ABOUT THE SPEAKER
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologist
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe.

Why you should listen

Sean Carroll is a theoretical physicist at Caltech in Pasadena, California, where he researches theoretical aspects of cosmology, field theory and gravitation -- exploring the nature of fundamental physics by studying the structure and evolution of the universe.

His book on cosmology and the arrow of time, From Eternity to Here: The Quest for the Ultimate Theory of Time, was published in 2010. He keeps a regular blog at Cosmic Variance.

More profile about the speaker
Sean M. Carroll | Speaker | TED.com
TEDxCaltech

Sean Carroll: Distant time and the hint of a multiverse

Odległe czasy i ślady wieloświata

Filmed:
1,776,253 views

Na spotkaniu TEDxCaltech kosmolog Sean Carroll zadaje - podczas ciekawej i zmuszającej do myślenia podróży przez naturę czasu i wszechświata - zwodniczo proste pytanie: Czemu czas w ogóle istnieje ? Możliwe odpowiedzi prowadzą do zaskakującego spojrzenia na naturę wszechświata i nasze miejsce w nim.
- Physicist, cosmologist
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:15
The universewszechświat
0
0
2000
Wszechświat
00:17
is really bigduży.
1
2000
2000
jest naprawdę duży.
00:19
We liverelacja na żywo in a galaxygalaktyka, the MilkyMleczny Way GalaxyGalaxy.
2
4000
3000
Żyjemy w galaktyce Drogi Mlecznej
00:22
There are about a hundredsto billionmiliard starsgwiazdy in the MilkyMleczny Way GalaxyGalaxy.
3
7000
3000
W której znajduje się około stu miliardów gwiazd.
00:25
And if you take a cameraaparat fotograficzny
4
10000
2000
Jeżeli weźmiemy aparat
00:27
and you pointpunkt it at a randomlosowy partczęść of the skyniebo,
5
12000
2000
i skierujemy go na dowolną część nieba
00:29
and you just keep the shuttermigawki openotwarty,
6
14000
2000
trzymając otwartą migawkę
00:31
as long as your cameraaparat fotograficzny is attachedprzywiązany to the HubbleHubble'a SpaceMiejsca TelescopeTeleskop,
7
16000
3000
to o ile nasz aparat będzie przymocowany do teleskopu Hubbla
00:34
it will see something like this.
8
19000
2000
zobaczymy coś takiego.
00:36
EveryKażdy one of these little blobsplamki
9
21000
3000
Każda z tych plamek
00:39
is a galaxygalaktyka roughlyw przybliżeniu the sizerozmiar of our MilkyMleczny Way --
10
24000
2000
to galaktyka rozmiarów naszej Drogi Mlecznej --
00:41
a hundredsto billionmiliard starsgwiazdy in eachkażdy of those blobsplamki.
11
26000
3000
w każdej z tych kropek sto miliardów gwiazd.
00:44
There are approximatelyw przybliżeniu a hundredsto billionmiliard galaxiesgalaktyki
12
29000
3000
Jest około 100 miliardów galaktyk
00:47
in the observablezauważalny universewszechświat.
13
32000
2000
w widocznym wszechświecie.
00:49
100 billionmiliard is the only numbernumer you need to know.
14
34000
2000
100 miliadrów to jedyna liczba, którą powinniście znać.
00:51
The agewiek of the universewszechświat, betweenpomiędzy now and the BigDuże BangBang,
15
36000
3000
Wiek wszechświata, czas od Wielkiego Wybuchu
00:54
is a hundredsto billionmiliard in dogpies yearslat.
16
39000
2000
to sto miliardów psich lat.
00:56
(LaughterŚmiech)
17
41000
2000
(Śmiech)
00:58
WhichCo tellsmówi you something about our placemiejsce in the universewszechświat.
18
43000
3000
Co daje pojęcie o naszym miejscu we wszechświecie.
01:01
One thing you can do with a pictureobrazek like this is simplypo prostu admirepodziwiać it.
19
46000
2000
Jedno co można z tym obrazem zrobić, to po prostu podziwiać.
01:03
It's extremelyniezwykle beautifulpiękny.
20
48000
2000
Jest niesamowicie piękny.
01:05
I've oftenczęsto wonderedzastanawiałem się, what is the evolutionaryewolucyjny pressurenacisk
21
50000
3000
Często zastanawiałem się, jaki nacisk ewolucji
01:08
that madezrobiony our ancestorsprzodkowie in the VeldtRównina adaptprzystosować się and evolveewoluować
22
53000
3000
nakazał naszym przodkom w buszu zaadaptować się i rozwinąć
01:11
to really enjoycieszyć się pictureskino of galaxiesgalaktyki
23
56000
2000
tak, by móc podziwiać zdjęcia galaktyk
01:13
when they didn't have any.
24
58000
2000
mimo, że nigdy ich nie widzieli.
01:15
But we would alsorównież like to understandzrozumieć it.
25
60000
2000
Chcielibyśmy je także rozumieć.
01:17
As a cosmologistkosmolog, I want to askzapytać, why is the universewszechświat like this?
26
62000
4000
Jako kosmolog pytam, dlaczego wszechświat jest taki ?
01:21
One bigduży clueWskazówka we have is that the universewszechświat is changingwymiana pieniędzy with time.
27
66000
3000
Ważną wskazówką jest, że wszechświat zmienia się w czasie.
01:24
If you lookedspojrzał at one of these galaxiesgalaktyki and measuredwymierzony its velocityprędkość,
28
69000
3000
Gdybyście popatrzyli na jedną z tych galaktyk i zmierzyli jej prędkość,
01:27
it would be movingw ruchu away from you.
29
72000
2000
będzie się od was oddalać
01:29
And if you look at a galaxygalaktyka even fartherdalej away,
30
74000
2000
A jeżeli weźmiecie jeszcze odleglejszą galaktykę
01:31
it would be movingw ruchu away fasterszybciej.
31
76000
2000
będzie się oddalała jeszcze szybciej.
01:33
So we say the universewszechświat is expandingrozwijanie.
32
78000
2000
Mówimy, że wszechświat się rozszerza,
01:35
What that meansznaczy, of coursekurs, is that, in the pastprzeszłość,
33
80000
2000
co oczywiście znaczy, że w przeszłości
01:37
things were closerbliższy togetherRazem.
34
82000
2000
wszystko było bliżej siebie.
01:39
In the pastprzeszłość, the universewszechświat was more densegęsty,
35
84000
2000
W przeszłości wszechświat był bardziej gęsty
01:41
and it was alsorównież hottercieplejsze.
36
86000
2000
i również bardziej gorący.
01:43
If you squeeześciskać things togetherRazem, the temperaturetemperatura goesidzie up.
37
88000
2000
Jeżeli ściskamy coś to temperatura wzrasta.
01:45
That kinduprzejmy of makesczyni sensesens to us.
38
90000
2000
To brzmi sensownie.
01:47
The thing that doesn't make sensesens to us as much
39
92000
2000
Mniej sensownie brzmi
01:49
is that the universewszechświat, at earlywcześnie timesczasy, nearBlisko the BigDuże BangBang,
40
94000
3000
że wszechświat u swoich początków po Wielkim Wybuchu
01:52
was alsorównież very, very smoothgładki.
41
97000
2000
był również bardzo, bardzo równomierny.
01:54
You mightmoc think that that's not a surpriseniespodzianka.
42
99000
2000
Możecie pomyśleć, że nie ma w tym nic dziwnego.
01:56
The airpowietrze in this roompokój is very smoothgładki.
43
101000
2000
Powietrze w tym pomieszczeniu też jest równomierne.
01:58
You mightmoc say, "Well, maybe things just smoothedwygładzone themselvessami out."
44
103000
3000
Powiecie - "może materia sama układa się równomiernie".
02:01
But the conditionswarunki nearBlisko the BigDuże BangBang are very, very differentróżne
45
106000
3000
Ale warunki zaraz po Wielkim Wybuchu były zupełnie inne
02:04
than the conditionswarunki of the airpowietrze in this roompokój.
46
109000
2000
niż panujące w tym pomieszczeniu.
02:06
In particularszczególny, things were a lot densergęstsze.
47
111000
2000
W szczególności materia była znacznie bardziej gęsta.
02:08
The gravitationalgrawitacyjny pullCiągnąć of things
48
113000
2000
Przyciąganie grawitacyjne
02:10
was a lot strongersilniejszy nearBlisko the BigDuże BangBang.
49
115000
2000
było wtedy znacznie silniejsze.
02:12
What you have to think about
50
117000
2000
Wyobraźcie sobie -
02:14
is we have a universewszechświat with a hundredsto billionmiliard galaxiesgalaktyki,
51
119000
2000
nasz wszechświat ma 100 miliardów galaktyk,
02:16
a hundredsto billionmiliard starsgwiazdy eachkażdy.
52
121000
2000
i 100 miliardów gwiazd w każdej z nich.
02:18
At earlywcześnie timesczasy, those hundredsto billionmiliard galaxiesgalaktyki
53
123000
3000
U początków te 100 miliardów galaktyk
02:21
were squeezedwyciska into a regionregion about this bigduży --
54
126000
3000
było ściśniętych w obszarze o takich rozmiarach --
02:24
literallydosłownie -- at earlywcześnie timesczasy.
55
129000
2000
dosłownie.
02:26
And you have to imaginewyobrażać sobie doing that squeezingściskanie
56
131000
2000
Wyobraźcie sobie to ściśnięcie
02:28
withoutbez any imperfectionsniedoskonałości,
57
133000
2000
bez żadnych defektów,
02:30
withoutbez any little spotskropki
58
135000
2000
bez żadnych miejsc,
02:32
where there were a fewkilka more atomsatomy than somewheregdzieś elsejeszcze.
59
137000
2000
w których byłoby choćby kilka atomów więcej niż gdzie indziej.
02:34
Because if there had been, they would have collapsedzwinięty underpod the gravitationalgrawitacyjny pullCiągnąć
60
139000
3000
Bo gdyby były nierównomiernie gęste zapadłyby się pod wypływem grawitacji
02:37
into a hugeolbrzymi blackczarny holeotwór.
61
142000
2000
w gigantyczną czarną dziurę.
02:39
KeepingUtrzymanie the universewszechświat very, very smoothgładki at earlywcześnie timesczasy
62
144000
3000
Utrzymanie równomiernego wszechświata u jego początków
02:42
is not easyłatwo; it's a delicatedelikatny arrangementUkład.
63
147000
2000
nie jest łatwe, to kruchy stan.
02:44
It's a clueWskazówka
64
149000
2000
Podpowiada nam to,
02:46
that the earlywcześnie universewszechświat is not chosenwybrany randomlylosowo.
65
151000
2000
że wczesny wszechświat nie był wybrany przypadkowo.
02:48
There is something that madezrobiony it that way.
66
153000
2000
Było coś, co go tak ukształtowało.
02:50
We would like to know what.
67
155000
2000
Chcielibyśmy wiedzieć co.
02:52
So partczęść of our understandingzrozumienie of this was givendany to us by LudwigLudwig BoltzmannBoltzmanna,
68
157000
3000
Część wyjaśnienia tej zagadki podał nam Ludwig Boltzmann,
02:55
an AustrianAustriacki physicistfizyk in the 19thth centurystulecie.
69
160000
3000
austriacki fizyk na początku XIX wieku.
02:58
And Boltzmann'sBoltzmanna contributionwkład was that he helpedpomógł us understandzrozumieć entropyentropii.
70
163000
3000
Odkrycia Boltzmanna pomogły nam zrozumieć entropię.
03:01
You've heardsłyszał of entropyentropii.
71
166000
2000
Słyszeliście o entropii.
03:03
It's the randomnesslosowość, the disordernieład, the chaoticnessnieuporządkowanie, chaos panujący of some systemssystemy.
72
168000
3000
To losowość, nieuporządkowanie, chaos panujący w pewnych układach.
03:06
BoltzmannBoltzmanna gavedał us a formulaformuła --
73
171000
2000
Boltzmann podał wzór --
03:08
engravedgrawerowane on his tombstonenagrobek now --
74
173000
2000
wyryty na jego nagrobku --
03:10
that really quantifiesilościowo what entropyentropii is.
75
175000
2000
który dokładnie określa czym jest entropia.
03:12
And it's basicallygruntownie just sayingpowiedzenie
76
177000
2000
Mówi on po prostu,
03:14
that entropyentropii is the numbernumer of wayssposoby
77
179000
2000
że entropia jest liczbą sposobów,
03:16
we can rearrangeZmiana kolejności the constituentsskładniki of a systemsystem so that you don't noticeogłoszenie,
78
181000
3000
na które możemy ułożyć składniki układu tak, żeby nie można było zauważyć
03:19
so that macroscopicallymakroskopowo it lookswygląda the samepodobnie.
79
184000
2000
zmian w skali makroskopowej.
03:21
If you have the airpowietrze in this roompokój,
80
186000
2000
Mamy w tej sali powietrze,
03:23
you don't noticeogłoszenie eachkażdy individualindywidualny atomatom.
81
188000
3000
i nie widzimy poszczególnych jego atomów.
03:26
A lowNiska entropyentropii configurationKonfiguracja
82
191000
2000
Stan niskiej entropii
03:28
is one in whichktóry there's only a fewkilka arrangementsuzgodnień that look that way.
83
193000
2000
to taki, w którym tylko kilka ułożeń wyglądałoby w ten sposób.
03:30
A highwysoki entropyentropii arrangementUkład
84
195000
2000
W konfiguracji o wysokiej entropii
03:32
is one that there are manywiele arrangementsuzgodnień that look that way.
85
197000
2000
wiele ułożeń wygląda w ten sposób.
03:34
This is a cruciallyco najważniejsze importantważny insightwgląd
86
199000
2000
Ta wiedza jest niezwykle ważna,
03:36
because it helpspomaga us explainwyjaśniać
87
201000
2000
bo dzięki niej potrafimy wytłumaczyć
03:38
the seconddruga lawprawo of thermodynamicstermodynamika --
88
203000
2000
drugie prawo termodynamiki --
03:40
the lawprawo that saysmówi that entropyentropii increaseswzrasta in the universewszechświat,
89
205000
3000
które mówi, że we wszechświecie entropia rośnie,
03:43
or in some isolatedodosobniony bitkawałek of the universewszechświat.
90
208000
2000
podobnie jak w jego fragmentach.
03:45
The reasonpowód why entropyentropii increaseswzrasta
91
210000
2000
Dzieje się tak ponieważ
03:47
is simplypo prostu because there are manywiele more wayssposoby
92
212000
3000
jest coraz więcej sposobów
03:50
to be highwysoki entropyentropii than to be lowNiska entropyentropii.
93
215000
2000
na ułożenie układu.
03:52
That's a wonderfulwspaniale insightwgląd,
94
217000
2000
To wspaniałe spostrzeżenie,
03:54
but it leavesodchodzi something out.
95
219000
2000
jednak coś zostaje pominięte.
03:56
This insightwgląd that entropyentropii increaseswzrasta, by the way,
96
221000
2000
Fakt wzrastania entropii
03:58
is what's behindza what we call the arrowstrzałka of time,
97
223000
3000
stoi za tym, co nazywamy strzałką czasu,
04:01
the differenceróżnica betweenpomiędzy the pastprzeszłość and the futureprzyszłość.
98
226000
2000
różnicą pomiędzy przeszłością a przyszłością.
04:03
EveryKażdy differenceróżnica that there is
99
228000
2000
Każda taka różnica
04:05
betweenpomiędzy the pastprzeszłość and the futureprzyszłość
100
230000
2000
Każda taka różnica
04:07
is because entropyentropii is increasingwzrastający --
101
232000
2000
wynika z narastającej entropii --
04:09
the factfakt that you can rememberZapamiętaj the pastprzeszłość, but not the futureprzyszłość.
102
234000
3000
to, że pamiętamy przeszłość a nie przyszłość.
04:12
The factfakt that you are bornurodzony, and then you liverelacja na żywo, and then you dieumierać,
103
237000
3000
Fakt, że najpierw się rodzimy, potem żyjemy a na końcu umieramy,
04:15
always in that orderzamówienie,
104
240000
2000
zawsze w tej kolejności,
04:17
that's because entropyentropii is increasingwzrastający.
105
242000
2000
wynika ze wzrastającej entropii.
04:19
BoltzmannBoltzmanna explainedwyjaśnione that if you startpoczątek with lowNiska entropyentropii,
106
244000
2000
Boltzmann zauważył, że jeżeli zaczynamy z niską entropią
04:21
it's very naturalnaturalny for it to increasezwiększać
107
246000
2000
jest całkiem naturalne, że będzie się zwiększała
04:23
because there's more wayssposoby to be highwysoki entropyentropii.
108
248000
3000
ponieważ będzie coraz więcej możliwości wysokiej entropii.
04:26
What he didn't explainwyjaśniać
109
251000
2000
Nie wyjaśnił jednak
04:28
was why the entropyentropii was ever lowNiska in the first placemiejsce.
110
253000
3000
dlaczego entropia w ogóle była na początku niska.
04:31
The factfakt that the entropyentropii of the universewszechświat was lowNiska
111
256000
2000
To, że we wczesnym wszechświecie była ona niska
04:33
was a reflectionodbicie of the factfakt
112
258000
2000
odzwierciedla fakt
04:35
that the earlywcześnie universewszechświat was very, very smoothgładki.
113
260000
2000
że wczesny wszechświat był bardzo równomierny.
04:37
We'dChcielibyśmy like to understandzrozumieć that.
114
262000
2000
Chcielibyśmy to zrozumieć.
04:39
That's our jobpraca as cosmologistsKosmologowie.
115
264000
2000
To nasze zadanie jako kosmologów.
04:41
UnfortunatelyNiestety, it's actuallytak właściwie not a problemproblem
116
266000
2000
Niestety, nie jest to zagadnienie
04:43
that we'vemamy been givingdający enoughdość attentionUwaga to.
117
268000
2000
do którego przywiązywaliśmy dużą wagę.
04:45
It's not one of the first things people would say,
118
270000
2000
Nie jest to temat o którym dowiedzielibyście się
04:47
if you askedspytał a modernnowoczesny cosmologistkosmolog,
119
272000
2000
gdybyście zapytali współczesnego kosmologa,
04:49
"What are the problemsproblemy we're tryingpróbować to addressadres?"
120
274000
2000
"Jakie problemy chcecie rozwiązać ?"
04:51
One of the people who did understandzrozumieć that this was a problemproblem
121
276000
2000
Jedną z osób, które zrozumiały, że jest to problem,
04:53
was RichardRichard FeynmanFeynman.
122
278000
2000
był Richard Feynman.
04:55
50 yearslat agotemu, he gavedał a seriesseria of a bunchwiązka of differentróżne lecturesWykłady.
123
280000
2000
50 lat temu zaprezentował kilka różnych serii wykładów.
04:57
He gavedał the popularpopularny lecturesWykłady
124
282000
2000
Jego wykłady popularnonaukowe
04:59
that becamestał się "The CharacterZnak of PhysicalFizyczne LawPrawa."
125
284000
2000
zebrano w książce "Charakter praw fizycznych"
05:01
He gavedał lecturesWykłady to CaltechCaltech undergradssześciopaki
126
286000
2000
Wykłady dla studentów Caltech
05:03
that becamestał się "The FeynmanFeynman LecturesWykłady on PhysicsFizyka."
127
288000
2000
zebrano w "Feynmana wykłady z fizyki"
05:05
He gavedał lecturesWykłady to CaltechCaltech graduateukończyć studentsstudenci
128
290000
2000
Wykłady dla absolwentów Caltech
05:07
that becamestał się "The FeynmanFeynman LecturesWykłady on GravitationGrawitacje."
129
292000
2000
zebrano w "Wykłady z grawitacji "
05:09
In everykażdy one of these booksksiążki, everykażdy one of these setszestawy of lecturesWykłady,
130
294000
3000
W każdej z tych książek
05:12
he emphasizedpodkreślił this puzzlepuzzle:
131
297000
2000
podkreślał zagadkę
05:14
Why did the earlywcześnie universewszechświat have suchtaki a smallmały entropyentropii?
132
299000
3000
dlaczego wszechświat na początku miał tak niską entropię?
05:17
So he saysmówi -- I'm not going to do the accentakcent --
133
302000
2000
Mówił -- nie odtworzę jego akcentu --
05:19
he saysmówi, "For some reasonpowód, the universewszechświat, at one time,
134
304000
3000
"Z jakichś powodów wszechświat w pewnym momencie
05:22
had a very lowNiska entropyentropii for its energyenergia contentzadowolony,
135
307000
3000
miał bardzo niską entropię, jak na swoją zawartość energii,
05:25
and sinceod then the entropyentropii has increasedzwiększony.
136
310000
2000
i od tego czasu entropia się zwiększyła.
05:27
The arrowstrzałka of time cannotnie może be completelycałkowicie understoodzrozumiany
137
312000
3000
Strzałka czasu nie zostanie w pełni zrozumiana
05:30
untilaż do the mysteryzagadka of the beginningspoczątki of the historyhistoria of the universewszechświat
138
315000
3000
dopóki tajemnica początków historii wszechświata
05:33
are reducedzredukowany still furtherdalej
139
318000
2000
nie przejdzie ze sfery spekulacji
05:35
from speculationspekulacja to understandingzrozumienie."
140
320000
2000
do jej zrozumienia."
05:37
So that's our jobpraca.
141
322000
2000
To nasze zadanie.
05:39
We want to know -- this is 50 yearslat agotemu, "SurelyNa pewno," you're thinkingmyślący,
142
324000
2000
Chcemy wiedzieć -- minęło już 50 lat, myślicie pewnie
05:41
"we'vemamy figuredwzorzysty it out by now."
143
326000
2000
"Na pewno już to rozgryźliśmy."
05:43
It's not trueprawdziwe that we'vemamy figuredwzorzysty it out by now.
144
328000
2000
Nie prawda, nie rozgryźliśmy tego do dziś.
05:45
The reasonpowód the problemproblem has gottenzdobyć worsegorzej,
145
330000
2000
Jest raczej gorzej,
05:47
ratherraczej than better,
146
332000
2000
niż lepiej, ponieważ
05:49
is because in 1998
147
334000
2000
w 1998r.
05:51
we learnednauczyli something crucialistotny about the universewszechświat that we didn't know before.
148
336000
3000
odkryliśmy kluczowy fakt, którego wcześniej nie byliśmy świadomi.
05:54
We learnednauczyli that it's acceleratingprzyspieszenie.
149
339000
2000
Odkryliśmy, że przyspiesza.
05:56
The universewszechświat is not only expandingrozwijanie.
150
341000
2000
Wszechświat nie tylko się rozszerza.
05:58
If you look at the galaxygalaktyka, it's movingw ruchu away.
151
343000
2000
Patrząc na galaktyki widzimy, że się oddalają.
06:00
If you come back a billionmiliard yearslat laterpóźniej and look at it again,
152
345000
2000
Gdybyśmy wrócili są miliard lat, zobaczylibyśmy
06:02
it will be movingw ruchu away fasterszybciej.
153
347000
3000
że oddalają się jeszcze szybciej.
06:05
IndividualIndywidualne galaxiesgalaktyki are speedingprzyspieszenie away from us fasterszybciej and fasterszybciej
154
350000
3000
Poszczególne galaktyki przyspieszają coraz szybciej.
06:08
so we say the universewszechświat is acceleratingprzyspieszenie.
155
353000
2000
Mówimy, że wszechświat przyspiesza.
06:10
UnlikeW przeciwieństwie do the lowNiska entropyentropii of the earlywcześnie universewszechświat,
156
355000
2000
W przeciwieństwie do niskiej entropii wczesnego wszechświata,
06:12
even thoughchociaż we don't know the answerodpowiedź for this,
157
357000
2000
mimo, że nie mamy jasnej odpowiedzi czemu tak jest
06:14
we at leastnajmniej have a good theoryteoria that can explainwyjaśniać it,
158
359000
2000
mamy przynajmniej dobrą teorię, która może to wyjaśnić.
06:16
if that theoryteoria is right,
159
361000
2000
jeżeli jest poprawna --
06:18
and that's the theoryteoria of darkciemny energyenergia.
160
363000
2000
to teoria ciemnej energii.
06:20
It's just the ideapomysł that emptypusty spaceprzestrzeń itselfsamo has energyenergia.
161
365000
3000
Opiera się na pomyśle, że pusta przestrzeń ma swoją energię.
06:23
In everykażdy little cubicsześcienny centimetercentymetr of spaceprzestrzeń,
162
368000
3000
W każdym centymetrze sześciennym przestrzeni,
06:26
whetherczy or not there's stuffrzeczy,
163
371000
2000
czy jest on pusty czy też nie,
06:28
whetherczy or not there's particlescząsteczki, mattermateria, radiationpromieniowanie or whatevercokolwiek,
164
373000
2000
czy zawiera cząsteczki, materię, promieniowanie, czy cokolwiek innego
06:30
there's still energyenergia, even in the spaceprzestrzeń itselfsamo.
165
375000
3000
jest w nim zawsze energia, nawet w samej przestrzeni.
06:33
And this energyenergia, accordingwedług to EinsteinEinstein,
166
378000
2000
Ta energia, według Einsteina,
06:35
exertswywiera a pushPchać on the universewszechświat.
167
380000
3000
wywiera nacisk na wszechświat.
06:38
It is a perpetualwieczyste impulseimpuls
168
383000
2000
To ciągły impuls,
06:40
that pushespopycha galaxiesgalaktyki apartniezależnie from eachkażdy other.
169
385000
2000
który odsunął od siebie galaktyki.
06:42
Because darkciemny energyenergia, unlikew odróżnieniu mattermateria or radiationpromieniowanie,
170
387000
3000
Ciemna energia, w przeciwieństwie do materii czy promieniowania
06:45
does not diluteRozcieńczyć away as the universewszechświat expandsrozszerza się.
171
390000
3000
nie rozcieńcza się w miarę rozszerzania wszechświata.
06:48
The amountilość of energyenergia in eachkażdy cubicsześcienny centimetercentymetr
172
393000
2000
Ilość energii w każdym centymetrze sześciennym
06:50
remainsszczątki the samepodobnie,
173
395000
2000
pozostaje taka sama,
06:52
even as the universewszechświat getsdostaje biggerwiększy and biggerwiększy.
174
397000
2000
nawet gdy wszechświat się powiększa.
06:54
This has crucialistotny implicationsimplikacje
175
399000
3000
Ma to zasadniczy wpływ
06:57
for what the universewszechświat is going to do in the futureprzyszłość.
176
402000
3000
na to, czym stanie się wszechświat w przyszłości.
07:00
For one thing, the universewszechświat will expandrozszerzać foreverna zawsze.
177
405000
2000
Po pierwsze, wszechświat będzie się rozszerzał wiecznie.
07:02
Back when I was your agewiek,
178
407000
2000
Gdy byłem w waszym wieku,
07:04
we didn't know what the universewszechświat was going to do.
179
409000
2000
nie wiedzieliśmy, co się stanie z wszechświatem.
07:06
Some people thought that the universewszechświat would recollapserecollapse in the futureprzyszłość.
180
411000
3000
Niektórzy uważali, że w przyszłości wszechświat zacznie się kurczyć.
07:09
EinsteinEinstein was fondlubiący of this ideapomysł.
181
414000
2000
Einstein popierał taki scenariusz.
07:11
But if there's darkciemny energyenergia, and the darkciemny energyenergia does not go away,
182
416000
3000
Jednak jeżeli istnieje ciemna energia, która się nie rozprasza,
07:14
the universewszechświat is just going to keep expandingrozwijanie foreverna zawsze and ever and ever.
183
419000
3000
wszechświat będzie się po prostu rozszerzał na wieki wieków.
07:17
14 billionmiliard yearslat in the pastprzeszłość,
184
422000
2000
14 miliardów lat przeszłości,
07:19
100 billionmiliard dogpies yearslat,
185
424000
2000
100 miliardów psich lat,
07:21
but an infinitenieskończony numbernumer of yearslat into the futureprzyszłość.
186
426000
3000
ale nieskończona liczba lat w przyszłość.
07:24
MeanwhileTymczasem, for all intentskonwersji kolorów and purposescele,
187
429000
3000
W rzeczywistości jednak
07:27
spaceprzestrzeń lookswygląda finiteskończone to us.
188
432000
2000
obserwujemy ograniczoną przestrzeń.
07:29
SpaceMiejsca maymoże be finiteskończone or infinitenieskończony,
189
434000
2000
Przestrzeń może być ograniczona lub nie,
07:31
but because the universewszechświat is acceleratingprzyspieszenie,
190
436000
2000
ale ponieważ wszechświat przyspiesza,
07:33
there are partsCzęści of it we cannotnie może see
191
438000
2000
to są części, których nie możemy zobaczyć.
07:35
and never will see.
192
440000
2000
i nigdy nie zobaczymy.
07:37
There's a finiteskończone regionregion of spaceprzestrzeń that we have accessdostęp to,
193
442000
2000
Mamy dostęp do ograniczonej części przestrzeni,
07:39
surroundedotoczony by a horizonhoryzont.
194
444000
2000
otoczonej horyzontem.
07:41
So even thoughchociaż time goesidzie on foreverna zawsze,
195
446000
2000
Nawet jeśli czas biegnie w nieskończoność
07:43
spaceprzestrzeń is limitedograniczony to us.
196
448000
2000
przestrzeń jest dla nas ograniczona.
07:45
FinallyWreszcie, emptypusty spaceprzestrzeń has a temperaturetemperatura.
197
450000
3000
W końcu, pusta przestrzeń ma temperaturę.
07:48
In the 1970s, StephenStephen HawkingHawking told us
198
453000
2000
W latach 70-tych Stephen Hawking dowiódł
07:50
that a blackczarny holeotwór, even thoughchociaż you think it's blackczarny,
199
455000
2000
że czarna dziura, mimo że sądzimy, że jest czarna,
07:52
it actuallytak właściwie emitsemituje radiationpromieniowanie
200
457000
2000
w rzeczywistości promieniuje,
07:54
when you take into accountkonto quantumkwant mechanicsmechanika.
201
459000
2000
jeżeli uwzględnimy mechanikę kwantową.
07:56
The curvaturekrzywizny of space-timeczasoprzestrzeni around the blackczarny holeotwór
202
461000
3000
Zakrzywienie czasoprzestrzeni w pobliżu czarnej dziury
07:59
bringsprzynosi to life the quantumkwant mechanicalmechaniczny fluctuationwahania,
203
464000
3000
wywołuje fluktuacje na poziomie mechaniki kwantowej
08:02
and the blackczarny holeotwór radiatespromieniuje.
204
467000
2000
i czarna dziura promieniuje.
08:04
A preciselydokładnie similarpodobny calculationobliczenie by HawkingHawking and GaryGary GibbonsGibbons
205
469000
3000
Bardzo podobne obliczenia Hawkinga i Gary'ego Gibonsa
08:07
showedpokazał that if you have darkciemny energyenergia in emptypusty spaceprzestrzeń,
206
472000
3000
pokazały, że jeśli pustą przestrzeń wypełnia ciemna energia,
08:10
then the wholecały universewszechświat radiatespromieniuje.
207
475000
3000
to cały wszechświat promieniuje.
08:13
The energyenergia of emptypusty spaceprzestrzeń
208
478000
2000
Energia pustej przestrzeni
08:15
bringsprzynosi to life quantumkwant fluctuationswahania.
209
480000
2000
wywołuje kwantowe fluktuacje.
08:17
And so even thoughchociaż the universewszechświat will last foreverna zawsze,
210
482000
2000
Mimo, że wszechświat będzie trwał wiecznie,
08:19
and ordinaryzwykły mattermateria and radiationpromieniowanie will diluteRozcieńczyć away,
211
484000
3000
a zwykła materia i promieniowanie będą się rozpraszały,
08:22
there will always be some radiationpromieniowanie,
212
487000
2000
zawsze będzie trochę promieniowania
08:24
some thermaltermiczne fluctuationswahania,
213
489000
2000
i fluktuacji termicznych,
08:26
even in emptypusty spaceprzestrzeń.
214
491000
2000
nawet w pustej przestrzeni.
08:28
So what this meansznaczy
215
493000
2000
Oznacza to,
08:30
is that the universewszechświat is like a boxpudełko of gasgaz
216
495000
2000
że wszechświat jest jak pojemnik z gazem,
08:32
that laststrwa foreverna zawsze.
217
497000
2000
istniejący wiecznie.
08:34
Well what is the implicationdomniemanie of that?
218
499000
2000
Co z tego dla nas wynika ?
08:36
That implicationdomniemanie was studiedbadane by BoltzmannBoltzmanna back in the 19thth centurystulecie.
219
501000
3000
Skutki były analizowane przez Boltzmanna w XIX wieku.
08:39
He said, well, entropyentropii increaseswzrasta
220
504000
3000
Stwierdził: entropia się zwiększa
08:42
because there are manywiele, manywiele more wayssposoby
221
507000
2000
bo jest znacznie więcej sposobów ułożenia
08:44
for the universewszechświat to be highwysoki entropyentropii, ratherraczej than lowNiska entropyentropii.
222
509000
3000
dla wszechświata z dużą entropią niż niską.
08:47
But that's a probabilisticprobabilistyczne statementkomunikat.
223
512000
3000
Ale jest to stwierdzenie probabilistyczne.
08:50
It will probablyprawdopodobnie increasezwiększać,
224
515000
2000
Prawdopodobnie będzie się zwiększała
08:52
and the probabilityprawdopodobieństwo is enormouslyogromnie hugeolbrzymi.
225
517000
2000
i prawdopodobieństwo jest ogromne.
08:54
It's not something you have to worrymartwić się about --
226
519000
2000
Nie musimy się obawiać, że powietrze w tej sali
08:56
the airpowietrze in this roompokój all gatheringzebranie over one partczęść of the roompokój and suffocatingdusi us.
227
521000
4000
zbierze się w jednym miejscu i nas udusi.
09:00
It's very, very unlikelymało prawdopodobne.
228
525000
2000
To bardzo mało prawdopodobne.
09:02
ExceptZ wyjątkiem if they lockedzablokowany the doorsdrzwi
229
527000
2000
O ile nie zamkną drzwi
09:04
and kepttrzymane us here literallydosłownie foreverna zawsze,
230
529000
2000
i nie będą nas tu trzymać wiecznie,
09:06
that would happenzdarzyć.
231
531000
2000
to się nie to zdarzy.
09:08
Everything that is alloweddozwolony,
232
533000
2000
Wszystko co jest możliwe,
09:10
everykażdy configurationKonfiguracja that is alloweddozwolony to be obtaineduzyskane by the moleculesCząsteczki in this roompokój,
233
535000
3000
każde ułożenie, które mogą przyjąć cząsteczki w tej sali
09:13
would eventuallyostatecznie be obtaineduzyskane.
234
538000
2000
kiedyś się wydarzy.
09:15
So BoltzmannBoltzmanna saysmówi, look, you could startpoczątek with a universewszechświat
235
540000
3000
Boltzman mówi - zacznijmy od wszechświata
09:18
that was in thermaltermiczne equilibriumrównowaga.
236
543000
2000
który był w termicznej równowadze.
09:20
He didn't know about the BigDuże BangBang. He didn't know about the expansionekspansja of the universewszechświat.
237
545000
3000
Nie wiedział o Wielkiego Wybuchu ani o rozszerzaniu się wszechświata.
09:23
He thought that spaceprzestrzeń and time were explainedwyjaśnione by IsaacIsaac NewtonNewton --
238
548000
3000
Sądził, że czas i przestrzeń zostały opisane przez Izaaka Newtona --
09:26
they were absoluteabsolutny; they just stuckutknął there foreverna zawsze.
239
551000
2000
były niezmienne; były takie od zawsze.
09:28
So his ideapomysł of a naturalnaturalny universewszechświat
240
553000
2000
W jego naturalnym wszechświecie
09:30
was one in whichktóry the airpowietrze moleculesCząsteczki were just spreadrozpiętość out evenlyrównomiernie everywherewszędzie --
241
555000
3000
cząsteczki powietrza były wszędzie rozproszone równomiernie --
09:33
the everything moleculesCząsteczki.
242
558000
2000
uniwersalne cząsteczki.
09:35
But if you're BoltzmannBoltzmanna, you know that if you wait long enoughdość,
243
560000
3000
Boltzmann wiedział, że jeżeli będziemy czekać odpowiednio długo,
09:38
the randomlosowy fluctuationswahania of those moleculesCząsteczki
244
563000
3000
losowe ruchy tych cząsteczek
09:41
will occasionallysporadycznie bringprzynieść them
245
566000
2000
ustawią je czasami
09:43
into lowerniższy entropyentropii configurationskonfiguracje.
246
568000
2000
w konfiguracjach o niskiej entropii.
09:45
And then, of coursekurs, in the naturalnaturalny coursekurs of things,
247
570000
2000
Potem, zgodnie z naturą rzeczy,
09:47
they will expandrozszerzać back.
248
572000
2000
z powrotem się rozproszą.
09:49
So it's not that entropyentropii mustmusi always increasezwiększać --
249
574000
2000
Nie jest tak, że entropia musi zawsze rosnąć --
09:51
you can get fluctuationswahania into lowerniższy entropyentropii,
250
576000
3000
mogą powstać stany o niższej entropii,
09:54
more organizedzorganizowany situationssytuacje.
251
579000
2000
sytuacje bardziej ułożone.
09:56
Well if that's trueprawdziwe,
252
581000
2000
Jeżeli tak jest,
09:58
BoltzmannBoltzmanna then goesidzie ontona inventwymyślać
253
583000
2000
Boltzmann dochodzi do odkrycia
10:00
two very modern-soundingnowoczesnych ideaspomysły --
254
585000
2000
dwóch bardzo nowoczesnych teorii --
10:02
the multiverseMultiverse and the anthropicantropiczna principlezasada.
255
587000
3000
wieloświata i zasady antropicznej.
10:05
He saysmówi, the problemproblem with thermaltermiczne equilibriumrównowaga
256
590000
2000
Mówi ona, że w stanie równowagi termicznej
10:07
is that we can't liverelacja na żywo there.
257
592000
2000
nie możemy żyć.
10:09
RememberNależy pamiętać, life itselfsamo dependszależy on the arrowstrzałka of time.
258
594000
3000
Pamiętajcie, życie zależy od strzałki czasu.
10:12
We would not be ablezdolny to processproces informationInformacja,
259
597000
2000
Nie moglibyśmy przetwarzać informacji,
10:14
metabolizemetabolizmu, walkspacerować and talk,
260
599000
2000
trawić, poruszać się ani rozmawiać,
10:16
if we livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in thermaltermiczne equilibriumrównowaga.
261
601000
2000
gdybyśmy żyli w równowadze termicznej.
10:18
So if you imaginewyobrażać sobie a very, very bigduży universewszechświat,
262
603000
2000
Jeśli wyobrazicie sobie bardzo duży wszechświat,
10:20
an infinitelynieskończenie bigduży universewszechświat,
263
605000
2000
nieskończenie wielki,
10:22
with randomlylosowo bumpingWstawianie into eachkażdy other particlescząsteczki,
264
607000
2000
z losowo wpadającymi na siebie cząsteczkami,
10:24
there will occasionallysporadycznie be smallmały fluctuationswahania in the lowerniższy entropyentropii statesstany,
265
609000
3000
będą tam czasami niewielkie zaburzenia i stany niższej entropii,
10:27
and then they relaxzrelaksować się back.
266
612000
2000
które później zanikną.
10:29
But there will alsorównież be largeduży fluctuationswahania.
267
614000
2000
Ale będą również duże fluktuacje.
10:31
OccasionallyOd czasu do czasu, you will make a planetplaneta
268
616000
2000
Zdarza się, że wytworzą planetę,
10:33
or a stargwiazda or a galaxygalaktyka
269
618000
2000
gwiazdę, lub galaktykę.
10:35
or a hundredsto billionmiliard galaxiesgalaktyki.
270
620000
2000
albo sto miliardów galaktyk.
10:37
So BoltzmannBoltzmanna saysmówi,
271
622000
2000
Boltzmann mówi,
10:39
we will only liverelacja na żywo in the partczęść of the multiverseMultiverse,
272
624000
3000
że żyjemy w części wieloświata,
10:42
in the partczęść of this infinitelynieskończenie bigduży setzestaw of fluctuatingzmienne particlescząsteczki,
273
627000
3000
w części tego nieskończenie wielkiego zbioru poruszających się cząsteczek,
10:45
where life is possiblemożliwy.
274
630000
2000
gdzie życie jest możliwe.
10:47
That's the regionregion where entropyentropii is lowNiska.
275
632000
2000
To miejsce, gdzie entropia jest niska.
10:49
Maybe our universewszechświat is just one of those things
276
634000
3000
Może nasz wszechświat to tylko jedno z tych zaburzeń,
10:52
that happensdzieje się from time to time.
277
637000
2000
które zdarza się od czasu do czasu.
10:54
Now your homeworkPraca domowa assignmentzadanie
278
639000
2000
Jako zadanie domowe
10:56
is to really think about this, to contemplaterozważać what it meansznaczy.
279
641000
2000
pomyślcie nad tym, zastanówcie się, co to oznacza.
10:58
CarlCarl SaganSagan oncepewnego razu famouslyznakomicie said
280
643000
2000
Carl Segan powiedział kiedyś słynne zdanie
11:00
that "in orderzamówienie to make an applejabłko piepie,
281
645000
2000
"aby zrobić szarlotkę
11:02
you mustmusi first inventwymyślać the universewszechświat."
282
647000
3000
trzeba najpierw wymyślić wszechświat".
11:05
But he was not right.
283
650000
2000
Ale nie miał racji.
11:07
In Boltzmann'sBoltzmanna scenarioscenariusz, if you want to make an applejabłko piepie,
284
652000
3000
W scenariuszu Boltzmanna, gdybyście chcieli zrobić szarlotkę,
11:10
you just wait for the randomlosowy motionruch of atomsatomy
285
655000
3000
wystarczyłoby poczekać aż przypadkowy układ atomów
11:13
to make you an applejabłko piepie.
286
658000
2000
stworzy szarlotkę.
11:15
That will happenzdarzyć much more frequentlyczęsto
287
660000
2000
Będzie się to zdarzało znacznie częściej
11:17
than the randomlosowy motionsruchy of atomsatomy
288
662000
2000
niż przypadkowe układy atomów
11:19
makingzrobienie you an applejabłko orchardsad owocowy
289
664000
2000
tworzące sad jabłkowy
11:21
and some sugarcukier and an ovenpiekarnik,
290
666000
2000
trochę cukru i piekarnik,
11:23
and then makingzrobienie you an applejabłko piepie.
291
668000
2000
i robiące wam szarlotkę.
11:25
So this scenarioscenariusz makesczyni predictionsprognozy.
292
670000
3000
Ten scenariusz tworzy przewidywania.
11:28
And the predictionsprognozy are
293
673000
2000
Przewiduje,
11:30
that the fluctuationswahania that make us are minimalminimalny.
294
675000
3000
że zaburzenia, które nas tworzą są minimalne.
11:33
Even if you imaginewyobrażać sobie that this roompokój we are in now
295
678000
3000
Nawet, jeżeli wyobrazicie sobie, że sala w której teraz jesteśmy
11:36
existsistnieje and is realreal and here we are,
296
681000
2000
istnieje naprawdę i my razem z nią,
11:38
and we have, not only our memorieswspomnienia,
297
683000
2000
i mamy nie tylko nasze wspomnienia,
11:40
but our impressionwrażenie that outsidena zewnątrz there's something
298
685000
2000
ale również wrażenie, że na zewnątrz jest coś,
11:42
callednazywa CaltechCaltech and the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa and the MilkyMleczny Way GalaxyGalaxy,
299
687000
4000
Caltech, Stany Zjednoczone i Galaktyka Mlecznej Drogi,
11:46
it's much easierłatwiejsze for all those impressionswrażenia to randomlylosowo fluctuatezmieniają się into your brainmózg
300
691000
3000
łatwiej jest, by te wrażenia powstały z losowego zaburzenia w naszych mózgach
11:49
than for them actuallytak właściwie to randomlylosowo fluctuatezmieniają się
301
694000
2000
niż gdyby rzeczywiście zaistniały jako losowe zaburzenie,
11:51
into CaltechCaltech, the UnitedStany Zjednoczone StatesPaństwa and the galaxygalaktyka.
302
696000
3000
tworząc Caltech, Stany Zjednoczone i galaktykę.
11:54
The good newsAktualności is that,
303
699000
2000
Dobra wiadomość jest taka,
11:56
thereforew związku z tym, this scenarioscenariusz does not work; it is not right.
304
701000
3000
że ten scenariusz nie działa; nie jest prawidłowy.
11:59
This scenarioscenariusz predictsprzewiduje that we should be a minimalminimalny fluctuationwahania.
305
704000
3000
Przewiduje on, że powinniśmy być minimalnym zaburzeniem.
12:02
Even if you left our galaxygalaktyka out,
306
707000
2000
Nawet gdyby pominąć naszą galaktykę,
12:04
you would not get a hundredsto billionmiliard other galaxiesgalaktyki.
307
709000
2000
nie powstałoby 100 miliardów innych galaktyk.
12:06
And FeynmanFeynman alsorównież understoodzrozumiany this.
308
711000
2000
Feynmann również to rozumiał.
12:08
FeynmanFeynman saysmówi, "From the hypothesishipoteza that the worldświat is a fluctuationwahania,
309
713000
4000
Feynman powiedział, "z hipotezy, że świat jest zaburzeniem,
12:12
all the predictionsprognozy are that
310
717000
2000
wynika tylko tyle, że jeżeli spojrzymy na część świata,
12:14
if we look at a partczęść of the worldświat we'vemamy never seenwidziany before,
311
719000
2000
której nie widzieliśmy wcześniej,
12:16
we will find it mixedmieszany up, and not like the piecekawałek we'vemamy just lookedspojrzał at --
312
721000
2000
zobaczymy chaos, w przeciwieństwie do tego na co patrzyliśmy wcześniej --
12:18
highwysoki entropyentropii.
313
723000
2000
zobaczymy wysoką entropię.
12:20
If our orderzamówienie were duez powodu to a fluctuationwahania,
314
725000
2000
Gdyby nasz porządek wynikał z zaburzenia,
12:22
we would not expectoczekiwać orderzamówienie anywheregdziekolwiek but where we have just noticedzauważyłem it.
315
727000
2000
nie spodziewalibyśmy się zobaczyć porządku gdziekolwiek indziej.
12:24
We thereforew związku z tym concludewyciągnąć wniosek the universewszechświat is not a fluctuationwahania."
316
729000
4000
Wniosek: wszechświat nie jest zaburzeniem."
12:28
So that's good. The questionpytanie is then what is the right answerodpowiedź?
317
733000
3000
Zgoda. Pytanie brzmi, jaka jest właściwa odpowiedź?
12:31
If the universewszechświat is not a fluctuationwahania,
318
736000
2000
Jeśli wszechświat nie jest zaburzeniem,
12:33
why did the earlywcześnie universewszechświat have a lowNiska entropyentropii?
319
738000
3000
czemu wczesny wszechświat miał niską entropię?
12:36
And I would love to tell you the answerodpowiedź, but I'm runningbieganie out of time.
320
741000
3000
Chętnie podałbym wam odpowiedź, ale kończy mi się czas.
12:39
(LaughterŚmiech)
321
744000
2000
(Śmiech)
12:41
Here is the universewszechświat that we tell you about,
322
746000
2000
Oto wszechświat o którym opowiadamy
12:43
versusprzeciw the universewszechświat that really existsistnieje.
323
748000
2000
w porównaniu do prawdziwego.
12:45
I just showedpokazał you this pictureobrazek.
324
750000
2000
- porównanie na obrazku.
12:47
The universewszechświat is expandingrozwijanie for the last 10 billionmiliard yearslat or so.
325
752000
2000
Wszechświat rozszerza się od ok. 10 miliardów lat.
12:49
It's coolingchłodzenie off.
326
754000
2000
Stygnie.
12:51
But we now know enoughdość about the futureprzyszłość of the universewszechświat
327
756000
2000
Ale wiemy już znacznie więcej na temat jego przyszłości,
12:53
to say a lot more.
328
758000
2000
aby móc powiedzieć więcej.
12:55
If the darkciemny energyenergia remainsszczątki around,
329
760000
2000
Jeżeli ciemna energia istnieje wokoło,
12:57
the starsgwiazdy around us will use up theirich nuclearjądrowy fuelpaliwo, they will stop burningpalenie.
330
762000
3000
gwiazdy zużyją swoje paliwo nuklearne i zgasną.
13:00
They will fallspadek into blackczarny holesdziury.
331
765000
2000
Zapadną się w czarne dziury.
13:02
We will liverelacja na żywo in a universewszechświat
332
767000
2000
Będziemy żyć we wszechświecie,
13:04
with nothing in it but blackczarny holesdziury.
333
769000
2000
w którym nie będzie nic poza czarnymi dziurami.
13:06
That universewszechświat will last 10 to the 100 yearslat --
334
771000
4000
Taki wszechświat będzie trwał od 10 do 100 miliardów lat --
13:10
a lot longerdłużej than our little universewszechświat has livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj.
335
775000
2000
znacznie dłużej, niż przeżył nasz mały wszechświat.
13:12
The futureprzyszłość is much longerdłużej than the pastprzeszłość.
336
777000
2000
Przyszłość będzie znacznie dłuższa niż przeszłość.
13:14
But even blackczarny holesdziury don't last foreverna zawsze.
337
779000
2000
Jednak czarne dziury nie będą istnieć wiecznie.
13:16
They will evaporateOdparować,
338
781000
2000
W końcu wyparują,
13:18
and we will be left with nothing but emptypusty spaceprzestrzeń.
339
783000
2000
i nie zostanie nic poza pustą przestrzenią.
13:20
That emptypusty spaceprzestrzeń laststrwa essentiallygłównie foreverna zawsze.
340
785000
4000
Ta pusta przestrzeń będzie trwała wiecznie.
13:24
HoweverJednak, you noticeogłoszenie, sinceod emptypusty spaceprzestrzeń givesdaje off radiationpromieniowanie,
341
789000
3000
Jednak, ponieważ pusta przestrzeń promieniuje,
13:27
there's actuallytak właściwie thermaltermiczne fluctuationswahania,
342
792000
2000
istnieją termiczne fluktuacje,
13:29
and it cyclescykle around
343
794000
2000
i pojawiają się
13:31
all the differentróżne possiblemożliwy combinationskombinacje
344
796000
2000
wszystkie możliwe kombinacje
13:33
of the degreesstopni of freedomwolność that exististnieć in emptypusty spaceprzestrzeń.
345
798000
3000
stopni swobody, które mogą istnieć w pustej przestrzeni.
13:36
So even thoughchociaż the universewszechświat laststrwa foreverna zawsze,
346
801000
2000
Mimo, że wszechświat będzie trwał wiecznie,
13:38
there's only a finiteskończone numbernumer of things
347
803000
2000
jest tylko skończona liczba zdarzeń,
13:40
that can possiblymożliwie happenzdarzyć in the universewszechświat.
348
805000
2000
które mogą mieć w nim miejsce.
13:42
They all happenzdarzyć over a periodokres of time
349
807000
2000
Wszystkie zdarzą się w okresie równym
13:44
equalrówny to 10 to the 10 to the 120 yearslat.
350
809000
3000
10 do potęgi 10 do potęgi 120 lat.
13:47
So here'soto jest two questionspytania for you.
351
812000
2000
Teraz dwa pytania dla was.
13:49
NumberNumer one: If the universewszechświat laststrwa for 10 to the 10 to the 120 yearslat,
352
814000
3000
Pierwsze: jeżeli wszechświat trwa 10^10^120 lat,
13:52
why are we bornurodzony
353
817000
2000
czemu urodziliśmy się
13:54
in the first 14 billionmiliard yearslat of it,
354
819000
3000
w pierwszych 14 miliardach lat,
13:57
in the warmciepły, comfortablewygodny afterglowAfterglow of the BigDuże BangBang?
355
822000
3000
w ciepłej, wygodnej poświecie Wielkiego Wybuchu?
14:00
Why aren'tnie są we in emptypusty spaceprzestrzeń?
356
825000
2000
Czemu nie żyjemy w pustej przestrzeni?
14:02
You mightmoc say, "Well there's nothing there to be livingżycie,"
357
827000
2000
Możecie powiedzieć "Tam nie dałoby się życ",
14:04
but that's not right.
358
829000
2000
ale to nie prawda.
14:06
You could be a randomlosowy fluctuationwahania out of the nothingnessnicość.
359
831000
2000
Moglibyście być losowym zaburzeniem wśród nicości.
14:08
Why aren'tnie są you?
360
833000
2000
Czemu nie jesteście?
14:10
More homeworkPraca domowa assignmentzadanie for you.
361
835000
3000
Drugie zadanie domowe.
14:13
So like I said, I don't actuallytak właściwie know the answerodpowiedź.
362
838000
2000
Jak powiedziałem, nie znam odpowiedzi.
14:15
I'm going to give you my favoriteulubiony scenarioscenariusz.
363
840000
2000
Przedstawię wam moją ulubioną teorię.
14:17
EitherAlbo it's just like that. There is no explanationwyjaśnienie.
364
842000
3000
Albo tak po prostu jest i nie ma wytłumaczenia.
14:20
This is a brutebydlę factfakt about the universewszechświat
365
845000
2000
To brutalny fakt o wszechświecie
14:22
that you should learnuczyć się to acceptzaakceptować and stop askingpytając questionspytania.
366
847000
3000
który powinniście zaakceptować i nie zadawać pytań.
14:26
Or maybe the BigDuże BangBang
367
851000
2000
Albo Wielki Wybuch
14:28
is not the beginningpoczątek of the universewszechświat.
368
853000
2000
nie jest początkiem wszechświata.
14:30
An eggjajko, an unbrokennieprzerwany eggjajko, is a lowNiska entropyentropii configurationKonfiguracja,
369
855000
3000
Całe jajko, jest konfiguracją o niskiej entropii,
14:33
and yetjeszcze, when we openotwarty our refrigeratorlodówka,
370
858000
2000
a mimo to otwierając lodówkę
14:35
we do not go, "HahHah, how surprisingzaskakujący to find
371
860000
2000
nie dziwimy się "No proszę, skąd się wziął
14:37
this lowNiska entropyentropii configurationKonfiguracja in our refrigeratorlodówka."
372
862000
2000
ten układ o niskiej entropii w mojej lodówce."
14:39
That's because an eggjajko is not a closedZamknięte systemsystem;
373
864000
3000
Jajko nie jest zamkniętym układem;
14:42
it comespochodzi out of a chickenkurczak.
374
867000
2000
pochodzi od kury.
14:44
Maybe the universewszechświat comespochodzi out of a universaluniwersalny chickenkurczak.
375
869000
4000
Może wszechświat pochodzi od wszechkury.
14:48
Maybe there is something that naturallynaturalnie,
376
873000
2000
Może jest coś, to naturalnie,
14:50
throughprzez the growthwzrost of the lawsprawa of physicsfizyka,
377
875000
3000
zgodnie z prawami fizyki wyrasta
14:53
givesdaje risewzrost to universewszechświat like oursnasz
378
878000
2000
tworząc wszechświat taki jak nasz,
14:55
in lowNiska entropyentropii configurationskonfiguracje.
379
880000
2000
z niską entropią.
14:57
If that's trueprawdziwe, it would happenzdarzyć more than oncepewnego razu;
380
882000
2000
Gdyby tak było, zdarzałoby się to wiele razy;
14:59
we would be partczęść of a much biggerwiększy multiverseMultiverse.
381
884000
3000
Bylibyśmy częścią znacznie większego wieloświata.
15:02
That's my favoriteulubiony scenarioscenariusz.
382
887000
2000
To moja ulubiona teoria.
15:04
So the organizersOrganizatorzy askedspytał me to endkoniec with a boldpogrubienie speculationspekulacja.
383
889000
3000
Organizatorzy poprosili mnie, abym zakończył jakąś śmiałą spekulacją.
15:07
My boldpogrubienie speculationspekulacja
384
892000
2000
Śmiało spekuluję,
15:09
is that I will be absolutelyabsolutnie vindicatedzrehabilitowany by historyhistoria.
385
894000
3000
że historia potwierdzi moje słowa.
15:12
And 50 yearslat from now,
386
897000
2000
Za 50 lat
15:14
all of my currentobecny wilddziki ideaspomysły will be acceptedprzyjęty as truthsprawdy
387
899000
3000
wszystkie moje szalone pomysły będą obowiązywały
15:17
by the scientificnaukowy and externalzewnętrzny communitiesspołeczności.
388
902000
3000
przez środowiska naukowe i zewnętrzne.
15:20
We will all believe that our little universewszechświat
389
905000
2000
Będziemy wierzyli, że nasz mały wszechświat
15:22
is just a smallmały partczęść of a much largerwiększy multiverseMultiverse.
390
907000
3000
jest tylko małą częścią znacznie większego wieloświata.
15:25
And even better, we will understandzrozumieć what happenedstało się at the BigDuże BangBang
391
910000
3000
Zrozumiemy co stało się podczas Wielkiego Wybuchu
15:28
in termswarunki of a theoryteoria
392
913000
2000
zgodnie z teorią
15:30
that we will be ablezdolny to compareporównać to observationsobserwacje.
393
915000
2000
którą potwierdzą obserwacje.
15:32
This is a predictionPrognoza. I mightmoc be wrongźle.
394
917000
2000
To przepowiednia. Mogę się mylić.
15:34
But we'vemamy been thinkingmyślący as a humanczłowiek racewyścigi
395
919000
2000
Jako ludzie zastanawialiśmy się
15:36
about what the universewszechświat was like,
396
921000
2000
jaki jest wszechświat,
15:38
why it cameoprawa ołowiana witrażu to be in the way it did for manywiele, manywiele yearslat.
397
923000
3000
i czemu taki się stał, przez wiele lat.
15:41
It's excitingekscytujący to think we maymoże finallywreszcie know the answerodpowiedź somedaypewnego dnia.
398
926000
3000
Wspaniale jest pomyśleć, że kiedyś możemy poznać odpowiedź.
15:44
Thank you.
399
929000
2000
Dziękuję.
15:46
(ApplauseAplauz)
400
931000
2000
(Oklaski)
Translated by Dominik Rzepka
Reviewed by Jan Sandorski

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Sean M. Carroll - Physicist, cosmologist
A physicist, cosmologist and gifted science communicator, Sean Carroll is asking himself -- and asking us to consider -- questions that get at the fundamental nature of the universe.

Why you should listen

Sean Carroll is a theoretical physicist at Caltech in Pasadena, California, where he researches theoretical aspects of cosmology, field theory and gravitation -- exploring the nature of fundamental physics by studying the structure and evolution of the universe.

His book on cosmology and the arrow of time, From Eternity to Here: The Quest for the Ultimate Theory of Time, was published in 2010. He keeps a regular blog at Cosmic Variance.

More profile about the speaker
Sean M. Carroll | Speaker | TED.com