TEDGlobal 2005
Jimmy Wales: The birth of Wikipedia
جیمی واڵز لەبارەی دروست بونی ویکیپیدیاوە دەدوێت
Filmed:
Readability: 4.2
1,381,290 views
جیمی واڵز باس لەوە دەکات کە چۆن تیمی گەورەی خۆبەخشی ئامادە کردووە، پڕۆگرامی تایبەتی داونەتێ تا وەکو گەشە بە ویکیپیدیا بکەن و چاودێری بکەن. کە ئەویش ئینسایکلۆپیدیایەکی خۆ ڕیکخەر و خۆ ڕاستکەرەوەی بێ کۆتاییە
Jimmy Wales - Founder of Wikipedia
With a vision for a free online encyclopedia, Wales assembled legions of volunteer contributors, gave them tools for collaborating, and created the self-organizing, self-correcting, ever-expanding, multilingual encyclopedia of the future. Full bio
With a vision for a free online encyclopedia, Wales assembled legions of volunteer contributors, gave them tools for collaborating, and created the self-organizing, self-correcting, ever-expanding, multilingual encyclopedia of the future. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:25
In 1962, Charles Van Doren, who was later a senior editor of Britannica,
0
0
4000
لە ساڵی ١٩٦٢، (چارس ڤان دۆرن) کە سەرۆکی ئەو کاتەی ئینسایکلۆپێدیای بریتانیکا بوو
00:29
said the ideal encyclopedia should be radical -- it should stop being safe.
1
4000
4000
وتی دەبێت ئینسایکلۆپێدیاکان لەبەردەستی خەڵکیدا بن و نابێت بپارێزرێن
00:33
But if you know anything about the history of Britannica since 1962,
2
8000
3000
بەڵام ئەگەر هەر شتێک دەزانن دەربارەی مێژووی ئینسایکلۆپێدیای بریتانیکا لە ساڵی ١٩٦٢ وە
00:36
it was anything but radical:
3
11000
2000
هەموو شتێک بوو، بەس ڕادیکاڵ نەبوو
00:38
still a very completely safe, stodgy type of encyclopedia.
4
13000
5000
تا ئێستاش هەر لەبەەدەستی خەڵکی دا نی یەو جۆرێکی تایبەتە لە ئینسایکلۆپێدیا
00:43
Wikipedia, on the other hand, begins with a very radical idea,
5
18000
5000
لە لایەکی ترەوە ویکیپێدیا بە بیرۆکەیەکی زۆر ڕادیکاڵییەوە دامەزرا
00:48
and that's for all of us to imagine a world
6
23000
2000
ئەمەش توانای بیرکردنەوەمان پێ دەبەخشێت لەو جیهانەی
00:50
in which every single person on the planet
7
25000
2000
کە هەموو تاکێک لەسەر ئەم هەسارەیە
00:52
is given free access to the sum of all human knowledge.
8
27000
3000
توانای ئەوەی پێ بەخشراوە کە سوود لە هەموو زانیارییەکان وەربگرێت کە مرۆڤایەتی پێی گەیشتووە
00:55
And that's what we're doing. So Wikipedia --
9
30000
2000
ئێمەش وا دەکەین، بۆیە ویکیپیدیا
00:58
you just saw the little demonstration of it --
10
33000
2000
ئێوە بە تەنها چەند زانیارییەکی کەمتان نیشان درا
01:00
it's a freely licensed encyclopedia. It's written by thousands of volunteers
11
35000
4000
ئینسایکلۆپێدیایەکی ڕێگەپێدراوی ئازادە،، کە لە لایەن هەزاران خۆ بەخشەوە ئامادە کراوە
01:04
all over the world in many, many languages.
12
39000
2000
لە ناوچە جیاجیاکانی دونیا، بە زمانی هەمەجۆر
01:06
It's written using Wiki software --
13
41000
2000
ئەو زانیارییانەش بە پڕۆگرامی " ویکی " نوسراونەتەوە
01:08
which is the type of software he just demonstrated
14
43000
3000
ئەو بەرنامەیەیە کە کەمێک لەمەوبەر نیشانتان درا
01:11
-- so anyone can quickly edit and save,
15
46000
2000
کەواتە دەکرێت بە خێرایی دەسکاری زانیارییەکان بکرێت و خەزن بکرێت
01:13
and it goes live on the Internet immediately.
16
48000
3000
ڕاستەوخۆش لە ئینتەرنێت بڵاودەکرێتەوە
01:16
And everything about Wikipedia is managed by virtually an all-volunteer staff.
17
51000
5000
هەموو ئەمانەش لە ویکیپێدیا لە لایەن گروپێکی خۆ بەخشەوە بەڕیوە دەبرێت
01:21
So when Yochai is talking about new methods of organization,
18
56000
4000
بۆیە کاتێک کە "یوشای" سەبارەت بە ڕیکخراوێکی نوێ دەدوێت
01:25
he's exactly describing Wikipedia. And what I'm going to do today
19
60000
4000
ئەو "ویکیپیدیا" بە تەواوی دەناسێنێت، و ئەوەی ئێمەش ئەمڕۆ دەیکەین
01:29
is tell you a little bit more about how it really works on the inside.
20
64000
4000
بریتیە لە باسکردنی زیاتر سەبارەت بەوەی کە چۆن کاروبارەکان دەکەن
01:33
So Wikipedia's owned by the Wikimedia Foundation, which I founded,
21
68000
5000
کەواتە ویکیپیدیا دەزگای "ویکی میدیا" خاوەنیەتی، کە من دروستم کردوە
01:38
a nonprofit organization. And our goal, the core aim of the Wikimedia Foundation,
22
73000
5000
ڕیخراوێکی قازانج نەویستە، ناوەڕۆکی ئامانجمان لە دەزگای ویکی میدیا
01:43
is to get a free encyclopedia to every single person on the planet.
23
78000
3000
بریتیە لە پێشکەش کردنی ئینسایکلۆپیدیایەکی خۆڕایی بۆ هەموو تاکێک لەسەر ئەم زەوییە
01:46
And so if you think about what that means,
24
81000
2000
ئەگەر بشڵێن ئاخۆ ئەمە واتای چی یە
01:48
it means a lot more than just building a cool website.
25
83000
3000
ئەم کارە زۆر لە درووست کردنی وێب سایتێکی ئەلیکترۆنی جوان زیاترە
01:51
We're really interested in all the issues of the digital divide, poverty worldwide,
26
86000
4000
لە ڕاستیدا ئێمە گرنگییەکی زۆرمان بە داباشکردنی دیجیتاڵی و هەژاری لە سەرتاسەری جیهان دا داوە
01:55
empowering people everywhere to have the information that they need
27
90000
4000
ئەو توانایەشمان داوەتە هەموو کەس لە هەموو جێیەک کە بتوانن ئەو زانیارییانەیان دەست بکەوێت کە پێویستیانە
01:59
to make good decisions.
28
94000
1000
تاکو بتوانن بڕیاری ڕاست و باش بدەن.
02:00
And so we're going to have to do a lot of work that goes beyond just the Internet.
29
95000
4000
هەربۆیە بە نیازین کە کارەکانمان لەودویو سنووری ئینتەرنێتیشەوە بکەین
02:04
And so that's a big part of why we've chosen the free licensing model,
30
99000
4000
بەشێکی مەزنی ئەو هۆکارەی کە ئێمە زانیارییەکان بە خۆڕایی دەگەیەنینە خەڵکئ
02:08
because that empowers local entrepreneurs --
31
103000
2000
ئەوەیە کە بازرنگانە ناوخۆییەکانمان بەهێز دەکات
02:10
or anyone who wants to, can take our content
32
105000
2000
یان هەرکەسێکی تر کە ئارەزووی زانیاری هەبێت دەتوانێت بابەتەکانی ئێمە بەرێت
02:12
and do anything they like with it -- you can copy it, redistribute it
33
107000
4000
وە ئەوەی پێدەکات کە دەیەویت، دەتوانێت کۆپی بکات و دوبارە بڵاوی بکاتەوە
02:16
and you can do it commercially or non-commercially.
34
111000
2000
دەتوانیت بۆ بازرگانی یاخود بۆ کاری تایبەت بەکاری بهێنیت
02:18
So there's a lot of opportunities that are going to arise around Wikipedia
35
113000
4000
کەواتە ویکیپێدیا دەرفەتی زۆری خستۆتە بەردەم خەڵکی
02:22
all over the world.
36
117000
2000
لە سەرانسەری جیهاندا.
02:24
We're funded by donations from the public,
37
119000
2000
ئێمە بە پارەی خەڵکی بەڕیوە دەچین
02:26
and one of the more interesting things about that
38
121000
3000
وە یاکێک لە شتە سەرنج ڕاکێشەکان سەبارەت بەوە بریتییە لەوەی
02:29
is how little money it actually takes to run Wikipedia.
39
124000
3000
کە چۆن بڕێک پارە وەرگیراوە بۆ بە کارخستنی ویکیپیدیا
02:32
So Yochai showed you the graph of what the cost of a printing press was.
40
127000
5000
پێشتر "یوشای" نیشانی دان کە بڕی تێچوونی چاپەمەنییەکان چەندە
02:37
And I'm going to tell you what the cost of Wikipedia is,
41
132000
4000
منیش پێتان دەڵێم کە خەرجی ویکیپێدیا چەندە
02:41
but first I'll show you how big it is.
42
136000
2000
بەڵام پێشتر گەورەیی ویکیپێدیاتان نیشان دەدەم
02:43
So we've got over 600,000 articles in English.
43
138000
4000
زیاتر لە ٦٠٠ هەزار بابەتمان هەیە بە ئینگلیزی
02:47
We've got two million total articles across many, many different languages.
44
142000
4000
بە گشتی ٢ ملیۆن بابەتی جیاوازمان بە چەندین زمانی جیاواز هەیە
02:51
The biggest languages are German, Japanese, French --
45
146000
3000
گەورەترین زمانەکان بریتین لە ئەڵمانی و یابانی و فەڕەنسی
02:54
all the Western European languages are quite big.
46
149000
4000
هەموو زمانەکانی ئەوروپای ڕۆژئاوا زۆر بەکارهاتوون
02:58
But only around one-third of all of our traffic to our web
47
153000
3000
لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا یەک لەسەر سێی بەکارهێنەرەکانمان
03:01
clusters to the English Wikipedia,
48
156000
2000
ویکیپێدیای ئینگلیزی بەکار دەهێنن
03:03
which is surprising to a lot of people.
49
158000
2000
.ئەمەش لای خەڵكێکی زۆر جێگەی تێ ڕامانە
03:05
A lot of people think in a very English-centric way on the Internet,
50
160000
4000
بیرکردنەوەی تەسکی خەڵکی، زمانی ئینگلیزی کردۆتە زمانی ئینتەرنێت
03:09
but for us, we're truly global. We're in many, many languages.
51
164000
3000
بەڵام ئێمە ، بەڕاستی ئێمە جیهانیین. ئێمە زۆر زۆر زمانی جیاواز بەکار دەهێنین
03:13
How popular we've gotten to be -- we're a top 50 website
52
168000
3000
ئەوەتا ناوبانگمان زۆرە-- ئێمە یەکێکن لە ٥٠ وێب سایتە یەکەمینەکان
03:16
and we're more popular than the New York Times.
53
171000
2000
ئێمە زۆر لە " نیو یۆرک تایمز" بەناوبانگترین
03:18
So this is where we get to Yochai's discussion.
54
173000
4000
با لێرەشەوە بچینەوە سەر ئەو بابەتەی کە " یۆشای" باسی لێ دەکرد
03:23
This shows the growth of Wikipedia -- we're the blue line there --
55
178000
3000
ئەمە گەشەی ویکیپیدیا دەردەخات. ئێمە ئەو هێڵە شینەین
03:26
and then this is the New York Times over there.
56
181000
3000
ئەوەشیان "نیوێۆرک تایمزە" لەوێ
03:29
And what's interesting about this is the New York Times website is a huge,
57
184000
3000
ئەوەی کە جێی سەرەنج بێت ئەوەیە کە ماڵپەڕی ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز زۆر گەورەیە
03:32
enormous corporate operation with -- I have no idea how many hundreds of employees.
58
187000
4000
ئەرک و کردەوەیەکی زۆریان هەیە-- ناشزانم کە ئاخۆ چەند سەد کارمەندیان هەیە
03:36
We have exactly one employee,
59
191000
3000
ئێمە تەنها یەک کارمەندمان هەیە
03:39
and that employee is our lead software developer.
60
194000
3000
ئەم کارمەندەش بەڕێوبەری پێشخستنی بەرنامەکانمانە
03:42
And he's only been our employee since January 2005,
61
197000
3000
کە تەنها لە کانونی دوەمی ساڵی ٢٠٠٥ وە دامەزراوە
03:45
all the other growth before that.
62
200000
2000
کە پێش ئەو بەروارەش گەشەی زۆری بەخۆوە بینیوە
03:47
So the servers are managed by a rag-tag band of volunteers;
63
202000
3000
کەواتە، خزمەتگوزاریەکان کۆمەڵێکی پەرش و بڵاو لە خۆبەخش بەڕێوەی دەبەن
03:50
all the editing is done by volunteers.
64
205000
2000
هەموو دەسکاری کردنی بابەتەکان لە لایەن خۆ بەخشەکانەوە دەکرێت
03:52
And the way that we're organized
65
207000
2000
ئەو شیوازەش کە ئێمەی بەم شیوەیە ڕیک خستووە
03:54
is not like any traditional organization you can imagine.
66
209000
3000
وەکو هیچ شێوازێکی باوی ڕێکخستن نی یە کە بتوانن بیری لێ بکەنەوە
03:57
People are always asking, "Well, who's in charge of this?"
67
212000
2000
خەڵکی هەموو جارێک دەپرسن : باشە، کێ لەم ماڵپەڕە بەرپرسیارە؟،
03:59
or "Who does that?" And the answer is: anybody who wants to pitch in.
68
214000
5000
یاخود '' کێ ئەمە دەکات؟'' وەڵامەکەش : هەرکەسێکە کە بیەوێت بەشداری بکات
04:04
It's a very unusual and chaotic thing.
69
219000
3000
ئەمەش شێوازێکی دەگمەنە
04:07
We've got over 90 servers now in three locations.
70
222000
3000
ئێمە زیاتر لە ٩٠ سێرڤەرمان لە ٣ ناوچەدا هەیە
04:10
These are managed by volunteer system administrators who are online.
71
225000
4000
کە ئەمانەش لە لایەن چەند بەڕێوبەرێکی سیستمەوە بەڕیوە دەبرێن کە خۆ بەخشانە لە ڕێی ئینتەرنێتەوە کار دەکەن
04:14
I can go online any time of the day or night
72
229000
3000
دەتوانم هەرساتێک بمەوێت بچمە سەر تۆڕی ئینتەرنێت، شەو بێت یان ڕۆژ
04:17
and see eight to 10 people waiting for me
73
232000
4000
وە دەبینم هەشت بۆ دە کەس چاوەڕێم دەکەن
04:21
to ask a question or something, anything about the servers.
74
236000
4000
بۆ ئەوەی پرسیار بکەن یان شتێک، هەر شتێک سەبارەت بە خزمەت گوزاریەکان
04:25
You could never afford to do this in a company.
75
240000
2000
.هەرگیز ناتوانیت ئەم شێوازە کارە لە کۆمپانیاکاندا بکەیت
04:27
You could never afford to have a standby crew of people
76
242000
4000
هەرگیز ناتوانیت "تیمێکی ئامادە" لە خەڵکی ئامادە بکەیت
04:31
24 hours a day and do what we're doing at Wikipedia.
77
246000
4000
بیست و چوارکاتژمێر لە ڕۆژێکدا کار بکەن وەک ئەوەی کە ئێمە دەیکەین لە ویکیپیدیا
04:35
So we're doing around 1.4 billion page views monthly,
78
250000
3000
ئێمە مانگانە خزمەتی نزیکەی ملیارێک و چوارسەد ملێۆن بینەری ماڵپەرەکەمان دەکەین
04:38
so it's really gotten to be a huge thing.
79
253000
3000
کەواتە ئەمە شتێکی زۆر گەورەیە
04:41
And everything is managed by the volunteers.
80
256000
2000
وە هەموو شتێک خۆبەخشەکان رێکی دەخەن
04:43
And the total monthly cost for our bandwidth is about 5,000 dollars.
81
258000
5000
وە کۆی گشتی مانگانە بۆ گوزەرانی ماڵپەڕەکەمان نزیکەی ٥ هەزار دۆلارە
04:48
And that's essentially our main cost.
82
263000
2000
ئەمە بە تەواوی خەرجی سەرەکیمانە
04:50
We could actually do without the employee. We actually --
83
265000
3000
لە تواناماندایە بە بێ کارمەندیش کار بکەین، لە ڕاستیدا ئێمە
04:53
we hired Brian because he was working part-time for two years
84
268000
3000
هەستاین بە دامەزراندنی "برایان" چونکە ماوەی ٢ ساڵ بوو کە بە شێوازی شەفت کاری دەکرد
04:56
and full-time at Wikipedia,
85
271000
2000
ئێمەش کاری بەردەواممان لە ویکیپێدیا پێ دا
04:58
so we actually hired him so he could get a life and go to the movies sometimes.
86
273000
4000
ئیمە دامان مەزراند تاکو بتوانێت بژێوی ژیانی دابین بکات و جارو بارەش بچێت بۆ سینەما
05:03
So the big question when you've got this really chaotic organization is,
87
278000
3000
کەواتە پرسیارە گەورەکە ئەوەیە کاتێک دامەزراوەیەکی ئاوهات هەبێت ئەوەیە
05:06
why isn't it all rubbish? Why is the website as good as it is?
88
281000
4000
بۆچی بێ نرخ نی یە؟، بۆچی ماڵپەرەکە هێندە باشە؟
05:10
First of all, how good is it? Well, it's pretty good. It isn't perfect,
89
285000
3000
یەکەم شت، تا چ ڕادەیەک باشە؟ زۆر باشە، بەڵام زۆر نایاب نی یە
05:13
but it's much, much better than you would expect,
90
288000
3000
بەڵام زۆر باشترە لەوەی کە چاوەڕێی بکەن
05:16
given our completely chaotic model.
91
291000
2000
.تەواوی ئەو شتانەی ویستومانە تێیدایە
05:18
So when you saw him make a ridiculous edit to the page about me,
92
293000
3000
بۆیە کە دەبینین ئەو قسەیەکی ناشرین لە وێب سایتەکەدا بە من دەڵێت
05:21
you think, oh, this is obviously just going to degenerate into rubbish.
93
296000
4000
وا دەزانن کە ئیتر وێب سایتەکە وەک تەنەکە خۆڵێک بێ نرخ دەبێت
05:25
But when we've seen quality tests -- and there haven't been enough of these yet
94
300000
4000
بەڵام کە بە تاقی کردنەوەی کوالیتی دا دەڕوات- کە تا ئێستا لەو بارەیەوە زۆر ئەنجام نەدراوە
05:29
and I'm really encouraging people to do more,
95
304000
2000
من هانی خەڵک زۆر دەدەم تاکو کاری زیاتری بۆ بکەن
05:31
comparing Wikipedia to traditional things -- we win hands down.
96
306000
4000
ئەگەر بەراوردێک بکەین لە نێوان ویکیپیدیاو شتە باوەکان- ئێمە دەیبەینەوە
05:35
So a German magazine compared German Wikipedia,
97
310000
3000
کاتێک کە گۆڤارێکی ئەڵمانی هەستا بە بەراورد کردنی ویکیپێدیای ئەڵمانی
05:38
which is really much, much smaller than English,
98
313000
3000
کە زۆر زۆر لە ویکیپێدیای ئینگلیزی بچوکترە
05:41
to Microsoft Encarta and to Brockhaus Multimedia,
99
316000
4000
بە "مایکرۆسۆفت ئینکارتا" و "بروکهاوس مەڵتیمێدیا"،
05:45
and we won across the board.
100
320000
2000
لەوەشدا بردمانەوە
05:47
They hired experts to come and look at articles and compare the quality,
101
322000
3000
پسپۆڕیان دانا بۆ ئەوەی بەسەر بابەتەکەدا بچنەوە و بەراوردی کوالیتییەکان بکەن
05:50
and we were very pleased with that result.
102
325000
3000
ئێمەش بەو ئەنجامە زۆر دڵخۆش بووین
05:53
So a lot of people have heard about the Wikipedia Bush-Kerry controversy.
103
328000
4000
زۆرێک لە خەڵکی مشت و مڕەکەی بوش-کیری ویکیپێدیایان بیست
05:57
The media has covered this somewhat extensively.
104
332000
4000
ڕاگەیاندنەکان ئەم بابەتەیان بە تەواوی داپۆشی
06:01
It started out with an article in Red Herring.
105
336000
3000
بە بابەتێک دەستی پێکرد کە لە "ڕێد هێرین" بڵاو کرایەوە
06:04
The reporters called me up and they -- I mean, I have to say
106
339000
3000
ڕۆژنامە نوسەکان پەیوەندیان پیوە کردم و وتیان، مەبەستم لەوەیە، دەبێت بیڵێم
06:07
they spelled my name right, but they really wanted to say,
107
342000
5000
ناوەکەیان بە ڕاستی نوسی بووم بەڵام بەڕاستی دەیانویست بڵێن
06:12
the Bush-Kerry election is so contentious,
108
347000
2000
کە هەڵبژاردنەکەی بۆش-کیری زۆر شەڕەنگێزانەیە
06:14
it's tearing apart the Wikipedia community. And so they quote me as saying,
109
349000
4000
و ئەمە دەبێتە هۆی پارچە پارچەکردنی ویکیپێدیا. و نوسیبوویان کە من وتومە
06:18
"They're the most contentious in the history of Wikipedia."
110
353000
3000
ئەم هەڵبژاردنەی بوش-کیری شەڕەنگێزانە ترین کردارە لە مێژووی ویکیپێدیادا
06:21
What I actually said is, they're not contentious at all.
111
356000
2000
کە خۆم لە ڕاستیدا وتبووم کە ئەوە بە هیچ جۆرێک شەڕەنگێزانە نی یە
06:23
So it's a slight misquote. (Laughter) The articles were edited quite heavily.
112
358000
6000
ئەوە تەنها مێشولەیەکی هیچە (پێکەنین)، بابەتەکان بە شێوەیەکی زۆر بڵاو کرانەوە
06:29
And it is true that we did have to lock the articles on a couple of occasions.
113
364000
3000
لە ڕاستیشدا ناچار بووین کە چەند جارێک بابەتەکان دابخەین
06:32
Time magazine recently reported that
114
367000
3000
گۆڤاری تایم لەم دواییانەدا وتی کە
06:35
"Extreme action sometimes has to be taken,
115
370000
3000
پێویستە هەندێک جار کرداری ترسناک ئەنجام بدەین
06:38
and Wales locked the entries on Kerry and Bush for most of 2004."
116
373000
5000
واڵز هەستا بە داخستنی بابەتی کێری و بوش لە ساڵی ٢٠٠٤ دا""
06:43
This came after I told the reporter that we had to lock it for --
117
378000
4000
ئەمە دوای ئەوە هات کە ڕۆژنامە نوسەکەم ئاگادار کردەوە کە دەبێت
06:47
occasionally a little bit here and there.
118
382000
2000
جار و بار ئەم بابەتە دابخەین
06:49
So the truth in general is that the kinds of controversies
119
384000
3000
کەواتە ڕاستییەکە ئەوەیە کە هەندێک جار ئەو جۆرە مشت و مڕانە
06:52
that you would probably think we have within the Wikipedia community
120
387000
4000
کە ئێوە پێدەچێت وابزانن ئێمە لە ناو ویکیپێدیادا ڕووبەڕووی دەبینەوە
06:56
are not really controversies at all.
121
391000
2000
.هەرگیز شەڕەنگێزانە نین
06:58
Articles on controversial topics are edited a lot,
122
393000
3000
بابەت لەسەر سەردێڕە شەڕەنگێزەکان زۆر دادەنرێت
07:01
but they don't cause much controversy within the community.
123
396000
3000
.بەڵام زۆر ناکۆکی دروست ناکات لە کۆمەڵگای ویکیپیدیادا
07:04
And the reason for this is that most people understand the need for neutrality.
124
399000
5000
هۆکاری ئەوەی کە ناکۆکی درووست نابێت ئەوەیە کە
زۆرینەی خەڵکی تێگەیشتوون لە زەرورییەتی بێلایەنی
زۆرینەی خەڵکی تێگەیشتوون لە زەرورییەتی بێلایەنی
07:11
The real struggle is not between the right and the left --
125
406000
4000
ململانێ ڕاستەقینەکە لە نێوان ڕاست و چەپدا نی یە
---
---
07:15
that's where most people assume --
126
410000
2000
کە زۆربەی خەڵکی وا دەزانێت لەوێدایە
--
--
07:17
but it's between the party of the thoughtful and the party of the jerks.
127
412000
3000
.بەڵکو ململانێکە لە نێوان کۆمەڵێک بیرمەند و کۆمەڵێک نەزاندایە
07:20
And no side of the political spectrum has a monopoly on either of those qualities.
128
415000
4000
هیچ لایەنێکی سیاسیش هەڵگری هیچ کام لەو خاسیەتانە نین
07:24
The actual truth about the specific Bush-Kerry incident
129
419000
4000
ڕاستی ڕوداوەکەی بوش-کیری
07:28
is that the Bush-Kerry articles
130
423000
2000
کە بابەتەکەی بوش-کیری
07:30
were locked less than one percent of the time in 2004,
131
425000
3000
بۆماوەی ٪١ ی ساڵئ ٢٠٠٤ داخرا
07:33
and it wasn't because they were contentious;
132
428000
2000
لەبەر ئەوەش نەبوو کە شەڕەنگێزانە بێت
07:35
it was just because there was routine vandalism --
133
430000
3000
تەنها لەبەر ئەوە بوو کە ناکۆکییەکی ڕۆتینی هەبوو
07:38
which happens sometimes even on stage, people --
134
433000
4000
کە هەندێک جار تەنانەت لەسەر شانۆش ڕوو دەدات، خەڵکی
07:42
sometimes even reporters have reported to me that they vandalize Wikipedia
135
437000
3000
هەندێک جار تەنانەت ڕۆژنامە نوسەکانیش پێم دەڵێن کە ویکیپیدیا وێران دەکەن
07:45
and were amazed that it was fixed so quickly.
136
440000
3000
و سەریان سوڕ دەمێنێت لەوەی کە چەند خێرا چاک دەکرێنەوە.
07:48
And I said -- you know, I always say, please don't do that; that's not a good thing.
137
443000
4000
منیش پێم وتن-- دەزانن، من بەردەوام دەڵیم، تکایە ئەم کارە مەکەن، ئەمە شتێکی باش نییە
07:52
So how do we do this?
138
447000
2000
کەواتە چۆن ئەمە بکەین؟
07:54
How do we manage the quality control?
139
449000
2000
چۆن کوالیتی کۆنترۆڵ بەڕێوە بەرین؟
07:56
How does it work?
140
451000
3000
چۆن سەرکەوتوو دەبێت؟
07:59
So there's a few elements,
141
454000
3000
کەواتە هەندێک بنەڕەت هەیە
08:02
mostly social policies and some elements of the software.
142
457000
3000
کە زیاتر شتی کۆمەڵایەتی سیاسی و پڕۆگرامن
08:05
So the biggest and the most important thing is our neutral point-of-view policy.
143
460000
4000
مەزنترین شت سیاسەتی دیدی بێ لایەنی ئێمەیە
08:09
This is something that I set down from the very beginning,
144
464000
3000
ئەمەش ئەو شتەبوو کە هەر لە سەرەتای دامەزراندنەوە چەسپاندم
08:12
as a core principle of the community that's completely not debatable.
145
467000
4000
وەک بنچینەیەکی سەرەکی کارەکە، کە نابێت گفتوگۆشی لەسەر بکرێت
08:16
It's a social concept of cooperation,
146
471000
3000
ئەم ماڵپەڕە ماڵپەڕێکی هاوکاری کۆمەڵایەتییە
08:19
so we don't talk a lot about truth and objectivity.
147
474000
4000
کەواتە ئێمە زۆر قسە ناکەین دەربارەی ڕاستییەکان
08:23
The reason for this is if we say we're only going to write the "truth" about some topic,
148
478000
4000
هۆکارەکەش ئەوەیە کە ئەگەر ئێمە بڵێین تەنها " ڕاستییەکان" دەڵێین لەبارەی ناونیشانێکی دیاریکراوەوە
08:27
that doesn't do us a damn bit of good of figuring out what to write,
149
482000
3000
نابێتە هۆکاری ئەوەی کە بۆمان دەربکەوێت کە چی بنوسین باشە
08:30
because I don't agree with you about what's the truth.
150
485000
2000
چونکە لەوانەیە ئەوەی تۆ بە ڕاستی دەزانیت من پێی ڕازی نەبم
08:32
But we have this jargon term of neutrality,
151
487000
3000
بەڵام ئەم زاراوەیەمان هەیە، زاراوەی بێلایەنی
08:35
which has its own long history within the community,
152
490000
2000
کە مێژویەکی درێژی هەیە لەناو کۆمەڵگای ویکیپێدیادا
08:37
which basically says, any time there's a controversial issue,
153
492000
4000
کە دەڵێن، لە هەموو کاتێکدا بابەتێکی ناکۆک هەیە
08:41
Wikipedia itself should not take a stand on the issue.
154
496000
3000
ویکیپیدیا خۆشی بۆی نییە لەیەنگری هیچ لایەنێک بکات.
08:44
We should merely report on what reputable parties have said about it.
155
499000
3000
تەنها لەسەرمانە ئەوە بڵاو بکەینەوە کە لایەنێک چی دەڵێت
08:47
So this neutrality policy is really important for us,
156
502000
3000
ئەم سیاسەتی بێ لایەنییە بەلای ئێمەوە زۆر گرنگە
08:50
because it empowers a community that is very diverse
157
505000
4000
چونکە ئەمە کۆمەڵگایەکی فرە چەشن وا لێ دەکات
08:54
to come together and actually get some work done.
158
509000
2000
کە پێکەوە ڕیک بکەون و کارێک بکەن
08:56
So we have very diverse contributors in terms of political, religious,
159
511000
3000
ئێمە بەشدار بووی زۆر جیاوازمان هەن لە ڕووی سیاسەت و دین و
08:59
cultural backgrounds.
160
514000
2000
کلتورەوە
09:01
By having this firm neutrality policy,
161
516000
2000
بە پشتگیری ئەم سیاسەتی بێلایەنەییە
09:03
which is non-negotiable from the beginning,
162
518000
2000
کە هەر لە سەرەتاوە سیاسەتی بنچینەییمان بووە
09:05
we ensure that people can work together
163
520000
2000
گرنتی ئەوە دەکەین کە خەڵکی دەتوانن پێکەوە کار بکەن
09:07
and that the entries don't become simply a war
164
522000
2000
بابەتەکانیشمان نابنە هۆکاری درووست بوونی جەنگ
09:09
back and forth between the left and the right.
165
524000
3000
.و توند و تیژی لە نێوان ڕاست و چەپەکاندا
09:12
If you engage in that type of behavior,
166
527000
2000
ئەگەر تۆ لەم جۆرە کارکردنەدا دەستت هەبێت
09:14
you'll be asked to leave the community.
167
529000
2000
داوات لێ دەکرێت کە کۆمەڵگای ویکیپێدیا بەجێ بهێڵیت
09:17
So real-time peer review.
168
532000
2000
.کەواتە کاتی جددیمان داناوە بۆ پێداچوونەوەی بابەتەکان
09:19
Every single change on the site goes to the recent changes page.
169
534000
3000
هەر گۆڕانێکی ساکار لە ماڵپەردا بکرێت دەچێتە ناو
لاپەڕەی " دەسکاری کراوە نوێیەکان"ەوە
لاپەڕەی " دەسکاری کراوە نوێیەکان"ەوە
09:22
So as soon as he made his change, it went to the recent changes page.
170
537000
3000
کەواتە تەنها بەو گۆڕانەی کە ڕودەدات دەچێتە ناو لاپەڕەکەوە، کە تازە کرایەوە لەم دوایەدا
09:25
That recent changes page was also fed into IRC channel,
171
540000
4000
ئەم لاپەڕەی " دەسکاری کراوە نوێیەکان" یش دەچیتە بەشێکی تر کە پێی دەگوترێت : ئای-ئاڕ-سی
09:29
which is an Internet chat channel
172
544000
2000
کە ئەمەش کەناڵێکی چاتە لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت
09:31
that people are monitoring with various software tools.
173
546000
2000
کە خەڵکی چاودێری دەکەن لە ڕێگەی کۆمەڵە بەرنامەیەکی هەمە جۆر
09:35
And people can get RSS feeds --
174
550000
2000
خەڵکی دەتوانن دەسکاری کراوە نوێیەکانیان لەسەر
تۆڕی "ئاڕ- سی - سی" دەستبکەوێت
تۆڕی "ئاڕ- سی - سی" دەستبکەوێت
09:37
they can get e-mail notifications of changes.
175
552000
3000
دەتوانن لەکاتی هەر گۆڕانکارییەکدا، بە ئیمەیڵ ئاگادار بکرێنەوە
09:40
And then users can set up their own personal watch list.
176
555000
2000
بەکارەینەران دەتوانن خۆیان یەکەیەکی چاودێری بۆخۆیان دابنێن
09:42
So my page is on quite a few volunteers' watch lists,
177
557000
3000
کەواتە ماڵپەڕەکەم لەلایەن چەند چاودێرێکی خۆبەخشەوە بەڕێوە دەچێت
09:45
because it is sometimes vandalized.
178
560000
2000
چونکە هەندێک جار ڕوبەڕوی وێران کردن دەبێتەوە
09:49
And therefore, what happens is someone will notice the change very quickly,
179
564000
4000
بەم ڕێگایەش، هەر گۆڕانکارییەک لە ناوەڕۆکەکەدا ڕوو بدات، زۆر بە خێرایی کەسێک لێی بە ئاگا دەبێتەوە
09:53
and then they'll just simply revert the change.
180
568000
4000
ئەوانیش بە گۆڕانکارییەکەدا دەچنەوە.
09:57
There's a new pages feed, for example,
181
572000
2000
پەیجی " لەپەڕە نوێ یەکان" هەیە. بۆ نمونە
09:59
so you can go to a certain page of Wikipedia
182
574000
2000
دەتوانیت بچیتە سەر پەڕە نوێ یەکان
10:01
and see every new page as it's created.
183
576000
2000
.دەبینیت کە چەندەها پەڕەی نوێ درووست کراون
10:03
This is really important, because a lot of new pages that get created
184
578000
2000
بەڕاستی ئەمە زۆر گرنە جونکە زۆرێک لە پەڕە تازەکان کە دروست دەکرێت
10:05
are just garbage that have to be deleted, you know, ASDFASDF.
185
580000
3000
تەنها زیادەیەکە کە دەبێت لا ببریت، دەزانن، پیتی یەک بەدوای یەکی
بێ واتایە
بێ واتایە
10:08
But also that's some of the most interesting and fun things at Wikipedia,
186
583000
3000
لەگەڵ ئەمانەشدا، هەندیک خۆشترین و سەرەنج ڕاکێشترین شتەکانی ویکیپێدیا
10:11
some of the new articles.
187
586000
2000
.لەو بابەتە تازانەدان
10:13
People will start an article on some interesting topic,
188
588000
2000
خەڵکی دەست دەکەن بە نوسینی بابەتێکی نوێ لەبارەی شتێکەوە
10:15
other people will find that intriguing
189
590000
2000
وە کەسانی تر ئەوە بە سەرنج ڕاکێش دەزانن
10:17
and jump in and help and make it much better.
190
592000
2000
خێرا دەچن هاوکاری دەکەن و بابەتەکە باشتر دەکەن
10:19
So we do have edits by anonymous users,
191
594000
2000
بۆیە بڵاوکراوەمان هەیە بەهۆی بەکارهێنەری نادیارەوە
10:21
which is one of the most controversial and intriguing things about Wikipedia.
192
596000
4000
کە سەرەنج ڕاکێشترین شتە لە ویکیپێدیاو جێگەی مشتو مڕە.
10:25
So Chris was able to do his change -- he didn't have to log in or anything;
193
600000
4000
کریس دەیتوانی گؤرانکاری لە ماڵپەڕەکەدا بکات، پێویستی نەدەکرد ببێتە ئەندام لە ماڵپەڕەکەدا
10:29
he just went on the website and made a change.
194
604000
3000
تەنها دە چووە ناو مەڵپەرەکە و گۆڕانکارییەکانی ئەنجام دەدا.
10:32
But it turns out that only about 18 percent of all the edits to the website
195
607000
3000
بەڵام دواتر دەرکەوت کە لە سەدا ١٨ ی هەموو بڵاوکراوەکان لەسەر ماڵپەرەکەیە
10:35
are done by anonymous users.
196
610000
2000
خاوەنەکەی نادیار بوو
10:37
And that's a really important thing to understand,
197
612000
2000
گرنگترین شت بۆ تێگەیشتن لەمە
10:39
is that the vast majority of the edits that go on on the website
198
614000
3000
ئەوەیە کە زۆربەی زۆری ئەو بڵاوکراوانە کە دێت بۆ ماڵپەرەکە
10:42
are from a very close-knit community of maybe 600 to 1,000 people
199
617000
4000
لە لایەن کۆمەڵێک کەسی پەیوەست بە کۆمەڵگای ویکیپێدیاوە دەنێردرێن،
کە ٦٠٠ بۆ ١٠٠٠ کەسن
کە ٦٠٠ بۆ ١٠٠٠ کەسن
10:46
who are in constant communication.
200
621000
2000
.ئەوانەی کە لە پەیوەندیەکی بەردەوامدان
10:48
And we have over 40 IRC channels, 40 mailing lists.
201
623000
2000
.وە زیاتر لە ٤٠ کەناڵی ئەی-ئاڕ-سی و ٤٠ لیستی ئیمەیڵمان هەیە
10:50
All these people know each other. They communicate; we have offline meetings.
202
625000
4000
هەموو ئەم خەڵکانە یەکتری دەناسن و پەیوەندی بەیەکەوە دەکەن: کوبونەوەی دەرەوەشمان هەیە
10:54
These are the people who are doing the bulk of the site,
203
629000
2000
گەورەترین کارەکانی ئەم ماڵپەڕە لەلایەن ئەمانەوە دەکرێت
10:56
and they are, in a sense, semi-professionals at what they're doing,
204
631000
5000
ئەوان وەک جۆرە پسپؤرێکیان لێ هاتووە لەو کارانەی کە دەیکەن
11:01
that the standards we set for ourselves are equal to or higher than
205
636000
4000
ئەو پێوانانەی کە خۆمان بۆ خۆمانمان دانا، یەکسان یاخود زیاترە
11:05
professional standards of quality.
206
640000
2000
.لە پێوانەی شارەزایی و کوالیتی
11:07
We don't always meet those standards,
207
642000
2000
بەردەوام ناگەین بەو پیوانانە
11:09
but that's what we're striving for.
208
644000
2000
.بەڵام بۆ ئەوە هەول دەدەین
11:11
And so that tight community is who really cares for the site,
209
646000
3000
کەواتە ئەو کۆمەڵگا تۆکمەیە گرنگی دەدات بەو ماڵپەرە،
11:14
and these are some of the smartest people I've ever met.
210
649000
2000
.ئەوانە زیرەکترین کەسەکانن کە لە ژیانمدا بینیبێتمن
11:16
Of course, it's my job to say that, but it's actually true.
211
651000
2000
.بە دڵنیاییەوە دەبێت هەر وا بڵێم، بەڵام لە ڕستیدا هەر وان
11:18
The type of people who were drawn to writing an encyclopedia for fun
212
653000
4000
ئەو کەسانەی کە هەر بۆخۆشی خۆیان دەیانەوێت ئینسایکلۆپێدیا بنوسن
11:22
tend to be pretty smart people. (Laughter)
213
657000
2000
دەرکەوت کە کەسانی زۆر زیرەکن. (پێکەنین)،
11:25
The tools and the software: there's lots of tools that allow us --
214
660000
2000
پڕۆگرام و بەرنامەکان: زۆر پڕۆگرام گەن کە دەتوانین لە ڕێگەیانەوە
11:27
allow us, meaning the community -- to self-monitor and to monitor all the work.
215
662000
4000
.دەتوانین لە ڕێگەیانەوە، مەبەستم کۆمەڵگاکەمانە--کە چاودێری هەموو کارەکان بکەین
11:31
This is an example of a page history on "flat earth,"
216
666000
2000
ئەمە نمونەیەکی لاپەڕەیەکی مێژووە سەبارەت بە " زەوی تەخت" ،
11:33
and you can see some changes that were made.
217
668000
3000
.دەبینن کە چەند گۆڕانکارییەک تێیدا ڕووی داوە
11:36
What's nice about this page is you can immediately take a look at this
218
671000
3000
ئەوەی لێرەدا گرنگە ئەوەیە کە دەتوانیت بە خێرایی لە گۆڕانکارییەکە بڕوانیت
11:39
and see, oh OK, I understand now.
219
674000
2000
دەبینیت کە گۆڕانکارییەکان باشن، ئێستا بەدڵمن.
11:41
When somebody goes and looks at -- they see that someone,
220
676000
3000
کاتێک کەسێک دەڕوات و سەیر دەکات ، دەبینێت کە کەسێک
11:44
an anonymous IP number, made an edit to my page --
221
679000
2000
ناونیشانی ئەنتەرنێتێکی نادیار، لە ماڵپەڕەکەمدا گۆڕانکارییەکی کرد
11:46
that sounds suspicious -- who is this person? Somebody looks at it --
222
681000
3000
ئەمەش جێی گومانە--،کێیە ئەم کەسە؟ کەسێک سەیردەکات
11:49
they can immediately see highlighted in red all of the changes that took place,
223
684000
4000
دەتوانن یەکسەر کە هەموو گۆڕانکارییەکان ببین کە بە ڕەنگی سور دیاری دەکرێن
11:53
to see, OK, well, these words have changed, things like this.
224
688000
4000
دەبینن کە باشە ،ئەم وشانە گۆڕاون ، شتێ لەم بابەتە
11:57
So that's one tool that we can use to very quickly monitor the history of a page.
225
692000
5000
ئەمە یەکێکە لەو ئامێرانەی کە دەتوانین بۆ چاودێری کردنی خێرای مێژووی هەر پەڕەیەک
12:02
Another thing that we do within the community
226
697000
3000
شتێکی تر کە ئێمە لە کۆمەڵگاکەمندا دەیکەین
12:05
is we leave everything very open-ended.
227
700000
3000
ئەوەیە کە هەموو شتێک بەکراوەی بەجێ دەهێڵین
12:08
Most of the social rules and the methods of work
228
703000
4000
زۆربەی یاسا کۆمەڵایەتیەکان و شێوازەکانی کار کردن
12:12
are left completely open-ended in the software.
229
707000
2000
.زۆر بە کراوەی بەجێ دەهێڵرێت لە بەرنامەکەدا
12:14
All of that stuff is just on Wiki pages.
230
709000
2000
.ئەم جۆرە کارکردنە تەنها لە ماڵپەڕی ویکیپێدیادا هەیە
12:16
And so there's nothing in the software that enforces the rules.
231
711000
3000
.کەواتە هیچ شتێکی تێدا نی یە کە یاسات بەسەردا بسەپێنێت
12:19
The example I've got up here is a Votes For Deletion page.
232
714000
3000
ئەم نمونەیەی کە لێرە هەمە دەنگدانە بۆ سڕینەوەی پەڕەیەک
12:23
So, I mentioned earlier, people type ASDFASDF --
233
718000
3000
باشە، پێشتر ئاماژەم پێکرد، کەخەڵکی پیتی بێ مانا بڵاو دەکەنەوە
12:26
it needs to be deleted. Cases like that, the administrators just delete it.
234
721000
3000
.بۆ دەبێت بسڕدرێنەوە، لە باریکی ئاوهادا، چاودێرەکان بە سادەیی دەیانسڕنەوە
12:29
There's no reason to have a big argument about it.
235
724000
2000
پێویست ناکات کە گفتوگۆیەکی زۆری لەبارەوە بکرێت
12:31
But you can imagine there's a lot of other areas where the question is,
236
726000
4000
بەڵام دەتوانن بیر لەو بابەتانەی تر بکەنەوە کە دادەنرێن، پرسیارەکە ئەوەیە کە
12:35
is this notable enough to go in an encyclopedia?
237
730000
2000
ئایا ئەم بابەتە هێندە باشە کە بخرێتە ئینسایکلۆپێدیاوە؟
12:37
Is the information verifiable? Is it a hoax? Is it true? Is it what?
238
732000
4000
ئایا ئەم زانیاریانە جێگەی متمانەن؟ ئایا فێڵن؟
ئایا ڕاستن ؟ چین؟
ئایا ڕاستن ؟ چین؟
12:41
So we needed a social method for figuring out the answer to this.
239
736000
3000
بۆیە پێویستمان بە شێوازێکی کۆمەڵایەتی بوو بۆ دەسکەوتنی وەڵامێک
12:44
And so the method that arose organically within the community
240
739000
3000
هەربۆیە ڕیگەیەکی کاریگەر، کە ڕاستەوخۆ بەناو کۆمەڵگاکەدا بڵاو دەبێتەوە
12:47
is the Votes For Deletion page.
241
742000
2000
.دەنگ دانە بۆ سڕینەوەی پەڕە
12:49
And in the particular example we have here, it's a film,
242
744000
2000
وە لەم نمونەیەدا کە لێرەدا هەمانە، ئەمە فلیمە،
12:51
"Twisted Issues," and the first person says,
243
746000
2000
فیلیمی " تویستد ئیشیو"، کەسی یەکەم دەڵێت
12:53
"Now this is supposedly a film. It fails the Google test miserably."
244
748000
4000
دڵنیا نیم ئەمە فیلم بێت، ئەمە لە تاقیکردنەوەی گوگڵدا دەرنەچووە
12:57
The Google test is, you look in Google and see if it's there,
245
752000
3000
تاقیکردنەوەی گۆگڵ ئەوەیە، سەیری گۆگڵ دەکەیت تا بزانیت فیلمی وا بوونی هەیە،
13:00
because if something's not even in Google, it probably doesn't exist at all.
246
755000
4000
چونکە ئەگەر شتێک لە گۆگڵدا نەبێت، ئەگەری ئەوە هەیە لە بنچینەوە ئەو شتە هەر نەبێت
13:04
It's not a perfect rule, but it's a nice starting point for quick research.
247
759000
4000
ئەمە یاسایەکی نمونەیی نییە، بەڵام سەرەتایەکی باشە بۆ گەڕانی خێرا
13:09
So somebody says, "Delete it, please. Delete it -- it's not notable."
248
764000
3000
کەواتە کەسێک دەڵێت : بیسڕەوە تکایە بیسڕەوە، شتی وا هەر نی یە
13:12
And then somebody says, "Wait, wait, wait, wait, I found it.
249
767000
2000
پاشان کەسێکیتر دەڵێت : بۆستە بۆستە من دۆزیمەوە
13:14
I found it in a book, 'Film Threat Video Guide:
250
769000
2000
لە کتێبێکدا دۆزیمەوە، "ڕێنیشاندەری فلیمێکی ڤیدێوی؛
13:16
the 20 Underground Films You Must See.'"
251
771000
2000
کە بە ناوی "٢٠ فیلمەکەی ژێر زەوی ژێر زەوی کە دەبێت تەماشایان بکەن"ەوەیە
13:18
Oh, OK. So the next persons says, "Clean it up."
252
773000
2000
ئۆه، باشە، کەسی دواتر ئەڵێت بیسڕنەوە
13:20
Somebody says, "I've found it on IMDB. Keep, keep, keep."
253
775000
4000
کەسێکیتر دەڵێت : من لە "ئای-ئێم-دی-بی" دۆزیمەوە، مەیسڕنەوە--
13:24
And what's interesting about this is that the software is --
254
779000
3000
ئەوەی سەرنج ڕاکێشە ئەوەیە کە ئەم بەرنامەیە
13:27
these votes are just -- they're just text typed into a page.
255
782000
3000
ئەم دەنگدانە تەنها لەسەر پەڕەیەک نوسراون
13:30
This is not really a vote so much as it is a dialogue.
256
785000
5000
ئەمە زیاتر گفتوگۆیە نەک دەنگدان
13:35
Now it is true that at the end of the day
257
790000
2000
بەڵام لە کۆتایی ڕۆژەکەدا
13:37
an administrator can go through here and take a look at this and say,
258
792000
3000
بەڕێوەبەر دەتوانێت بێت و سەیرێک بکات و بڵێت
13:40
OK, 18 deletes, two keeps: we'll delete it.
259
795000
3000
باشە، ١٨ دەڵێت بیسڕەرەوە ، ٢ دەڵێت با بمێنێ، کەواتە بیسڕەوە
13:43
But in other cases, this could be 18 deletes and two keeps, and we would keep it,
260
798000
5000
بەڵام لە بارودۆخێکی تردا، پێ دەچێت ١٨کەس بڵێت بیسڕەوە و ٢ کەس بڵێت بیهێڵەرەوە، هەر بمێنێتەوە
13:48
because if those last two keeps say, "Wait a minute, wait a minute.
261
803000
2000
چونکە ئەگەر ئەم دوو دەنگە بە مانەوە بێت دەڵێن .. خولەکێک بوەستن، خولەکێک بوەستن
13:50
Nobody else saw this but I found it in a book,
262
805000
2000
کەسێکیتر نەیدیوە بەڵام من لە کتێبێکدا دۆزیمەوە
13:52
and I found a link to a page that describes it, and I'm going to clean it up tomorrow,
263
807000
4000
وە لینکی پەڕەیەکم دۆزیوەتەوە کە باسی دەکرد، وە هەڵدەستم بە ڕاست کردنەوەی بەیانی
13:56
so please don't delete it," then it would survive.
264
811000
3000
بۆیە تکایە مەیسڕنەوە، پاشان ئاوا ڕزگاری دەبێت
13:59
And it also matters who the people are who are voting.
265
814000
2000
.ئەوەش گرنگە کە کەسەکان کێن و دەنگ دەرەکان کێن
14:01
Like I say, it's a tight knit community.
266
816000
2000
وەکو وتم ، ئەمە کۆمەڵگایەکی پێکەوە پەیوەستە
14:03
Down here at the bottom, "Keep, real movie," Rick Kay.
267
818000
2000
لێرە لە خوارەوە '' وازیلێبێنە، فلیمێکی ڕاستیە ؛ ڕیک-کەی
14:05
Rick Kay is a very famous Wikipedian
268
820000
3000
ڕیک-کەی ئەندامێکی بەناوبانگی ویکیپیدیایە
14:08
who does an enormous amount of work with vandalism, hoaxes
269
823000
3000
کە هەوڵێکی زۆری داوە بۆ چاکسازی و بەدوادا چوون
14:11
and votes for deletion.
270
826000
2000
.وە دەنگدان لە پێناو سڕینەوە
14:13
His voice carries a lot of weight within the community
271
828000
3000
.دەنگی قورسیەکی زۆر هەڵدەگرێت لەناو کۆمەڵگاکەدا
14:16
because he knows what he's doing.
272
831000
2000
.چونکە دەزانیت چی دەکات
14:18
So how's all this governed?
273
833000
2000
کەواتە چۆن هەموو ئەم شتانە بەڕێوە دەچن؟
14:20
People really want to know about, OK, administrators, things like that.
274
835000
4000
خەڵکی بەڕاستی دەیانەوێت لەم بارەیەوە بزانن، لەبارەی چاودێرەکان یاخود شتی لەو بابەتە
14:24
So the Wikipedia governance model, the governance of the community,
275
839000
4000
کەواتە شێوازی بەڕێوە بردن لە ویکیپیدیا، دەسەڵات داری لە کۆمەڵگای ویکیپیدیا
14:28
is a very confusing, but a workable mix of consensus --
276
843000
4000
--زۆر تێکەڵ کراوە، بەڵام لە هەمان کاتدا تێکەڵ کراوێکی کاریگەرە
14:32
meaning we try not to vote on the content of articles,
277
847000
2000
بە واتای ئەوەی ئێمە هەوڵی ئەوە دەدەین کە سنوور بۆ دەنگدان دابنێین لەسەر ناوەڕۆکی بابەتەکان
14:34
because the majority view is not necessarily neutral.
278
849000
4000
.چونکە زۆرینەی دەنگ مەرج نی یە بێ لایەنی بگەیەنێت
14:38
Some amount of democracy, all of the administrators --
279
853000
2000
کەمیک لە دیموکراسیەت، هەموو بەڕێوبەرەکان
14:40
these are the people who have the ability to delete pages,
280
855000
3000
ئەو کەسانەی کە دەتوانن پەڕەکان بسڕنەوە،
14:43
that doesn't mean that they have the right to delete pages;
281
858000
2000
ئەمە بە واتای ئەوە نییە کە بۆیان هەیە پەڕەکان بسڕنەوە؛
14:45
they still have to follow all the rules -- but they're elected;
282
860000
3000
دەبێت یاسا جێبەچێ بکەن، بەڵام هەڵبژێردراون
14:48
they're elected by the community. Sometimes people --
283
863000
2000
هەڵبژێردراون لە لایەن کۆمەڵگاکەوە، هەندێک جار خەڵکەکان
14:50
random trolls on the Internet -- like to accuse me of handpicking the administrators
284
865000
4000
بە شیوەیەکی هەڕەمەکی هەڵبژێردراون لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت-- تاوانبارم دەکەن بەوەی کە خۆم بەڕێوەبەرەکان هەڵدەبژێرم
14:54
to bias the content of the encyclopedia.
285
869000
2000
.تاکو لایەنگری ئەو بابەتانە بکەن کە من دەمەوێت
14:56
I always laugh at this, because I have no idea how they're elected, actually.
286
871000
4000
بەردەوام بەمە پێدەکەنم، چونکە هیچ بیرۆکەیەکم نییە لەبارەی ئەوەی کە چۆن هەڵبژێردروان
15:00
There's a certain amount of aristocracy.
287
875000
2000
.هەندێک لە بەڕیوەبەرەکان ئەرستۆقراتین
15:02
And so you've got a hint of that when I mentioned, like,
288
877000
3000
پێویستە شتێکتان لەلا درووست بووبێت کە من وتم
15:05
Rick Kay's voice would carry a lot more weight than someone we don't know.
289
880000
3000
.دەنگی ڕێک-کای قورساییەکی زیاتری هەیە وەک لە دەنگی کەسێکی تر کە نایناسم
15:08
I give this talk sometimes with Angela, who was just re-elected
290
883000
4000
هەندێ کات ئەم قسەیە بۆ ئەنجێلاش دەکەم، کە بەم دواییانە دووبارە هەڵبژێردرایەوە
15:12
to the Board from the community -- to the Board of the Foundation,
291
887000
3000
بۆ ئەندامانی ئەنجوومەنی کۆمەڵگاکە-- بۆ ئەنجومەنی دامەزراوەکەشی دەکەم
15:15
with more than twice the votes of the person who didn't make it.
292
890000
4000
.کە ئەوانیش دەنگیان دوو هێندەی ئەو کەسانە کاریگەرترە کە هەڵنەبژێردراون
15:19
And I always embarrass her because I say, well, Angela, for example,
293
894000
4000
وە بەردەوام خەجاڵەتی دەکەم لەبەرئەوەی دەڵێم، باشە ئەجێلا بۆ نمونە
15:23
could get away with doing absolutely anything within Wikipedia,
294
898000
3000
دەتوانێت هەرچییەکی بوێت لە ویکیپێدیای بکات و ڕزگاریشی بێت
15:26
because she's so admired and so powerful.
295
901000
2000
.چونکە زۆر بەڕێز و بەتوانایە
15:28
But the irony is, of course, that Angela can do this because she's the one person
296
903000
4000
ئەمە بۆ پێکەنینە، بە دڵنیاییەوە ئەنجیلینا دەتوانێت ئەمە بکات
چونکە تەنها کەسە
چونکە تەنها کەسە
15:32
who you know would never, ever, ever break any rules of Wikipedia.
297
907000
3000
کە هەرگیز پێشێلی یاساکانی ویکیپیدیا ناکات
15:35
And I also like to say she's the only person
298
910000
3000
هەروەها دەمەوێت بڵێم کە ئەو تەنها کەسە
15:38
who actually knows all the rules of Wikipedia, so ...
299
913000
3000
کە بەڕاستی یاساکانی ویکیپیدیا دەزانێت
15:41
And then there's monarchy and that's my role on the community, so ...
300
916000
4000
لە سەروو ئەوانەوە سەرۆکایەتی هەیە، ئەوە ڕۆڵی منە لە کۆمەڵگاکەدا
15:46
I was describing this in Berlin once and the next day in the newspaper
301
921000
5000
جارێک لە بەرلین ئەو ڕۆڵەی خۆمم شی دەکردەوە. ڕۆژی دواتر لە ڕۆژنامەدا
15:51
the headline said, "I am the Queen of England."
302
926000
3000
ناونیشانی سەرەکیەکان وتیان '' من شاژنی ئینگلتەرام ''
15:54
And that's not exactly what I said (Laughter), but --
303
929000
3000
من وام نەوتبوو (پێکەنین)، بەڵام
15:59
the point is my role in the community --
304
934000
2000
بیرۆکەکە ئەوەیە کە ڕۆڵی من لە کۆمەڵگاکەدا
16:01
within the free software world
305
936000
3000
لە جیاهانی بەرنامە خۆڕاییەکاندا
16:04
there's been a longstanding tradition of the "benevolent dictator" model.
306
939000
5000
لاسایی کردنەوەیەکی کۆنی "دیکتاتۆری باش" هەیە
16:09
So if you look at most of the major free software projects,
307
944000
3000
کەواتە ئەگەر سەیرێکی پڕۆژەیەکی بەرنامە سەرەکییە خۆڕاییەکان بکەین
16:12
they have one single person in charge
308
947000
2000
یەک کەسیان هەیە کە بەرپرسە
16:14
who everyone agrees is the benevolent dictator.
309
949000
3000
.کە هەمووی ڕێکەوتون دیکتاتۆرێکی باشە
16:17
Well, I don't like the term "benevolent dictator,"
310
952000
3000
باشە، من حەزم لەم زاراوەی دیکتاتۆری باشە نییە
16:20
and I don't think that it's my job or my role in the world of ideas
311
955000
3000
هەروەها باوەڕ ناکەم کە کاری من لە دنیای بیرۆکەکاندا
16:23
to be the dictator of the future of all human knowledge compiled by the world.
312
958000
5000
دییکتاتۆری داهاتووی زانیارییە مرۆییەکان بێت کە لە هەموو جیهانەوە کۆکراونەتەوە
16:28
It just isn't appropriate.
313
963000
2000
.ئەمە شتێکی باش نی یە
16:30
But there is a need still for a certain amount of monarchy,
314
965000
3000
بەڵام تا ئێستا پێویستیەک هەیە بۆ ئاستێک لە پاشایەتی
16:33
a certain amount of -- sometimes we have to make a decision,
315
968000
3000
ئاستێکی دیاری کراو ، هەندێک جار لە سەرمانە بڕیار بدەین
16:36
and we don't want to get bogged down too heavily
316
971000
3000
ئێمە نامانەوێت بە شێوەیەکی توند تێوە بگلێین
16:39
in formal decision-making processes.
317
974000
2000
.بە کاری بڕیاردانەوە بە شێوەیەکی ڕەسمی
16:41
So as an example of why this has been --
318
976000
4000
کەواتە، وەک نمونەیەک لەسەر چۆنییەتی ئەمە،
16:45
or how this can be important:
319
980000
2000
یاخود گرنگی ئەمە چی دەبێت؛
16:47
we recently had a situation where a neo-Nazi website discovered Wikipedia,
320
982000
3000
لەم دواییانەدا دۆخێکمان هەبوو، ماڵپەری "نێۆ-نازی" بابەتێکیان لە ویکیپیدیایان دۆزیەوە
16:50
and they said, "Oh, well, this is horrible, this Jewish conspiracy of a website
321
985000
5000
وتیان : باشە، ئەمە زۆر سەیرە، ئەمە موئامەرەی یەهودییەکانە
16:55
and we're going to get certain articles deleted that we don't like.
322
990000
3000
وە پێویستە لەسەرمان هەندێک نوسراو دەست نیشان بکەین کە حەزمان لێی نییە بۆ ئەوەی بیسڕینەوە
16:58
And we see they have a voting process, so we're going to send --
323
993000
2000
--دەزانین کە دەنگدانیش دەکرێت بۆ سڕینەوەی بابەتەکان، ئێمەش هەڵدەستین بە ناردنی
17:00
we have 40,000 members and we're going to send them over
324
995000
4000
ئێمە ٤٠ هەزار ئەنداممان هەیە، هەڵدەستن بە ناردنیان بۆ ئەوێ
17:04
and they're all going to vote and get these pages deleted."
325
999000
2000
"وە هەموو هەڵدەستن بە دەنگدان بۆ سڕینەوەی ئەو پەڕەیە
17:06
Well, they managed to get 18 people to show up.
326
1001000
3000
.لەڕاستیدا توانیان ١٨ کەس بنێرن
17:09
That's neo-Nazi math for you.
327
1004000
2000
.بیرکاری "نیۆ-نازییەکان" بەم شێوەیە بوو
17:11
They always think they've got 40,000 members when they've got 18.
328
1006000
3000
.بەردەوام وا دەزانن کە ٤٠ هەزار ئەندامیان هەیە ، لە کاتێکدا ١٨ ئەندامیان هەیە
17:14
But they managed to get 18 people to come and vote in a fairly absurd way
329
1009000
5000
توانیان ١٨ کەس بنێرن تا بە شێوەیەکی بێزارکەر دەنگ بدەن
17:19
to delete a perfectly valid article.
330
1014000
2000
.بابەتێکی ڕاستی زۆر باش
17:21
Of course, the vote ended up being about 85 to 18,
331
1016000
3000
،بە دڵنیاییەوە، دەنگدان تەواو بوو بە نزیکەی ٨٥ بەرامبەر ١٨
17:24
so there was no real danger to our democratic processes.
332
1019000
3000
.بۆیە مەترسییەکی ڕاستەقینە لەسەر پڕۆسە دیموکراسییەکەمان درووست نەبوو
17:27
On the other hand, people said, "But what are we going to do?
333
1022000
3000
لە لایەکی ترەوە، خەڵکی وتیان؛ پێویستە ئێمە چی بکەین ؟
17:30
I mean, this could happen and what if some group gets really seriously organized
334
1025000
4000
مەبەستم ئەوەیە ، ئەمە لەوانەیە ڕووبدات و چی دەبێت ئەگەر کۆمەڵێک کە بەباشی خۆاین ڕێکخستبوو
17:34
and comes in and wants to vote?"
335
1029000
2000
هات و داوای دەنگدانی کرد ؟
17:36
Then I said, "Well fuck it, we'll just change the rules."
336
1031000
3000
لەو کاتەدا دەڵێم'' باشە، نەعلەتیان لێبێت، یاساکان دەگۆڕین
17:39
That's my job in the community: to say we won't allow our openness
337
1034000
5000
ئەمە ڕۆڵی منە لە کۆمەڵگاکەدا: بۆ ئەوەی بڵێم ئێمە ڕێگە بە کراوەییەکی
لە ڕادە بەدەر نادەین
لە ڕادە بەدەر نادەین
17:44
and freedom to undermine the quality of the content.
338
1039000
3000
.ڕیگە بە ئازادییەک نادەین کە لە کوالیتی ناوەڕۆکی بابەتەکان کەم بکاتەوە
17:47
And so as long as people trust me in my role,
339
1042000
3000
وە تا خەڵک باوەڕ بە من و بە ڕۆڵم بکەن،
17:50
then that's a valid place for me.
340
1045000
2000
.تا ئەو کاتە ئەوە شوێنی ڕاستەقینەی منە
17:52
Of course, because of the free licensing, if I do a bad job,
341
1047000
4000
بەدڵنیاییەوە، لەبەر بونی مۆڵەتی خۆڕای، ئەگەر کارێکی خراپ بکەم
17:56
the volunteers are more than happy to take and leave --
342
1051000
2000
--ئەو کەسانەی کە خۆبەخشانە کار دەکەن، بە خۆشییەوە بەجێمان دەهێڵن
17:58
I can't tell anyone what to do.
343
1053000
2000
.ناتوان ئەمر بەسەر کەسدا بکەم
18:00
So the final point here is that to understand how Wikipedia works,
344
1055000
4000
بۆیە خاڵی کۆتای لێرەدا بریتییە لە تێگەیشتن لە چۆنییەتی کار کردن لە ویکیپێدیا،
18:04
it's important to understand that our Wiki model is the way we work,
345
1059000
4000
گرنگە کە لەوە تێ بگەن کە نمونەی باڵای کارکردنی ئێمە، ئەو شێوازەیە کە کاری پێدەکەین،
18:08
but we are not fanatical web anarchists. In fact,
346
1063000
4000
ئێمە ئاژاوەگێڕەکانی سەر تۆڕی ئینتەرنێت نین، بەڵکو لە ڕاستیدا
18:12
we're very flexible about the social methodology,
347
1067000
3000
ئێمە زۆر نەرمین سەبارەت بە ڕەوشی کۆمەڵایەتی،
18:15
because it's ultimately the passion of the community is for the quality of the work,
348
1070000
4000
چونکە لە کۆتاییدا، هەوڵ و ئارەزوی کۆمەڵگاکەمان تەنها بۆ باشتر کردنی کوالیتی کارەکانە،
18:19
not necessarily for the process that we use to generate it.
349
1074000
4000
.نەوەک بۆ ئەو پڕۆسەیەی کە ئەو کارانەی پێ دەکەین
18:23
Thank you.
350
1078000
2000
سوپاس
18:25
(Applause)
351
1080000
3000
چەپڵە
18:28
Ben Saunders: Yeah, hi, Ben Saunders.
352
1083000
2000
بن ساوندرز :بەڵێ، سڵاو، بن ساوندر
18:30
Jimmy, you mentioned impartiality being a key to Wikipedia's success.
353
1085000
4000
.جیمی، تۆ ئاماژەت بەوە دا کە بێلایەنی کلیلی سەرکەوتنی ویکیپیدیایە
18:34
It strikes me that much of the textbooks
354
1089000
4000
ئەوە من دەترسێنێ کە زۆرینەی کتێبەکان
18:38
that are used to educate our children are inherently biased.
355
1093000
3000
.کە بەکاردێن بۆ پەروەردەکردنی منداڵەکانمان، بێلایەن نین
18:41
Have you found Wikipedia being used by teachers,
356
1096000
4000
دەزانیت کە مامۆستاکان ویکیپیدیا بەکاردەهێنن
18:45
and how do you see Wikipedia changing education?
357
1100000
2000
وە چۆن دەبینیت کە ویکیپیدیا پەروەردە دەگۆڕێت؟
18:47
Jimmy Wales: Yeah, so, a lot of teachers are beginning to use Wikipedia.
358
1102000
5000
.جیمی ویلز : بەڵێ زۆر مامۆستا هەن کە ویکیپیدیا بەکاردەهێنن
18:52
There's a media storyline about Wikipedia, which I think is false.
359
1107000
4000
.چیرۆکێکی ڕاگەیاندن هەیە سەبارەت بە ویکیپیدیا، باوەڕم وایە هەڵە بێت
18:56
It builds on the storyline of bloggers versus newspapers.
360
1111000
3000
دەڵێن ئەمە لەسەر بنەمای لاپەڕە و ڕۆژنامەکان درووست کراون
18:59
And the storyline is, there's this crazy thing, Wikipedia,
361
1114000
4000
چیرۆکەکە ئەوەیە -- ئەم چیرۆکە شێتانەیە، ویکیپێدیا
19:03
but academics hate it and teachers hate it. And that turns out to not be true.
362
1118000
6000
ئەکادمیەکان ڕقیان لێیەتی هەروەها مامۆستاکانیش. لە کۆتایشدا دەرکەوت کە ئەوە ڕاست نی یە
19:09
The last time I got an e-mail from a journalist saying,
363
1124000
2000
دواجار نامەیەکم بە دەست گەیشت لە ڕۆژنامە نوسێکەوە کە دەڵێت،
19:11
"Why do academics hate Wikipedia?"
364
1126000
2000
'' بۆ ئەکادمیەکان ڕقیان لە ویکیپیدیایە ؟ ''
19:13
I sent it from my Harvard email address,
365
1128000
2000
لە ئیمەیڵی هارڤێردی خۆمەوە بۆم نارد
19:15
because I was recently appointed a fellow there.
366
1130000
2000
چونکە بەم دواییانە بە " هاوڕێ" لەوێ دامەزرام
19:17
And I said, "Well, they don't all hate it." (Laughter)
367
1132000
3000
وە پێم وت ؛ لە ڕاستیدا هەموویان ڕقیان لێی نیە
-پێکەنین-
-پێکەنین-
19:20
But I think there's going to be huge impacts.
368
1135000
3000
بەڵام لەو باوەڕەدام کە کاریگەری گەورەی دەبێت
19:23
And we actually have a project
369
1138000
2000
وە لە ڕاستیدا پڕۆژەمان هەیە
19:25
that I'm personally really excited about,
370
1140000
2000
کە من زۆر بە پەرۆشم بۆی
19:27
which is the Wiki books project,
371
1142000
2000
کە بریتیە لە پڕۆژەی ویکی بۆ کتێب
19:29
which is an effort to create textbooks in all the languages.
372
1144000
2000
کە هەوڵە بۆ دروست کردنی کتێب بە هەموو زمانێک
19:31
And that's a much bigger project;
373
1146000
2000
وە ئەوە پڕۆژەیەکی زۆر گەورەترە
19:33
it's going to take 20 years or so to come to fruition.
374
1148000
4000
بیست ساڵێکی دەوێت تا بچێتە بواری جێبەجێ کردنەوە
19:37
But part of that is to fulfill our mission
375
1152000
2000
بەڵام لەبەر ئەوەیە کە ئەرکەکەمان جێ بە جێ بکەین
19:39
of giving an encyclopedia to every single person on the planet.
376
1154000
3000
.کە بریتی یە لە پێشکەش کردنی ئینسایکلۆپێدیا بە گشت تاکێکی سەر ئەم هەسارەیە
19:42
We don't mean we're going to spam them with AOL-style CDs.
377
1157000
3000
وە بەمە مەبەستمان ئەوە نییە کە وەک "ئەمریکا ئۆنلاین" لەسەر شیوازی سی-دی بیاندەینێ
19:45
We mean we're going to give them a tool that they can use.
378
1160000
3000
مەبەستمان ئەوەیە هەڵدەستین بە پێشکەشکردنی ئامێرێک کە بتوانن بەکاری بهێنن
19:48
And for a lot of people in the world,
379
1163000
2000
.و زۆرینەی خەڵکیش لێی سودمەند بن
19:50
if I give you an encyclopedia that's written at a university level,
380
1165000
2000
ئەگەر ئنسایکلۆپیدیایەکم پێشکەش کردن کە لە ئاستی زانکۆدا نوسرابوو،
19:52
it doesn't do you any good
381
1167000
2000
هیچ شتێکی گرنگت پێشکەش ناکات
19:54
without a whole host of literacy materials
382
1169000
2000
بە بێ یارمەتیدەری تەواو بۆ نەهێشتنی نەخوێندەواری
19:56
to build you up to the point where you can actually use it.
383
1171000
2000
.تاکو بتگەیەنێتە ئاستێک کە بتوانیت بەکاری بهێنیت
19:58
And so the Wiki books project is an effort to do that.
384
1173000
3000
.بۆیە پڕۆژەی کتێبی ویکی هەوڵێکە بۆ کردنی ئەو کارە
20:01
And I think that we're going to really see a huge --
385
1176000
2000
--وە لەو باوەڕەدام کە شتێکی گەورە دەبینین
20:03
it may not even come from us;
386
1178000
1000
کە لەوانەیە ئێمەش نەیکەین
20:04
there's all kinds of innovation going on.
387
1179000
2000
.ئەم هەموو جۆرە داهێنانانە لە ئارادایە
20:06
But freely licensed textbooks are the next big thing in education.
388
1181000
4000
بەڵام کتێبە خۆڕاییە مۆڵەتکراوەکان بەڕێوەیە، کە کارێکی مەزنە لە بواری فێرکردندا
ABOUT THE SPEAKER
Jimmy Wales - Founder of WikipediaWith a vision for a free online encyclopedia, Wales assembled legions of volunteer contributors, gave them tools for collaborating, and created the self-organizing, self-correcting, ever-expanding, multilingual encyclopedia of the future.
Why you should listen
Jimmy Wales went from betting on interest rates and foreign-currency fluctuations (as an option trader) to betting on the willingness of people to share their knowledge. That's how Wikipedia, imagined in 2001, became one of the most-referenced, most-used repositories of knowledge on the planet, with more than four and a half million articles in English (compared with the Britannica's 80,000) and millions in dozens of other languages, all freely available.
The "wiki" in the name refers to software that allows anyone with Internet access to add, delete or edit entries. This has led to controversies about the reliability of the information, prompting the Wikimedia Foundation to set tighter rules for editors, while still keeping Wikipedia open-source. One thing is certain: Wikipedia will never be finished. In the meantime Wales has started working on Wikiasari, a wiki-style search engine.
Jimmy Wales | Speaker | TED.com