TEDGlobal 2017
Fredros Okumu: Why I study the most dangerous animal on earth -- mosquitoes
فرێدرۆس ئۆكومو: بۆچی من لێکۆڵینەوە لەسەر ترسناکترین زیندەوەر (مێشوولە) لە جیھاندا دەکەم
Filmed:
Readability: 4.2
1,191,616 views
ئایا ئێمە چی دەربارەی مێشوولەکان دەزانین؟ فیردرۆس ئۆکومو لە وەک پیشە، لێکۆڵینەوە لەسەر ئەو مێرووانە دەکات کە ھەڵگری نەخۆشیەکان. بە ھیوای ئەوەی ڕێژەی ئەم مێشوولانە کەم بکاتەوە. ئۆکومو بەشداری لە گەشتێک دەکات کە لێکۆڵێنەوە لەسەر مێشوولەکان دەکات، لەکاتی ڕوونکردنەوەی ڕێگە و بیر و بۆچوونە جیاوازەکان ستافەکەی لە پەیمانگای تەندروستی ئیفاکارا لە وڵاتی تانزانیا، ئامانجیان ئەوە بوو ترسناکترین زیندەوەر لەسەر زەوی بە دنیا بناسێنن.
Fredros Okumu - Mosquito scientist
Fredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria. Full bio
Fredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
چونکە من خەڵکی
وڵاتی تانزانیام
وڵاتی تانزانیام
00:12
I guess because I'm from Tanzania
0
960
1616
00:14
I have a responsibility
to welcome all of you once again.
to welcome all of you once again.
1
2600
2680
ئەرکی سەرشانمە دووبارە بەخێرھاتنتان بکەم.
سوپاس بۆ ئامادەبوونتان.
00:18
Thank you for coming.
2
6360
1376
پێش ئەوەی دەست پێ بکەم دەمەوێ بپرسم،
00:19
So, first of all, before we start,
3
7760
1656
00:21
how many of you in the audience
4
9440
1496
چەند کەس لە ئێوە
00:22
have been in the past
a victim of this bug here?
a victim of this bug here?
5
10960
2760
لە ڕابردوو بە ھۆی ئەم مێشوولەیەوە
زیانی پێگەیشتووە؟
زیانی پێگەیشتووە؟
00:28
We apologize on behalf
of all the mosquito catchers.
of all the mosquito catchers.
6
16120
3096
ئێمە لە جیاتی مێشوولەگرکانیش
داوای لێبووردنتان لێ دەکەین.
داوای لێبووردنتان لێ دەکەین.
00:31
(Laughter)
7
19240
1816
(پێکەنین)
00:33
Ladies and gentlemen,
8
21080
1256
بەڕێزان،
00:34
imagine getting seven infectious
mosquito bites every day.
mosquito bites every day.
9
22360
3600
بھێنە بەرچاوتان ھەموو ڕۆژێک مێشوولەیەکی
ترسناک حەوت جار پێتەوە بدات.
ترسناک حەوت جار پێتەوە بدات.
00:39
That's 2,555 infectious bites every year.
10
27000
4400
لە ساڵێکدا ٢٥٥٥ جار پێتەوە دەدات.
کاتێ من لە کۆلێژ بووم، سەردانی
دۆلی چواردەوری ڕووباری كیلۆمبیرۆم
دۆلی چواردەوری ڕووباری كیلۆمبیرۆم
00:44
When I was in college,
I moved to the Kilombero River valley
I moved to the Kilombero River valley
11
32360
3616
لە باشووری ڕۆژھەڵاتی تانزانیا کرد.
00:48
in the southeastern part of Tanzania.
12
36000
2656
لە ڕووی مێژووییەوە یەکێک بوو لەو
ناوچانەی کە زۆرترین ڕێژەی مەلاریا
ناوچانەی کە زۆرترین ڕێژەی مەلاریا
00:50
This is historically
one of the most malarious zones
one of the most malarious zones
13
38680
3136
لە سەرانسەری جیھاندا ھەبووە.
00:53
in the world at that time.
14
41840
1696
ژیان لەوێ زۆر سەخت بوو.
00:55
Life here was difficult.
15
43560
2440
لە قۆناغەکانی دواتر
ڕێژەی تووشبووان بە مەلاریا
ڕێژەی تووشبووان بە مەلاریا
00:58
In its later stages
16
46920
1856
بە شێوەیەکی بەرچاو لە ناوچەکە
زیادی کرد کە بە دی گی دی گی ناسرابوو
زیادی کرد کە بە دی گی دی گی ناسرابوو
01:00
malaria manifested with extreme seizures
locally known as degedege.
locally known as degedege.
17
48800
3800
بێ بەزەییانە پیاو، ژن، گەنج، و منداڵ
01:05
It's killed both women and men,
adults and children,
adults and children,
18
53360
2696
01:08
without mercy.
19
56080
1776
بەھۆی مەلاریاوە دەمردن.
ئەم پەیمانگایەی ئیشی تێدا دەکەم،
پەیمانگای تەندروستی ئیفاکارا
پەیمانگای تەندروستی ئیفاکارا
01:09
My home institution,
Ifakara Health Institute,
Ifakara Health Institute,
20
57880
2296
01:12
began in this valley in the 1950s
21
60200
1976
لەم دۆڵە لە ساڵی ١٩٥٠ەوە
دەستی بەکار کردووە
دەستی بەکار کردووە
01:14
to address priority health needs
for the local communities.
for the local communities.
22
62200
3080
بۆ دەست نیشانکردنی پێداویستیەکانی
تەندروستی لە ناووچە جیاوازەکان.
تەندروستی لە ناووچە جیاوازەکان.
01:17
In fact, the name Ifakara
refers to a place you go to die,
refers to a place you go to die,
23
65960
3520
لە ڕاستیدا، ناوی ئیفاکارا دەگەڕێتەوە بۆ
ناوچەیەی بۆ مردن بۆی دەچیت،
ناوچەیەی بۆ مردن بۆی دەچیت،
وەک کاردانەوەیەک بۆ ئەو
ژیان و گوزەرانەی لەوێدا ھەبووە
ژیان و گوزەرانەی لەوێدا ھەبووە
01:22
which is a reflection
of what life used to be here
of what life used to be here
24
70280
2416
01:24
in the days before
organized public health care.
organized public health care.
25
72720
2600
لەم ڕۆژانەی پێش ئەوەی دەزگای
تەندروستی گشتی دابمەزرێت.
تەندروستی گشتی دابمەزرێت.
یەکەم جار کە بۆ ئەم شوێنە چووم،
01:28
When I first moved here,
26
76240
1256
01:29
my primary role was to estimate
27
77520
1496
ڕۆڵی سەرەکیم ھەڵسەنگاندن بوو
01:31
how much malaria transmission
was going on across the villages
was going on across the villages
28
79040
3520
چەند حاڵەتی گواستنەوەی نەخۆشی
مەلاریا لەو گوندە ھەبووە
مەلاریا لەو گوندە ھەبووە
01:35
and which mosquitoes
were transmitting the disease.
were transmitting the disease.
29
83160
2760
و چ جۆڕە مێشوولەیەک بۆتە
ھۆکاری گواستنەوە نەخۆشییەکە.
ھۆکاری گواستنەوە نەخۆشییەکە.
بۆیە من و ھاوپۆڵەکەم بە درێژای
ڕووبارەکە سی کیلۆ مەتر
ڕووبارەکە سی کیلۆ مەتر
01:38
So my colleague and myself came
30
86800
2296
01:41
30 kilometers south
of Ifakara town across the river.
of Ifakara town across the river.
31
89120
3080
لە باشوری ئافاکەرا ھاتین.
01:44
Every evening we went into the villages
with flashlights and siphons.
with flashlights and siphons.
32
92560
4576
ھەموو ئێوارەیەک بە ڕووناکی بریسکەدار و
سیفۆن بۆ گوندەکە دەچووین.
سیفۆن بۆ گوندەکە دەچووین.
01:49
We rolled up our trousers,
33
97160
1560
پانتۆڵەکانمان ھەڵدەکرد،
و چاوەڕێمان دەکرد مێشوولەکان
بێن و پێمانەوە بدەن
بێن و پێمانەوە بدەن
01:51
and waited for mosquitoes
that were coming to bite us
that were coming to bite us
34
99520
3176
بۆ ئەوەی بتوانین کۆیانبکەینەوە و
01:54
so we could collect them
35
102720
1576
ئەگەر ھەڵگری مەلاریا بن
تا پشکنینیان بۆ بکەین
تا پشکنینیان بۆ بکەین
01:56
to check if they were carrying malaria.
36
104320
1858
01:58
(Laughter)
37
106202
1014
(پێکەنین)
01:59
My colleague and myself
selected a household,
selected a household,
38
107240
2176
من و ھاوپۆڵەکەم خانویەکمان ھەڵبژارد،
02:01
and we started inside and outside,
swapping positions every half hour.
swapping positions every half hour.
39
109440
3840
و ھەموو نیو کاژمێرێک، ئاڵۆگوڕی
شوێنەکانمان لە دەرەوە و ناوەوە دەکرد.
شوێنەکانمان لە دەرەوە و ناوەوە دەکرد.
ھەموو شەوێک دوانزە کاتژمێر کارمان دەکرد،
لە بیست و چوار شەوی یەک بە دوای یەکدا.
لە بیست و چوار شەوی یەک بە دوای یەکدا.
02:06
And we did this for 12 hours every night
for 24 consecutive nights.
for 24 consecutive nights.
40
114440
3760
02:11
We slept for four hours every morning
41
119160
2416
ھەموو بەیانیەک بۆ ماوەی ٤
کاتژمێر دەخەوتین
کاتژمێر دەخەوتین
و کاتەکانیتر ھەمووی
کارمان دەکرد،
کارمان دەکرد،
02:13
and worked the rest of the day,
42
121600
1496
بۆ دیاریکردنی جۆرەکانی مێشوولە،
ناسینەوەیان و شەق کردنی سەریان
ناسینەوەیان و شەق کردنی سەریان
02:15
sorting mosquitoes, identifying them
and chopping off their heads
and chopping off their heads
43
123120
3016
بۆ ئەوەی لە تاقیگە لێکۆڵینەوەیان بۆ بکرێت
02:18
so they could be analyzed in the lab
44
126160
1736
02:19
to check if they were
carrying malaria parasites
carrying malaria parasites
45
127920
2255
لە خوێنی بەشێکی ناو دەمیان
پشکنینیمان بۆ دەکردن
پشکنینیمان بۆ دەکردن
02:22
in their blood mouthparts.
46
130199
1577
تاکو بزانین هەڵگری
مشەخۆری مەلاریان.
مشەخۆری مەلاریان.
02:23
This way we were able to not only know
how much malaria was going on here
how much malaria was going on here
47
131800
3976
بەم ڕێگەیە نەک ھەر تەنھا ڕێژەی
توشبوون بە مەلاریامان بۆ دەرکەوت
توشبوون بە مەلاریامان بۆ دەرکەوت
02:27
but also which mosquitoes
were carrying this malaria.
were carrying this malaria.
48
135800
2896
بەڵکو بۆمان دەردەکەوێت کام جۆری
مێشوولە ھەڵگری مەلاریان.
مێشوولە ھەڵگری مەلاریان.
02:30
We were also able to know
49
138720
1256
ھەروەھا دەتوانین بزانین
02:32
whether malaria was mostly
inside houses or outside houses.
inside houses or outside houses.
50
140000
3776
ئایا توشبووانی مەلاریا بەزۆری لە
ناو خانووەکانیانن یان لە دەرەوەن.
ناو خانووەکانیانن یان لە دەرەوەن.
02:35
Today, ladies and gentlemen,
I still catch mosquitoes for a living.
I still catch mosquitoes for a living.
51
143800
3160
بەڕێزان، لە پێناو ژیان تاکو
ئێستاش کارم مێشووڵەک گرتنە.
ئێستاش کارم مێشووڵەک گرتنە.
02:39
But I do this mostly to improve
people's lives and well-being.
people's lives and well-being.
52
147720
3640
بەڵام ئەم کارە زیاتر بۆ بەرەو پێش بردنی
ژیانی خەڵک و باشتر کردنی دەکەم.
ژیانی خەڵک و باشتر کردنی دەکەم.
ھەندێک خەڵک ئەم جۆرە مێشوولەیە بە
ترسناکترین زیندەوەر لەسەر زەوی ناو دەبەن
ترسناکترین زیندەوەر لەسەر زەوی ناو دەبەن
02:44
This has been called by some people
the most dangerous animal on earth --
the most dangerous animal on earth --
53
152280
4296
02:48
which unfortunately is true.
54
156600
2056
کە بەداخەوە ڕاستیەکی تاڵە.
02:50
But what do we really
know about mosquitoes?
know about mosquitoes?
55
158680
2560
بەڵام ئایا ئێمە چی
دەربارەی مێشوولەکان دەزانین؟
دەربارەی مێشوولەکان دەزانین؟
لە ڕاستیدا بۆمان دەردەکەوێت
کە زانیاریەکی کەممان لەسەری ھەیە.
کە زانیاریەکی کەممان لەسەری ھەیە.
02:54
It turns out we actually know very little.
56
162360
2400
02:58
Consider the fact that at the moment
our best practice against malaria
our best practice against malaria
57
166080
4336
لە ساتی دەرخستنی ڕاستیەکان
باشترین ھەوڵدان دژی مەلاریا
باشترین ھەوڵدان دژی مەلاریا
03:02
are bednets --
insecticide treated bednets.
insecticide treated bednets.
58
170440
2776
بەکارھێنانی کوخی توول، توولیش وەک
مێرووکوژ سوودی ھەیە.
مێرووکوژ سوودی ھەیە.
ئێمە دەزانین لە گشت
کیشوەری ئەفریقا
کیشوەری ئەفریقا
03:05
We know now that across Africa
59
173240
1576
03:06
you have widespread resistance
to insecticides.
to insecticides.
60
174840
2936
بەرگری فراوانی بۆ مێرووکوژ ھەبووە.
03:09
And these are the same insecticides,
61
177800
1736
و ئێستاش ھەمان دەرمانی
مێروو کوژ بەکار دێت،
مێروو کوژ بەکار دێت،
03:11
the pyrethroid class,
that are put on these bednets.
that are put on these bednets.
62
179560
2440
دەرمانی پیرێسرۆید لە نێو
پەردەکوولە دەپرژێنرێت.
پەردەکوولە دەپرژێنرێت.
03:14
We know now that these bednets
protect you from bites
protect you from bites
63
182560
3096
ئەم کوخە توولە پاڕێزگاریمان
لە گازگرتن لێ دەکەن
لە گازگرتن لێ دەکەن
03:17
but only minimally kill
the mosquitoes that they should.
the mosquitoes that they should.
64
185680
2880
بەڵام تەنھا ڕێژەیەکی کەم
لە مێشوولەکان دەکوژێت.
لە مێشوولەکان دەکوژێت.
ئەمەش مانای ئەوەیە زیاتر کار بکەین تا
ئەم ژمارە زۆرەی مێشوولە بەرەو نەمان ببەین.
ئەم ژمارە زۆرەی مێشوولە بەرەو نەمان ببەین.
03:21
What it means is that we've got to do more
to be able to get to zero.
to be able to get to zero.
65
189560
3656
03:25
And that's part of our duty.
66
193240
1520
و دەبێتە بەشێک لە ئەرکەکانی ئێمە.
لە پەیمانگای تەندروستی ئیفاکارا
03:28
At Ifakara Health Institute
67
196920
1336
زیاتر تیشک دەخەینە سەر
پێکھاتەی زیندەزانی مێشوولەکان،
پێکھاتەی زیندەزانی مێشوولەکان،
03:30
we focus very much
on the biology of the mosquito,
on the biology of the mosquito,
68
198280
3176
03:33
and we try to do this
so we can identify new opportunities.
so we can identify new opportunities.
69
201480
3696
و ئەمەش دەکەین لە پێناو
دەست نیشانکردنی بوارێکی نوێ.
دەست نیشانکردنی بوارێکی نوێ.
03:37
A new approach.
70
205200
1336
و ڕێگەیەکی نوێ.
03:38
New ways to try and get new options
71
206560
2856
ڕێگەیەکی نوێ بۆ ھەوڵدان و
بە دەست ھێنانی بژاردەی نوێ
بە دەست ھێنانی بژاردەی نوێ
03:41
that we can use together
with things such as bednets
with things such as bednets
72
209440
2496
بتوانین لەگەڵ کوخی توڵە
پێکەوە بەکاریان بھێنین
پێکەوە بەکاریان بھێنین
و بە یەکجاری لەناویان ببەین.
03:43
to be able to get to zero.
73
211960
1296
03:45
And I'm going to share
with you a few examples
with you a few examples
74
213280
2176
من چەند نمونەیەکی ئەو شتانەتان
03:47
of the things that
my colleagues and myself do.
my colleagues and myself do.
75
215480
2200
پیشان دەدەم کە من و ھاوپۆڵەکانم دەیکەین.
03:50
Take this, for example.
76
218600
1616
ئەم نمونەیە وەردەگرین.
03:52
Mosquitoes breed in small pools of water.
77
220240
2840
مێشوولەکان لە ناو حەوزێکی
بچوک گەشە دەکەن.
بچوک گەشە دەکەن.
03:56
Not all of them are easy to find --
78
224320
1696
ھیچ کامیان بە ئاسانی نادۆزرێنەوە
03:58
they can be scattered across villages,
79
226040
2256
بەدڕێژایی گوندەکە بڵاو دەبنەوە،
04:00
they can be as small as hoofprints.
80
228320
2520
و دەکرێ زۆر بچووک بن.
04:03
They can be behind your house
or far from your house.
or far from your house.
81
231720
2896
لەوانەیە لە تەنیشت یان دوور
لە خانووەکانتان بن.
لە خانووەکانتان بن.
04:06
And so, if you wanted
to control mosquito larvae,
to control mosquito larvae,
82
234640
2576
ھەروەھا، ئەگەر بتەوێت دەست بەسەر
کرمۆکەی مێشوولە بگریت،
کرمۆکەی مێشوولە بگریت،
04:09
it can actually be
quite difficult to get them.
quite difficult to get them.
83
237240
2400
لەڕاسیتدا زۆر زەحمەتە
بتوانیت بیاندۆزیتەوە.
بتوانیت بیاندۆزیتەوە.
ئەوەی من و ھاوپۆڵەکان بڕیارمان
لەسەر جێ بەجێ کردنی داوە
لەسەر جێ بەجێ کردنی داوە
04:12
What my colleagues
and I have decided to do
and I have decided to do
84
240520
2240
04:15
is to think about what if
we used mosquitoes themselves
we used mosquitoes themselves
85
243600
2616
ئەوەیە بیر لە بەکارھێنانی
مێشوولەکان خودی خۆیان بکەینەوە
مێشوولەکان خودی خۆیان بکەینەوە
04:18
to carry the insecticides
from a place of our choice
from a place of our choice
86
246240
3096
دەرمانی مێرووکوژەکە بگوازنەوە
بۆ ئەو شوێنەی دەمانەوێت
بۆ ئەو شوێنەی دەمانەوێت
04:21
to their own breeding habitats
87
249360
1896
بۆ ئەو ژینگەیەی تێیدا
بەچکەکانیان بەخێو دەکەن
بەچکەکانیان بەخێو دەکەن
04:23
so that whichever eggs
they lay there shall not survive.
they lay there shall not survive.
88
251280
3600
بۆ ئەوەی گەراکان لە ناو بچن
لەو کاتەی دایاندەنێن.
لەو کاتەی دایاندەنێن.
04:28
This is Dickson Lwetoijera.
89
256160
1895
ئەمەش دیکسن لویتۆیجەرایە.
04:30
This is my colleague
who runs this show at Ifakara.
who runs this show at Ifakara.
90
258079
2697
ھاوپۆلمە لە ئیفاکارا بەرپرسە لەم کارە.
04:32
And he has demonstrated cleverly
that you can actually get mosquitoes
that you can actually get mosquitoes
91
260800
3256
و بەزیرەکی خۆی دەیسەلمێنی کە
چۆن شوێن مێشوولەکان بکەوێن
چۆن شوێن مێشوولەکان بکەوێن
04:36
to come to the place
where they normally come to get blood
where they normally come to get blood
92
264080
2736
لەو کاتەی کە دێن و خوێنی جەستەت دەمژن
04:38
to pick up a dose
of sterilants or insecticide,
of sterilants or insecticide,
93
266840
4056
لە بڕی ئەوەی دەرمانی
مێروو کوژ بەکار بھێنیت،
مێروو کوژ بەکار بھێنیت،
04:42
carry this back
to their own breeding habitat
to their own breeding habitat
94
270920
2136
ھەڵیگرێت و بیانگەرێنەوە
بۆ جێگەی نان خواردنیان
بۆ جێگەی نان خواردنیان
04:45
and kill all their progeny.
95
273080
1600
بەم ھۆیەوە ھەموو وەچەکان بکوژێت.
و ئێمە پیشانمانداوە کە
تۆ دەتوانی ئەم کارە بکەیت
تۆ دەتوانی ئەم کارە بکەیت
04:48
And we have demonstrated
that you can do this
that you can do this
96
276000
2136
04:50
and crush populations very, very rapidly.
97
278160
2280
بەم شێوەیە ژمارەیان زۆر
بەخێرایی کەم دەبێتەوە.
بەخێرایی کەم دەبێتەوە.
04:53
This is beautiful.
98
281440
1720
ئەمەش کارێکی جوانە.
ئەمەش کێڵگەی بەخێوکردنی مێشوولەکانە.
04:56
This is our mosquito city.
99
284160
1560
کە بە گەورەترین کێلگەی سوود
لێوەرگیراوی مێشوولە لە جیھاندا
لێوەرگیراوی مێشوولە لە جیھاندا
04:58
It is the largest mosquito farm
100
286560
2696
05:01
available in the world
for malaria research.
for malaria research.
101
289280
2280
بۆ توێژینەوە لە نەخۆشی مەلاریا دادەنرێت.
لێرەدا ئێمە پێوەرێکی گەورەی خۆ بەھێزکردن
گرتنی مێشوولەی مەلاریا ھەڵگرمان ھەیە
گرتنی مێشوولەی مەلاریا ھەڵگرمان ھەیە
05:04
Here we have large-scale self-sustaining
colonies of malaria mosquitoes
colonies of malaria mosquitoes
102
292720
4336
لەم شوێنە پەروەردەیان دەکەین.
05:09
that we rear in these facilities.
103
297080
1616
بەدڵنیایەوە، ئەوان ھەڵگری
ھیچ نەخۆشیەک نین.
ھیچ نەخۆشیەک نین.
05:10
Of course, they are disease-free.
104
298720
1816
05:12
But what these systems allow us to do
105
300560
1816
ئەم سیستەمە ڕێگە بە
05:14
is to introduce new tools
and test them immediately,
and test them immediately,
106
302400
3656
پێ ناساندنی ئامێرەکان و
بە خێرایی تاقیکردنەوەیانە دەدات
بە خێرایی تاقیکردنەوەیانە دەدات
05:18
very quickly,
107
306080
1216
زۆر بە خێرایی،
05:19
and see if we can crush these populations
or control them in some way.
or control them in some way.
108
307320
3320
ئەگەر ژمارەیان کەم بکەینەوە و
کۆنترۆلیان بکەین.
کۆنترۆلیان بکەین.
05:23
And my colleagues have demonstrated
109
311080
1696
و ئەوەی ھاوڕێکانم دووپاتی دەکەنەوە
05:24
that if you just put
two or three positions
two or three positions
110
312800
2176
ئەوەیە کە ئەگەر ئێوە دوو
یان سێ شوێن دیاری بکەین
یان سێ شوێن دیاری بکەین
05:27
where mosquitoes can go
pick up these lethal substances,
pick up these lethal substances,
111
315000
2936
مێشوولەکان بۆ ئەم شوێنانە بچن و
ئەم مادە کوشندەیە ھەڵگرن،
ئەم مادە کوشندەیە ھەڵگرن،
05:29
we can crush these colonies
in just three months.
in just three months.
112
317960
2440
دەتوانین لە ماوەی سێ مانگ
ژمارەی ئەم شانانە کەم بکەینەوە.
ژمارەی ئەم شانانە کەم بکەینەوە.
05:33
That's autodissemination, as we call it.
113
321520
1960
ئێمە پێی دەڵێین کوتانی خودکار.
05:36
But what if we could use
114
324400
1560
بەڵام چۆن دەتوانین لە ڕێگەی
05:38
the mosquitoes' sexual behavior
115
326920
1920
کۆنترۆلی کرداری جووتبوونی
مێشوولەکان بکەین؟
05:42
to also control them?
116
330040
1776
بۆیە، پێش ھەموو شتێک
دەمەوێت پێتان ڕابگەیەنم
دەمەوێت پێتان ڕابگەیەنم
05:43
So, first of all I would like to tell you
117
331840
1976
05:45
that actually mosquitoes mate
in what we call swarms.
in what we call swarms.
118
333840
3240
مێشوولەکان بە شێوازێک جووت
دەبن کە پێی دەڵێن جووتبونی بە کۆمەڵ
دەبن کە پێی دەڵێن جووتبونی بە کۆمەڵ
نێرەی مێشوولەکان زۆربەی کات
بە کۆمەڵ بە شێوەی بازنەی
بە کۆمەڵ بە شێوەی بازنەی
05:49
Male mosquitoes usually congregate
119
337560
2296
05:51
in clusters around the horizon,
usually after sunset.
usually after sunset.
120
339880
3200
کۆ دەبنەوە، بەردەوام دوای خۆڕئاوا بوون.
نێرێنەکان بۆ سەماکردن دەچنە ئەوێ،
05:55
The males go there for a dance,
121
343640
1976
مێنەکانیش بە دوای ئەم سەمایە دا دەفڕن
05:57
the females fly into that dance
122
345640
1656
05:59
and select a male mosquito
of their choice,
of their choice,
123
347320
2736
یەکێک لە نێرینەکان بە حەزی
خۆی ھەڵدەبژێرێت،
خۆی ھەڵدەبژێرێت،
06:02
usually the best-looking
male in their view.
male in their view.
124
350080
2776
لە ڕوانگەی خۆیانەوە هەمیشە
باشترین نێرینە ھەڵدەبژێرن.
باشترین نێرینە ھەڵدەبژێرن.
06:04
They clump together
and fall down onto the floor.
and fall down onto the floor.
125
352880
2376
تێکدەئاڵێن و دەکەونە سەر زەوی.
ئەگەر سەیری بکەیت،
دیمەنێکی زۆر جوانە.
دیمەنێکی زۆر جوانە.
06:07
If you watch this, it's beautiful.
126
355280
1656
06:08
It's a fantastic phenomenon.
127
356960
2016
ئەمەش دیاردەیەکی ناوازەیە.
06:11
This is where our mosquito-catching
work gets really interesting.
work gets really interesting.
128
359000
4216
کرداری گرتنی مێشولە لە ڕێگەی
ئەم دیاردەیەوە زۆر سەرنج ڕاکێشە.
ئەم دیاردەیەوە زۆر سەرنج ڕاکێشە.
06:15
What we have seen, when we go
swamp hunting in the villages,
swamp hunting in the villages,
129
363240
3696
کاتێک دەچووین بۆ ڕاوکردنی
کۆمەڵێک مێشوولە لە گوندەکە، دەماندیت
کۆمەڵێک مێشوولە لە گوندەکە، دەماندیت
06:18
is that these swamp locations
tend to be at exactly the same location
tend to be at exactly the same location
130
366960
3536
ئەم کۆمەڵە مێشوولانە ھەموو ڕۆژێک،
ھەموو ھەفتەیەک، ھەموو مانگێک
ھەموو ھەفتەیەک، ھەموو مانگێک
06:22
every day, every week, every month,
131
370520
2456
ھەموو ساڵێک لە ھەمان شوێن،
06:25
year in, year out.
132
373000
1536
کۆمەڵ دروست دەکەنەوە.
06:26
They start at exactly
the same time of the evening,
the same time of the evening,
133
374560
3176
ھەموو ئێوارەیەک لە ھەمان
کاتدا دەست پێ دەکەن.
کاتدا دەست پێ دەکەن.
لە ھەمان شوێنیش دەبن.
06:29
and they are at exactly
the same locations.
the same locations.
134
377760
2416
ئەمە ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کە
06:32
What does this tell us?
135
380200
1256
ئەگەر ئێمە بتوانین نەخشەی ھەموو
ئەو شوێنانە بە دڕێژایی گوندەکە بکێشین،
ئەو شوێنانە بە دڕێژایی گوندەکە بکێشین،
06:33
It means that if we can map
all these locations across villages,
all these locations across villages,
136
381480
3256
06:36
we could actually
137
384760
1616
ئێمە دەتوانین
06:38
crush these populations
by just a single blow.
by just a single blow.
138
386400
3136
بە یەکجار لێدان دەتوانین
ژمارەیان کەم بکەینەوە.
ژمارەیان کەم بکەینەوە.
06:41
Kind of, you know, bomb-spray them
or nuke them out.
or nuke them out.
139
389560
2960
یان جۆڕێك لە دەرمان پڕژێن
یان دەریان بکەن.
یان دەریان بکەن.
ئەوەی ئێمە ھەوڵی ئەنجامدان لەگەڵ
گەنجان لە ھەر دوو ڕەگەز
گەنجان لە ھەر دوو ڕەگەز
06:45
And that is what we try to do
with young men and women
with young men and women
140
393440
2576
لەسەرانسەری گوندەکە دەدەین.
06:48
across the villages.
141
396040
1216
06:49
We organize these crews, teach them
how to identify the swarms,
how to identify the swarms,
142
397280
3200
ئەوەیە دەستەیەک ڕێک دەخەین،
فێریان دەکەین چۆن شانەی مێشوولە بناسنەوە،
فێریان دەکەین چۆن شانەی مێشوولە بناسنەوە،
06:53
and spray them out.
143
401360
1376
دەرمان پرژێنیان بکەن.
06:54
My colleagues and I believe
we have a new window
we have a new window
144
402760
2616
من و ھاوپۆڵەکانم باوەڕمان وایە
دەرچەیەکی نوێمان ھەیە
دەرچەیەکی نوێمان ھەیە
06:57
to get mosquitoes out of the valley.
145
405400
1920
بۆ ئەوەی مێشوولەکان
لەم دۆڵە لە ناو ببەین.
لەم دۆڵە لە ناو ببەین.
07:01
But perhaps the fact that mosquitoes
eat blood, human blood,
eat blood, human blood,
146
409120
3680
بەڵام لەبەر ئەوەی مێشوولەکان
خوێنی مرۆڤ دەمژن،
خوێنی مرۆڤ دەمژن،
07:05
is the reason they are
the most dangerous animal on earth.
the most dangerous animal on earth.
147
413520
2960
ھەر بۆیە بە ترسناکترین زیندەوەر
لەسەر زەوی ئەژمار دەکرێت.
لەسەر زەوی ئەژمار دەکرێت.
07:09
But think about it this way --
148
417760
1456
بیر لەم ڕێگەیە بکەنەوە
07:11
mosquitoes actually smell you.
149
419240
1720
لە ڕاستیدا مێشوولە بۆنی مڕۆڤ دەکات.
و ئەندامەکانی
هەست کردنی مێشوولەکان زۆر
هەست کردنی مێشوولەکان زۆر
07:14
And they have developed
150
422200
2056
07:16
incredible sensory organs.
151
424280
2040
پێشکەوتوو و باوەرپێنەکراوە.
07:19
They can smell from as far
sometimes as 100 meters away.
sometimes as 100 meters away.
152
427760
3680
ئەوان لە دووری ١٠٠ مەتر
دەتوانن ھەست بە بۆنەکان بکەن.
دەتوانن ھەست بە بۆنەکان بکەن.
07:24
And when they get closer,
153
432040
1256
و کاتێک نزیکتر دەبنەوە،
07:25
they can even tell the difference
between two family members.
between two family members.
154
433320
2976
دەتوانن جیاوازی لە نێوانی بۆنی
دوو ئەندامی یەک خێزان بکەن.
دوو ئەندامی یەک خێزان بکەن.
تەنھا لەڕێگەی دەردراوەکانی
جەستەت بۆ نمونە ھەناسەت ،
جەستەت بۆ نمونە ھەناسەت ،
07:28
They know who you are
based on what you produce
based on what you produce
155
436320
2216
07:30
from your breath, skin,
sweat and body odor.
sweat and body odor.
156
438560
3200
جەستەت، یان بۆنی خۆش و ناخۆشی
جەستەت دەزانێت کە تۆ کێیت.
جەستەت دەزانێت کە تۆ کێیت.
ئەوەی ئێمە لە ئیفاکارا کردوومانە
07:34
What we have done at Ifakara
157
442400
1376
07:35
is to identify what it is in your skin,
your body, your sweat or your breath
your body, your sweat or your breath
158
443800
3656
ئەوەیە ئەم شتە چییە لە پێستت،
جەستەت، یان ھەناسەت
جەستەت، یان ھەناسەت
07:39
that these mosquitoes like.
159
447480
1286
کە سەرنجی مێشوولەکان ڕادەکێشێت.
07:41
Once we identified these substances,
we created a concoction,
we created a concoction,
160
449120
3216
کاتێک ئەو مادانەمان دیاریکرد،
گیراوەیەکمان دروست کرد،
گیراوەیەکمان دروست کرد،
07:44
kind of a mixture,
a blend of synthetic substances
a blend of synthetic substances
161
452360
3136
گیراوە دەستکردەکە هەمان ئەم
07:47
that are reminiscent
of what you produce from your body.
of what you produce from your body.
162
455520
2656
بۆنی دەردروای جەستە دەدەن.
07:50
And we made a synthetic blend
163
458200
2176
تێکەڵەیەکی سەرنج ڕاکێشمان بەرھەم هێنا
07:52
that was attracting three to five times
more mosquitoes than a human being.
more mosquitoes than a human being.
164
460400
4080
کە ٣ بۆ ٥ جار زیاتر سەرنجى
مێشوولەکان ڕادەکێشێت.
مێشوولەکان ڕادەکێشێت.
07:57
What can you do with this?
165
465440
1256
ئایا ئێوە دەتوانن چی بکەن؟
07:58
You put in a trap, lure a lot
of mosquitoes and you kill them, right?
of mosquitoes and you kill them, right?
166
466720
3256
تەڵەیەک دادەنێنەوە، مێشوولەکان
فریو دەدەن و دەیان کوژن، ڕاستە؟
فریو دەدەن و دەیان کوژن، ڕاستە؟
08:02
And of course, you can also
use it for surveillance.
use it for surveillance.
167
470000
2456
بە دڵنیایەوە، ئێوە دەتوانن ئەمە
وەک ئامار بەکاربهێنن.
وەک ئامار بەکاربهێنن.
08:04
At Ifakara
168
472480
1776
لە ئیفاکارا
08:06
we wish to expand our knowledge
on the biology of the mosquito;
on the biology of the mosquito;
169
474280
4080
خۆزگە دەخوازین زانیاری سەبارەت
بە زیندەزانی مێشوولەکان فراوانتر بکەین
بە زیندەزانی مێشوولەکان فراوانتر بکەین
بۆ ئەوەی لەم ڕێگەیەوە کۆنترۆڵی زۆرێک
لە نەخۆشیەکانیتر وەک مەلاریا بکەین،
لە نەخۆشیەکانیتر وەک مەلاریا بکەین،
08:11
to control many other diseases,
including, of course, the malaria,
including, of course, the malaria,
170
479120
3096
08:14
but also those other diseases
that mosquitoes transmit
that mosquitoes transmit
171
482240
2576
ھەروەھا نەخۆشیە ڤایرۆسیەکانی تری وەک
نەخۆشی دێنجی، چیکەنگونیا و ڤایرۆسی زیکە
کە لە ڕێگەی مێشوولەکان دەگوازرێنەوە.
کە لە ڕێگەی مێشوولەکان دەگوازرێنەوە.
08:16
like dengue, Chikungunya and Zika virus.
172
484840
2200
و ھەربۆیە ھاوپۆڵەکانم، بۆ نموونە
08:19
And this is why my colleagues,
for example --
for example --
173
487800
2136
08:21
we have looked at the fact
174
489960
1256
تێبینی ئەوەمان کردووە
08:23
that some mosquitoes
like to bite you on the leg region.
like to bite you on the leg region.
175
491240
3576
ھەندێک مێشوولە حەز دەکەن گاز لە ڕان بگرن.
08:26
And we've now created
these mosquito repellent sandals
these mosquito repellent sandals
176
494840
2960
و ئێمە ئەم نەعلەمان دروست کردووە
08:30
that tourists and locals can wear
when they're coming.
when they're coming.
177
498240
2720
بۆ خەڵکی ناوخۆ و گەشتیاران
کاتێک دێن لە پێی بکەن.
کاتێک دێن لە پێی بکەن.
گازیان لێ ناگێرێ
08:33
And you don't get bitten --
178
501560
1336
ئەمەش وا دەکات شەو و ڕۆژ
پارێزگاریتان لێ بکات
پارێزگاریتان لێ بکات
08:34
this gives you 'round the clock protection
179
502920
2000
08:36
until the time you go under your bednet.
180
504944
2152
تا ئەو کاتەی ئەچیتە ژێر کوخی
پەردەکولـلەکەوە.
پەردەکولـلەکەوە.
08:39
(Applause)
181
507120
1856
(چەپڵە)
08:41
My love-hate relationship
with mosquitoes continues.
with mosquitoes continues.
182
509000
2576
پەیوەندی خۆشەویستی- ڕقم
لەگەڵ مێشوولەکان بەردەوامە.
لەگەڵ مێشوولەکان بەردەوامە.
08:43
(Laughter)
183
511600
1096
(پێکەنین)
دەزانم بەردەوامیش دەبێت.
08:44
And it's going to go
a long way, I can see.
a long way, I can see.
184
512720
2496
بەڵام شتێکی ئاسایە.
ئامانجی ڕێکخراوی
ئامانجی ڕێکخراوی
08:47
But that's OK.
185
515240
1456
ئامانجییەتی تا ٢٠٣٠ WHO
مەلاریایە لە سی و پێنج وڵات نەهێڵێت.
مەلاریایە لە سی و پێنج وڵات نەهێڵێت.
08:48
WHO has set a goal of 2030
to eliminate malaria from 35 countries.
to eliminate malaria from 35 countries.
186
516720
5136
08:53
The African Union has set a goal
187
521880
1576
ھەروەھا ئامانجی یەکێتی ئەفریقا ئەوەیە
08:55
of 2030 to eliminate malaria
from the continent.
from the continent.
188
523480
3136
تا ساڵی ٢٠٣٠ مەلاریا
لە کیشوەرەکە بسڕێتەوە.
لە کیشوەرەکە بسڕێتەوە.
08:58
At Ifakara we are firmly
behind these goals.
behind these goals.
189
526640
2616
و ئێمە لە ئیفاکارا پاڵپشتی
ئەم ئامانجانە دەکەین.
ئەم ئامانجانە دەکەین.
09:01
And we've put together
a cohort of young scientists,
a cohort of young scientists,
190
529280
3336
و پێکەوە دەستەیەکمان
لە زانا گەنجەکان،
لە زانا گەنجەکان،
09:04
male and female,
191
532640
1536
لە ھەردوو ڕەگەز،
09:06
who are champions,
192
534200
1216
چاونەترس پێک ھێناوە،
09:07
who are interested in coming together
to make this vision come true.
to make this vision come true.
193
535440
3440
ئەوانەی حەز دەکەن پێکەوە
کاربکەن و ئەم وێنە بکەنە ڕاستی.
کاربکەن و ئەم وێنە بکەنە ڕاستی.
09:11
They do what they can
194
539760
1936
ئەوەی لە توانایاندا ھەیە دەیکەن
09:13
to make it work.
195
541720
1280
بۆ سەرخستنی ئەم کارە.
و ئێمەش پشتگیریان لێ دەکەین.
09:16
And we are supporting them.
196
544640
1856
ئێمە لێرەین بۆ ئەوەی دڵنیاتان بکەینەوە
کە ئەم خەونانە دەبنە ڕاستی.
کە ئەم خەونانە دەبنە ڕاستی.
09:18
We are here to make sure
that these dreams come true.
that these dreams come true.
197
546520
2936
09:21
Ladies and gentlemen,
198
549480
1696
بەڕیزان،
09:23
even if it doesn't happen in our lifetime,
199
551200
2840
ھەتا ئەگەر لە سەردەمی ئێمەش
ئەم کارە سەر نەگرێت،
ئەم کارە سەر نەگرێت،
09:27
even if it doesn't happen
200
555120
1440
ھەتا ئەگەرپێش ئەوەی بمرین
09:29
before you and me go away,
201
557400
1856
ڕوونەدات،
09:31
I believe that your child and my child
202
559280
2560
باوەڕم وایە منداڵەکانی من و ئێوەش
دەبنە جێگرەوەمان لە جیھانێک کە خاڵییە
لە مێشوولەکانی ھەڵگری نەخۆشی مەلاریا
لە مێشوولەکانی ھەڵگری نەخۆشی مەلاریا
09:34
shall inherit a world
free of malaria transmitting mosquitoes
free of malaria transmitting mosquitoes
203
562600
3256
و نەخۆشی مەلاریا بە تەواوەتی
کۆتایی پێ ھاتبێت.
کۆتایی پێ ھاتبێت.
09:37
and free of malaria.
204
565880
1216
09:39
Thank you very much, ladies and gentlemen.
205
567120
2016
خانمان و پیاوان زۆر سوپاستان دەکەم.
09:41
(Applause)
206
569160
3896
(چەپڵە)
09:45
Thank you.
207
573080
1256
سوپاس.
09:46
Kelo Kubu: OK, Fredros.
208
574360
1360
کێلۆ کوبو: باشە فرێدرۆس.
09:48
Let's talk about CRISPR for a bit.
209
576560
2056
با کەمێک باسی شریتەکانی دی ئێن ئەی بکەین.
09:50
(Laughter)
210
578640
1416
(پێکەنین)
09:52
It's taken the world by storm,
211
580080
2256
وەک تەووژم بە جیھاندا بڵاوبۆتەوە،
09:54
it promises to do amazing things.
212
582360
3000
و بەڵێن دەدات کە کاری
سەرسوڕھێنەر ئەنجام بدات.
سەرسوڕھێنەر ئەنجام بدات.
تێڕوانینت سەبارەت بە بەکارھێنانی شریتەکانی
DNA؟بۆ لەناوبردنی مێشوولەکان چییە
DNA؟بۆ لەناوبردنی مێشوولەکان چییە
09:58
What do you think of scientists
using CRISPR to kill off mosquitoes?
using CRISPR to kill off mosquitoes?
213
586200
4640
ئۆکوما: بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارەت،
سەرەتا با لە کێشەکەوە دەست پێ بکەین.
سەرەتا با لە کێشەکەوە دەست پێ بکەین.
10:03
Fredros Okumu: To answer this question,
let's start from what the problem is.
let's start from what the problem is.
214
591520
3640
10:08
First of all, we're talking
about a disease that still kills --
about a disease that still kills --
215
596760
3496
پێش ھەموو شتێک، ئێمە باس لە نەخۆشیەک
دەکەین کە تاکو ئێستاش بکوژە
دەکەین کە تاکو ئێستاش بکوژە
10:12
according to the latest figures
we have from WHO --
we have from WHO --
216
600280
2416
بەگوێرەی تازەترین ئاماری
ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی
ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی
10:14
429,000 people.
217
602720
2216
٤٢٩٠٠٠ ھەزار خەڵک بەھۆی
ئەم نەخۆشیە مردوون.
ئەم نەخۆشیە مردوون.
کە زۆربەیان لە چینی
منداڵانی ئەفریقین.
منداڵانی ئەفریقین.
10:16
Most of these are African children.
218
604960
1760
بە دڵنیایەوە، پێشکەوتنمان
ئەنجامداوە،
ئەنجامداوە،
10:19
Of course, we've made progress,
219
607600
1496
چەند وڵاتێک ھەیە کە
سەرکەوتووبوونە لە کەمکردنەوەی
سەرکەوتووبوونە لە کەمکردنەوەی
10:21
there are countries that have achieved
220
609120
1856
10:23
up to 50-60 percent reduction
in malaria burden.
in malaria burden.
221
611000
3600
ڕێژەی نەخۆشی مەلاریا بە ڕێژەی٥٠-٦٠٪.
بەڵام دەبێت زیاتر کار بکەین بۆ
ئەوەی ئەم ڕێژەیە بگەینین سفر.
ئەوەی ئەم ڕێژەیە بگەینین سفر.
10:26
But we still have to do more
to get to zero.
to get to zero.
222
614920
2080
10:29
There is already proof of principle
223
617360
2176
ئەمەش بەڵگە بنچینەیەکانی پێشتر
تەکنیکی گۆڕێنی جینات بۆ نموونە شریتەکانی
DNA
DNA
10:31
that gene-editing techniques,
such as CRISPR,
such as CRISPR,
224
619560
3216
10:34
can be used effectively
225
622800
2616
دەتوانرێ بەشێوەیەکی کاریگەر بەکار بھێنرێت
10:37
to transform mosquitoes so that
either they do not transmit malaria --
either they do not transmit malaria --
226
625440
3600
بۆ ئەوەی چیتر ھەڵگری مەلاریا نەبن،
دەتوانین جیناتی مێشولەکان بگۆڕین
دەتوانین جیناتی مێشولەکان بگۆڕین
10:41
we call this population alteration --
227
629800
1976
ئەم کردارەش پێی دەڵێن
گۆڕینی شانەی مێشوولەکان
گۆڕینی شانەی مێشوولەکان
10:43
or that they no longer exist,
228
631800
2080
بۆ ئەوەی ئەم کێشەیە کۆتایی پێ بێت،
پڕۆسەی بە خەساندن.
10:46
population suppression.
229
634760
1736
پێشتر ئەم ڕێگەیە لە تاقیگە سەلمێنراوە.
10:48
This is already proven in the lab.
230
636520
1896
ھەروەھا ئێستاش بە ڕێگەیەکی
پێشکەوتوو کاری لەسەر دەکرێت
پێشکەوتوو کاری لەسەر دەکرێت
10:50
There is also modeling work
231
638440
2416
10:52
that has demonstrated
that even if you were to release
that even if you were to release
232
640880
2576
ئەمە سەلێنراوە ھەتا ئەگەر
ژمارەیەکی کەمی مێشوولە
ژمارەیەکی کەمی مێشوولە
10:55
just a small number of these
genetically modified mosquitoes,
genetically modified mosquitoes,
233
643480
3096
بۆماوەیە گۆڕدراوەکان بەڕەڵا بکرێن،
10:58
that you can actually achieve
elimination very, very quickly.
elimination very, very quickly.
234
646600
3296
زۆر بەخێرایی دەتوانیت سڕینەوەی
بەشێکیان بەدەست بھێنیت.
بەشێکیان بەدەست بھێنیت.
11:01
So, CRISPR and tools like this
offer us some real opportunities --
offer us some real opportunities --
235
649920
3936
بۆیە شریتەکانی DNA
و بەشەکانیتر ھەندێک بوارمان پێدەدەن
و بەشەکانیتر ھەندێک بوارمان پێدەدەن
11:05
real-life opportunities
to have high-impact interventions
to have high-impact interventions
236
653880
3976
بوارە ڕاستەقینە و
کاریگەر
کاریگەر
11:09
that we can use
in addition to what we have now
in addition to what we have now
237
657880
2696
ئەمەش
دەتوانین بەکاریبھێنین
دەتوانین بەکاریبھێنین
11:12
to eventually go to zero.
238
660600
1656
بۆ ئەوەی ڕێژەکە بگەینینە سفر.
11:14
This is important.
239
662280
1656
ئەمە گرنگە.
11:15
Now, of course people always ask us --
240
663960
2976
بێ گومان ئێستا خەڵک پرسیارمان لێ دەکات
11:18
which is a common question,
241
666960
1336
کە پرسیارێکی باوە،
11:20
I guess you're going
to ask this as well --
to ask this as well --
242
668320
2056
ھەستم دەکرد پرسیارێکی
لەم جۆرەم لێ بکەیت
لەم جۆرەم لێ بکەیت
"چی ڕوودەدات ئەگەر ڕێژەی ژمارەی
مێشوولەکان کەم بکەینەوە؟"
مێشوولەکان کەم بکەینەوە؟"
11:22
"What happens if you
eliminate mosquitoes?"
eliminate mosquitoes?"
243
670400
2056
11:24
KK: I won't ask then, you answer.
244
672480
1616
کیلۆ: ئەم پرسیارە ناکەم،
فەرموو وەڵام بدەوە.
فەرموو وەڵام بدەوە.
11:26
FO: OK. In respect to this,
I would just like to remind my colleagues
I would just like to remind my colleagues
245
674120
4056
فۆ: باشە. لەگەڵ ڕێزم، دەمەوێت بە
بیڕ ھاوپۆلەکانم بھێنمەوە
بیڕ ھاوپۆلەکانم بھێنمەوە
11:30
that we have 3,500
mosquito species in this world.
mosquito species in this world.
246
678200
4416
ئێمە ٣٥٠٠ جۆڕ مێشوولەمان لە جیھاندا ھەیە.
لەوانەیە ژمارەکە زیاتریش بێت.
11:34
Maybe more than that.
247
682640
1296
11:35
About 400 of these are Anophelenes,
248
683960
2016
نزیکەی ٤٠٠ جۆریان لە جۆری ئەنۆفلیزە،
11:38
and only about 70 of them
have any capacity to transmit malaria.
have any capacity to transmit malaria.
249
686000
3856
نزیکەی ٧٠ جۆر لەمانە توانای
گواستنەوەی مەلاریایان ھەیە.
گواستنەوەی مەلاریایان ھەیە.
11:41
In Africa, we're having to deal with
three or four of these as the major guys.
three or four of these as the major guys.
250
689880
3776
لە ئەفریقا، ئێمە کار لەسەر ٣ بۆ ٤ جۆر
کە ھۆکاری سەرەکین دەکەین.
کە ھۆکاری سەرەکین دەکەین.
11:45
They carry most -- like 99 percent
of all the malaria we have.
of all the malaria we have.
251
693680
3816
ئەوانەی زۆرترین ھەڵگرن،
لەو ٩٩٪ ئەو مەلاریایەی ھەمانە.
لەو ٩٩٪ ئەو مەلاریایەی ھەمانە.
11:49
If we were to go out
with gene editing like CRISPR,
with gene editing like CRISPR,
252
697520
2896
ئەگەر بە دەستکاریکردنی جین بتوانین
11:52
if we were to go out
with gene drives to control malaria,
with gene drives to control malaria,
253
700440
2696
کۆنترۆڵی مەلاریا بکەین،
ئێمە ھەنگاوێک یان دوو
ھەنگاومان ماوە جێبەجێی بکەین.
ھەنگاومان ماوە جێبەجێی بکەین.
11:55
we would be going after only one or two.
254
703160
2096
11:57
I don't see a diversity problem with that.
255
705280
2496
من ھیچ کێشەیەکی ھەمەجۆری نابینم.
بەڵام ئەمە تێروانینی
تاکە کەسییە.
تاکە کەسییە.
11:59
But that's personal view.
256
707800
1376
12:01
I think it's OK.
257
709200
1216
ھەست دەکەم باش بێت.
12:02
And remember, by the way,
258
710440
1256
لە یادتان بێت،
سەڕەرای ئەمەش،
سەڕەرای ئەمەش،
12:03
all these years we've been trying
to eliminate these mosquitoes effectively
to eliminate these mosquitoes effectively
259
711720
3696
لە ماوەی ئەو ھەموو ساڵانەی ئێمە
ھەوڵی کەمکردنەوەی مێشووەکانمان داوە
ھەوڵی کەمکردنەوەی مێشووەکانمان داوە
12:07
by spraying them -- our colleagues
in America have sprayed with --
in America have sprayed with --
260
715440
4056
بە ڕێگەی دەرمان پڕژێن،
ھاوپۆڵەکانمان لە ئەمریکا مێرووەکانیان
ھاوپۆڵەکانمان لە ئەمریکا مێرووەکانیان
12:11
really bomb-spraying
these insects out of the villages.
these insects out of the villages.
261
719520
2616
لە دەرەوەی گوندەکە دەرمان پڕژێن کردووە.
12:14
In Africa we do a lot
of household spraying.
of household spraying.
262
722160
2936
لە ئەفریقا ئێمە سپرای شیاو
لە ماڵانمان بەکار دەھێنین.
لە ماڵانمان بەکار دەھێنین.
12:17
All these are aimed
solely at killing the mosquitoes.
solely at killing the mosquitoes.
263
725120
2680
ئامانجمان تەنھا کوشتنی مێشوولەکانە.
12:20
So there's really no problem
if we had a new tool.
if we had a new tool.
264
728280
2496
بۆیە کێشەمان نابێت ئەگەر
ئامێری نوێمان ھەبێت.
ئامێری نوێمان ھەبێت.
بەڵام سەبارەت بەم قسەیە،
پێویستە ئەوەش بڵێم
پێویستە ئەوەش بڵێم
12:22
But having said that, I have to say
265
730800
1696
12:24
we also have to be
very, very responsible here.
very, very responsible here.
266
732520
2296
ئێمە دەبێت بەرپرسیارانە
مامەڵە بکەین.
مامەڵە بکەین.
12:26
So there's the regulatory side,
and we have to partner with our regulators
and we have to partner with our regulators
267
734840
3456
لایەنی یاسایشی هەیە،
هاوکارانم گرنگی بەم لایەنە دەدەن
هاوکارانم گرنگی بەم لایەنە دەدەن
12:30
and make sure that everything
that we do is done correctly,
that we do is done correctly,
268
738320
2976
لەوە دڵنیابینەوە ھەموو شتێک
لەسەر ڕێچکەی خۆی بڕوات،
لەسەر ڕێچکەی خۆی بڕوات،
12:33
is done responsibly
269
741320
1616
بە بەرپرسیارانە ئەنجام دەدرێت
12:34
and that we also have to do
independent risk assessments,
independent risk assessments,
270
742960
2696
ھەروەھا توانای
سەرکێشیکردنمان ھەبێت،
سەرکێشیکردنمان ھەبێت،
12:37
to just make sure
271
745680
1256
بۆ ئەوەی دڵنیا بینەوە
12:38
that all these processes
do not fall into the wrong hands.
do not fall into the wrong hands.
272
746960
3256
ئەو پرۆسانەی بە ڕێگەی ھەڵە دا نەبرێن.
12:42
Thank you very much.
273
750240
1216
زۆر سوپاس.
12:43
KK: Thank you.
274
751480
1216
سوپاس.
12:44
(Applause)
275
752720
3360
(چەپڵە)
ABOUT THE SPEAKER
Fredros Okumu - Mosquito scientistFredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria.
Why you should listen
Fredros Okumu is director of science at the Ifakara Health Institute (IHI). Since 2008, Okumu has been studying human-mosquito interactions and developing new techniques to complement existing malaria interventions and accelerate efforts towards elimination. His other interests include quantitative ecology of residual malaria vectors, mathematical simulations to predict effectiveness of interventions, improved housing for marginalized communities and prevention of child malnutrition.
Okumu was awarded the Young Investigator Award by the American Society of Tropical Medicine and Hygiene in 2009, a Welcome Trust Intermediate Research Fellowship in Public Health and Tropical Medicine (2014-2019) and, most recently, a Howard Hughes-Gates International Research Scholarship (2018-2023). He is co-chair of the Malaria Eradication Research Agenda consultative group on tools for elimination and a co-chair of the WHO Vector Control Working Group on new tools for malaria vector control. Okumu was named one of the "Top 100 Global Thinkers" by Foreign Policy in 2016.
Fredros Okumu | Speaker | TED.com