TEDGlobal 2017
Fredros Okumu: Why I study the most dangerous animal on earth -- mosquitoes
Fredros Okumu: Dünyanın en tehlikeli hayvanı olan sivrisinekler üzerinde çalışma nedenim
Filmed:
Readability: 4.2
1,191,616 views
Sivrisinekler hakkında ne biliyoruz? Fredros Okumu'nun işi, bu hastalık taşıyan sivrisinekleri yakalayıp nüfuslarını yok etmek umuduyla çalışmak. Okumu, sivrisinek araştırmasında bizi yolculuğa çıkarırken, dünyanın en tehlikeli hayvanları olarak anılan bu canlıları hedef almak için Tanzanya'daki Ifakara Sağlık Enstitüsü'ndeki ekibinin nasıl alışılmadık yöntemlere başvurduğunu öğrenin.
Fredros Okumu - Mosquito scientist
Fredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria. Full bio
Fredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Sanırım Tanzanyalı olduğum için
00:12
I guess because I'm from Tanzania
0
960
1616
00:14
I have a responsibility
to welcome all of you once again.
to welcome all of you once again.
1
2600
2680
hepinize bir kez daha hoşgeldiniz
deme sorumluluğum var.
deme sorumluluğum var.
00:18
Thank you for coming.
2
6360
1376
Geldiğiniz için teşekkürler.
00:19
So, first of all, before we start,
3
7760
1656
Başlamadan önce,
aranızda kaç kişi geçmişte
bu böceğin kurbanı oldu?
bu böceğin kurbanı oldu?
00:21
how many of you in the audience
4
9440
1496
00:22
have been in the past
a victim of this bug here?
a victim of this bug here?
5
10960
2760
00:28
We apologize on behalf
of all the mosquito catchers.
of all the mosquito catchers.
6
16120
3096
Tüm sivrisinek yakalayıcıları
adına özür dileriz.
adına özür dileriz.
00:31
(Laughter)
7
19240
1816
(Kahkahalar)
00:33
Ladies and gentlemen,
8
21080
1256
Hanımlar ve beyler,
00:34
imagine getting seven infectious
mosquito bites every day.
mosquito bites every day.
9
22360
3600
her gün yedi bulaşıcı sivrisinek
ısırığına maruz kaldığınızı hayal edin.
ısırığına maruz kaldığınızı hayal edin.
00:39
That's 2,555 infectious bites every year.
10
27000
4400
Bu her yıl 2.555 bulaşıcı ısırık demek.
00:44
When I was in college,
I moved to the Kilombero River valley
I moved to the Kilombero River valley
11
32360
3616
Üniversitedeyken Tanzanya'nın
güneydoğusundaki
güneydoğusundaki
00:48
in the southeastern part of Tanzania.
12
36000
2656
Kilombero River vadisine taşındım.
00:50
This is historically
one of the most malarious zones
one of the most malarious zones
13
38680
3136
Burası eskiden,
dünyanın en çok sıtma
görülen yerlerinden biriydi.
görülen yerlerinden biriydi.
00:53
in the world at that time.
14
41840
1696
00:55
Life here was difficult.
15
43560
2440
Burada yaşam zordu.
00:58
In its later stages
16
46920
1856
Sıtma ilerleyen aşamalarında,
01:00
malaria manifested with extreme seizures
locally known as degedege.
locally known as degedege.
17
48800
3800
yerel olarak "degedege" diye bilinen
şiddetli ataklara neden oldu.
şiddetli ataklara neden oldu.
01:05
It's killed both women and men,
adults and children,
adults and children,
18
53360
2696
Kadın-erkek, yetişkin-çocuk
herkesi acımasızca öldürdü.
herkesi acımasızca öldürdü.
01:08
without mercy.
19
56080
1776
Yerel kuruluşum,
Ifakara Sağlık Enstitüsü,
Ifakara Sağlık Enstitüsü,
01:09
My home institution,
Ifakara Health Institute,
Ifakara Health Institute,
20
57880
2296
01:12
began in this valley in the 1950s
21
60200
1976
bu vadide,
1950'lerde yerel halkın
1950'lerde yerel halkın
01:14
to address priority health needs
for the local communities.
for the local communities.
22
62200
3080
öncelikli sağlık ihtiyaçlarını
ele almaya başladı.
ele almaya başladı.
01:17
In fact, the name Ifakara
refers to a place you go to die,
refers to a place you go to die,
23
65960
3520
Aslında Ifakara ismi,
gidenin öldüğü bir yere atıf yapıyor;
gidenin öldüğü bir yere atıf yapıyor;
bu da organize halk
sağlığı hizmetleri yokken
sağlığı hizmetleri yokken
01:22
which is a reflection
of what life used to be here
of what life used to be here
24
70280
2416
01:24
in the days before
organized public health care.
organized public health care.
25
72720
2600
burada hayatın nasıl
olduğunu yansıtıyor.
olduğunu yansıtıyor.
01:28
When I first moved here,
26
76240
1256
Buraya ilk taşındığımda
birincil görevim,
birincil görevim,
01:29
my primary role was to estimate
27
77520
1496
01:31
how much malaria transmission
was going on across the villages
was going on across the villages
28
79040
3520
köyler arasında ne kadar
sıtmanın geçişi olduğunu
sıtmanın geçişi olduğunu
01:35
and which mosquitoes
were transmitting the disease.
were transmitting the disease.
29
83160
2760
ve hangi sivrisineklerin
bu hastalığı yaydığını bulmaktı.
bu hastalığı yaydığını bulmaktı.
01:38
So my colleague and myself came
30
86800
2296
Bu yüzden ben ve çalışma arkadaşım,
nehrin karşısındaki Ifakara kasabasının
nehrin karşısındaki Ifakara kasabasının
01:41
30 kilometers south
of Ifakara town across the river.
of Ifakara town across the river.
31
89120
3080
30 kilometre güneyine geldik.
01:44
Every evening we went into the villages
with flashlights and siphons.
with flashlights and siphons.
32
92560
4576
Her akşam el fenerleri
ve sifonlarla köylere gittik.
ve sifonlarla köylere gittik.
01:49
We rolled up our trousers,
33
97160
1560
Pantolonlarımızı yukarı sıyırıp
01:51
and waited for mosquitoes
that were coming to bite us
that were coming to bite us
34
99520
3176
sivrisineklerin bizi ısırmak için
gelmesini bekliyorduk.
gelmesini bekliyorduk.
01:54
so we could collect them
35
102720
1576
Böylece onları yakalayıp
sıtma taşıyanları tespit edebilecektik.
sıtma taşıyanları tespit edebilecektik.
01:56
to check if they were carrying malaria.
36
104320
1858
01:58
(Laughter)
37
106202
1014
(Kahkahalar)
01:59
My colleague and myself
selected a household,
selected a household,
38
107240
2176
Meslektaşım ve ben
bir evi mesken seçtik
bir evi mesken seçtik
02:01
and we started inside and outside,
swapping positions every half hour.
swapping positions every half hour.
39
109440
3840
ve her yarım saatte pozisyon değişerek
içeride ve dışarıda çalışmaya başladık.
içeride ve dışarıda çalışmaya başladık.
02:06
And we did this for 12 hours every night
for 24 consecutive nights.
for 24 consecutive nights.
40
114440
3760
Bunu peşpeşe 24 gece,
her gece 12 saat boyunca yaptık.
her gece 12 saat boyunca yaptık.
Her sabah dört saat uyuyup
02:11
We slept for four hours every morning
41
119160
2416
02:13
and worked the rest of the day,
42
121600
1496
günün geri kalanında çalıştık,
02:15
sorting mosquitoes, identifying them
and chopping off their heads
and chopping off their heads
43
123120
3016
sivrisinekleri sınıflandırdık,
tanımlayıp kafalarını kopardık.
tanımlayıp kafalarını kopardık.
02:18
so they could be analyzed in the lab
44
126160
1736
Böylece laboratuvarda analiz edilip
02:19
to check if they were
carrying malaria parasites
carrying malaria parasites
45
127920
2255
ağzından alınan kanda sıtma paraziti
taşıyanlar tespit edilebilecekti.
taşıyanlar tespit edilebilecekti.
02:22
in their blood mouthparts.
46
130199
1577
02:23
This way we were able to not only know
how much malaria was going on here
how much malaria was going on here
47
131800
3976
Böylece buradaki sıtma
sıklığının yanı sıra,
sıklığının yanı sıra,
hangi sivrisineklerin sıtmayı
taşıdığını da bilecektik.
taşıdığını da bilecektik.
02:27
but also which mosquitoes
were carrying this malaria.
were carrying this malaria.
48
135800
2896
Aynı zamanda sıtmanın
daha çok evlerin içinde mi,
daha çok evlerin içinde mi,
02:30
We were also able to know
49
138720
1256
02:32
whether malaria was mostly
inside houses or outside houses.
inside houses or outside houses.
50
140000
3776
yoksa dışında mı
olduğunu da bilecektik.
olduğunu da bilecektik.
02:35
Today, ladies and gentlemen,
I still catch mosquitoes for a living.
I still catch mosquitoes for a living.
51
143800
3160
Bugün, hanımlar ve beyler, hala
mesleğim sivrisinek yakalamak.
mesleğim sivrisinek yakalamak.
Ama bunu insanların hayatlarını
ve refahlarını geliştirmek için yapıyorum.
ve refahlarını geliştirmek için yapıyorum.
02:39
But I do this mostly to improve
people's lives and well-being.
people's lives and well-being.
52
147720
3640
02:44
This has been called by some people
the most dangerous animal on earth --
the most dangerous animal on earth --
53
152280
4296
Bazı insanlar tarafından bu canlı,
dünyadaki en tehlikeli hayvan olarak anılmakta;
dünyadaki en tehlikeli hayvan olarak anılmakta;
02:48
which unfortunately is true.
54
156600
2056
ki maalesef bu doğru.
02:50
But what do we really
know about mosquitoes?
know about mosquitoes?
55
158680
2560
Peki sivrisinekler hakkında
aslında ne biliyoruz?
aslında ne biliyoruz?
Gerçek şu ki çok az şey biliyoruz.
02:54
It turns out we actually know very little.
56
162360
2400
Şu anda sıtmaya karşı en iyi yöntemin
02:58
Consider the fact that at the moment
our best practice against malaria
our best practice against malaria
57
166080
4336
böcek ilacı sıkılmış cibinlik
olduğu gerçeğini düşünün.
olduğu gerçeğini düşünün.
03:02
are bednets --
insecticide treated bednets.
insecticide treated bednets.
58
170440
2776
03:05
We know now that across Africa
59
173240
1576
Afrika'nın her yanında
böcek ilaçlarına karşı yaygın
bir direnç olduğunu da artık biliyoruz.
bir direnç olduğunu da artık biliyoruz.
03:06
you have widespread resistance
to insecticides.
to insecticides.
60
174840
2936
03:09
And these are the same insecticides,
61
177800
1736
Bunlar da aynı böcek ilaçları,
03:11
the pyrethroid class,
that are put on these bednets.
that are put on these bednets.
62
179560
2440
piretiroid sınıfı,
cibinliklere konulanlardan.
cibinliklere konulanlardan.
03:14
We know now that these bednets
protect you from bites
protect you from bites
63
182560
3096
Bu cibinliklerin ısırıklardan
koruduğunu biliyoruz
koruduğunu biliyoruz
03:17
but only minimally kill
the mosquitoes that they should.
the mosquitoes that they should.
64
185680
2880
fakat sivrisinekleri minimal
derecede öldürüyor.
derecede öldürüyor.
Bu, sıfıra ulaşmak için daha fazla
şey yapmamız gerektiği anlamına geliyor.
şey yapmamız gerektiği anlamına geliyor.
03:21
What it means is that we've got to do more
to be able to get to zero.
to be able to get to zero.
65
189560
3656
03:25
And that's part of our duty.
66
193240
1520
Bizim görevimizin bir parçası.
Ifakara Sağlık Enstitüsü'nde
03:28
At Ifakara Health Institute
67
196920
1336
03:30
we focus very much
on the biology of the mosquito,
on the biology of the mosquito,
68
198280
3176
daha çok sivrisineklerin
biyolojisine odaklanıyoruz;
biyolojisine odaklanıyoruz;
03:33
and we try to do this
so we can identify new opportunities.
so we can identify new opportunities.
69
201480
3696
böylece yeni fırsatları belirleyebiliriz.
03:37
A new approach.
70
205200
1336
Yeni bir yaklaşım.
03:38
New ways to try and get new options
71
206560
2856
Sıfırlayabilmek için cibinlik gibi
şeylerle beraber kullanabileceğimiz
şeylerle beraber kullanabileceğimiz
03:41
that we can use together
with things such as bednets
with things such as bednets
72
209440
2496
yeni seçenekler bulabilmek için
yeni yollar arıyoruz
yeni yollar arıyoruz
03:43
to be able to get to zero.
73
211960
1296
03:45
And I'm going to share
with you a few examples
with you a few examples
74
213280
2176
Çalışma arkadaşlarımla birlikte
yaptığımız şeylerden
yaptığımız şeylerden
03:47
of the things that
my colleagues and myself do.
my colleagues and myself do.
75
215480
2200
birkaç örneği sizinle paylaşacağım.
03:50
Take this, for example.
76
218600
1616
Örnek olarak bunu alalım.
03:52
Mosquitoes breed in small pools of water.
77
220240
2840
Sivrisinekler küçük su
birikintilerinde ürer.
birikintilerinde ürer.
Hepsini bulmak kolay değil;
03:56
Not all of them are easy to find --
78
224320
1696
03:58
they can be scattered across villages,
79
226040
2256
köylere dağılmış olabilirler;
04:00
they can be as small as hoofprints.
80
228320
2520
toynak izleri kadar küçük olabilirler.
04:03
They can be behind your house
or far from your house.
or far from your house.
81
231720
2896
Evinizin arkasında ya da evinizin çok
uzağında olabilirler.
uzağında olabilirler.
04:06
And so, if you wanted
to control mosquito larvae,
to control mosquito larvae,
82
234640
2576
Yani sivrisinek larvalarını
kontrol etmek istiyorsanız,
kontrol etmek istiyorsanız,
04:09
it can actually be
quite difficult to get them.
quite difficult to get them.
83
237240
2400
onları bulmak gerçekten
oldukça zor olabilir.
oldukça zor olabilir.
Arkadaşlarım ve ben şuna karar verdik:
04:12
What my colleagues
and I have decided to do
and I have decided to do
84
240520
2240
Böcek ilacını, seçtiğimiz yerden
üreme alanlarına götürmek için
üreme alanlarına götürmek için
04:15
is to think about what if
we used mosquitoes themselves
we used mosquitoes themselves
85
243600
2616
04:18
to carry the insecticides
from a place of our choice
from a place of our choice
86
246240
3096
sivrisineklerin kendilerini
kullanmak nasıl olur dedik.
kullanmak nasıl olur dedik.
04:21
to their own breeding habitats
87
249360
1896
Böylece orada bulunan
hiçbir yumurta hayatta kalamayacaktı.
hiçbir yumurta hayatta kalamayacaktı.
04:23
so that whichever eggs
they lay there shall not survive.
they lay there shall not survive.
88
251280
3600
04:28
This is Dickson Lwetoijera.
89
256160
1895
Bu Dickson Lwetoijera.
04:30
This is my colleague
who runs this show at Ifakara.
who runs this show at Ifakara.
90
258079
2697
Ifakara'da bunu yapan meslektaşım.
04:32
And he has demonstrated cleverly
that you can actually get mosquitoes
that you can actually get mosquitoes
91
260800
3256
Sivrisinekleri, normalde
kan almaya geldikleri yere,
kan almaya geldikleri yere,
gerçekten de böcek ilacı
veya kısırlaştırıcı almaları için
veya kısırlaştırıcı almaları için
04:36
to come to the place
where they normally come to get blood
where they normally come to get blood
92
264080
2736
04:38
to pick up a dose
of sterilants or insecticide,
of sterilants or insecticide,
93
266840
4056
çekebileceğimizi,
ardından sivrisineğin bu ilacı
ardından sivrisineğin bu ilacı
04:42
carry this back
to their own breeding habitat
to their own breeding habitat
94
270920
2136
kendi üreme alanına taşıyıp
tüm yavruları öldürebileceğini
zekice ortaya koydu.
zekice ortaya koydu.
04:45
and kill all their progeny.
95
273080
1600
04:48
And we have demonstrated
that you can do this
that you can do this
96
276000
2136
Bunu yaparak sürüleri çok büyük bir hızla
04:50
and crush populations very, very rapidly.
97
278160
2280
yok edebileceğimizi gösterdik.
Bu harika.
04:53
This is beautiful.
98
281440
1720
04:56
This is our mosquito city.
99
284160
1560
Bu bizim sivrisinek şehrimiz.
04:58
It is the largest mosquito farm
100
286560
2696
Sıtma araştırması için kurulmuş
dünyadaki en büyük sivrisinek çiftliği.
05:01
available in the world
for malaria research.
for malaria research.
101
289280
2280
Burada, bu tesislerde yetiştirdiğimiz,
05:04
Here we have large-scale self-sustaining
colonies of malaria mosquitoes
colonies of malaria mosquitoes
102
292720
4336
büyük ölçekli ve kendini idame ettiren
sıtma sivrisinekleri kolonilerimiz var
sıtma sivrisinekleri kolonilerimiz var
05:09
that we rear in these facilities.
103
297080
1616
05:10
Of course, they are disease-free.
104
298720
1816
Tabii ki bunlar hastalık taşımıyor.
05:12
But what these systems allow us to do
105
300560
1816
Ancak bu sistemler
yeni araçlar getirip, bunları hemen
ve hızla denemek için
ve hızla denemek için
05:14
is to introduce new tools
and test them immediately,
and test them immediately,
106
302400
3656
bize olanak sağlıyor
05:18
very quickly,
107
306080
1216
05:19
and see if we can crush these populations
or control them in some way.
or control them in some way.
108
307320
3320
ve bu sürüleri yok edip
kontrol sağlamamız için yardım ediyor.
kontrol sağlamamız için yardım ediyor.
05:23
And my colleagues have demonstrated
109
311080
1696
Meslektaşlarım şunu gösterdi ki,
sivrisineklerin bu öldürücü maddeleri
05:24
that if you just put
two or three positions
two or three positions
110
312800
2176
05:27
where mosquitoes can go
pick up these lethal substances,
pick up these lethal substances,
111
315000
2936
almaları için iki
veya üç yer belirlerseniz,
veya üç yer belirlerseniz,
05:29
we can crush these colonies
in just three months.
in just three months.
112
317960
2440
bu sürüleri sadece
üç ay içinde yok edebilirsiniz.
üç ay içinde yok edebilirsiniz.
05:33
That's autodissemination, as we call it.
113
321520
1960
Biz buna oto-yayılım diyoruz.
05:36
But what if we could use
114
324400
1560
Peki sivrisineklerin
cinsel davranışlarını da
05:38
the mosquitoes' sexual behavior
115
326920
1920
onları kontrol etmede kullanabilirsek?
05:42
to also control them?
116
330040
1776
05:43
So, first of all I would like to tell you
117
331840
1976
Öncelikle sivrisineklerin
05:45
that actually mosquitoes mate
in what we call swarms.
in what we call swarms.
118
333840
3240
kümeler halinde çiftleştiklerini
söylemem lazım.
söylemem lazım.
05:49
Male mosquitoes usually congregate
119
337560
2296
Erkek sivrisinekler genellikle
güneş battıktan sonra
güneş battıktan sonra
05:51
in clusters around the horizon,
usually after sunset.
usually after sunset.
120
339880
3200
ufuk çevresinde
sürü halinde toplanır.
sürü halinde toplanır.
05:55
The males go there for a dance,
121
343640
1976
Erkekler oraya dans etmeye gider;
05:57
the females fly into that dance
122
345640
1656
dişiler bu dansın içine doğru uçar
05:59
and select a male mosquito
of their choice,
of their choice,
123
347320
2736
ve beğendikleri bir erkeği seçerler.
06:02
usually the best-looking
male in their view.
male in their view.
124
350080
2776
Bu kendilerince en iyi görünen erkektir.
06:04
They clump together
and fall down onto the floor.
and fall down onto the floor.
125
352880
2376
Birlikte kümelenir ve yere düşerler.
06:07
If you watch this, it's beautiful.
126
355280
1656
Eğer izlediyseniz bu çok güzel.
06:08
It's a fantastic phenomenon.
127
356960
2016
Harika bir fenomen.
06:11
This is where our mosquito-catching
work gets really interesting.
work gets really interesting.
128
359000
4216
Sivrisinek yakalama işimiz
bu noktada ilginçleşiyor.
bu noktada ilginçleşiyor.
Köylere sürü avlamaya
gittiğimizde şunu gördük:
gittiğimizde şunu gördük:
06:15
What we have seen, when we go
swamp hunting in the villages,
swamp hunting in the villages,
129
363240
3696
Bu sürülerin konumları,
06:18
is that these swamp locations
tend to be at exactly the same location
tend to be at exactly the same location
130
366960
3536
yıllar boyunca her gün,
her hafta, her ay hep
her hafta, her ay hep
06:22
every day, every week, every month,
131
370520
2456
tam olarak aynı yerde
olma eğiliminde.
olma eğiliminde.
06:25
year in, year out.
132
373000
1536
06:26
They start at exactly
the same time of the evening,
the same time of the evening,
133
374560
3176
Her akşam tam olarak
aynı saatte başlıyorlar
aynı saatte başlıyorlar
ve tam olarak
aynı yerlerde oluyorlar.
aynı yerlerde oluyorlar.
06:29
and they are at exactly
the same locations.
the same locations.
134
377760
2416
Bu bize ne anlatıyor?
06:32
What does this tell us?
135
380200
1256
06:33
It means that if we can map
all these locations across villages,
all these locations across villages,
136
381480
3256
Köyler boyunca
tüm bu konumları haritalarsak,
tüm bu konumları haritalarsak,
aslında tek bir hamleyle
06:36
we could actually
137
384760
1616
06:38
crush these populations
by just a single blow.
by just a single blow.
138
386400
3136
tüm bu sürüleri yok edebiliriz.
06:41
Kind of, you know, bomb-spray them
or nuke them out.
or nuke them out.
139
389560
2960
Bomba spreyiyle veya patlatarak.
Köylerdeki gençlerle yapmaya
çalıştığımız şey işte bu.
çalıştığımız şey işte bu.
06:45
And that is what we try to do
with young men and women
with young men and women
140
393440
2576
06:48
across the villages.
141
396040
1216
Bu ekipleri organize ederek,
onlara kümeleri tanımayı
onlara kümeleri tanımayı
06:49
We organize these crews, teach them
how to identify the swarms,
how to identify the swarms,
142
397280
3200
ve spreylemeyi öğretiyoruz.
06:53
and spray them out.
143
401360
1376
06:54
My colleagues and I believe
we have a new window
we have a new window
144
402760
2616
İş arkadaşlarım ve ben,
sivrisinekleri vadiden çıkarmak için
sivrisinekleri vadiden çıkarmak için
06:57
to get mosquitoes out of the valley.
145
405400
1920
yeni bir fırsat olduğu kanısındayız.
07:01
But perhaps the fact that mosquitoes
eat blood, human blood,
eat blood, human blood,
146
409120
3680
Ama belki de sivrisineklerin kan ile,
insan kanı ile besleniyor olduğu gerçeği,
insan kanı ile besleniyor olduğu gerçeği,
07:05
is the reason they are
the most dangerous animal on earth.
the most dangerous animal on earth.
147
413520
2960
onların dünyanın en tehlikeli hayvanı
olmalarının nedeni.
olmalarının nedeni.
07:09
But think about it this way --
148
417760
1456
Bir de şöyle düşünün:
07:11
mosquitoes actually smell you.
149
419240
1720
Kokunuzu da alıyorlar.
07:14
And they have developed
150
422200
2056
İnanılmaz duyu organları geliştirmişler.
07:16
incredible sensory organs.
151
424280
2040
07:19
They can smell from as far
sometimes as 100 meters away.
sometimes as 100 meters away.
152
427760
3680
Bazen 100 metre öteden bile
kokunuzu alabiliyorlar.
kokunuzu alabiliyorlar.
07:24
And when they get closer,
153
432040
1256
Yaklaştıkları zaman ise
07:25
they can even tell the difference
between two family members.
between two family members.
154
433320
2976
iki aile üyesi arasındaki
farkı bile anlayabiliyorlar.
farkı bile anlayabiliyorlar.
07:28
They know who you are
based on what you produce
based on what you produce
155
436320
2216
Nefesinizden, cildinizden,
terinizden ve ten kokunuzdan
terinizden ve ten kokunuzdan
07:30
from your breath, skin,
sweat and body odor.
sweat and body odor.
156
438560
3200
kim olduğunuzu çıkarabiliyorlar.
Ifakara'da yaptığımız şey,
07:34
What we have done at Ifakara
157
442400
1376
07:35
is to identify what it is in your skin,
your body, your sweat or your breath
your body, your sweat or your breath
158
443800
3656
teninizde, bedeninizde,
terinizde veya nefesinizde,
terinizde veya nefesinizde,
bu sivrisinekleri çeken
ne olduğunu bulmak.
ne olduğunu bulmak.
07:39
that these mosquitoes like.
159
447480
1286
07:41
Once we identified these substances,
we created a concoction,
we created a concoction,
160
449120
3216
Bu maddeleri tanımladığımızda
bir karışım yarattık;
bir karışım yarattık;
07:44
kind of a mixture,
a blend of synthetic substances
a blend of synthetic substances
161
452360
3136
sentetik maddelerden
oluşan bir karışım ve
oluşan bir karışım ve
vücudunuzdan salgılanan maddelere
benzerlik gösteriyor.
benzerlik gösteriyor.
07:47
that are reminiscent
of what you produce from your body.
of what you produce from your body.
162
455520
2656
07:50
And we made a synthetic blend
163
458200
2176
Öyle bir karışım yaptık ki,
sivrisinekleri normal bir insandan
3 ilâ 5 kat daha fazla çekiyordu.
3 ilâ 5 kat daha fazla çekiyordu.
07:52
that was attracting three to five times
more mosquitoes than a human being.
more mosquitoes than a human being.
164
460400
4080
Bununla ne yapılabilir peki?
07:57
What can you do with this?
165
465440
1256
07:58
You put in a trap, lure a lot
of mosquitoes and you kill them, right?
of mosquitoes and you kill them, right?
166
466720
3256
Tuzak kuracağız, sivrisinekleri çekip
onları öldüreceğiz, değil mi?
onları öldüreceğiz, değil mi?
08:02
And of course, you can also
use it for surveillance.
use it for surveillance.
167
470000
2456
Ayrıca onları takip
etmek için de kullanabiliriz.
etmek için de kullanabiliriz.
08:04
At Ifakara
168
472480
1776
Ifakara'da,
sivrisinek biyolojisi üzerindeki
bilgilerimizi genişleterek
bilgilerimizi genişleterek
08:06
we wish to expand our knowledge
on the biology of the mosquito;
on the biology of the mosquito;
169
474280
4080
sıtma ve daha pek çok hastalığı
kontrol altına almak istiyoruz.
kontrol altına almak istiyoruz.
08:11
to control many other diseases,
including, of course, the malaria,
including, of course, the malaria,
170
479120
3096
08:14
but also those other diseases
that mosquitoes transmit
that mosquitoes transmit
171
482240
2576
Ama sivrisineklerin taşıdığı
başka hastalıklar da var,
başka hastalıklar da var,
08:16
like dengue, Chikungunya and Zika virus.
172
484840
2200
Chikungunya ve Zika viüsü gibi.
08:19
And this is why my colleagues,
for example --
for example --
173
487800
2136
İşte bu yüzden iş arkadaşlarımla
bazı sivrisineklerin
08:21
we have looked at the fact
174
489960
1256
08:23
that some mosquitoes
like to bite you on the leg region.
like to bite you on the leg region.
175
491240
3576
bacağınızdan ısırmayı seçtiği
gerçeğine bir göz attık.
gerçeğine bir göz attık.
08:26
And we've now created
these mosquito repellent sandals
these mosquito repellent sandals
176
494840
2960
Sonra da turistlerin
ve buralıların giyebileceği
ve buralıların giyebileceği
08:30
that tourists and locals can wear
when they're coming.
when they're coming.
177
498240
2720
bu sinek kovucu terlikleri yaptık.
Ve ısırılmıyorsunuz;
08:33
And you don't get bitten --
178
501560
1336
cibinliğinizin altına girene kadar
08:34
this gives you 'round the clock protection
179
502920
2000
08:36
until the time you go under your bednet.
180
504944
2152
size tam zamanlı koruma sağlıyor.
08:39
(Applause)
181
507120
1856
(Alkışlar)
08:41
My love-hate relationship
with mosquitoes continues.
with mosquitoes continues.
182
509000
2576
Sivrisineklere olan aşk-nefret
ilişkim devam ediyor.
ilişkim devam ediyor.
08:43
(Laughter)
183
511600
1096
(Kahkahalar)
08:44
And it's going to go
a long way, I can see.
a long way, I can see.
184
512720
2496
Bir hayli de yol alacak gibi görünüyor.
08:47
But that's OK.
185
515240
1456
Ama sorun değil.
08:48
WHO has set a goal of 2030
to eliminate malaria from 35 countries.
to eliminate malaria from 35 countries.
186
516720
5136
Dünya Sağlık Örgütü, 2030 yılına kadar
35 ülkede sıtmayı yok etmeyi amaçlıyor.
35 ülkede sıtmayı yok etmeyi amaçlıyor.
08:53
The African Union has set a goal
187
521880
1576
Afrika Birliği 2030 yılına kadar
sıtmayı kıtadan yok etmeyi amaçlıyor.
sıtmayı kıtadan yok etmeyi amaçlıyor.
08:55
of 2030 to eliminate malaria
from the continent.
from the continent.
188
523480
3136
08:58
At Ifakara we are firmly
behind these goals.
behind these goals.
189
526640
2616
Ifakara'da bu amaçlarımızın
arkasında sıkıca duruyoruz.
arkasında sıkıca duruyoruz.
09:01
And we've put together
a cohort of young scientists,
a cohort of young scientists,
190
529280
3336
Kadın ve erkeklerden oluşan
hepsi alanında uzman
hepsi alanında uzman
genç bilimcilerle
bir topluluk oluşturduk;
bir topluluk oluşturduk;
09:04
male and female,
191
532640
1536
09:06
who are champions,
192
534200
1216
vizyonumuzu gerçekleştirmek için
bir araya geldiler.
bir araya geldiler.
09:07
who are interested in coming together
to make this vision come true.
to make this vision come true.
193
535440
3440
09:11
They do what they can
194
539760
1936
Bunu gerçekleştirmek için
ellerinden gelen her şeyi yapıyorlar.
09:13
to make it work.
195
541720
1280
09:16
And we are supporting them.
196
544640
1856
Biz de onları destekliyoruz.
09:18
We are here to make sure
that these dreams come true.
that these dreams come true.
197
546520
2936
Bu hayallerin gerçeğe
dönüşmesi için buradayız.
dönüşmesi için buradayız.
09:21
Ladies and gentlemen,
198
549480
1696
Hanımlar ve beyler,
09:23
even if it doesn't happen in our lifetime,
199
551200
2840
bizim ömrümüz süresince olmasa bile
09:27
even if it doesn't happen
200
555120
1440
bizler ölmeden önce
09:29
before you and me go away,
201
557400
1856
gerçekleşemese bile,
09:31
I believe that your child and my child
202
559280
2560
çocuklarımızın sıtma taşıyan
sivrisineklerin
sivrisineklerin
ve sıtma hastalığının
olmadığı bir dünya
olmadığı bir dünya
09:34
shall inherit a world
free of malaria transmitting mosquitoes
free of malaria transmitting mosquitoes
203
562600
3256
miras alacağına inanıyorum.
09:37
and free of malaria.
204
565880
1216
09:39
Thank you very much, ladies and gentlemen.
205
567120
2016
Çok teşekkürler, hanımlar ve beyler.
09:41
(Applause)
206
569160
3896
(Alkışlar)
09:45
Thank you.
207
573080
1256
Teşekkürler.
09:46
Kelo Kubu: OK, Fredros.
208
574360
1360
Kelo Kabu: Pekala, Fredros.
09:48
Let's talk about CRISPR for a bit.
209
576560
2056
Biraz CRISPR hakkında konuşalım.
09:50
(Laughter)
210
578640
1416
(Kahkahalar)
09:52
It's taken the world by storm,
211
580080
2256
Dünyayı fırtına gibi ele geçirdi,
09:54
it promises to do amazing things.
212
582360
3000
harika şeyler vadediyor.
09:58
What do you think of scientists
using CRISPR to kill off mosquitoes?
using CRISPR to kill off mosquitoes?
213
586200
4640
Sivrisinek öldürmek için CRISPR kullanan
bilimciler hakkında ne düşünüyorsunuz?
bilimciler hakkında ne düşünüyorsunuz?
10:03
Fredros Okumu: To answer this question,
let's start from what the problem is.
let's start from what the problem is.
214
591520
3640
Fredros Okumu: Bu soruyu cevaplamaya
problemin ne olduğundan başlayalım.
problemin ne olduğundan başlayalım.
10:08
First of all, we're talking
about a disease that still kills --
about a disease that still kills --
215
596760
3496
Öncelikle bahsettiğimiz bu hastalık,
Dünya Sağlık Örgütü'nün
son verilerine göre
son verilerine göre
10:12
according to the latest figures
we have from WHO --
we have from WHO --
216
600280
2416
10:14
429,000 people.
217
602720
2216
hâlâ 429.000 kişiyi öldürüyor.
10:16
Most of these are African children.
218
604960
1760
Bunların çoğu Afrikalı çocuklar.
10:19
Of course, we've made progress,
219
607600
1496
Tabii ki ilerleme kaydettik,
10:21
there are countries that have achieved
220
609120
1856
sıtma oranını %50-60'a kadar
10:23
up to 50-60 percent reduction
in malaria burden.
in malaria burden.
221
611000
3600
azaltmayı başarmış ülkeler var.
Yine de sıfıra ulaşmak için
daha çok şey yapmamız gerek.
daha çok şey yapmamız gerek.
10:26
But we still have to do more
to get to zero.
to get to zero.
222
614920
2080
10:29
There is already proof of principle
223
617360
2176
CRISPR gibi gen düzenleme tekniklerinin
10:31
that gene-editing techniques,
such as CRISPR,
such as CRISPR,
224
619560
3216
sivrisinekler üzerinde
etkin bir şekilde kullanılarak,
etkin bir şekilde kullanılarak,
10:34
can be used effectively
225
622800
2616
sıtma bulaştırmaz
hâle getirilebileceklerine,
hâle getirilebileceklerine,
10:37
to transform mosquitoes so that
either they do not transmit malaria --
either they do not transmit malaria --
226
625440
3600
ki buna popülasyon değişimi diyoruz;
ya da artık var olmamalarının,
10:41
we call this population alteration --
227
629800
1976
yani popülasyon bastırılmasının
10:43
or that they no longer exist,
228
631800
2080
gerçekleşebileceğine dair kanıt var.
10:46
population suppression.
229
634760
1736
Bu laboratuvarda zaten kanıtlandı.
10:48
This is already proven in the lab.
230
636520
1896
10:50
There is also modeling work
231
638440
2416
Ayrıca modelleme çalışmaları var;
genetiği değiştirilmiş bu sivrisineklerden
10:52
that has demonstrated
that even if you were to release
that even if you were to release
232
640880
2576
az sayıda salınması durumunda bile,
10:55
just a small number of these
genetically modified mosquitoes,
genetically modified mosquitoes,
233
643480
3096
çok çok hızlı bir şekilde eliminasyonun
başarılabileceğini gösterdi.
başarılabileceğini gösterdi.
10:58
that you can actually achieve
elimination very, very quickly.
elimination very, very quickly.
234
646600
3296
11:01
So, CRISPR and tools like this
offer us some real opportunities --
offer us some real opportunities --
235
649920
3936
Yani CRISPR ve benzeri araçlar
bize gerçekten bazı fırsatlar sunuyor;
bize gerçekten bazı fırsatlar sunuyor;
etkisi yüksek müdahelelerde bulunarak,
11:05
real-life opportunities
to have high-impact interventions
to have high-impact interventions
236
653880
3976
mevcut ilerlememize
ek olarak kullanabileceğimiz
ek olarak kullanabileceğimiz
11:09
that we can use
in addition to what we have now
in addition to what we have now
237
657880
2696
ve sıfıra ulaşmamızı sağlayacak
türden gerçek yaşam fırsatları.
türden gerçek yaşam fırsatları.
11:12
to eventually go to zero.
238
660600
1656
11:14
This is important.
239
662280
1656
Bu önemli.
11:15
Now, of course people always ask us --
240
663960
2976
İnsanlar bize her zaman soruyor,
11:18
which is a common question,
241
666960
1336
çok yaygın bir soru,
11:20
I guess you're going
to ask this as well --
to ask this as well --
242
668320
2056
bunu sanıyorum siz de soracaksınız,
11:22
"What happens if you
eliminate mosquitoes?"
eliminate mosquitoes?"
243
670400
2056
''Sivrisinekleri öldürürseniz ne olacak?''
11:24
KK: I won't ask then, you answer.
244
672480
1616
KK: Sormayacağım öyleyse, sen cevapla.
11:26
FO: OK. In respect to this,
I would just like to remind my colleagues
I would just like to remind my colleagues
245
674120
4056
FO: Meslektaşlarıma
şunu hatırlatmak istiyorum,
şunu hatırlatmak istiyorum,
11:30
that we have 3,500
mosquito species in this world.
mosquito species in this world.
246
678200
4416
dünyada 3.500 sivrisinek türü var.
11:34
Maybe more than that.
247
682640
1296
Belki daha fazla.
11:35
About 400 of these are Anophelenes,
248
683960
2016
Bunların yaklaşık 400'ü Anofelen
11:38
and only about 70 of them
have any capacity to transmit malaria.
have any capacity to transmit malaria.
249
686000
3856
ve sadece 70 kadarı
sıtma bulaştırma kapasitesine sahip.
sıtma bulaştırma kapasitesine sahip.
11:41
In Africa, we're having to deal with
three or four of these as the major guys.
three or four of these as the major guys.
250
689880
3776
Afrika'da asıl düşman olarak
bunların 3 veya 4'üyle uğraşıyoruz.
bunların 3 veya 4'üyle uğraşıyoruz.
11:45
They carry most -- like 99 percent
of all the malaria we have.
of all the malaria we have.
251
693680
3816
Tüm sıtma vakalarının çoğunu,
%99'unu falan taşıyorlar.
%99'unu falan taşıyorlar.
11:49
If we were to go out
with gene editing like CRISPR,
with gene editing like CRISPR,
252
697520
2896
CRISPR gibi gen düzenleme
tekniğine başvurursak,
tekniğine başvurursak,
sıtmayı kontrol etmek için
gen işine yönelirsek,
gen işine yönelirsek,
11:52
if we were to go out
with gene drives to control malaria,
with gene drives to control malaria,
253
700440
2696
sadece bir veya ikisiyle
mücadele ediyor olacağız.
mücadele ediyor olacağız.
11:55
we would be going after only one or two.
254
703160
2096
11:57
I don't see a diversity problem with that.
255
705280
2496
Bununla ilgili
bir çeşitlilik sorunu görmüyorum.
bir çeşitlilik sorunu görmüyorum.
11:59
But that's personal view.
256
707800
1376
Ancak bu kişisel bir görüş.
12:01
I think it's OK.
257
709200
1216
Bence sorun yok.
12:02
And remember, by the way,
258
710440
1256
Şunu da ekleyeyim,
12:03
all these years we've been trying
to eliminate these mosquitoes effectively
to eliminate these mosquitoes effectively
259
711720
3696
sivrisinekleri spreylerle öldürmeye
çalıştığımız bu kadar yıl boyunca,
çalıştığımız bu kadar yıl boyunca,
12:07
by spraying them -- our colleagues
in America have sprayed with --
in America have sprayed with --
260
715440
4056
Amerika'daki meslektaşlarımız
bunu yaptı,
bunu yaptı,
12:11
really bomb-spraying
these insects out of the villages.
these insects out of the villages.
261
719520
2616
sivrisinekleri sprey bombalarla
köylerden uzaklaştırdılar.
köylerden uzaklaştırdılar.
12:14
In Africa we do a lot
of household spraying.
of household spraying.
262
722160
2936
Afrika'da ev içinde
sürekli sprey kullanıyoruz.
sürekli sprey kullanıyoruz.
12:17
All these are aimed
solely at killing the mosquitoes.
solely at killing the mosquitoes.
263
725120
2680
Bunların tümü yalnızca
sivrisinekleri öldürmeye yönelik.
sivrisinekleri öldürmeye yönelik.
12:20
So there's really no problem
if we had a new tool.
if we had a new tool.
264
728280
2496
Yani yeni bir aracımız olsa
hiç de sorun olmaz.
hiç de sorun olmaz.
12:22
But having said that, I have to say
265
730800
1696
Ancak bunu söylerken,
çok sorumlu davranmamız
gerektiğini de eklemeliyim.
gerektiğini de eklemeliyim.
12:24
we also have to be
very, very responsible here.
very, very responsible here.
266
732520
2296
12:26
So there's the regulatory side,
and we have to partner with our regulators
and we have to partner with our regulators
267
734840
3456
İşin bir mevzuat kısmı var
ve ortaklarımızla işbirliği yaparak,
ve ortaklarımızla işbirliği yaparak,
12:30
and make sure that everything
that we do is done correctly,
that we do is done correctly,
268
738320
2976
her şeyin doğru bir şekilde
ve sorumluluk altında yürüdüğünden
ve sorumluluk altında yürüdüğünden
12:33
is done responsibly
269
741320
1616
emin olmamız gerek.
12:34
and that we also have to do
independent risk assessments,
independent risk assessments,
270
742960
2696
Ayrıca bağımsız risk
değerlendirmeleri yapmamız lazım;
değerlendirmeleri yapmamız lazım;
12:37
to just make sure
271
745680
1256
tüm bu süreçlerin
12:38
that all these processes
do not fall into the wrong hands.
do not fall into the wrong hands.
272
746960
3256
yanlış ellere düşmediğinden
emin olmak için.
emin olmak için.
12:42
Thank you very much.
273
750240
1216
Çok teşekkür ederim.
12:43
KK: Thank you.
274
751480
1216
KK: Teşekkürler.
12:44
(Applause)
275
752720
3360
(Alkışlar)
ABOUT THE SPEAKER
Fredros Okumu - Mosquito scientistFredros Okumu studies human-mosquito interactions, hoping to better understand how to keep people from getting malaria.
Why you should listen
Fredros Okumu is director of science at the Ifakara Health Institute (IHI). Since 2008, Okumu has been studying human-mosquito interactions and developing new techniques to complement existing malaria interventions and accelerate efforts towards elimination. His other interests include quantitative ecology of residual malaria vectors, mathematical simulations to predict effectiveness of interventions, improved housing for marginalized communities and prevention of child malnutrition.
Okumu was awarded the Young Investigator Award by the American Society of Tropical Medicine and Hygiene in 2009, a Welcome Trust Intermediate Research Fellowship in Public Health and Tropical Medicine (2014-2019) and, most recently, a Howard Hughes-Gates International Research Scholarship (2018-2023). He is co-chair of the Malaria Eradication Research Agenda consultative group on tools for elimination and a co-chair of the WHO Vector Control Working Group on new tools for malaria vector control. Okumu was named one of the "Top 100 Global Thinkers" by Foreign Policy in 2016.
Fredros Okumu | Speaker | TED.com