TEDGlobal 2009
Emmanuel Jal: The music of a war child
Emmanuel Jal: Muzyka dziecka wojny
Filmed:
Readability: 3
956,109 views
Przez pięć lat młodziutki Emmanuel Jal walczył w Sudanie jako dziecko-żołnierz. Uratowany przez pracownicę pomocy humanitarnej stał się światową gwiazdą hip-hopu oraz działaczem na rzecz dzieciaków pozostających w strefie działań wojennych. W swych opowieściach i tekstach, opowiada historię swego niezwykłego życia.
Emmanuel Jal - Hip-hop artist
Emmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair. Full bio
Emmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I just want to say my name is Emmanuel Jal.
0
0
4000
Zacznę od tego, że nazywam się Emmanuel Jal.
00:16
And I come from a long way.
1
4000
3000
I przychodzę z daleka.
00:19
I've been telling a story that has been so painful for me.
2
7000
4000
Opowiadam historię, która jest dla mnie bardzo bolesna.
00:23
It's been a tough journey for me, traveling the world,
3
11000
3000
Jest to dla mnie trudna podróż, podróżuję po świecie,
00:26
telling my story in form of a book.
4
14000
4000
opowiadając swoją historię w formie książki.
00:30
And also telling it like now.
5
18000
4000
Także opowiadając ją tak jak wam teraz.
00:34
And also, the easiest one was
6
22000
2000
W sumie najłatwiej było kiedy
00:36
when I was doing it in form of a music.
7
24000
2000
robiłem to w formie muzyki.
00:38
So I have branded myself as a war child.
8
26000
6000
Więc wybrałem dla siebie nazwę dziecko wojny.
00:44
I'm doing this
9
32000
3000
Robię to
00:47
because of an old lady in my village now,
10
35000
4000
z powodu starszej kobiety w mojej wiosce,
00:51
who have lost her children.
11
39000
3000
która straciła dzieci.
00:54
There is no newspaper to cover her pain,
12
42000
3000
Nie ma gazety, która by opisała jej ból,
00:57
and what she wants to change in this society.
13
45000
3000
i to co chciałaby zmienić w społeczeństwie.
01:00
And I'm doing it for a young man
14
48000
3000
Robię to także dla tego młodego człowieka,
01:03
who want to create a change and has no way to project his voice
15
51000
4000
który chce wywołać zmiany, ale nie ma jak dojść do głosu,
01:07
because he can't write.
16
55000
2000
ponieważ nie umie pisać.
01:09
Or there is no Internet, like Facebook, MySpace,
17
57000
3000
Albo nie mają internetu, czegoś takiego jak Facebook, MySpace,
01:12
YouTube, for them to talk.
18
60000
6000
czy YouTube, żeby mogli się wypowiedzieć.
01:18
Also one thing that kept me pushing this story,
19
66000
3000
Jeszcze jedna rzecz zmusza mnie do wyrzucenia tej historii,
01:21
this painful stories out, the dreams I have,
20
69000
4000
tych bolesnych historii z siebie, to sny, które miewam.
01:25
sometimes, is like the voices of the dead,
21
73000
4000
Czasami to jakby głosy zmarłych,
01:29
that I have seen
22
77000
3000
których widziałem
01:32
would tell me, "Don't give up. Keep on going."
23
80000
2000
mówiły mi: „Nie poddawaj się. Rób dalej swoje”.
01:34
Because sometime I feel like stopping and not doing it,
24
82000
3000
Ponieważ czasami mam ochotę przestać i już nic nie robić.
01:37
because I didn't know what I was putting myself into.
25
85000
4000
Ponieważ nie wiedziałem w co się pakuję.
01:41
Well I was born in the most difficult time,
26
89000
5000
Urodziłem się w bardzo trudnym czasie,
01:46
when my country was at war.
27
94000
3000
kiedy mój kraj był w stanie wojny.
01:49
I saw my village burned down.
28
97000
3000
Widziałem, jak spaliła się moja wioska.
01:52
The world that meant a lot to me, I saw it
29
100000
2000
Świat, który wiele dla mnie znaczył, widziałem,
01:54
vanish in my face.
30
102000
4000
jak ginie na moich oczach.
01:58
I saw my aunt in rape when I was only five.
31
106000
4000
Widziałem gwałt na mojej ciotce kiedy miałem zaledwie pięć lat.
02:02
My mother was claimed by the war.
32
110000
2000
Wojna zabrała mi matkę.
02:04
My brothers and sisters were scattered.
33
112000
4000
Wojna rozproszyła moich braci i siostry.
02:08
And up to now, me and my father
34
116000
2000
I aż do tej pory, ja i mój ojciec
02:10
were detached and I still have issues with him.
35
118000
5000
jesteśmy rozdzieleni i nadal są rzeczy, które mam mu za złe.
02:15
Seeing people die every day,
36
123000
2000
Codzienny widok umierających ludzi,
02:17
my mother crying,
37
125000
2000
widok mojej płaczącej matki,
02:19
it's like I was raised in a violence.
38
127000
5000
to tak jak bym został wychowany w przemocy.
02:24
And that made me call myself a war child.
39
132000
5000
I to sprawiło, że nazwałem się dzieckiem wojny.
02:29
And not only that, when I was eight
40
137000
2000
I nie tylko to, kiedy miałem osiem lat
02:31
I became a child soldier.
41
139000
4000
zostałem dzieckiem-żołnierzem.
02:35
I didn't know what was the war for.
42
143000
3000
Nie wiedziałem po co jest wojna.
02:38
But one thing I knew
43
146000
2000
Ale było coś co wiedziałem,
02:40
was an image that I saw that stuck in my head.
44
148000
3000
ten obraz, który widziałem i który utkwił w mojej głowie.
02:43
When I went to the training camp I say,
45
151000
3000
Kiedy zacząłem obóz szkoleniowy mówiłem:
02:46
"I want to kill as many Muslims,
46
154000
2000
„Chcę zabić tylu muzułmanów
02:48
and as many Arabs, as possible."
47
156000
3000
i tylu Arabów ile tylko się da”.
02:51
The training wasn't easy, but that was the driving force,
48
159000
3000
Szkolenie nie było łatwe. Ale to była moja siła napędowa.
02:54
because I wanted to revenge for my family.
49
162000
3000
Ponieważ chciałem się zemścić za swoją rodzinę.
02:57
I wanted to revenge for my village.
50
165000
6000
Ponieważ chciałem się zemścić za swoją wieś.
03:03
Luckily now things have changed
51
171000
2000
Na szczęście teraz wszystko się zmieniło,
03:05
because I came to discover the truth.
52
173000
4000
ponieważ dotarłem do prawdy,
03:09
What was actually killing us wasn't the Muslims,
53
177000
3000
To co nas zabijało, to nie byli muzułamanie
03:12
wasn't the Arabs.
54
180000
2000
to nie byli Arabowie.
03:14
It was somebody sitting somewhere manipulating the system,
55
182000
6000
To był ktoś siedzący sobie gdzieś manipulując tym systemem,
03:20
and using religion to get what they want to get out of us,
56
188000
4000
i wykorzystujący religię, żeby dostać to co chcą nam wyrwać.
03:24
which is the oil, the diamond,
57
192000
3000
Czyli ropę, diamenty,
03:27
the gold and the land.
58
195000
4000
złoto i ziemię.
03:31
So realizing the truth gave me a position to choose:
59
199000
5000
Zatem uświadomienie sobie prawdy dało mi możliwość wyboru;
03:36
should I continue to hate, or let it go?
60
204000
3000
powinienem dalej nienawidzić, czy odpuścić?
03:39
So I happened to forgive. Now I sing
61
207000
3000
Udało mi się przebaczyć. Teraz śpiewam
03:42
music with the Muslims. I dance with them.
62
210000
2000
muzykę z muzułmanami. Tańczę z nimi.
03:44
I even had a movie out called "War Child,"
63
212000
2000
Nawet zrobiłem film „Dziecko wojny”
03:46
funded by Muslim people.
64
214000
3000
sfinansowany przez muzułmanów.
03:49
So that pain has gone out.
65
217000
4000
Tak, że ból odszedł.
03:53
But my story is huge.
66
221000
2000
Ale moja opowieść jest olbrzymia.
03:55
So I'm just going to go into a different step now,
67
223000
4000
Więc teraz zmienię sposób opowiadania.
03:59
which is easier for me.
68
227000
2000
Na taki, który jest dla mnie łatwiejszy.
04:01
I'm going to give you poem
69
229000
2000
Ofiaruję wam wiersz,
04:03
called "Forced to Sin,"
70
231000
4000
zatytułowany „Zmuszony do grzechu”,
04:07
which is from my album "War Child."
71
235000
2000
a który pochodzi z albumu „Dziecko wojny”.
04:09
I talk about my story.
72
237000
2000
Opowiadam historię
04:11
One of the journey that I tread
73
239000
2000
jednej z podróży, które przebyłem,
04:13
when I was tempted to eat my friend because we had no food
74
241000
3000
kiedy to miałem pokusę, by zjeść przyjaciela, ponieważ nie mieliśmy jedzenia,
04:16
and we were like around 400.
75
244000
2000
a było nas około 400.
04:18
And only 16 people survived that journey.
76
246000
3000
A tylko 16 osób przeżyło tę podróż.
04:21
So I hope you're going to hear this.
77
249000
2000
Więc mam nadzieję, że usłyszycie to.
04:23
My dreams are like torment.
78
251000
4000
Me sny są jak męczarnie.
04:27
My every moment.
79
255000
2000
Każda moja chwila.
04:29
Voices in my brain, of friends that was slain.
80
257000
5000
W mej głowie głosy przyjaciół, którzy zostali zabici.
04:34
Friends like Lual who died by my side,
81
262000
2000
Przyjaciół jak Lual, który zginął u mego boku
04:36
of starvation.
82
264000
2000
z głodu.
04:38
In the burning jungle, and the desert plain.
83
266000
5000
W płonącej dżungli i na równinie pustyni.
04:43
Next was I, but Jesus heard my cry.
84
271000
3000
Następny byłem ja, ale Jezus usłyszał mój płacz,
04:46
As I was tempted to eat the rotten flesh
85
274000
4000
kiedy kusiło mnie, by zjeść gnijące ciało
04:50
of my comrade,
86
278000
2000
mego towarzysza.
04:52
he gave me comfort.
87
280000
2000
On dał mi pociechę.
04:54
We used to raid villages,
88
282000
2000
Robiliśmy naloty na wioski,
04:56
stealing chickens, goats and sheeps,
89
284000
3000
kradnąc kury, kozy i owce.
04:59
anything we could eat.
90
287000
2000
Wszystko, co dało się zjeść.
05:01
I knew it was rude, but we needed food.
91
289000
3000
Wiedziałem, że to było nieprzyzwoite. Ale potrzebowaliśmy jedzenia.
05:04
And therefore I was forced to sin,
92
292000
3000
I dlatego zmuszony byłem grzeszyć.
05:07
forced to sin to make a living,
93
295000
3000
zmuszony do grzechu, żeby przeżyć.
05:10
forced to sin to make a living.
94
298000
3000
Zmuszony do grzechu, żeby móc przeżyć.
05:13
Sometimes you gotta lose to win.
95
301000
3000
Czasami musisz przegrać, żeby wygrać.
05:16
Never give up. Never give in.
96
304000
3000
Nigdy się nie poddawaj. Nigdy nie dawaj za wygraną.
05:19
Left home at the age of seven.
97
307000
3000
Opuściłem dom jako siedmiolatek.
05:22
One year later, live with an AK-47 by my side.
98
310000
4000
Rok później żyłem z kałasznikowem AK-47 u boku.
05:26
Slept with one eye open wide.
99
314000
2000
Spałem mając jedno oko szeroko otwarte.
05:28
Run, duck, play dead and hide.
100
316000
4000
Biegnij, zrób unik, zabawmy się w martwy i schowany.
05:32
I've seen my people die like flies.
101
320000
3000
Widziałem jak moi ludzi umierali jak muchy.
05:35
But I've never seen a dead body,
102
323000
2000
Ale nigdy nie widziałem martwego czlowieka,
05:37
at least one that I've killed.
103
325000
3000
przynajmniej takiego, którego sam zabiłem.
05:40
But still as I wonder, I won't go under.
104
328000
3000
Ale kiedy tak wędrowałem nie ugiąłem się.
05:43
Guns barking like lightning and thunder.
105
331000
3000
Karabiny szczekające jak błyskawice i grzmoty.
05:46
As a child so young and tender,
106
334000
3000
Jako dziecko tak młode i kruche,
05:49
Words I can't forget I still remember.
107
337000
3000
Nadal pamiętam słowa, których nie mogę zapomnieć.
05:52
I saw sergeant command raising his hand,
108
340000
2000
Widziałem jak major podnosi rękę,
05:54
no retreat, no surrender.
109
342000
2000
nie ma odwrotu, nie poddajemy się.
05:56
I carry the banner of the trauma.
110
344000
3000
Niosę transparent traumy.
05:59
War child, child without a mama,
111
347000
3000
Dziecko wojny, dziecko bez mamy,
06:02
still fighting in the saga.
112
350000
2000
nadal walczące w tej opowieści.
06:04
Yet as I wage this new war I'm not alone in this drama.
113
352000
3000
Jednak kiedy prowadzę tę nową wojnę, nie jestem w tej tragedii sam.
06:07
No sit or stop, as I reach for the top
114
355000
3000
Nie mogę usiąść ani się zatrzymać kiedy sięgam po szczyt
06:10
I'm fully dedicated like a patriotic cop.
115
358000
3000
jestem pełen poświęcenia jak gliniarz patriota.
06:13
I'm on a fight, day and night.
116
361000
3000
Jestem w stanie walki, dzień i noc.
06:16
Sometime I do wrong in order to make things right.
117
364000
5000
Czasem robię źle po to, żeby coś móc naprawić.
06:21
It's like I'm living a dream.
118
369000
2000
To tak jakbym żył marzeniem.
06:23
First time I'm feeling like a human being.
119
371000
3000
Po raz pierwszy czuję się jak istota ludzka.
06:26
Ah! The children of Darfur.
120
374000
4000
Ach! Dzieci Darfuru.
06:30
Your empty bellies on the telly and now it's you
121
378000
2000
Wasze puste brzuchy w telewizorze i to za was
06:32
that I'm fighting for.
122
380000
3000
walczę.
06:35
Left home.
123
383000
2000
Opuściłem dom.
06:37
Don't even know the day I'll ever return.
124
385000
4000
Nawet nie wiem czy jeszcze powrócę.
06:41
My country is war-torn.
125
389000
2000
Mój kraj pustoszy wojna.
06:43
Music I used to hear was bombs and fire of guns.
126
391000
5000
Muzyka, którą tam słyszałem to bomby i ogień z karabinów maszynowych.
06:48
So many people die that I don't even cry no more.
127
396000
4000
Tak wielu ludzi ginie, że już nawet nie płaczę.
06:52
Ask God question, what am I here for.
128
400000
3000
Zadaję Bogu pytanie po co tu jestem.
06:55
And why are my people poor.
129
403000
2000
I dlaczego mój naród jest biedny.
06:57
And why, why when the rest of the children were learning how to read and write,
130
405000
5000
I dlaczego, dlaczego kiedy reszta dzieci uczyła się jak czytać i pisać,
07:02
I was learning how to fight.
131
410000
2000
ja uczyłem się jak walczyć.
07:04
I ate snails, vultures, rabbits,
132
412000
3000
Jadłem ślimaki, sępy, króliki,
07:07
snakes, and anything that had life.
133
415000
3000
węże, i wszystko co się ruszało.
07:10
I was ready to eat.
134
418000
2000
Byłem gotów to zjeść.
07:12
I know it's a shame. But who is to be blamed?
135
420000
3000
Wiem, że to wstyd. Ale kogo o to obwinić?
07:15
That's my story shared in the form of a lesson.
136
423000
3000
To moja historia, którą się dzielę w formie lekcji.
07:18
(Applause)
137
426000
6000
(Aplauz)
07:24
Thank you.
138
432000
2000
Dziękuję.
07:26
(Applause)
139
434000
6000
(Aplauz)
07:32
What energized me and kept me going is the music I do.
140
440000
4000
To co dodawało mi energii i pomagało iść dalej to muzyka, którą robię.
07:36
I never saw anybody
141
444000
3000
Nie miałem nikogo
07:39
to tell my story to them
142
447000
2000
komu mógłbym opowiedzieć swoją historię,
07:41
so they could advise me or do therapy.
143
449000
2000
tak, żeby mi doradził lub przeprowadził terapię.
07:43
So the music had been my therapy for me.
144
451000
4000
Więc muzyka była moją terapią.
07:47
It's been where I actually see heaven,
145
455000
4000
To w niej właśnie widziałem niebo.
07:51
where I can be happy,
146
459000
2000
Gdzie mogę być szczęśliwy,
07:53
where I can be a child again, in dances, through music.
147
461000
4000
gdzie mogę być znowu dzieckiem, w tańcach, poprzez muzykę.
07:57
So one thing I know about music:
148
465000
2000
Tak więc jedno co na pewno wiem o muzyce,
07:59
music is the only thing that has power
149
467000
3000
to że muzyka jest jedyną rzeczą, która ma moc
08:02
to enter your cell system,
150
470000
2000
wejść w twój system komórkowy,
08:04
your mind, your heart,
151
472000
3000
twój umysł, twoje serce,
08:07
influence your soul and your spirit,
152
475000
2000
wpłynąć na twą duszę i twoją tożsamość,
08:09
and can even influence the way you live
153
477000
3000
a nawet wpłynąć na to jak żyjesz
08:12
without even you knowing.
154
480000
3000
nawet bez twojej wiedzy.
08:15
Music is the only thing that can
155
483000
2000
Muzyka jest jedyną rzeczą, która może
08:17
make you want to wake up your bed
156
485000
2000
sprawić, że chcesz obudzić się i wstać z łóżka
08:19
and shake your leg,
157
487000
3000
i ruszyć do tańca,
08:22
without even wanting to do it.
158
490000
2000
nawet kiedy nie chcesz.
08:24
And so the power music has
159
492000
3000
Więc moc jaką ma muzyka
08:27
I normally compare to the power love
160
495000
3000
porównuję zwykle do potęgi miłości,
08:30
when love doesn't see a color.
161
498000
2000
bo miłość nie widzi kolorów.
08:32
You know, if you fall in love with a frog, that's it.
162
500000
2000
Jeśli zakochasz się w żabie, to kochasz żabę i tak musi być.
08:34
One testimony about how I find music
163
502000
2000
Przykładem na to, jak bardzo odbieram muzykę
08:36
is powerful is when
164
504000
3000
jako potężną siłę, to kiedy
08:39
I was still a soldier back then.
165
507000
3000
wciąż jeszcze byłem żołnierzem.
08:42
I hated the people in the north.
166
510000
3000
Nienawidziłem ludzi z północy.
08:45
But I don't know why I don't hate their music.
167
513000
4000
Ale nie wiem dlaczego nie nienawidziłem ich muzyki.
08:49
So we party and dance to their music.
168
517000
3000
Bawiliśmy się i tańczyliśmy do ich muzyki,
08:52
And one thing that shocked me is one day
169
520000
2000
I co mnie zszokowało, to kiedy pewnego dnia
08:54
they brought an Arab musician
170
522000
3000
arabski muzyk
08:57
to come and entertain the soldiers.
171
525000
2000
przyjechał, żeby dostarczyć żołnierzom rozrywki.
08:59
And I almost broke my leg dancing to his music.
172
527000
3000
A ja prawie połamałem nogi tańcząc do jego muzyki.
09:02
But I had this question.
173
530000
2000
Ale wciąż zadawałem sobie to pytanie.
09:04
So now I'm doing music so I know what the power of music is.
174
532000
4000
Teraz sam robiąc muzykę już wiem jaka jest jej moc.
09:08
So what's happening here?
175
536000
2000
Więc jak to się dzieje?
09:10
I've been in a painful journey.
176
538000
3000
Jestem w bolesnej podróży.
09:13
Today is day number 233
177
541000
3000
Dziś jest dzień numer 233,
09:16
in which I only eat dinner.
178
544000
2000
kiedy jem tylko późny obiad.
09:18
I don't eat breakfast. No lunch.
179
546000
3000
Nie jem śniadania. Ani lunchu.
09:21
And I've done a campaign called
180
549000
2000
Prowadzę akcję, która nazywa się
09:23
Lose to Win.
181
551000
2000
Strać, żeby Wygrać.
09:25
Where I'm losing so that I could win
182
553000
2000
Kiedy tracę wagę, żebym mógł wygrać
09:27
the battle that I'm fighting now.
183
555000
2000
walkę, którą teraz toczę.
09:29
So my breakfast, my lunch,
184
557000
4000
Więc moje śniadanie i mój lunch,
09:33
I donate it to a charity that I founded
185
561000
2000
daruję organizacji dobroczynnej, którą założyłem,
09:35
because we want to build a school in Sudan.
186
563000
3000
ponieważ chcemy zbudować szkołę w Sudanie.
09:38
And I'm doing this because also
187
566000
3000
Robię to również dlatego, że
09:41
it's a normal thing in my home, people eat one meal a day.
188
569000
4000
w moim domu to jest normalna rzecz, ludzie jedzą jeden posiłek dziennie.
09:45
Here I am in the West. I choose not to.
189
573000
3000
Jestem tutaj na Zachodzie. Taki jest mój wybór.
09:48
So in my village now, kids there,
190
576000
2000
Więc teraz w mej wiosce tamtejsze dzieciaki
09:50
they normally listen to BBC, or any radio,
191
578000
3000
zazwyczaj słuchają BBC albo jakiegoś innego radia,
09:53
and they are waiting to know,
192
581000
2000
i czekają na wiadomość,
09:55
the day Emmanuel will eat his breakfast
193
583000
2000
że nadszedł dzień, kiedy Emmanuel zje śniadanie
09:57
it means he got the money to build our school.
194
585000
2000
bo to będzie oznaczać, że zdobył pieniądze na wybudowanie naszej szkoły.
09:59
And so I made a commitment. I say,
195
587000
2000
I tak to podjąłem się tego zobowiązania. Powiedziałem:
10:01
"I'm gonna not eat my breakfast."
196
589000
3000
„Zamierzam nie jeść śniadania”.
10:04
I thought I was famous enough that I would raise the money within one month,
197
592000
3000
Myślałem, że jestem tak sławny, że uzbieram pieniądze w ciągu miesiąca.
10:07
but I've been humbled.
198
595000
2000
Ale zostałem upokorzony.
10:09
(Laughter)
199
597000
3000
(Śmiech)
10:12
So it's taken me 232 days.
200
600000
2000
Więc to już trwa 232 dni.
10:14
And I said, "No stop until we get it."
201
602000
3000
Powiedziałem: „Nie przestanę dopóki się nam nie uda”.
10:17
And like it's been done on Facebook, MySpace.
202
605000
3000
I robimy to na Facebook'u, Myspace.
10:20
The people are giving three dollars.
203
608000
2000
Ludzie dają trzy dolary.
10:22
The lowest amount we ever got was 20 cents.
204
610000
3000
Najmniejsza suma jaką kiedykolwiek dostaliśmy to 20 centów.
10:25
Somebody donated 20 cents online.
205
613000
2000
Ktoś ofiarował 20 centów online.
10:27
I don't know how they did it.
206
615000
2000
Nie wiem jak to się udało.
10:29
(Laughter)
207
617000
1000
(Śmiech)
10:30
But that moved me.
208
618000
2000
Ale wzruszyło mnie to.
10:32
And so, the importance of education to me
209
620000
7000
Tak, doniosłość wykształcenia to dla mnie
10:39
is what I'm willing to die for.
210
627000
2000
to coś, za co z chęcią oddam życie.
10:41
I'm willing to die for this,
211
629000
2000
Z chęcią za to zginę.
10:43
because I know what it can do to my people.
212
631000
3000
Ponieważ wiem co wykształcenie może zrobić dla mojego narodu.
10:46
Education enlighten your brain,
213
634000
2000
Wykształcenie oświeca twój umysł,
10:48
give you so many chances,
214
636000
2000
daje ci mnóstwo szans,
10:50
and you're able to survive.
215
638000
3000
i jesteś w stanie przeżyć.
10:53
As a nation we have been crippled.
216
641000
2000
Jako naród zostaliśmy okaleczeni.
10:55
For so many years we have fed on aid.
217
643000
2000
Tak wiele lat karmiliśmy się pomocą.
10:57
You see a 20-years-old, 30-years-old
218
645000
2000
Widać 20-letnie, 30-letnie
10:59
families in a refugee camps.
219
647000
2000
rodziny w obozach dla uchodźców.
11:01
They only get the food that drops from the sky, from the U.N.
220
649000
5000
Dostają jedynie żywność, która spada z nieba, od ONZ.
11:06
So these people,
221
654000
2000
Tak więc ci ludzie,
11:08
you're killing a whole generation if you just give them aid.
222
656000
4000
zabija się całe pokolenie, jeśli dać im tylko taką pomoc.
11:12
If anybody want to help us
223
660000
3000
Jeśli ktoś chce nam pomóc
11:15
this is what we need.
224
663000
2000
oto czego potrzebujemy.
11:17
Give us tools. Give the farmers tools.
225
665000
3000
Dajcie nam narzędzia. Dajcie rolnikom narzędzia.
11:20
It's rain. Africa is fertile. They can grow the crops.
226
668000
4000
Jest deszcz. Afryka jest żyzna. Mogą uprawiać ziemię.
11:24
(Applause)
227
672000
3000
(Aplauz)
11:27
Invest in education.
228
675000
4000
Inwestujcie w edukację.
11:31
Education so that we have strong institution
229
679000
4000
Edukację po to, żebyśmy mieli silną instytucję,
11:35
that can create a revolution to change everything.
230
683000
2000
która może stworzyć rewolucję, która wszystko zmieni.
11:37
Because we have all those old men
231
685000
3000
Ponieważ mamy tych wszystkich starców,
11:40
that are creating wars in Africa. They will die soon.
232
688000
3000
którzy wywołują wojny w Afryce. Oni wkrótce umrą.
11:43
But if you invest in education
233
691000
3000
Ale jeśli zainwestujecie w edukację,
11:46
then we'll be able to change Africa.
234
694000
2000
wtedy będziemy mogli zmienić Afrykę.
11:48
That's what I'm asking.
235
696000
2000
Oto właśnie proszę.
11:50
(Applause)
236
698000
6000
(Aplauz)
11:56
So in order to do that,
237
704000
3000
I żeby to zrobić,
11:59
I founded a charter called Gua Africa,
238
707000
2000
założyłem instytucję charytatywną Gua Africa.
12:01
where we put kids in school.
239
709000
3000
Poprzez którą umieszczamy dzieciaki w szkole.
12:04
And now we have a couple in university.
240
712000
2000
Mamy też parę na uniwersytecie.
12:06
We have like 40 kids, ex-child soldiers
241
714000
3000
Mamy jakieś 40 dzieciaków, byłe dzieci-żołnierze
12:09
mixed with anybody that we feel like we want to support.
242
717000
3000
i wszystkie inne, które chcemy wspomagać.
12:12
And I said "I'm going to put it in practice."
243
720000
3000
I powiedziałem: „Przechodzę do działania”.
12:15
And with the people that are going to follow me and help me do things.
244
723000
3000
Wraz z ludźmi, którzy pójdą za mną i pomogą mi ze wszystkim.
12:18
That's what I want to do to change,
245
726000
2000
To właśnie jest to co chcę zrobić, żeby zmienić,
12:20
to make a difference in the world.
246
728000
2000
żeby spowodować zmianę na świecie.
12:22
Well now, my time is going,
247
730000
2000
Cóż, mój czas się kończy.
12:24
so I want to sing a song.
248
732000
2000
Więc chcę zaśpiewać piosenkę.
12:26
But I'll ask you guys to stand up
249
734000
2000
Ale poproszę was, żebyście wstali,
12:28
so we celebrate the life of a British aid worker
250
736000
3000
tak żebyśmy mogli uczcić życie brytyjskiej pracownicy pomocy humanitarnej,
12:31
called Emma McCune
251
739000
2000
o nazwisku Emma McCune,
12:33
that made it possible for me to be here.
252
741000
3000
która sprawiła, że mam możliwość być tutaj.
12:36
I'm gonna sing this song,
253
744000
3000
Zaśpiewam piosenkę.
12:39
just to inspire you how this woman has made a difference.
254
747000
3000
Tylko po to, żeby zainspirować was, o tym jak ta kobieta zmieniła świat.
12:42
She came to my country and saw the importance
255
750000
5000
Przyjechała do mego kraju i dostrzegła znaczenie
12:47
of education.
256
755000
2000
edukacji.
12:49
She said the only way to help Sudan
257
757000
2000
Powiedziała, że jedynym sposobem, żeby pomóc Sudanowi
12:51
is to invest in the women, educating them,
258
759000
3000
jest zainwestowanie w kobiety i nauczanie ich,
12:54
educating the children,
259
762000
2000
nauczanie ich dzieci.
12:56
so that they could come and create a revolution
260
764000
2000
Tak, żeby mogły spowodować rewolucję
12:58
in this complex society.
261
766000
3000
w tym złożonym społeczeństwie.
13:01
So she even ended up marrying a commander
262
769000
3000
Skończyło się tak, że nawet poślubiła oficera
13:04
from the SPLA.
263
772000
3000
Ludowej Armii Wyzwolenia Sudanu.
13:07
And she rescued over 150 child soldiers.
264
775000
3000
I uratowała ponad 150 dzieci-żołnierzy.
13:10
One of them happened to be me now.
265
778000
2000
I tak się złożyło, że jedno z tych dzieci to ja.
13:12
And so at this moment I want to ask to celebrate Emma with me.
266
780000
5000
Więc teraz chciałbym was prosić, żebyśmy razem uczcili Emmę.
13:17
Are you guys ready to celebrate Emma?
267
785000
2000
Jesteście gotowi uczcić Emmę?
13:19
Audience: Yes!
268
787000
1000
Publiczność: Tak!
13:20
Emmanuel Jal: All right.
269
788000
2000
Emmanuel Jal: Świetnie.
13:26
♫ This one goes to Emma McCune ♫
270
794000
3000
♫ To jest dla Emmy McCune ♫
13:29
♫ Angel to rescue came one afternoon ♫
271
797000
3000
♫ Anioła, który pewnego popołudnia przyszedł na ratunek ♫
13:32
♫ I'm here because you rescued me ♫
272
800000
3000
♫ Jestem tu, ponieważ mnie uratowałaś ♫
13:35
♫ I'm proud to carry your legacy ♫
273
803000
4000
♫ Z dumą kontynuuję twe dziedzictwo ♫
13:39
♫ Thank you. Bless you. R.I.P. ♫
274
807000
6000
♫ Dziękuję ci. Bądź błogosławiona. Spoczywaj w pokoju ♫
13:45
♫ What would I be? Me! ♫
275
813000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
13:47
♫ If Emma never rescued me? What would I be? ♫
276
815000
4000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie wyratowała? Kim byłbym? ♫
13:51
♫ What would I be? Me! ♫
277
819000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
13:53
♫ Another starving refugee ♫
278
821000
2000
♫ Jeszcze jednym głodującym uchodźcą ♫
13:55
♫ What would I be? ♫
279
823000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
13:57
♫ What would I be? Me! ♫
280
825000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
13:59
♫ If Emma never rescued me? Yeah! ♫
281
827000
2000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała? Yeah! ♫
14:01
♫ Yeah! Yeah! ♫
282
829000
5000
♫ Yeah! Yeah! ♫
14:06
♫ You would have seen my face on the telly ♫
283
834000
3000
♫ Zobaczylibyście moją twarz w telewizji ♫
14:09
♫ Fat hungry belly ♫
284
837000
2000
♫ Wielki pusty brzuch ♫
14:11
♫ Flies in my eyes, head too big for my size ♫
285
839000
3000
♫ Muchy w oczach, głowa za duża w stosunku do reszty ciała ♫
14:14
♫ Just another little starving child ♫
286
842000
3000
♫ Jeszcze jedno głodujące dziecko ♫
14:17
♫ Running around in Africa, born to be wild ♫
287
845000
3000
♫ Biegające w Afryce, skazane na dzikość ♫
14:20
♫ Praise God, praise the Almighty ♫
288
848000
3000
♫ Chwała Bogu, dzięki wszechmocnemu Bogu ♫
14:23
♫ for sending an angel to rescue me ♫
289
851000
3000
♫ za zesłanie anioła, żeby mnie wyratował ♫
14:26
♫ I got a reason for being on this Earth ♫
290
854000
3000
♫ Dostałem powód bycia na tej Ziemi ♫
14:29
♫ 'Cause I know more than many what a life is worth ♫
291
857000
2000
♫ Ponieważ wiem lepiej od innych ile warte jest życie ♫
14:31
♫ Now that I got a chance to stand my ground ♫
292
859000
3000
♫ Teraz kiedy mam szanse nie ustąpić ♫
14:34
♫ I'm gonna run over mountains, leaps and bounds ♫
293
862000
4000
♫ Przemierzę góry milowymi krokami ♫
14:38
♫ I ain't an angel, hope I'll be one soon ♫
294
866000
2000
♫ Nie jestem aniołem, mam nadzieję, że wkrótce nim będę ♫
14:40
♫ And if I am, I wanna be like Emma McCune ♫
295
868000
3000
♫ A jeśli nim będę, chcę być jak Emma McCune ♫
14:43
♫ Me! What would I be? Me! ♫
296
871000
4000
♫ Ja! Kim byłbym? Ja! ♫
14:47
♫ If Emma never rescued me? ♫
297
875000
2000
♫Gdyby Emma nigdy mnie nie wyratowała? ♫
14:49
♫ What would I be? ♫
298
877000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
14:51
♫ What would I be? Me! ♫
299
879000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
14:53
♫ Another starving refugee ♫
300
881000
2000
♫ Jeszcze jednym głodującym uchodźcą ♫
14:55
♫ What would I be? ♫
301
883000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
14:57
♫ What would I be? Me! ♫
302
885000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
14:59
♫ If Emma never rescued me? Yeah! Yeah!♫
303
887000
2000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała? Yeah! Yeah! ♫
15:01
♫ Yeah, Yeah! ♫
304
889000
6000
♫ Yeah, Yeah! ♫
15:07
♫ I would have probably died from starvation ♫
305
895000
3000
♫ Prawdopodobnie umarłbym z głodu ♫
15:10
♫ Or some other wretched disease ♫
306
898000
4000
♫ Albo na jakąś inną paskudną chorobę ♫
15:14
♫ I would have grown up with no education ♫
307
902000
3000
♫ Wyrósłbym bez szkoły ♫
15:17
♫ Just another refugee ♫
308
905000
3000
♫ Jeszcze jeden uchodźca ♫
15:20
♫ I stand here because somebody cared ♫
309
908000
3000
♫ Stoję tutaj ponieważ kogoś obchodziłem ♫
15:23
♫ I stand here because somebody dared ♫
310
911000
3000
♫ Stoję tutaj, ponieważ ktoś się odważył ♫
15:26
♫ I know there is a lot of Emmas out there ♫
311
914000
2000
♫ Wiem, że jest wiele takich Emm ♫
15:28
♫ Who is willing and trying to save a life of a child ♫
312
916000
4000
♫ Które chętnie spróbują uratować życie dziecka ♫
15:32
♫ What would I be? Me! ♫
313
920000
2000
♫ Kim byłbym? Ja! ♫
15:34
♫ If Emma never rescued me? ♫
314
922000
3000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała? ♫
15:37
♫ What would I be? ♫
315
925000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
15:39
♫ What would I be? ♫
316
927000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
15:41
♫ Another starving refugee ♫
317
929000
2000
♫ Jeszcze jednym głodującym uchodźcą ♫
15:43
♫ I remember the time when I was small ♫
318
931000
3000
♫ Pamiętam, kiedy byłem mały ♫
15:46
♫ When I couldn't read or write at all ♫
319
934000
3000
♫ Kiedy w ogóle nie umiałem czytać i pisać ♫
15:49
♫ Now I'm all grown up, I got my education ♫
320
937000
3000
♫ Teraz jestem już dorosły, mam swoje wykształcenie ♫
15:52
♫ The sky is the limit and I can't be stopped by no one ♫
321
940000
3000
♫ Ogranicza mnie tylko niebo i nikt nie może mnie powstrzymać ♫
15:55
♫ How I prayed for this day to come ♫
322
943000
4000
♫ Jakże modliłem się, żeby ten dzień nadszedł ♫
15:59
♫ And I pray that the world find wisdom ♫
323
947000
3000
♫ Modlę się, żeby świat znalazł mądrość ♫
16:02
♫ To give the poor in need some assistance ♫
324
950000
3000
♫ Żeby dać biednym potrzebującym pomocy ♫
16:05
♫ Instead of putting up resistance, yeah ♫
325
953000
3000
♫ Zamiast stawiać opór, Yeah ♫
16:08
♫ Sitting and waiting for the politics to fix this ♫
326
956000
4000
♫ Siedząc i czekając, żeby politycy wszystko naprawili ♫
16:12
♫ It ain't gonna happen ♫
327
960000
2000
♫ To się nie zdarzy ♫
16:14
♫ They're all sitting on they asses ♫
328
962000
3000
♫ Oni siedzą na swych tyłkach ♫
16:17
♫ Popping champagne and sponging off the masses ♫
329
965000
3000
♫ Strzelając korkami z szampana i pasożytując na masach ♫
16:20
♫ Coming from a refugee boy-soldier ♫
330
968000
3000
♫ Mówi to uchodźca dziecko-żołnierz ♫
16:23
♫ But I still got my dignity ♫
331
971000
3000
♫ Ale wciąż mam swoją godność ♫
16:26
♫ I gotta say it again ♫
332
974000
2000
♫ Muszę powiedzieć to znów ♫
16:28
♫ If Emma never rescued me ♫
333
976000
2000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała ♫
16:30
♫ I'd be a corpse on the African plain ♫
334
978000
3000
♫ Byłbym trupem na afrykańskiej równinie ♫
16:33
Is there anybody who's here in the back, some love.
335
981000
3000
♫Jak tam jest tam ktoś z tyłu, okażmy trochę miłości ♫
16:36
Big scream for Emma everybody.
336
984000
2000
♫ Wszyscy wielki okrzyk dla Emmy ♫
16:38
Yeah! I'm gonna get crazy now.
337
986000
3000
♫ Yeah! Teraz zaszaleję ♫
16:45
♫ What would I be? ♫
338
993000
2000
♫ Kim byłbym? ♫
16:47
♫ If Emma never rescued me? ♫
339
995000
3000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała? ♫
16:50
♫ What would I be? ♫
340
998000
3000
♫ Kim byłbym? ♫
16:53
♫ Another starving refugee ♫
341
1001000
2000
♫ Jeszcze jednym głodującym uchodźcą ♫
16:55
♫ What would I be? ♫
342
1003000
4000
♫ Kim byłbym? ♫
16:59
♫ If Emma never rescued me? ♫
343
1007000
2000
♫ Gdyby Emma nigdy mnie nie uratowała? ♫
17:01
♫ Yeah, Yeah ♫
344
1009000
4000
♫ Yeah, Yeah ♫
17:09
♫ Yeah, I would have probably died from starvation ♫
345
1017000
4000
♫ Yeah, prawdopodobnie umarłbym z głodu ♫
17:13
♫ Or some other wretched disease ♫
346
1021000
4000
♫ Albo na jakąś inną paskudną chorobę ♫
17:17
♫ I would have grown up with no education ♫
347
1025000
3000
♫ Wyrósłbym bez szkoły ♫
17:20
♫ Just another refugee ♫
348
1028000
3000
♫ Jeszcze jeden uchodźca ♫
17:31
(Applause)
349
1039000
5000
(Aplauz)
17:36
Thank you.
350
1044000
2000
Dziękuję.
17:38
(Applause)
351
1046000
2000
(Aplauz)
17:40
Go save a life of a child.
352
1048000
2000
Idźcie uratować życie jakiegoś dziecka.
17:42
(Applause)
353
1050000
15000
(Aplauz)
ABOUT THE SPEAKER
Emmanuel Jal - Hip-hop artistEmmanuel Jal's hypnotic voice rises from hellish origins as a beacon of hope for those caught in seemingly endless cycles of war and despair.
Why you should listen
Hip-hop star Emmanuel Jal first exploded into dance halls with Gua in 2005. His music has energized music lovers of all ethnicities and nations. But Jal's life story is far darker. Swept up into the Sudanese rebel army at age seven, he finally escaped with 400 fellow soldiers, 16 of whom survived, the rest succumbing to starvation, ambush and animal attacks. Rather than resort to cannibalism, Jal ate snails and vultures until he arrived at a refugee camp, where he was adopted by aid worker Emma McCune and later sent to England.
Jal found an outlet for his turbulent life story in music. His lyrics tell moving and disturbing stories, but wrap them into hope and love. He is active in charity work across Africa, fighting against poverty and child warfare. War Child, his biography, was released in early 2009 along with a documentary film.
Emmanuel Jal | Speaker | TED.com