclusive schools,
125
394476
3099
زۆربەی وڵاتان گرنگیان بە گشتگیر کردنی قوتابخانەکانیان نەداوە
06:53
and so even children with a very mild disability
126
397575
2704
هەر بۆیە تەنانەت ئەو منداڵانەش کە نەخؤشییەکی دەروونی ساکاریان هەیە
06:56
are sent away to a residential special school,
127
400279
2576
دەنێردرێنە قوتابخانەی نیشتەجێ کردنی تایبەت
06:58
at age six or seven.
128
402855
1808
لە تەمەنی شەش یان حەوت ساڵیدا
07:00
The institution may be hundreds of miles away from the family home.
129
404663
4134
کەلەوانەیە دامەزراوەکان سەدان میل لە ماڵی خۆیانەوە دوور بێت
07:04
If the family's poor, they find it difficult to visit,
130
408797
2724
ئەگەر خێزانەکان هەژار بن، کارێکی سەخت دەبێت کە سەردانی منداڵەکانیان بکەن
07:07
and gradually the relationship breaks down.
131
411521
4118
بۆیە پلە بە پلە ئەو پەیوەندییە خیزانییە نامێنێت
07:11
Behind each of the million children in institutions,
132
415639
3303
لە پشت هەر ملیۆنە منداڵێکەوە لەو دامەزراوانەدا
07:14
there is usually a story of parents who are desperate
133
418942
3754
هەمیشە چیرۆکێکی دایک و باوک هەیە کە تووشی نا ئومێدی بوون
07:18
and feel they've run out of options, like Natalia in Moldova,
134
422696
5110
و وا هەست دەکەن کە ئیتر هیچ هەڵبژاردنێکیان لە بەردەستدا نەماوە،
وەک (ناتالیا) لە مۆڵدۆڤا
وەک (ناتالیا) لە مۆڵدۆڤا
07:23
who only had enough money to feed her baby,
135
427806
2393
کە تەنها هێندەی پارە هەبوو کە نانی پێ بدات بە منداڵەکەی
07:26
and so had to send her older son to the institution;
136
430199
3184
بۆیە دەبوایە کە کوڕە گەورەترەکەی بنێرێت بۆ هەتیوخانە
07:29
or Desi, in Bulgaria, who looked after her four children
137
433383
3040
یاخود (دێزی) لە بولگاریا، کە ئاگای لە هەر چوار منداڵەکەی دەبوو و بەخێوی دەکردن
07:32
at home until her husband died,
138
436423
2629
لە ماڵەکەی خۆیدا، تا ئەو کاتەی کە مێردەکەی مرد
07:34
but then she had to go out to work full time,
139
439052
2243
دوای ئەوە دەبوایە بچێتە دەرەوە بۆ کار کردن
07:37
and with no support, felt she had no option
140
441295
2147
هیچ پاڵنەرێکیشی نەبوو، هەستی دەکرد کە هیچ هەڵبژاردنی تری لە بەردەستدا نی یە
07:39
but to place a child with disabilities in an institution;
141
443442
3832
تەنها ئەوە نەبێت کە منداڵێکیان بنێرێتە یەکێک لەو دامەزراوانەی کە چاودێری دەروونی منداڵان دەکەن
07:43
or the countless young girls too terrified to tell their parents
142
447274
3154
یاخود ئە ڕێژە لە ڕادە بە دەرەی کچان کە زۆر لەوە دەترسن کە بە باوانیان بڵێن
07:46
they're pregnant, who leave their babies in a hospital;
143
450428
3586
کە ئەوان دوو گیانن، و منداڵەکانیان لە نەخۆشخانە جێ دەهێڵن
07:49
or the new parents, the young couple who have
144
454014
2732
یاخود دایک و باوکە تازەکان، دووانە لاوەکان کە
07:52
just found out that their firstborn child has a disability,
145
456746
4506
تازە بۆیان دەرکەوتووە کە یەکەمین منداڵیان نوقسانی هەیە
07:57
and instead of being provided with positive messages
146
461252
3055
لە بری ئەوەی شتێکی دڵخۆشکەریان پێ بگات
08:00
about their child's potential, are told by the doctors,
147
464307
2847
لەبارەی دۆخی منداڵەکانیانەوە، دکتۆرەکانیان پێیان دەڵێن؛
08:03
"Forget her, leave her in the institution,
148
467154
3056
لەبیری کەن، لە هەتیوخانەیەک جێی بهێڵن
08:06
go home and make a healthy one."
149
470210
3520
بڕۆنەوە ماڵەوە و منداڵێکی تەندرووستی تر درووست بکەن
08:09
This state of affairs is neither necessary nor is it inevitable.
150
473730
3532
ئەمە نە پێویستە و هەروەها نە ئەوەیە بڵێین کە هەر دەبێت بکرێت
08:13
Every child has the right to a family, deserves
151
477262
3127
هەموو منداڵێک مافی ئەوەی هەیە لە خێزاندا بێت، شایەنی ئەوەیە
08:16
and needs a family, and children are amazingly resilient.
152
480389
3831
و پیویستی بەوەیە کە خێزانی هەبێت، هەموو منداڵیک کاردانەوەیەکی سەرسوڕهێنەری تێدایە
08:20
We find that if we get them out of institutions and into loving
153
484220
2682
ئێمە دەتوانین ئەوەیان تێدا بەدی بکەین کاتێک کە لەو دامەزراوانە دەریان بهێنین و بیانگێڕینەوە بۆ ناو ئەو خۆشەویستیەی
08:22
families early on, they recover their developmental delays,
154
486902
3521
کە پێشتر لە خێزانەکەیدا هەبووە، دواکەوتنی گەشەکردنیشیان چاک دەبێتەوە
08:26
and go on to lead normal, happy lives.
155
490423
3043
نەردەوام دەبن لەسەر ژیانێکی ئاسایی و خۆش
08:29
It's also much cheaper to provide support to families
156
493466
3561
زۆر هەرزانتریشی تێ دەچێت کە پێداویستی بۆ خێزانەکان دابین بکەیت
08:32
than it is to provide institutions.
157
497027
2519
وەک لەوەی کە بۆ دامەزراوەکانی دابین بکەیت
08:35
One study suggests that a family support service
158
499546
3196
لێکۆڵینەوەیەک پێشنیاری ئەوەی کردووە کە دامەزراندنی یەکەی هاوکاری کردنی خێزان
08:38
costs 10 percent of an institutional placement,
159
502742
2908
نزیکەی ٪١٠ ی دامەزراندی هەتیوخانەیەکی تی دەچێت
08:41
whilst good quality foster care
160
505650
2264
لە کاتێکدا کە ئەگەر بە کوالیتی زۆر باشیش خزمەتیان بکەن
08:43
costs usually about 30 percent.
161
507914
2992
هێشتا ٪٣٠ ئەو بڕەی تێ دەچێت کە لە دامەزراوەکاندا خەرج دەکرێت
08:46
If we spend less on these children but on the right services,
162
510906
3048
ئەگەر بڕێکی کەمتریش لەوە لە منداڵاندا خەرج بکەین ، بەلام لە خزمەتگوزارییەکی دروستدا
08:49
we can take the savings and reinvest them in high quality
163
513954
3952
دەتوانین بڕێکی لێ پاشەکەوت بکەین و دووبارە بەکاریان بهێنینەوە تا وەکو بە کوالیتییەکی باش
08:53
residential care for those few children with extremely complex needs.
164
517906
4649
خزمەتی ئەو منداڵانەی پی بکەین کە خاوەن پێداویستی زۆر تایبەتن
08:58
Across Europe, a movement is growing to shift the focus
165
522555
4537
لە سەرانسەری ئەوروپا، بزوتنەوەیەک لە گەشەدایە کە کە گرنگی دەدات
09:02
and transfer the resources from large institutions
166
527092
2836
بە گۆڕینی ئەو دامەزراوە گەورانەی کە
09:05
that provide poor quality care to community-based services
167
529928
3960
کوالیتییەکی نزمیان هەیە لە خزمەتکردنی منداڵان و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکاندا
09:09
that protect children from harm and allow them to develop
168
533888
2725
هەروەها منداڵان دەپارێزن و ڕێگەیان بۆ خۆشدەکەن کە گەشە بکەن
09:12
to their full potential. When I first started to work in Romania
169
536613
3827
تاکو دەگەنە باشترین ئاستی گەشە، کاتێک کە لە ڕۆمانیا دەت بەکار بووم
09:16
nearly 20 years ago, there were 200,000 children living
170
540440
3776
نزیکەی ٢٠ ساڵ لەمەوبەر، لەێ ٢٠٠،٠٠٠ منداڵ
09:20
in institutions, and more entering every day.
171
544216
3561
لەو دامەزراوەیەدا دەژیان، وە ڕۆژانە زیاتر و زیاتریشی بۆ دەهات
09:23
Now, there are less than 10,000, and
172
547777
2311
ئێستا لە ١٠،٠٠٠ کەمترن، هەروەها
09:25
family support services are provided across the country.
173
550088
3448
یەکەی خزمەتگوزاری خێزانی لە سەرانسەری وڵاتەکەدا دامەزراوە
09:29
In Moldova, despite extreme poverty and the terrible effects
174
553536
3786
لە مۆڵدۆڤا، سەرەڕای ئەو هەژارییە و ئەو کاریگەرییە نا لەبارەی
09:33
of the global financial crisis, the numbers of children
175
557322
2992
قەیرانی ئابووری جیهانی، ژمارەی منداڵان
09:36
in institutions has reduced by more than 50 percent
176
560314
2784
لە هەتیوخانەکاندا نزیکەی ٪٥٠ کەمی کردووە
09:38
in the last five years, and the resources are being
177
563098
3216
لە ٥ ساڵی ڕابردوودا، لەگەڵ ئەوەی کە سەرچاوە داراییەکان
09:42
redistributed to family support services and inclusive schools.
178
566314
4653
تەرخان کرانەوە بۆ خزمەتکردنی خێزان و درووست کردنی قوتابخانەی گشتگیر
09:46
Many countries have developed national action plans for change.
179
570967
3230
زۆر لە وڵاتان گۆڕانکاریان لە پلانی نیشتیمانی خۆیاندا کرد
09:50
The European Commission and other major donors
180
574197
2521
کۆمیشنی ئەوروپا و دەسەڵاتدارانی تریش
09:52
are finding ways to divert money from institutions
181
576718
3480
بۆ ڕیگەیەک دەگەڕێن کە پارە لە دامەزراوەکان بکێشنەوە و
09:56
towards family support, empowering communities
182
580198
2996
لە هاوکاری خێزانیدا سەرفی بکەن، وا لە کۆمەڵگا بکرێت
09:59
to look after their own children.
183
583194
2729
کە خۆیان چاودێری منداڵەکانی خۆیان بکەن
10:01
But there is still much to be done to end the systematic
184
585923
2803
بەڵام هێشتا زۆر شت ماوە کە بکرێت بۆ کۆتایی هێنان بە بە سیستم کردن و
10:04
institutionalization of children.
185
588726
2368
بە دامەزراوە کردنی مندالان
10:06
Awareness-raising is required at every level of society.
186
591094
3069
لە هەموو ئاستێکی کۆمەڵگادا پێویستمان بە وریا کەرەوە هەیە
10:10
People need to know the harm that institutions cause to children,
187
594163
3524
خەڵکی دەبێت بزانن کە دامەزراوەکان چەندە ئازار بە منداڵان دەگەیەنن
10:13
and the better alternatives that exist.
188
597687
2960
هەروەها باشترین بەدیل بۆ نەناردنی منداڵەکانیان بۆ هەتیوخانەش دەبێت بزانن
10:16
If we know people who are planning to support orphanages,
189
600647
2964
ئەگەر خەڵکانێک دەناسن کە لە بەرنامەیاندایە کە پاڵپشتی هەتیوخانە بکەن
10:19
we should convince them to support family services instead.
190
603611
4042
دابێت بڕوای ئەوەیان لا درووست بکەین کە باشترە "پشتگیری یەکەی هاوکاری خێزانی "بکەن
10:23
Together, this is the one form of child abuse
191
607653
3262
پێکەوە، ئەمە یەکێک شیوەیەکە لە خراپ بەکارهێنانی منداڵان
10:26
that we could eradicate in our lifetime.
192
610915
2864
کە دەتوانین تا لە ژیانداین ڕیشەکێشی بکەین
10:29
Thank you. (Applause)
193
613779
2592
سوپاس
10:32
(Applause)
194
616371
4000
چەپڵە لێدان
ABOUT THE SPEAKER
Georgette Mulheir - CEO, LumosGeorgette Mulheir is a pioneer for the movement to end child abuse in the form of orphanages.
Why you should listen
We know that the early years of a person's life are critical for social and cognitive development, and that the adults present during that time have a strong influence on this growth -- so why is it so common for society to separate child and parent? Why are 1 million children across Europe and Central Asia living in large orphanages, which are harmful to their health and psyches? Georgette Mulheir wants to put an end to this practice. She works tirelessly as the CEO of Lumos, an NGO founded by JK Rowling dedicated to ending worldwide systematic institutionalization. For the past 20 years Mulheir has worked primarily in Central and Eastern Europe to shift resources away from orphanages and toward alternate family services, such as foster care and day support. Since she started working in Romania in 1993, the landscape there has improved dramatically -- from 200,000 children in orphanages to 20,000.
Georgette Mulheir | Speaker | TED.com