TED2008
Irwin Redlener: How to survive a nuclear attack
Ирвин Ридленер: Цөмийн дайралтаас мэнд үлдэх нь.
Filmed:
Readability: 4.2
782,979 views
Хүйтэн дайнаас хойш цөмийн халдлагын заналхийлэл ихээр багассан ч Гамшгийн Анагаахын мэргэжилтэн, Ирвин Ридленер аюул байсаар байгааг сануулж байна. Тэрээр түүхэн дэх баримтуудаас дэлгэж, халдлага болвол хэрхэн мэнд үлдэх аргуудаас зөвлөнө.
Irwin Redlener - Physician, disaster-preparedness activist
Dr. Irwin Redlener spends his days imagining the worst: He studies how humanity might survive natural or human-made disasters of unthinkable severity. He's been an outspoken critic of half-formed government recovery plans (especially after Katrina). Full bio
Dr. Irwin Redlener spends his days imagining the worst: He studies how humanity might survive natural or human-made disasters of unthinkable severity. He's been an outspoken critic of half-formed government recovery plans (especially after Katrina). Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
So, a big question that we're facing now
0
0
3000
Бидний тулгардаг болон
00:15
and have been for quite a number of years now:
1
3000
3000
өмнө нь байнга тулгарсаар ирсэн нэгэн том асуулт бол
00:18
are we at risk of a nuclear attack?
2
6000
3000
-Цөмийн дайралтад өртөх магадлал бидэнд бий юу?
00:21
Now, there's a bigger question
3
9000
2000
Магадгүй үнэндээ түүнээс ч чухал
00:23
that's probably actually more important than that,
4
11000
3000
өөр нэг асуулт гэвэл:
00:26
is the notion of permanently eliminating
5
14000
4000
-Цөмийн дайралт болох магадлалыг үгүйсгэх нь
00:30
the possibility of a nuclear attack,
6
18000
2000
халдлага болох бодит магадлалыг
00:32
eliminating the threat altogether.
7
20000
2000
бууруулж чадах уу?
00:34
And I would like to make a case to you that
8
22000
3000
Бид анхны цөмийн бөмбөгийг бүтээснээс хойш
00:37
over the years since we first developed atomic weaponry,
9
25000
3000
одоог хүртэлх эдгээр жилүүдэд,
00:40
until this very moment,
10
28000
2000
2 үе шатыг дамжсан аюулт цөмийн
00:42
we've actually lived in a dangerous nuclear world
11
30000
3000
ертөнцөд амьдарч байгааг
00:45
that's characterized by two phases,
12
33000
3000
юуны түрүүнд хэлье.
00:48
which I'm going to go through with you right now.
13
36000
3000
1945 онд
00:51
First of all, we started off the nuclear age in 1945.
14
39000
4000
цөмийн эрин үеийг бид эхэлсэн.
00:55
The United States had developed a couple of atomic weapons
15
43000
2000
Манхетан төслөөрөө Америкийн Нэгдсэн Улс
00:57
through the Manhattan Project,
16
45000
2000
анхны 2 атомын бөмбөгийг хийсэн бөгөөд
00:59
and the idea was very straightforward:
17
47000
2000
зорилго нь тов тодорхой байв.
01:01
we would use the power of the atom
18
49000
2000
-Бид атомын хүчийг ашиглан
01:03
to end the atrocities and the horror
19
51000
2000
биднийг аргагүй хүчээр татан оролцуулсан
01:05
of this unending World War II
20
53000
2000
энэ дуусдаггүй дайны
01:07
that we'd been involved in in Europe and in the Pacific.
21
55000
3000
аймшиг, балмад байдлыг эцэс болгоно.
01:10
And in 1945,
22
58000
3000
1945 онд, орших ганц
01:13
we were the only nuclear power.
23
61000
2000
цөмийн бөмбөгийг бид эзэмшиж байв.
01:15
We had a few nuclear weapons,
24
63000
2000
Бид нилээд хэдэн цөмийн бөмбөг хийснийхээ
01:17
two of which we dropped on Japan, in Hiroshima,
25
65000
2000
хоёрыг нь 1945 оны 8-р сард
01:19
a few days later in Nagasaki, in August 1945,
26
67000
3000
Японы Нагасаки болон Хирошима дээр
01:22
killing about 250,000 people between those two.
27
70000
3000
унагааж 250 000 хүнийг хороосон.
01:25
And for a few years,
28
73000
2000
Хэдэн жилийн хугацаанд дэлхий дээр
01:27
we were the only nuclear power on Earth.
29
75000
3000
орших цор ганц цөмийн хүчийг бид эзэмшиж байв.
01:30
But by 1949, the Soviet Union had decided
30
78000
4000
1949 онд, Зөвлөлтүүд
01:34
it was unacceptable to have us as the only nuclear power,
31
82000
3000
биднийг цор ганц цөмийн эзэмшигч
01:37
and they began to match what the United States had developed.
32
85000
3000
байхыг тэвчих аргагүй гэж үзэн, өөрсдөө гүйцэж авсан юм.
01:41
And from 1949 to 1985
33
89000
3000
1949-1985 онуудад
01:44
was an extraordinary time
34
92000
3000
өмнө нь төсөөлөгдөж ч байгаагүй
01:47
of a buildup of a nuclear arsenal
35
95000
3000
их цөмийн зэвсгийн нөөц үүсгэх
01:50
that no one could possibly have imagined
36
98000
2000
ер бишийн үе байв.
01:52
back in the 1940s.
37
100000
2000
1985 он гэхэд эдгээр
01:54
So by 1985 -- each of those red bombs up here
38
102000
3000
улаанаар тэмдэглэсэн цэг тус бүр нь
01:57
is equivalent of a thousands warheads --
39
105000
3000
хэдэн мянган тэсрэгчийн агуулахтай тэнцэхүйц болов.
02:00
the world had
40
108000
2000
Уг үед, дэлхий дээр 65 000 цөмийн
02:02
65,000 nuclear warheads,
41
110000
3000
бөмбөгийн агуулах, "Цөмийн Клуб"-ын
02:05
and seven members of something
42
113000
2000
7 бүрдүүлэгч орон
02:07
that came to be known as the "nuclear club."
43
115000
3000
оршин байлаа.
02:10
And it was an extraordinary time,
44
118000
2000
Үнэхээр ер бусын цаг байсан.
02:12
and I am going to go through some of the mentality
45
120000
2000
Тухайн үеийн Америкуудын болон
02:14
that we -- that Americans and the rest of the world were experiencing.
46
122000
3000
дэлхийн бусад орны хүмүүсийн сэтгэхүйг харцгаая.
02:17
But I want to just point out to you that 95 percent
47
125000
3000
Нэг зүйлийг цохоод хэлэхэд
02:20
of the nuclear weapons at any particular time
48
128000
3000
1985 оноос өмнө бүх цөмийн зэвсгийн
02:23
since 1985 -- going forward, of course --
49
131000
2000
95% нь АНУ болон ЗХУ-д
02:25
were part of the arsenals
50
133000
2000
харьяалагддаг байсан бол
02:27
of the United States and the Soviet Union.
51
135000
3000
1985 оноос ЗХУ задрах хүртэлх
02:30
After 1985, and before the break up of the Soviet Union,
52
138000
3000
хугацаанд цөмөөр зэвсэглэх
02:33
we began to disarm
53
141000
2000
үзлээсээ жаахан татгалзаж
02:35
from a nuclear point of view.
54
143000
2000
эхэлсэн юм.
02:37
We began to counter-proliferate,
55
145000
2000
Бид зэвсгээ хумих бодлого барьж,
02:39
and we dropped the number of nuclear warheads in the world
56
147000
2000
дэлхий дээрх цөмийн зэвсгийн
02:41
to about a total of 21,000.
57
149000
3000
агуулахын тоог 21 000 хүртэл нь бууруулсан юм.
02:44
It's a very difficult number to deal with,
58
152000
1000
Энэ их ярвигтай тоо.
02:45
because what we've done is
59
153000
2000
Учир нь яаж хумив гэхээр
02:47
we've quote unquote "decommissioned" some of the warheads.
60
155000
3000
нэг ёсондоо зарим нөөцөө "бүртгэлээс хассан" юм.
02:50
They're still probably usable. They could be "re-commissioned,"
61
158000
2000
Тэд нь магадгүй хэрэглэж болохоор хэвээрээ л байх.
02:52
but the way they count things, which is very complicated,
62
160000
3000
Буцаагаад бүртгэгдэж ч болох байх.
02:55
we think we have about a third
63
163000
2000
Ямартаа ч тэдний энэ тоо бүртгэлийн
02:57
of the nuclear weapons we had before.
64
165000
2000
дагуу бол өмнө байснаас гурав дахин цөөн
02:59
But we also, in that period of time,
65
167000
2000
цөмийн зэвсэг байгаа гэж байна.
03:01
added two more members to the nuclear club:
66
169000
2000
Мөн яг энэ үед Клубт 2 шинэ гишүүд элссэн нь:
03:03
Pakistan and North Korea.
67
171000
3000
Пакистан ба Хойд Солонгос.
03:06
So we stand today with a still fully armed nuclear arsenal
68
174000
3000
Тэгэхээр өнөөдөр дэлхийн эргэн тойронд
03:10
among many countries around the world,
69
178000
2000
цөмийн зэвсэгээр зэвсэглэсэн орнууд байсаар байгаа ч
03:12
but a very different set of circumstances.
70
180000
2000
нийгмийн нөхцөл байдал эрс өөр болсон.
03:14
So I'm going to talk about
71
182000
2000
Цөмийн зэвсгийн тухай
03:17
a nuclear threat story in two chapters.
72
185000
2000
хоёр үе шаттайгаар ярья.
03:19
Chapter one is 1949 to 1991,
73
187000
3000
Нэгдүгээр үе нь 1949-1991 онуудад,
03:22
when the Soviet Union broke up,
74
190000
2000
ЗХУ задрах хүртэлх үе ба
03:24
and what we were dealing with, at that point and through those years,
75
192000
3000
энэ үе нь цөмийн зэвсэгт
03:27
was a superpowers' nuclear arms race.
76
195000
3000
их гүрнүүдийн үе байв.
03:30
It was characterized by
77
198000
2000
Энэ үе нь нэг улс нөгөөгийнхөө
03:32
a nation-versus-nation,
78
200000
2000
эсрэг байсан
03:34
very fragile standoff.
79
202000
2000
маш эмзэг сөргөлдөөний үе байлаа.
03:36
And basically,
80
204000
2000
Бид тэр цаг
03:38
we lived for all those years,
81
206000
2000
үеийг туулаад ирсэн.
03:40
and some might argue that we still do,
82
208000
2000
Одоо ч бид бүхэл гаригийг
03:42
in a situation of
83
210000
2000
хамарсан их сүйрлийн ирмэг дээр
03:44
being on the brink, literally,
84
212000
2000
аваачиж ч магадгүй цаг үед
03:46
of an apocalyptic, planetary calamity.
85
214000
4000
амьдарсаар байгаа гэж зарим хүн хэлэх нь бий.
03:50
It's incredible that we actually lived through all that.
86
218000
3000
Ийм жилүүдийг туулаад ирнэ гэдэг гайхалтай хэрэг юм.
03:53
We were totally dependent during those years
87
221000
2000
Тэдгээр жилүүдийн үед
03:55
on this amazing acronym, which is MAD.
88
223000
3000
БТУ гэдэгт бид бүрэн түшиглэдэг байсан.
03:58
It stands for mutually assured destruction.
89
226000
3000
Энэ нь Баталгаат Тэнцүү Устгал гэсэн үг.
04:01
So it meant
90
229000
2000
-Хэрвээ танайх манай руу
04:03
if you attacked us, we would attack you
91
231000
2000
дайрвал бид эргээд
04:05
virtually simultaneously,
92
233000
2000
танай руу даруйхан
04:07
and the end result would be a destruction
93
235000
2000
дайрах ба үр дүнд нь
04:09
of your country and mine.
94
237000
2000
танай манай хоёр улс хамтдаа сүйрнэ.
04:11
So the threat of my own destruction
95
239000
2000
Манайхыг сүйрүүлэх заналхийлэл нь
04:13
kept me from launching
96
241000
2000
намайг чам руу цөмийн
04:15
a nuclear attack on you. That's the way we lived.
97
243000
4000
бөмбөг хөөргөхөөс хамгаалж байдаг байв.
04:19
And the danger of that, of course, is that
98
247000
2000
Нэг аюул гэвэл
04:21
a misreading of a radar screen
99
249000
3000
радар хянах системд гарсан
04:24
could actually cause a counter-launch,
100
252000
2000
алдаа цаад орон юу ч хийгээгүй
04:26
even though the first country had not actually launched anything.
101
254000
3000
байсан ч нэг орны сөрөг довтолгоог өдөөж болох байв.
04:29
During this chapter one,
102
257000
2000
Нэгдүгээр үеийн турш
04:31
there was a high level of public awareness
103
259000
2000
нийтээрээ цөмийн аюулын
04:33
about the potential of nuclear catastrophe,
104
261000
3000
талаар маш сэрэмжтэй байдаг байсан ба
04:36
and an indelible image was implanted
105
264000
2000
цөмийн сүйрэл нь
04:38
in our collective minds
106
266000
2000
дэлхий даяар хямрал авчирч
04:40
that, in fact, a nuclear holocaust
107
268000
2000
бидний бүтээсэн соёл иргэншил мөхнө
04:42
would be absolutely globally destructive
108
270000
3000
гэсэн бодол нийтийн
04:45
and could, in some ways, mean the end of civilization as we know it.
109
273000
3000
ухамсарт гүн хадаастай байсан үе.
04:48
So this was chapter one.
110
276000
3000
Нэг дэхь үе нэг иймэрхүү байсан юм.
04:51
Now the odd thing is that even though
111
279000
2000
Соёл иргэншлийн мөхөл ирнэ гэж
04:53
we knew that there would be
112
281000
2000
мэдэж байсан хирнээ
04:55
that kind of civilization obliteration,
113
283000
3000
Америк болон ЗХУ адил
04:58
we engaged in America in a series --
114
286000
2000
бэлэн байдлын шаталсан
05:00
and in fact, in the Soviet Union --
115
288000
2000
төлөвлөгөөтэй байсан юм.
05:02
in a series of response planning.
116
290000
2000
Тэд нь үнэхээр сонин зүйлс байсан.
05:04
It was absolutely incredible.
117
292000
2000
Нэг, бид дэлхийгээ сөнөөнө.
05:06
So premise one is we'd be destroying the world,
118
294000
2000
Хоёр, бид үүндээ бэлтгэх хэрэгтэй
05:08
and then premise two is, why don't we get prepared for it?
119
296000
3000
гэж үзэж байв.
05:11
So what
120
299000
2000
Тэгээд нилээн хэдэн зүйлсийг
05:13
we offered ourselves
121
301000
2000
санал болгож байв.
05:15
was a collection of things. I'm just going to go skim through a few things,
122
303000
2000
Би хуучныг сөхөөд
05:17
just to jog your memories.
123
305000
2000
тэднийг өнгөцхөн дурьдаад орхиё.
05:19
If you're born after 1950, this is just --
124
307000
2000
1950 оноос хойш төрөгсдөд энэ нь танилцуулга,
05:21
consider this entertainment, otherwise it's memory lane.
125
309000
2000
бусдад нь бол дурсамж байна байх.
05:24
This was Bert the Turtle. (Video)
126
312000
2000
Энэ бол Берт Яст Мэлхий.
05:42
This was basically an attempt
127
330000
2000
Энэ нь сургуулийн хүүхдүүдэд
05:44
to teach our schoolchildren
128
332000
2000
хэрвээ цөмийн дайралт,
05:46
that if we did get engaged
129
334000
2000
Атомын Дайн болвол
05:48
in a nuclear confrontation and atomic war,
130
336000
3000
хэрхэхийг заах оролдлого юм.
05:51
then we wanted our school children
131
339000
2000
Хүүхдүүдэд "Нуугд, Бүрх"
05:53
to kind of basically duck and cover.
132
341000
2000
гэж заадаг байж.
05:55
That was the principle. You --
133
343000
2000
Энэ зарчим нь байсан юм.
05:57
there would be a nuclear conflagration
134
345000
2000
Цөмийн дэлбэрэлт болох гэж
05:59
about to hit us, and if you get under your desk,
135
347000
2000
байх үед, хэрвээ ширээн доогуур орж
06:01
things would be OK.
136
349000
2000
амжвал, яах ч үгүй гэж.
06:03
(Laughter)
137
351000
2000
(Инээд)
06:05
I didn't do all that well
138
353000
2000
Анагаахын Сургуульд Сэтгэц Судлалын
06:07
in psychiatry in medical school, but I was interested,
139
355000
2000
хичээлд би сайн байгаагүй ч
06:09
and I think this was seriously delusional.
140
357000
3000
энэ зарчим миний бодлоор ноцтой ухаан самуурлын илрэл.
06:12
(Laughter)
141
360000
2000
(Инээд)
06:14
Secondly, we told people
142
362000
2000
Үүнээс гадна хүмүүст
06:16
to go down in their basements
143
364000
2000
зоориндоо хоргодох
06:18
and build a fallout shelter.
144
366000
2000
байр барихыг зааж байв.
06:20
Maybe it would be a study when we weren't having an atomic war,
145
368000
3000
Байрыг дайн болоогүй үед бол уншлагын юм уу
06:23
or you could use it as a TV room, or, as many teenagers found out,
146
371000
3000
зурагт үзэх өрөө, эсвэл олон хүүхдүүдийн хувьд
06:26
a very, very safe place for a little privacy with your girlfriend.
147
374000
3000
найз охинтойгоо хоёулхнаа байх аюлгүй газраар ашиглаж болно.
06:29
And actually -- so there are multiple uses of the bomb shelters.
148
377000
3000
Хорогдох байрыг олон янзаар ашигдаж болдог байв.
06:32
Or you could buy a prefabricated bomb shelter
149
380000
3000
Хүсвэл үйлдвэрээс бэлэн хоргодох байр
06:35
that you could simply bury in the ground.
150
383000
2000
аваад, газар булсан ч болно.
06:37
Now, the bomb shelters at that point --
151
385000
2000
Тэр үеийн хоргодох байрнууд,
06:39
let's say you bought a prefab one -- it would be a few hundred dollars,
152
387000
2000
жишээ нь үйлдвэрээс хийсэн нь хэдэн зуун доллар байв.
06:41
maybe up to 500, if you got a fancy one.
153
389000
2000
Гоёыг нь авбал 500 орчим доллар.
06:43
Yet, what percentage of Americans
154
391000
2000
Тэгээд Америкуудын хэдэн хувь нь
06:45
do you think ever had a bomb shelter in their house?
155
393000
2000
гэртээ хоргодох байртай байв?
06:47
What percentage lived in a house with a bomb shelter?
156
395000
2000
Хэдэн хувь нь хоргодох газартай байранд амьдарч байв?
06:50
Less than two percent. About 1.4 percent
157
398000
3000
-2 ч хүрэхгүй хувь нь. Нийт хүн амын
06:53
of the population, as far as anyone knows,
158
401000
2000
1.4% л зоорио засах юм уу,
06:55
did anything,
159
403000
2000
хоргодох байр тусгайлан барьж
06:57
either making a space in their basement
160
405000
2000
байсан гэх тоо баримт байна.
06:59
or actually building a bomb shelter.
161
407000
3000
Хаа сайгүй байх иймэрхүү нийтийн барилгууд дээр
07:02
Many buildings, public buildings, around the country --
162
410000
2000
нийтийн аюулгүйн таних тэмдэг байдаг
07:04
this is New York City -- had these little civil defense signs,
163
412000
3000
байсан нь эдгээр барилгууд руу
07:07
and the idea was that you would
164
415000
2000
гамшгийн үед амжиж орж чадвал
07:09
run into one of these shelters and be safe
165
417000
2000
цөмийн зэвсгийн дайралтаас
07:11
from the nuclear weaponry.
166
419000
2000
мэнд гарна гэх ухуулга байсан.
07:13
And one of the greatest governmental delusions
167
421000
3000
Бүх цагийн засгийн газрын хамгийн том төөрөгдлүүдийн
07:16
of all time was something that happened
168
424000
2000
нэг нь Холбооны Гэнэтийн Зохион Байгуулах Агентлагийн
07:18
in the early days of
169
426000
2000
анхны төслүүдийн нэг болно.
07:20
the Federal Emergency Management Agency, FEMA, as we now know,
170
428000
3000
Катерина болоход ХГЗБА гэж
07:23
and are well aware of their behaviors from Katrina.
171
431000
3000
бид их сонсож байсан даа.
07:26
Here is their first big public
172
434000
3000
Энд анхны нийтийн ухуулга байна.
07:29
announcement.
173
437000
2000
Тэдний мэдүүлснээр бол...
07:31
They would propose --
174
439000
2000
Үнэндээ үүн дээр
07:33
actually there were about six volumes written on this --
175
441000
2000
6 боть мэдүүлэг гаргасан байдаг.
07:35
a crisis relocation plan
176
443000
2000
АНУ руу ЗХУ довтлохоор
07:37
that was dependent upon
177
445000
2000
төлөвлөөд 3-4 хоногийн сануулга өгсөн ба
07:39
the United States having three to four days warning
178
447000
3000
үүнтэй холбоотой гамшгийн нүүлгэн
07:42
that the Soviets were going to attack us.
179
450000
2000
шилжүүлэлт хийв.
07:44
So the goal was to evacuate the target cities.
180
452000
3000
Зорилго нь бай болох хотыг битүүмжлэх байлаа.
07:47
We would move people out of the target cities
181
455000
2000
Онилогдсон хотоос иргэдийг
07:49
into the countryside.
182
457000
2000
хөдөө суурингууд руу нүүлгэж эхлэв.
07:51
And I'm telling you, I actually testified at the Senate
183
459000
3000
Бидэнд 3-4 өдөр байгаа ба
07:54
about the absolute ludicrous idea
184
462000
3000
энэ хугацаанд бүгдийг нүүлгэн шилжүүлнэ гэсэн
07:57
that we would actually evacuate,
185
465000
1000
утгагүй бодлого ббарьж байсныг би
07:58
and actually have three or four days' warning.
186
466000
2000
өөрөө сенатын өмнө гэрчилж байсан юм.
08:00
It was just completely off the wall.
187
468000
2000
Энэ нь эцэст нь огт өөр зүйл болж таарсан юм.
08:02
Turns out that they had another idea
188
470000
3000
Иргэдэд энэ ажиллагаа
08:05
behind it, even though this was --
189
473000
2000
тэднийг хамгаалах зорилготой гэж хэлж байсан ч
08:07
they were telling the public it was to save us.
190
475000
2000
үүний нь ард огт өөр давхар санаа агуулагдаж байлаа.
08:09
The idea was that we would force the Soviets
191
477000
2000
Уг зорилго нь Зөвлөлтүүдийг байгаа өөрчлөхөд хүргэх.
08:11
to re-target their nuclear weapons -- very expensive --
192
479000
3000
Энэ нь өртөг их шаардах ба
08:14
and potentially double their arsenal,
193
482000
2000
цаашлаад нөөцөө нэмж, хуучин онилогдсон хотыг
08:16
to not only take out the original site,
194
484000
2000
хүмүүсийн шинээр нүүн очсон газартай хамт довтолвол
08:18
but take out sites where people were going.
195
486000
3000
тэдэнд их зардал учруулж чадна.
08:21
This was what apparently, as it turns out, was behind all this.
196
489000
3000
Энэ явуулгын цаад санаа нь энэ л байв.
08:24
It was just really, really frightening.
197
492000
3000
Үнэхээр цухалдам үнэн.
08:27
The main point here is we were dealing with
198
495000
2000
Хэлэх гэсэн гол санаа минь гэвэл
08:29
a complete disconnect from reality.
199
497000
3000
бид бодит байдлаас огт хөндий байсан л гээд байгаа юм.
08:32
The civil defense programs were disconnected
200
500000
3000
Нийтийг хамгаалах хөтөлбөрүүд нь
08:35
from the reality of what we'd see in all-out nuclear war.
201
503000
2000
цөмийн дайралт үед болж болох бодит байдлаас хөндий байв.
08:37
So organizations like Physicians for Social Responsibility,
202
505000
4000
1979 оны үед гарч ирсэн "Нийгмийн Үүрэгтэй Эмч нар" гэх мэтийн
08:41
around 1979, started saying this a lot publicly.
203
509000
3000
байгууллагууд үүнийг нийтэд ихээр ярьж эхэлсэн юм.
08:44
They would do a bombing run. They'd go to your city,
204
512000
3000
Тэд бөмбөгдөлтийн сургуулилт хийлгэж, хотуудаар
08:47
and they'd say, "Here's a map of your city.
205
515000
2000
айлчлан, "Энэ бол танай хотын зураг...
08:49
Here's what's going to happen if we get a nuclear hit."
206
517000
3000
...Цөмийн дайралтад өртвөл ийм юм болно" гэж ярьна.
08:52
So no possibility of medical response to,
207
520000
2000
Ямар ч боломжит эмнэлгийн тусламж гэж байхгүй,
08:54
or meaningful preparedness for
208
522000
2000
цөмийн дайралт гарвал бидэнд
08:56
all-out nuclear war.
209
524000
2000
ямар ч бэлтгэл байхгүй.
08:58
So we had to prevent nuclear war
210
526000
2000
Амьд үлдэхийг хүсэж л байгаа бол
09:00
if we expected to survive.
211
528000
2000
бид цөмийн дайралт болохоос л сэрэтжлэх хэрэгтэй.
09:02
This disconnect was never actually resolved.
212
530000
3000
Энэ үнэнээс хөндий байдал хэзээ ч бүрэн
09:05
And what happened was --
213
533000
2000
шийдвэрлэгдээгүй. Ингээд
09:07
when we get in to chapter two
214
535000
2000
1945 онд гараагаа эхэлсэн Цөмийн Эрин
09:09
of the nuclear threat era,
215
537000
3000
хоёр дахь үедээ орсон юм.
09:12
which started back in 1945.
216
540000
2000
Хоёр дахь үе нь 1991 онд эхэлнэ.
09:14
Chapter two starts in 1991.
217
542000
2000
ЗХУ задарч,
09:16
When the Soviet Union broke up,
218
544000
2000
АНУ-ын хамгийн том
09:18
we effectively lost that adversary
219
546000
2000
дайсан гэдэг нэртэй байхаа
09:20
as a potential attacker of the United States, for the most part.
220
548000
3000
ихэнх зүйл дээр больсон юм.
09:23
It's not completely gone. I'm going to come back to that.
221
551000
2000
Гэхдээ энэ нь бүр мөсөн алга болоогүй.
09:25
But from 1991
222
553000
2000
1991 оноос одоог хүрэхэд
09:27
through the present time,
223
555000
2000
2001 оны үйл явдлаас үндэслээд
09:29
emphasized by the attacks of 2001,
224
557000
2000
удаан үргэлжлэх цөмийн дайны оронд
09:31
the idea of an all-out nuclear war
225
559000
3000
цөмийн терроризмын дайралт
09:34
has diminished and the idea of a single event,
226
562000
3000
болж болзошгүй нь
09:37
act of nuclear terrorism
227
565000
2000
илүү тодорхой болсон юм.
09:39
is what we have instead.
228
567000
2000
Нөхцөл байдал их өөрчлөгдсөн ч
09:41
Although the scenario has changed
229
569000
3000
цөмийн дайн гэж юу болох
09:44
very considerably, the fact is
230
572000
2000
талаарх бидний ойлголтод
09:46
that we haven't changed our mental image
231
574000
2000
тийм ч их өөрчлөлт гараагүй байна.
09:48
of what a nuclear war means.
232
576000
2000
Энэ юу гэсэн үг болохыг
09:50
So I'm going to tell you what the implications of that are in just a second.
233
578000
3000
би одоохон ингээд хэлэмз.
09:53
So, what is a nuclear terror threat?
234
581000
2000
Тэгэхээр цөмийн аюулын заналхийлэл гэж юу вэ?
09:55
And there's four key ingredients to describing that.
235
583000
3000
Үүнийг тайлбарлахад хэрэгтэй 4 үндсэн ойлголт байна.
09:58
First thing is that the global nuclear weapons,
236
586000
3000
1д, дэлхийг хамарсан цөмийн зэвсгүүд,
10:01
in the stockpiles that I showed you in those original maps,
237
589000
2000
анхны зургууд дээр үзүүлсэн агуулхууд дахь
10:03
happen to be not uniformly secure.
238
591000
3000
цөмийн нөөцүүд бүгд нэгдсэн журмаар сайн хамгаалагдаагүй.
10:06
And it's particularly not secure
239
594000
2000
Хуучин ЗХУ, одоогийн ОХУ-д
10:08
in the former Soviet Union, now in Russia.
240
596000
2000
энэ нь ялангуяа хамгаалалт маш муутай.
10:10
There are many, many sites where warheads are stored
241
598000
3000
Зэвсгийн олон агуулхууд,
10:13
and, in fact, lots of sites where fissionable materials,
242
601000
3000
ялангуяа баяжуулсан уран, плутониум мэтийн
10:16
like highly enriched uranium and plutonium,
243
604000
3000
тэсрэгчийн олон агуулхууд ямар ч
10:19
are absolutely not safe.
244
607000
2000
харуул хамгаалалтгүй байсаар байгаа.
10:21
They're available to be bought, stolen, whatever.
245
609000
3000
Хулгайлахад, зарагдахад бэлхэн.
10:24
They're acquirable, let me put it that way.
246
612000
3000
Хэний ч хувьд хүрэхэд төвөггүй, чөлөөтэй.
10:27
From 1993 through 2006,
247
615000
3000
Олон Улсын Атомын Энергийн Агентлагийн
10:30
the International Atomic Energy Agency
248
618000
2000
мэдээлсэнээр 1993-2006 оны хооронд
10:32
documented 175 cases of nuclear theft,
249
620000
3000
175 удаагийн цөмийн хулгай бүртгэгдсэнээс
10:35
18 of which involved highly enriched uranium or plutonium,
250
623000
4000
18 нь цөмийн зэвсгийн гол орц болох
10:39
the key ingredients to make a nuclear weapon.
251
627000
4000
өндөр баяжуулсан уран, плутониум байсан байна.
10:43
The global stockpile of highly enriched uranium
252
631000
3000
Дэлхий дээрх өндөр баяжуулсан
10:46
is about 1,300, at the low end,
253
634000
2000
нийт ураны нөөц 1300-2100 тонн орчим гэгдэх
10:48
to about 2,100 metric tons.
254
636000
3000
ба үүний 100 мегатонн ТНТ-тэй тэнцэх хэмжээтэй нь
10:51
More than 100 megatons of this
255
639000
2000
Оросын ямар ч хараа хамгаалалтгүй
10:53
is stored in particularly insecure
256
641000
3000
агуулхуудад харъяалагдна.
10:56
Russian facilities.
257
644000
3000
10 килотонны бөмбөг бүтээхэд
10:59
How much of that do you think it would take
258
647000
2000
тэднээс ямар хэмжээтэйгээр шаардлагатай
11:01
to actually build a 10-kiloton bomb?
259
649000
2000
гэж бодож байна?
11:03
Well, you need about 75 pounds of it.
260
651000
4000
-34 орчим кг байхад хангалттай.
11:07
So, what I'd like to show you
261
655000
3000
Тэгэхээр одоо үзүүлэх зүйл бол
11:10
is
262
658000
2000
34 кг өндөр баяжуулсан ураныг
11:12
what it would take to hold 75 pounds
263
660000
2000
авч явахад юу шаардлагатай
11:15
of highly enriched uranium.
264
663000
3000
болох нь юм.
11:18
This is not a product placement. It's just --
265
666000
2000
Энэ сурталчилгаа биш шүү, зүгээр л...
11:20
in fact, if I was Coca Cola, I'd be pretty distressed about this --
266
668000
2000
Coca Cola-ынхан сандарч байгаа байх даа.
11:22
(Laughter)
267
670000
3000
(Инээд)
11:25
-- but
268
673000
2000
Ердөө
11:27
basically, this is it.
269
675000
3000
бол иймэрхүү хэмжээтэй л байхад хангалттай.
11:30
This is what you would need to steal or buy
270
678000
3000
Хирошима дээр унагаасан шиг
11:33
out of that 100-metric-ton stockpile
271
681000
2000
цөмийн бөмбөг бүтээхэд
11:35
that's relatively insecure
272
683000
2000
тэдгээр хараа хамгаалалтгүй агуулхуудаас
11:37
to create the type of bomb
273
685000
2000
хулгайлах юм уу авах хэрэгтэй
11:39
that was used in Hiroshima.
274
687000
2000
хэмжээ чинь ердөө л энэ.
11:41
Now you might want to look at plutonium
275
689000
2000
Бөмбөг бүтээхэд хэрэглэж болох өөр нэг
11:43
as another fissionable material that you might use in a bomb.
276
691000
3000
материал болох плутониумыг харуулъя.
11:46
That -- you'd need 10 to 13 pounds of plutonium.
277
694000
4000
4-6 кг плутониум шаардлагатай болно.
11:50
Now, plutonium, 10 to 13 pounds:
278
698000
2000
4-6 кг плутониум энэ байна.
11:53
this. This is enough plutonium
279
701000
3000
Нагасакитай тэнцэхүйц хэмжээний бөмбөг
11:56
to create a Nagasaki-size atomic weapon.
280
704000
4000
хийхэд энэ л хангалттай.
12:01
Now this situation, already I --
281
709000
2000
Ийм нөхцөл...
12:03
you know, I don't really like thinking about this,
282
711000
3000
Би ч гэсэн энэ талаар бодох их дургүй л дээ.
12:06
although somehow I got myself a job
283
714000
2000
Даанч энэ тухай бодохоос
12:08
where I have to think about it. So
284
716000
2000
зайлшгүй ажилтай болохоор.
12:10
the point is that we're very, very insecure
285
718000
3000
Гол санаа маань эдгээр материалыг харж хандах
12:13
in terms of developing this material.
286
721000
3000
тал дээр бид их баталгаа муутай цаг үед амьдарч байна.
12:16
The second thing is, what about the know-how?
287
724000
2000
2 дахь асуудал: Аргачлал.
12:18
And there's a lot of controversy about
288
726000
2000
Маргаантай нэг зүйл бол
12:20
whether terror organizations have the know-how
289
728000
3000
террорист бүлгүүдэд бөмбөг бүтээх шаардлагатай
12:23
to actually make a nuclear weapon.
290
731000
3000
арга технологи байгаа эсэх асуудал.
12:26
Well, there's a lot of know-how out there.
291
734000
2000
Арга технологи хаа сайгүй байгаа.
12:28
There's an unbelievable amount of know-how out there.
292
736000
3000
Итгэмээргүй их хэмжээний мэдээлэл ил байгаа.
12:31
There's detailed information on how to assemble
293
739000
2000
Хэсэг хэсгээрээ байгаа цөмийн бөмбөгийг
12:33
a nuclear weapon from parts.
294
741000
3000
хэрхэн угсрах мэдээлэл байна.
12:36
There's books about how to build a nuclear bomb.
295
744000
3000
Цөмийн бөмбөг хэрхэн бүтээх
12:39
There are plans for how to create a terror farm
296
747000
3000
тухай номнууд байна.
12:42
where you could actually manufacture and develop
297
750000
2000
Бүх хэсгүүдээ хийж угсрах
12:44
all the components and assemble it.
298
752000
3000
бүхэл бүтэн цөмийн суурин барих төсөл байна.
12:47
All of this information is relatively available.
299
755000
3000
Энэ бүх мэдээлэл олоход амархан.
12:50
If you have an undergraduate degree in physics,
300
758000
2000
Хэрвээ та Физикийн бакалавр зэрэгтэй л бол...
12:52
I would suggest --
301
760000
2000
Надад байхгүй л дээ,
12:54
although I don't, so maybe it's not even true --
302
762000
2000
тэгэхээр зэрэггүй ч байсан болох байх.
12:56
but something close to that would allow you,
303
764000
2000
Тэгэхдээ нэг тиймэрхүү боловсролтой байхад л
12:58
with the information that's currently available,
304
766000
2000
энэ бүх боломжит мэдээллээр
13:00
to actually build a nuclear weapon.
305
768000
3000
цөмийн бөмбөг бүтээж болно.
13:04
The third element of the nuclear terror threat
306
772000
4000
Цөмийн Терроризмын 3 дахь элемэнт нь
13:08
is that, who would actually do such a thing?
307
776000
3000
-Хэн ийм юм хийдэг байна аа?
13:11
Well, what we're seeing now is a level of terrorism
308
779000
3000
Өндөр зохион байгуулалттай
13:14
that involves individuals who are highly organized.
309
782000
3000
террорист бүлгүүд.
13:17
They are very dedicated and committed.
310
785000
2000
Тэд маш идэвхтэй ба яахаас ч буцахгүй.
13:19
They are stateless.
311
787000
2000
Тэдэнд харьяалал гэж байхгүй.
13:21
Somebody once said, Al Qaeda
312
789000
2000
Нэг хүний хэснээр Аль Кайда-д буцах хаяг
13:23
does not have a return address,
313
791000
2000
байхгүй. Тэд бидэн рүү цөмийн бөмбөгөөр
13:25
so if they attack us with a nuclear weapon,
314
793000
2000
довтоллоо гэхэд ямар хариуцлага тооцох юм,
13:27
what's the response, and to whom is the response?
315
795000
3000
хэнтэй хариуцлага тооцох юм?
13:30
And they're retaliation-proof.
316
798000
2000
Тэд бол хариуцлагаас ангид хүмүүс.
13:32
Since there is no real retribution possible
317
800000
3000
Үр дүн авч ирэхүйц хариуцлага гэж байхгүй.
13:35
that would make any difference,
318
803000
2000
Бидэнд гарз учруулахын төлөө
13:37
since there are people willing to actually give up their lives
319
805000
3000
өөрсдөө амиа ч өгөхөөс буцахгүй
13:40
in order to do a lot of damage to us,
320
808000
2000
хүмүүс байсаар байхад
13:42
it becomes apparent
321
810000
2000
тэр Баталгаат Тэнцүү Устгал
13:44
that the whole notion
322
812000
2000
хүчингүй гэдэг нь илхэн байна.
13:46
of this mutually assured destruction would not work.
323
814000
2000
Энэ бол Сулайман Абу Гайт.
13:48
Here is Sulaiman Abu Ghaith,
324
816000
2000
Сулайман Осама бин Ладений
13:50
and Sulaiman was a key lieutenant of Osama Bin Laden.
325
818000
3000
шадар туслах байсан.
13:53
He wrote many, many times statements to this effect:
326
821000
2000
Тэр энэ мэдэгдлийг олон удаа хийсэн:
13:55
"we have the right to kill four million Americans,
327
823000
3000
"Бидэнд 4 сая Америкуудыг хөнөөх эрх байгаа ба...
13:58
two million of whom should be children."
328
826000
2000
...тэдгээрээс 2 сая нь хүүхдүүд байх ёстой."
14:00
And we don't have to go overseas
329
828000
2000
Яагаад ч юм биднийг хорлохыг
14:02
to find people willing to do harm, for whatever their reasons.
330
830000
2000
хүсээд байгаа тэдгээр хүмүүсийг олохоор хилийн чанадад
14:04
McVeigh and Nichols, and the Oklahoma City attack
331
832000
3000
гарах ч хэрэггүй. МкВей, Николс гээд
14:07
in the 1990s
332
835000
2000
90-ээд оны Оклахомагийн хэргүүдээс
14:09
was a good example of homegrown terrorists.
333
837000
2000
дотоодын террористуудыг харж болно.
14:11
What if they had gotten their hands on a nuclear weapon?
334
839000
2000
Тэд цөмийн зэвсгэнд гараа дүрвэл яах вэ?
14:13
The fourth element
335
841000
2000
4 дэх асуудал гэвэл
14:15
is that the high-value U.S. targets
336
843000
2000
үнэ цэнэтэй америк байнууд
14:17
are accessible, soft and plentiful.
337
845000
3000
нээлттэй, амархан, бас хаа сайгүй.
14:20
This would be a talk for another day, but the level of the preparedness
338
848000
2000
Нэг бүрчлэн ярьвал өдрийн юм болох байх,
14:22
that the United States has achieved
339
850000
2000
тэгэхдээ 2001.9.11-ээс хойш Америкийн
14:24
since 9/11 of '01
340
852000
2000
авсан бэлэн байдал гэвэл
14:26
is unbelievably inadequate.
341
854000
2000
итгэмээргүй сул.
14:28
What you saw after Katrina
342
856000
2000
Катрина болоход харсан
14:30
is a very good indicator
343
858000
2000
байдал нь ямар нэг том дайралтад
14:32
of how little prepared the United States is
344
860000
3000
АНУ ямар бага бэлтгэлтэй
14:35
for any kind of major attack.
345
863000
2000
байдгийг тодоор харуулна.
14:37
Seven million ship cargo containers
346
865000
2000
Жил бүр 7 сая чингэлэгүүд
14:39
come into the United States every year.
347
867000
2000
усан замаар Америкт орж ирдэг.
14:41
Five to seven percent only are inspected --
348
869000
3000
5-7% нь л шалгалтаар ордог.
14:44
five to seven percent.
349
872000
3000
Тийм ээ, 5-7% нь л.
14:47
This is Alexander Lebed,
350
875000
3000
Энэ бол Александр Лебед,
14:50
who was a general that worked with Yeltsin,
351
878000
2000
Ельцинтэй хамт ажиллаж байсан генерал.
14:52
who talked about, and presented to Congress,
352
880000
3000
Лебед Оросууд энэ чимодантай бөмбөгнүүдийг
14:55
this idea that the Russians had developed --
353
883000
3000
бүтээсэн талаар Конгресст үзүүлж
14:58
these suitcase bombs. They were very low yield --
354
886000
2000
ярьсан. Тэд нь маш бага хүчтэй байсан л даа:
15:00
0.1 to one kiloton,
355
888000
3000
0.1-1 килотонн.
15:03
Hiroshima was around 13 kilotons --
356
891000
2000
Хирошима 13 килотонн байсан ч
15:05
but enough to do an unbelievable amount of damage.
357
893000
3000
асар их сүйтгэл учруулж чадсан.
15:08
And Lebed came to the United States
358
896000
2000
Лебед АНУ-д ирэх үедээ
15:10
and told us that many, many --
359
898000
3000
хэлэхдээ их хэмжээний,
15:13
more than 80 of the suitcase bombs
360
901000
2000
80-аас олон тооны чимоданууд
15:15
were actually not accountable.
361
903000
2000
ор сураггүй байгааг хэлсэн юм.
15:17
And they look like this. They're basically very simple arrangements.
362
905000
2000
Тэд нэг иймэрхүү харагдна, маш энгийнээр хийгдсэн.
15:19
You put the elements into a suitcase.
363
907000
3000
Хэсгүүдийг чимоданд багтаасан.
15:22
It becomes very portable.
364
910000
2000
Зөөж тээвэрлэхэд хялбар.
15:24
The suitcase can be conveniently dropped
365
912000
2000
Машиныхаа тээшинд л
15:26
in your trunk of your car.
366
914000
2000
хийгээд явчихна.
15:28
You take it wherever you want to take it, and you can detonate it.
367
916000
2000
Хаа хүссэн газраа зөөж аваачаад, дэлбэлж болно.
15:30
You don't want to build a suitcase bomb,
368
918000
3000
Чимодантай бөмбөг өөрөө бүтээх албагүй,
15:33
and you happen to get one of those insecure
369
921000
2000
бэлэн хийчихсэн цөмийн зэвсгүүдээс
15:35
nuclear warheads that exist.
370
923000
2000
авчихаж болно.
15:37
This is the size of
371
925000
2000
Энэ бол Хирошима дээр унагаасан
15:39
the "Little Boy" bomb that was dropped at Hiroshima.
372
927000
2000
"Бяцхан хүү" бөмбөгний хэмжээ.
15:41
It was 9.8 feet long,
373
929000
2000
Ойролцоогоор 3м урт,
15:43
weighed 8,800 pounds. You go down to
374
931000
2000
4000 орчим кг хүнд.
15:45
your local rent-a-truck
375
933000
3000
Чи очоод л машин түрээсэлдэг газраас
15:48
and for 50 bucks or so,
376
936000
2000
яг тохирсон ачааны машин аваад л
15:50
you rent a truck that's got the right capacity,
377
938000
2000
бөмбөгөө дотор нь ачаад
15:52
and you take your bomb,
378
940000
2000
хаашаа ч явсан бэлэн.
15:54
you put it in the truck and you're ready to go.
379
942000
3000
Ийм юм болж болох бүрэн боломжтой,
15:57
It could happen. But what it would mean and who would survive?
380
945000
3000
харин энэ яг юу гэсэн үг вэ, хэн амьд үлдэх вэ?
16:00
You can't get an exact number for that kind of probability,
381
948000
3000
Иймэрхүү зүйл дээр яг тодорхой тооны магадлал гаргаж чадахгүй.
16:03
but what I'm trying to say is that
382
951000
2000
Гэхдээ яг юу болдог талаар
16:05
we have all the elements of that happening.
383
953000
2000
нарийвчилсан үйл явдлын дүрслэл бидэнд байгаа.
16:07
Anybody who dismisses the thought
384
955000
2000
Цөмийн бөмбөг террорист ажиллагаанд
16:09
of a nuclear weapon
385
957000
2000
хэрэглэгдэж болох юм гэсэн санааг үл ойшоогчид
16:11
being used by a terrorist is kidding themselves.
386
959000
2000
зөвхөн өөрсдийгөө хуурч байгаа юм.
16:13
I think there's a lot of people in the intelligence community --
387
961000
3000
Нийгмийн боловсролтой бүлгүүдийн нилээдгүй
16:16
a lot of people who deal with this work in general
388
964000
3000
хувь нь, мөн иймэрхүү асуудалтай ерөнхийдөө холбоотой
16:19
think it's almost inevitable, unless we do certain things
389
967000
3000
байдаг хүмүүс бүгд л бид ямар нэг дорвитой алхам хийхгүй
16:22
to really try to defuse the risk,
390
970000
3000
бол эрт орой хэзээ нэг цагт ийм хэрэг болох нь
16:25
like better interdiction, better prevention,
391
973000
2000
гарцаагүй гэж үзэж байна. Хорио тогтоох хууль,
16:27
better fixing, you know, better screening
392
975000
2000
урьдчилан сэргийлэлт. Дотоод руу орж
16:29
of cargo containers that are coming into the country and so forth.
393
977000
3000
ирэх карго чингэлэгүүдийг хянан шалгахаас өгсүүлээд л.
16:32
There's a lot that can be done to make us a lot safer.
394
980000
3000
Аюулгүй байдлаа дээшлүүлэхэд бид олон зүйлийг хийж болно.
16:35
At this particular moment,
395
983000
2000
Хэзээ нэг өдөр аль нэг хотоо
16:37
we actually could end up
396
985000
2000
цөмийн бөмбөгөөр үнсэн товрого болохыг
16:39
seeing a nuclear detonation in one of our cities.
397
987000
3000
бид харахыг үгүйсгэхгүй.
16:42
I don't think we would see an all-out nuclear war
398
990000
3000
Хэдийгээр магадлалаас ор мөргүй арчигдаагүй ч гэл ээ
16:45
any time soon, although even that is not completely off the table.
399
993000
3000
ойрын хугацаанд нийтийг хамарсан цөмийн дайн бол
16:48
There's still enough nuclear weapons
400
996000
2000
миний бодлоор гарахгүй байх. Гэхдээ дэлхийг
16:50
in the arsenals of the superpowers
401
998000
2000
удаа дараа сөнөөсөн ч хүрэлцэхүйц
16:52
to destroy the Earth many, many times over.
402
1000000
3000
их хэмжээний цөмийн бөмбөг их гүрнүүдийн
16:55
There are flash points in India and Pakistan,
403
1003000
3000
зойронд байгааг санах хэрэгтэй. Энэтхэг,
16:58
in the Middle East, in North Korea,
404
1006000
2000
Пакистан, Дундад Ази, Хойд Солонгос гээд
17:00
other places where the use of nuclear weapons,
405
1008000
3000
хаа нэгтээх орон нутгийн цөмийн мөргөлдөөн
17:03
while initially locally,
406
1011000
2000
даамжран даамжирсаар
17:05
could very rapidly
407
1013000
2000
нийтийг хамарсан
17:07
go into a situation
408
1015000
2000
Их Дайны хэмжээнд хүрэхэд болохгүй
17:09
where we'd be facing all-out nuclear war.
409
1017000
3000
гэх газаргүй.
17:12
It's very unsettling.
410
1020000
2000
Үнэхээр эвгүйрхмээр бодол.
17:15
Here we go. OK.
411
1023000
2000
Тэгэхээр бид одоо буцаад
17:17
I'm back in my truck, and we drove over the Brooklyn Bridge.
412
1025000
3000
ачааны машиндаа суугаад, Бруклин гүүр рүү явцгаая.
17:20
We're coming down,
413
1028000
2000
Энд ирээд,
17:22
and we bring that truck
414
1030000
2000
машинаа энд Санхүүгийн Дүүргийн
17:24
that you just saw
415
1032000
2000
хаа нэгтээ тавьчихъя.
17:26
somewhere in here, in the Financial District.
416
1034000
3000
Энэ бол 10 килотонн бөмбөг,
17:40
This is a 10-kiloton bomb,
417
1048000
3000
Хирошима дээр унагааснаас
17:43
slightly smaller than was used
418
1051000
2000
арай жижигхэн.
17:45
in Hiroshima. And I want to just conclude this
419
1053000
3000
Энэ бүгдээ
17:48
by just giving you some information. I think --
420
1056000
2000
та нарт хэрэглэхэд
17:50
"news you could use" kind of concept here.
421
1058000
3000
ойрхон мэдээлэл өгснөөр өндөрлөе.
17:53
So, first of all, this would be horrific
422
1061000
2000
Юуны түрүүнд энэ бүгд
17:55
beyond anything we can possibly imagine.
423
1063000
2000
та бүгдийн хэний чинь ч төсөөлж чадахаас илүү аймшигтай байх болно.
17:57
This is the ultimate.
424
1065000
2000
Энэ бол туйл нь байх болно.
17:59
And if you're in the half-mile radius
425
1067000
2000
Хэрвээ хэн нэгэн бөмбөг унасан цэгээс
18:01
of where this bomb went off,
426
1069000
2000
эргэн тойрон 1км-ийн радиуст байвал
18:03
you have a 90 percent chance of not making it.
427
1071000
2000
амьд гарахгүй байх магадлал 90%.
18:05
If you're right where the bomb went off,
428
1073000
2000
Хэрвээ хэн нэгэн яг бөмбөн унасан цэг дээр байж таарвал
18:07
you will be vaporized. And that's --
429
1075000
2000
тэр хүн зүгээр ууршаад алга болно.
18:09
I'm just telling you, this is not good.
430
1077000
2000
Нэг их гоё ч байхгүй л болов уу.
18:11
(Laughter)
431
1079000
2000
(Инээд)
18:13
You assume that.
432
1081000
2000
Та таасан л байх л даа.
18:15
Two-mile radius, you have a 50 percent chance
433
1083000
3000
3 км зайд байгаа хүнд үхэх
18:18
of being killed,
434
1086000
2000
50% найдлага байна.
18:20
and up to about eight miles away --
435
1088000
2000
Газар дээрээ үхэх магадлалын тухай ярьж байна шүү.
18:22
now I'm talking about killed instantly --
436
1090000
2000
10 км дотор байгаа хүнд бол
18:24
somewhere between a 10 and 20 percent
437
1092000
2000
10-20% үхэх магадлалтай.
18:26
chance of getting killed.
438
1094000
2000
Цөмийн дэлбэрэлтийн гол зүйл нь гэвэл
18:28
The thing about this is that
439
1096000
2000
нэгд, яг төвдөө зуу зуун мянган хэмийн халуун,
18:30
the experience of the nuclear detonation is --
440
1098000
4000
цаашлаад дулаан,
18:34
first of all, tens of millions of degrees Fahrenheit
441
1102000
3000
хорт цацраг,
18:37
at the core here, where it goes off,
442
1105000
2000
хүчтэй цохилтын хэлбэрээр
18:39
and an extraordinary amount of energy
443
1107000
2000
асар их энерги ялгаруулна.
18:41
in the form of heat, acute radiation
444
1109000
3000
Асар том хуйлрах салхи
18:44
and blast effects.
445
1112000
2000
энэ шар зураасын доторх
18:46
An enormous hurricane-like wind,
446
1114000
2000
бүх барилга байшинг бүхэлд нь
18:48
and destruction of buildings almost totally,
447
1116000
3000
нураан сүйтгэнэ.
18:51
within this yellow circle here.
448
1119000
2000
Энэ бүгдээ дүгнээд би
18:53
And what I'm going to focus on, as I come to conclusion here,
449
1121000
2000
хэрвээ та тэнд байж
18:55
is that, what happens to you
450
1123000
3000
таарвал танд юу болж болох дээр
18:58
if you're in here?
451
1126000
2000
төвлөрч ярья.
19:00
Well, if we're talking about the old days
452
1128000
2000
Дээр үе шиг цөмийн дайн байсан бол
19:02
of an all-out nuclear attack,
453
1130000
2000
чи энд дээр яг л доор байгаа хүмүүсийн
19:04
you, up here,
454
1132000
1000
адил үхсэн байна.
19:05
are as dead as the people here. So it was a moot point.
455
1133000
3000
Гэхдээ дайн болох нь эргэлзээтэйг хэлсэн.
19:08
My point now, though, is that there is a lot
456
1136000
2000
Гэхдээ та энэ дотор
19:10
that we could do for you who are in here,
457
1138000
2000
эхний цохилтоос амьд гарсан бол
19:12
if you've survived the initial blast.
458
1140000
2000
танд аврагдахын тулд хийж болох олон зүйл байна.
19:14
You have, when the blast goes off --
459
1142000
2000
Цохилт өнгөрсний дараа...
19:16
and by the way, if it ever comes up, don't look at it.
460
1144000
2000
Нээрээ цохилт руу харж хэрхэвч болохгүй гэдгийг
19:18
(Laughter)
461
1146000
2000
хэлэхээ мартчихаж. (Инээд)
19:20
If you look at it, you're going to be blind,
462
1148000
2000
Үүн рүү харвал та
19:22
either temporarily or permanently.
463
1150000
2000
түр эсвэл бүр сохрох болно.
19:24
So if there's any way that you can avoid,
464
1152000
2000
Тэгэхээр ямар ч хамаагүй аргаар зайлсхийх хэрэгтэй,
19:26
like, avert your eyes, that would be a good thing.
465
1154000
3000
буруу тийшээ хардаг ч юм уу.
19:29
If you find yourself alive, but
466
1157000
2000
Та цөмийн дэлбэрэлтийн тойрог дотор байгаад,
19:31
you're in the vicinity of a nuclear weapon,
467
1159000
3000
дэлбэрэлтийн дараа та амьд сэрвэл
19:34
you have -- that's gone off --
468
1162000
2000
дээш гарсан мөөгөн үүлнээс
19:36
you have 10 to 20 minutes, depending on the size
469
1164000
2000
унах үхлийн дозатай цацраг буцаж унах
19:38
and exactly where it went off,
470
1166000
2000
бүсээс зайлахад тань 10-20 минут байх болно.
19:40
to get out of the way before
471
1168000
2000
Энэ хугацаа бөмбөгний том жижиг,
19:42
a lethal amount of radiation
472
1170000
2000
дэлбэрэлтийн хол ойроос хамаарна.
19:44
comes straight down from the mushroom cloud that goes up.
473
1172000
3000
Энэ 10-20 минутад
19:47
In that 10 to 15 minutes, all you have to do --
474
1175000
2000
юу хийх хэрэгтэй вэ гэвэл
19:49
and I mean this seriously --
475
1177000
2000
цохилтоос зайлж
19:51
is go about a mile
476
1179000
2000
1.5 км хиртэй явах хэрэгтэй.
19:53
away from the blast.
477
1181000
2000
Доош унах тоосон нурмыг би харуулъя.
19:55
And what happens is -- this is --
478
1183000
2000
20 минутын дотор
19:57
I'm going to show you now some fallout plumes. Within 20 minutes,
479
1185000
2000
энэ бүгд доош унана.
19:59
it comes straight down. Within 24 hours,
480
1187000
2000
24 цагийн дотор
20:01
lethal radiation is going out with prevailing winds,
481
1189000
3000
үхлийн дозатай цацраг хэлтэрхийнүүд
20:04
and it's mostly in this particular direction --
482
1192000
2000
зонхилох салхины дагуу тарах болно.
20:06
it's going northeast.
483
1194000
2000
Тарах магадлал өндөртэй зүг нь Зүүн-Хойд.
20:08
And if you're in this vicinity, you've got to get away.
484
1196000
3000
Та энд нь байж таарвал түргэхэн шиг зайлах хэрэгтэй.
20:11
So you're feeling the wind --
485
1199000
2000
Хэрвээ та салхи мэдэрвэл
20:13
and there's tremendous wind now
486
1201000
2000
тэр салхитайгаа перпендикуляр чигтэй,
20:15
that you're going to be feeling -- and you want to go
487
1203000
2000
харин голомт өмнө чинь байвал
20:17
perpendicular to the wind
488
1205000
2000
салхиа сөрөөд гүйх хэрэгтэй.
20:19
[not upwind or downwind].
489
1207000
2000
Тэндээс аль болох түргэхэн л
20:21
if you are in fact able to see where the blast was in front of you.
490
1209000
3000
зайлах хэрэгтэй.
20:24
You've got to get out of there.
491
1212000
2000
Хэрвээ гарч амжихгүй бол
20:26
If you don't get out of there, you're going to be exposed
492
1214000
2000
та тун удахгүй үхлийн
20:28
to lethal radiation in very short order.
493
1216000
2000
аюултай цацрагаар хордох болно.
20:30
If you can't get out of there,
494
1218000
2000
Хэрвээ явах ямар ч арга байхгүй бол
20:32
we want you to go into a shelter and stay there.
495
1220000
3000
хоргодох газар олоод, тэндээ үлдэх хэрэгтэй.
20:35
Now, in a shelter in an urban area means
496
1223000
3000
Төв суурин газар зооринд бол
20:38
you have to be either in a basement as deep as possible,
497
1226000
3000
аль болох гүнд,
20:41
or you have to be on a floor -- on a high floor --
498
1229000
3000
эсвэл маш өндөр дөвхарт гарч болно.
20:44
if it's a ground burst explosion, which it would be,
499
1232000
3000
9-өөс доош давхрууд нэрмэгдэж болох тул
20:47
higher than the ninth floor. So you have to be tenth floor or higher,
500
1235000
2000
10 давхар эсвэл түүнээс өндөрт,
20:49
or in the basement.
501
1237000
2000
эсвэл зооринд орох хэрэгтэй.
20:52
But basically, you've got to get out of town as quickly as possible.
502
1240000
3000
Чадвал хотоос л хурдан гарахыг бод.
20:55
And if you do that,
503
1243000
2000
Тэгэж л байж цөмийн дэлбэрэлтээс
20:57
you actually can survive a nuclear blast.
504
1245000
4000
амьд гарч чадна.
21:01
Over the next few days to a week,
505
1249000
2000
Үүнээс хэдэн өдрөөс долоо хоногийн турш
21:03
there will be a radiation cloud,
506
1251000
2000
цацраг идэвхит үүл гарах болно.
21:05
again, going with the wind, and settling down
507
1253000
2000
Үүлс салхинд туугдан, 25-30км зайг бүрхнэ.
21:07
for another 15 or 20 miles out --
508
1255000
2000
Бидний жишээн дээр бол
21:09
in this case, over Long Island.
509
1257000
2000
Лонг Айланд хүрнэ.
21:11
And if you're in the direct fallout zone here,
510
1259000
3000
Хэрвээ та энэ бүсэд нь байвал
21:14
you really have to either be sheltered or you have to get out of there,
511
1262000
2000
нэг бол оромжинд орох, эсвэл зайлж гарах хэрэгтэй.
21:16
and that's clear. But if you are sheltered,
512
1264000
3000
Өөр арга үгүй. Оромж олж чадвал
21:19
you can actually survive.
513
1267000
2000
амьд гарах боломж байна.
21:21
The difference between knowing information
514
1269000
2000
Яг юу хийхээ мэдэх болон
21:23
of what you're going to do personally,
515
1271000
2000
мэдэхгүй байхын ялгаа амийг чинь
21:25
and not knowing information, can save your life,
516
1273000
2000
аврах болно.
21:27
and it could mean the difference between
517
1275000
2000
500 000-700 000 нас барагсадын оронд
21:29
150,000 to 200,000 fatalities
518
1277000
2000
150 000-200 000 нас барагсад
21:31
from something like this
519
1279000
3000
ийм үйл явдлаас гарсан
21:34
and half a million to 700,000 fatalities.
520
1282000
3000
байх болно гэсэн үг.
21:37
So, response planning in the twenty-first century
521
1285000
3000
21-р зуунд хариу төлөвлөлт нь
21:40
is both possible and is essential.
522
1288000
2000
боломжтой бөгөөд чухал.
21:42
But in 2008, there isn't one single American city
523
1290000
4000
2008 оны байдлаар Америкт
21:46
that has done effective plans
524
1294000
2000
цөмийн бөмбөгдөлттэй тэмцэх
21:48
to deal with a nuclear detonation disaster.
525
1296000
3000
дорвитой төлөвлөгөөтэй ганц ч хот байхгүй байсан.
21:51
Part of the problem is that
526
1299000
2000
Аюулгүйн төлөвлөгөө гаргадаг хүмүүс
21:53
the emergency planners themselves, personally,
527
1301000
2000
өөрсдөө цөмийн дайралт гэсэн
21:55
are overwhelmed psychologically by the thought
528
1303000
2000
бодлоос үхтлээ айгаад,
21:57
of nuclear catastrophe.
529
1305000
2000
туйлдчихдаг.
21:59
They are paralyzed.
530
1307000
2000
Бодохоос ч үс нь босно.
22:01
You say "nuclear" to them, and they're thinking,
531
1309000
2000
Тэдэнд "Цөмийн" гэж цухуйлгавал л
22:03
"Oh my God, we're all gone. What's the point? It's futile."
532
1311000
3000
"Бурхан минь. Бүгд устна. Яагаад ч нэмэргүй" гэнэ.
22:06
And we're trying to tell them, "It's not futile.
533
1314000
2000
Харин бид энд яагаад ч нэмэргүй биш,
22:08
We can change the survival rates
534
1316000
2000
зарим хар ухаанаар хийж болох зүйлсээр
22:10
by doing some commonsensical things."
535
1318000
3000
амьд гарагсдын тоог нэмэгдүүлж болно гэх байна.
22:13
So the goal here is to minimize fatalities.
536
1321000
3000
Зорилго гэвэл эндэгдлийг багасгах.
22:16
And I just want to leave you with the personal points
537
1324000
2000
Энэ бүгдийн эцэст
22:18
that I think you might be interested in.
538
1326000
2000
сонирхолтой байж магадгүй хэдэн зүйлсийг хэлье.
22:20
The key to surviving a nuclear blast
539
1328000
2000
Цөмийн цохилтоос амьд гарах
22:22
is getting out,
540
1330000
2000
алтан дүрэм нь үүнээс зайлах,
22:24
and not going into harm's way.
541
1332000
3000
аюул руу гүйх биш.
22:27
That's basically all we're going to be talking about here.
542
1335000
2000
Энэ л бидний ярих гол зүйл.
22:29
And the farther you are away in distance,
543
1337000
3000
Анхдагч цохилтоос орон зайд
22:32
the longer it is in time
544
1340000
2000
хол, цаг хугацаанд удаан
22:34
from the initial blast;
545
1342000
2000
байх тусам
22:36
and the more separation between you
546
1344000
2000
цацраг та хоёр хол тусгаарлагдсан
22:38
and the outside atmosphere, the better.
547
1346000
2000
байх тусмаа сайн.
22:40
So separation -- hopefully with dirt or concrete,
548
1348000
3000
Хөрсөн эсвэл цементэн
22:43
or being in a basement --
549
1351000
2000
тусгаарлалт, эсвэл гүн зоорь.
22:45
distance and time is what will save you.
550
1353000
2000
Орон зай ба урт хугацаа л амийг чинь аварна.
22:47
So here's what you do. First of all,
551
1355000
2000
Бүгдийг нэг нэгтгээд хэлье.
22:49
as I said, don't stare at the light flash,
552
1357000
2000
Нэгд, анивчих их гэрэл рүү бүү хар.
22:51
if you can. I don't know you could possibly resist doing that.
553
1359000
2000
Ингэх нь амархан эсэхийг мэдэхгүй юм.
22:53
But let's assume, theoretically, you want to do that.
554
1361000
2000
Гэхдээ онол ёсоор бол харж болохгүй.
22:55
You want to keep your mouth open, so your eardrums
555
1363000
2000
Амаа онгорхой байлга. Ингэснээр цохилтын
22:57
don't burst from the pressures.
556
1365000
3000
даралтаас хэнгэрэгээ авч үлднэ.
23:00
If you're very close to what happened, you actually do have to duck and cover,
557
1368000
3000
Голомттой маш ойр байвал
23:03
like Bert told you, Bert the Turtle.
558
1371000
2000
Берт яс мэлхий хэлсэн шиг
23:05
And you want to get under something so that you're not injured
559
1373000
3000
нуугдаж бүрхэгдэх хэрэгтэй. Юман доор нуугдсанаар
23:08
or killed by objects, if that's at all possible.
560
1376000
2000
даруулж үхэхээс сэргийлнэ.
23:10
You want to get away from the initial fallout mushroom cloud,
561
1378000
2000
Дараах хэдэн минутад өмнө хэлснээр
23:12
I said, in just a few minutes.
562
1380000
2000
анхдагч мөөгөн үүлнээс зайлж,
23:14
And shelter and place. You want to move [only]
563
1382000
3000
хоргодох газар орох хэрэгтэй. Салхинаас зайлж
23:17
crosswind for 1.2 miles.
564
1385000
2000
2 км хиртэй холдох хэрэгтэй.
23:19
You know, if you're out there and you see buildings horribly destroyed
565
1387000
3000
Чи энд байлаа гэж бодвол, тэнд барилгууд аймшигтайгаар нурчихсан,
23:22
and down in that direction,
566
1390000
2000
харин нөгөө талд арай бага байвал
23:24
less destroyed here,
567
1392000
2000
чи голомт тэнд байж гэдгийг мэдэж
23:26
then you know that it was over there, the blast, and you're going this way,
568
1394000
2000
байгаа, тиймээс тэр зүг рүү л лав гүйхгүй нь.
23:28
as long as you're going crosswise to the wind.
569
1396000
4000
Салхиа сөрөөд тэндээс зугтах нь.
23:32
Once you're out and evacuating,
570
1400000
2000
Тэндээс гараад, аюулгүй болонгуутаа
23:34
you want to keep as much of your skin,
571
1402000
1000
ил арьс, ам хамраа бүтээх хэрэгтэй.
23:36
your mouth and nose covered, as long as that covering
572
1404000
2000
Бүтээлэг чинь гэхдээ явахад чинь,
23:38
doesn't impede you moving and getting out of there.
573
1406000
3000
хөдлөхөд чинь садаа болж болохгүй.
23:41
And finally, you want to get decontaminated as soon as possible.
574
1409000
3000
Ингээд эцэст нь, чи цэвэрлэгдэх хэрэгтэй.
23:44
And if you're wearing clothing, you've taken off your clothing,
575
1412000
2000
Өмсөж байсан хувцсаа тайлаад,
23:46
you're going to get showered down some place
576
1414000
2000
нэг газар олж шүршүүрт ор.
23:48
and remove the radiation that would be --
577
1416000
2000
Арьсан дээр байж магадгүй цацраг идэвхит
23:50
the radioactive material that might be on you.
578
1418000
3000
хэлтэрхийнүүдийг унагаах хэрэгтэй.
23:53
And then you want to stay in shelter for 48 to 72 hours minimum,
579
1421000
4000
Оромжиндоо 48-72 цаг орчим үлд.
23:57
but you're going to wait hopefully -- you'll have your little wind-up,
580
1425000
2000
Магадгүй түлхүүрддэг, тоггүй
23:59
battery-less radio,
581
1427000
2000
радиотой ч юм уу
24:01
and you'll be waiting for people to tell you
582
1429000
2000
түүгээрээ гарахад аюулгүй гэж
24:03
when it's safe to go outside. That's what you need to do.
583
1431000
2000
мэдээ автгаа хүлээх хэрэгтэй.
24:05
In conclusion,
584
1433000
2000
Эцэст нь хэлэхэд,
24:07
nuclear war is less likely than before,
585
1435000
2000
урьдын цагийг бодвол цөмийн дайн
24:09
but by no means out of the question, and it's not survivable.
586
1437000
3000
болох магадлал бага ч, энэ нь
24:12
Nuclear terrorism is possible -- it may be probable --
587
1440000
3000
огт боломжгүй эсвэл найдваргүй гэсэн үг биш.
24:15
but is survivable.
588
1443000
2000
Цөмийн терроризм болж болно,
24:17
And this is Jack Geiger, who's one of the heroes
589
1445000
2000
гэхдээ амьд үлдэх боломж бий. Энэ бол
24:19
of the U.S. public health community.
590
1447000
3000
Жак Гейгел, АНУ-ын олон нийтийн эрүүлийг
24:22
And Jack said the only way to deal
591
1450000
2000
хамгаалахын баатар.
24:24
with nuclear anything,
592
1452000
2000
Гейгелийн хэлснээр бол дайн ч бай, терроризм ч бай
24:26
whether it's war or terrorism,
593
1454000
2000
цөмийн аюулаас хамгаалах цор ганц арга нь
24:28
is abolition of nuclear weapons.
594
1456000
2000
цөмийн зэвсгээс татгалзах явдал юм.
24:30
And you want something to work on once you've fixed global warming,
595
1458000
3000
Энэ бол дэлхийн дулаарлын дараа тавигдах том асуудал.
24:33
I urge you to think about the fact that
596
1461000
2000
Би таныг манай гариг дээрх
24:35
we have to do something about this
597
1463000
2000
цөмийн зөвсгүүдийн тухай
24:37
unacceptable, inhumane
598
1465000
2000
энэхүү хүлээн зөвшөөрөмгүй, хүнлэг бус
24:39
reality of nuclear weapons
599
1467000
2000
баримтуудыг бодож үзэхийг
24:41
in our world.
600
1469000
2000
уриалж байна.
24:43
Now, this is my favorite civil defense slide, and I --
601
1471000
2000
Энэ миний дуртай нийтийг хамгаалалтын зураг..
24:45
(Laughter)
602
1473000
2000
(Инээд)
24:47
-- I don't want to be indelicate, but
603
1475000
2000
Би зохисгүй зан гаргах гээгүй шүү, гэхдээ
24:49
this --
604
1477000
2000
за тэгээд ч
24:51
he's no longer in office. We don't really care, OK.
605
1479000
3000
тэр одоо ерөнхийлөгч биш юм чинь. Ямар хамаатай юм.
24:54
This was sent to me by somebody
606
1482000
2000
Үүнийг надад иргэний хамгаалахын
24:56
who is an aficionado of civil defense procedures,
607
1484000
3000
нэг хорхойтон явуулсан юм.
24:59
but the fact of the matter is that
608
1487000
2000
Гэхдээ үнэн гэвэл
25:01
America's gone through a very hard time.
609
1489000
2000
Америк хүнд хэцүү үеүүдийг туулж өнөөг хүрсэн.
25:03
We've not been focused, we've not done what we had to do,
610
1491000
3000
Бид хангалттай анхаарал хандуулаагүй,
25:06
and now we're facing the potential of
611
1494000
3000
бид хэрэгтэй зүйлсийг хийгээгүй. Харин одоо бид
25:09
bad, hell on Earth.
612
1497000
2000
Дэлхий дээрх тамын аюултай нүүр тулаад байна.
25:11
Thank you.
613
1499000
2000
Баярлалаа.
ABOUT THE SPEAKER
Irwin Redlener - Physician, disaster-preparedness activistDr. Irwin Redlener spends his days imagining the worst: He studies how humanity might survive natural or human-made disasters of unthinkable severity. He's been an outspoken critic of half-formed government recovery plans (especially after Katrina).
Why you should listen
After 9/11, Irwin Redlener emerged as a powerful voice in disaster medicine -- the discipline of medical care following natural and human-made catastrophes. He was a leading face of the relief effort after hurricanes Katrina and Rita, and is the author of Americans at Risk: Why We Are Not Prepared for Megadisasters and What We Can Do Now. He's the associate dean, professor of Clinical Public Health and director of the National Center for Disaster Preparedness at Columbia's Mailman School of Public Health.
His parallel passion is addressing the American disaster that happens every day: millions of kids living without proper health care. He and Paul Simon are the co-founders of the Children's Health Fund, which raises money and awareness toward health care for homeless, neglected and poor children.
Irwin Redlener | Speaker | TED.com