TED2012
James Hansen: Why I must speak out about climate change
James Hansen: Përse më duhet të flas hapur për ndryshimin e klimës
Filmed:
Readability: 5.8
1,536,463 views
Një ndër shkencëtarët më të mirë, James Hansen, tregon historinë e tij të përfshirjes në shkencën dhe debatin rreth ndryshimit global të klimës. Në ketë mënyrë ai përshkruan numrin e madh të të dhënave rreth ndryshimit që po ndodh dhe arsyen pse kjo e brengos atë për të ardhmen.
James Hansen - Climatologist
James Hansen has made key insights into our global climate -- and inspired a generation of activists and scientists. Full bio
James Hansen has made key insights into our global climate -- and inspired a generation of activists and scientists. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
What do I know
0
0
2000
Çfarë mund të di unë,
00:17
that would cause me,
1
2000
2000
që mund të më shkaktojë
00:19
a reticent, Midwestern scientist,
2
4000
2000
një shkencëtari, fjalëpak nga Miduesti,
00:21
to get myself arrested
3
6000
3000
një arrestim
00:24
in front of the White House protesting?
4
9000
3000
para Shtëpisë së Bardhë?
00:27
And what would you do
5
12000
2000
Çfarë do bëje po të dije
00:29
if you knew what I know?
6
14000
2000
atë që di unë?
00:31
Let's start with how I got to this point.
7
16000
4000
Do ta filloj me tregimin se si arrita deri këtu.
00:35
I was lucky to grow up
8
20000
2000
Isha me fat që u rrita
00:37
at a time when it was not difficult
9
22000
3000
gjatë një periudhe
00:40
for the child of a tenant farmer
10
25000
2000
kur nuk ishte vështirë për një fëmijë fermeri
00:42
to make his way to the state university.
11
27000
2000
të regjistrohej në universitetin shtetëror.
00:44
And I was really lucky
12
29000
3000
Isha me fat që arrita
00:47
to go to the University of Iowa
13
32000
2000
të regjistrohem në Universitetin e Ajuas
00:49
where I could study under Professor James Van Allen
14
34000
3000
ku pata mundësinë të studioj nën mbikëqyrjen e profesorit James Van Allen
00:52
who built instruments
15
37000
2000
i cili ndërtoi paisjet
00:54
for the first U.S. satellites.
16
39000
2000
për satelitin e parë të SHBA-ve.
00:56
Professor Van Allen told me
17
41000
3000
Profesori Van Allen m tregoi
00:59
about observations of Venus,
18
44000
3000
rreth vrojtimeve të planetit Venus,
01:02
that there was intense microwave radiation.
19
47000
2000
dhe për faktin që ka shumë rrezatime mikrovalë.
01:04
Did it mean that Venus had an ionosphere?
20
49000
3000
A do të thotë kjo që Venusi ka një jonosferë?
01:07
Or was Venus extremely hot?
21
52000
2000
Apo është Venusi jashtëzakonisht i nxehtë?
01:09
The right answer,
22
54000
2000
Përgjigjja e duhur,
01:11
confirmed by the Soviet Venera spacecraft,
23
56000
5000
që u konfirmua nga anija kozmike Venera e Bashkimit Sovietik,
01:16
was that Venus was very hot --
24
61000
3000
ishte se Venusi ishe shume i nxehtë --
01:19
900 degrees Fahrenheit.
25
64000
2000
482 gradë Celsius.
01:21
And it was kept hot
26
66000
2000
Dhe mbahej i nxehtë
01:23
by a thick carbon dioxide atmosphere.
27
68000
3000
nga një atmosferë e dendur dioksidi të karbonit.
01:26
I was fortunate to join NASA
28
71000
2000
Isha me fat që arrita ti bashkangjitem NASA-s
01:28
and successfully propose
29
73000
2000
dhe të propozoj me sukses
01:30
an experiment to fly to Venus.
30
75000
2000
një eksperiment për të fluturuar për në planetin Venus.
01:32
Our instrument took this image
31
77000
3000
Instrumenti ynë bëri këtë fotografi
01:35
of the veil of Venus,
32
80000
2000
të vellos së Venusit,
01:37
which turned out to be
33
82000
2000
që doli se ishte
01:39
a smog of sulfuric acid.
34
84000
3000
mjegull acidi sulfurik.
01:42
But while our instrument was being built,
35
87000
3000
Përderisa instrumenti ishte në përpunim e sipër
01:45
I became involved in calculations
36
90000
2000
unë u morra me llogaritjet e
01:47
of the greenhouse effect
37
92000
2000
efektit serë
01:49
here on Earth,
38
94000
2000
në tokë,
01:51
because we realized
39
96000
2000
sepse kuptuam që
01:53
that our atmospheric composition was changing.
40
98000
3000
përbërja atmosferike ishte duke ndryshuar.
01:56
Eventually, I resigned
41
101000
2000
Më në fund, dhashë dorëheqjen si
01:58
as principal investigator
42
103000
2000
hulumtues kryesues
02:00
on our Venus experiment
43
105000
2000
në ekperimentin e Venusit
02:02
because a planet changing before our eyes
44
107000
3000
sepse e kuptova që ndryshimet që po ndodhnin në këtë planet
02:05
is more interesting and important.
45
110000
2000
para syve tanë ishin më të rëndësishme dhe interesante.
02:07
Its changes will affect all of humanity.
46
112000
3000
Këto ndryshime do kenë ndikim në tërë njerëzimin,
02:10
The greenhouse effect had been well understood
47
115000
2000
Ka mbi një shekull që dihet
02:12
for more than a century.
48
117000
2000
për ndikimin e efektit serë.
02:14
British physicist John Tyndall,
49
119000
2000
Fizikanti Britanik John Tyndall,
02:16
in the 1850's,
50
121000
2000
gjatë vitit 1850,
02:18
made laboratory measurements
51
123000
2000
bëri matje laboratorike
02:20
of the infrared radiation,
52
125000
2000
të rrezatimit të rrezeve infrakuqe,
02:22
which is heat.
53
127000
2000
që ndryshe njihet si nxehtësia.
02:24
And he showed that gasses such as CO2 absorb heat,
54
129000
3000
Ai demonstroi që gazet si dioksidi i karbonit thithin nxehtësi,
02:27
thus acting like a blanket
55
132000
3000
andaj shërbejnë si batanije
02:30
warming Earth's surface.
56
135000
2000
dhe ngrohin sipërfaqen e tokës.
02:32
I worked with other scientists
57
137000
2000
Punova me shumë shkencëtarë tjerë
02:34
to analyze Earth climate observations.
58
139000
4000
për të analizuar vrojtimet mbi klimën në tokë.
02:38
In 1981,
59
143000
2000
Në vitin 1981,
02:40
we published an article in Science magazine
60
145000
3000
botuam një artikull në revistën "Science" (Revista Shkenca)
02:43
concluding that observed warming
61
148000
2000
dhe nxorrëm si përfundim se ngrohja prej
02:45
of 0.4 degrees Celsius
62
150000
2000
0.4 gradësh Celcius
02:47
in the prior century
63
152000
2000
gjatë shekullit paraprak
02:49
was consistent with the greenhouse effect
64
154000
2000
ishte në përputhje me efektin serë
02:51
of increasing CO2.
65
156000
2000
të rritjes së koncentrimit të dioksidit të karbonit.
02:53
That Earth would likely warm in the 1980's,
66
158000
3000
Sipas llogaritjeve, Toka do ngrohej gjate viteve 80
02:56
and warming would exceed
67
161000
2000
dhe ngrohja do tejkalonte
02:58
the noise level of random weather
68
163000
2000
nivelin e temperaturës së klimës së zakonshme
03:00
by the end of the century.
69
165000
2000
deri në fund të shekullit.
03:02
We also said that the 21st century
70
167000
3000
Ne gjithashtu thamë se gjatë shekullit të 21-të
03:05
would see shifting climate zones,
71
170000
2000
do të vërenim ndryshime në zonat klimatike,
03:07
creation of drought-prone regions
72
172000
2000
si krijimin e zonave të prirura për thatësira
03:09
in North America and Asia,
73
174000
2000
në Amerikën Veriore dhe Azi,
03:11
erosion of ice sheets, rising sea levels
74
176000
3000
erozionin e shtresave akullnore, ngritje të nivelit të detit,
03:14
and opening of the fabled Northwest Passage.
75
179000
3000
dhe hapjen e legjendarit Korridori Veriperëndimor.
03:17
All of these impacts
76
182000
2000
Që atëherë
03:19
have since either happened
77
184000
2000
këto gjëra ose kanë ndodhur
03:21
or are now well under way.
78
186000
2000
ose janë duke ndodhur.
03:23
That paper was reported on the front page of the New York Times
79
188000
4000
Ky artikull u vu në ballinën e New York Times
03:27
and led to me testifying to Congress
80
192000
2000
dhe më bëri të dëshmoj para Kongresit të Shteteve të Bashkuara
03:29
in the 1980's,
81
194000
2000
në vitet 80,
03:31
testimony in which I emphasized
82
196000
3000
ku në atë rast unë theksova
03:34
that global warming increases both extremes
83
199000
3000
që ngrohja globale rrit të dy ekstremet
03:37
of the Earth's water cycle.
84
202000
3000
e ciklit të ujit në tokë.
03:40
Heatwaves and droughts on one hand,
85
205000
2000
Valët e të nxehtit dhe thatësirat nga njëra anë,
03:42
directly from the warming,
86
207000
2000
të shkaktuara nga ngrohja,
03:44
but also, because a warmer atmosphere
87
209000
2000
por gjithashtu meqenëse atmosfera e ngrohtë
03:46
holds more water vapor
88
211000
2000
mban më shume avuj uji
03:48
with its latent energy,
89
213000
2000
me energjinë e saj të padukëshme,
03:50
rainfall will become
90
215000
2000
atëherë reshjet do të kthehen
03:52
in more extreme events.
91
217000
2000
në ngjarje më ekstreme.
03:54
There will be stronger storms and greater flooding.
92
219000
3000
Do ketë stuhi më të fuqishme dhe përmbytje më të mëdha.
03:57
Global warming hoopla
93
222000
3000
E gjithë kjo zhurmë rreth ngrohjes globale
04:00
became time-consuming
94
225000
2000
po më merrte shumë kohë
04:02
and distracted me from doing science --
95
227000
2000
dhe më shpërqëndroi nga shkenca --
04:04
partly because I had complained
96
229000
2000
pjesërisht sepse isha ankuar
04:06
that the White House altered my testimony.
97
231000
3000
që Shtëpia e Bardhë kishte ndryshuar dëshminë time.
04:09
So I decided to go back
98
234000
2000
Pra, vendosa ti kthehem
04:11
to strictly doing science
99
236000
2000
dhe përkushtohem shkencës
04:13
and leave the communication to others.
100
238000
4000
dhe tu lë komunikimin të tjerëve.
04:17
By 15 years later,
101
242000
3000
Por pas 15 vitesh,
04:20
evidence of global warming was much stronger.
102
245000
3000
shenjat e ngrohjes globale ishin edhe më të fuqishme.
04:23
Most of the things mentioned in our 1981 paper
103
248000
3000
Shumica e gjërave të përmendura në artikullin e vitit 1981
04:26
were facts.
104
251000
2000
ishin fakte.
04:28
I had the privilege to speak twice
105
253000
3000
Pata privilegjin tu flisja dy herë
04:31
to the president's climate task force.
106
256000
2000
ekipit të posacëm të klimës së presidentit.
04:33
But energy policies continued to focus
107
258000
3000
Por politika energjetike vazhdonte të përqëndrohej
04:36
on finding more fossil fuels.
108
261000
3000
në gjetjen e karburanteve fosile.
04:39
By then we had two grandchildren,
109
264000
3000
Tashmë kisha dy nipër
04:42
Sophie and Connor.
110
267000
2000
Sophie dhe Connor.
04:44
I decided
111
269000
2000
Vendosa
04:46
that I did not want them in the future
112
271000
2000
që nuk do lejoja në një të ardhme kur
04:48
to say, "Opa understood what was happening,
113
273000
2000
ata do thonë "Gjyshi e dinte se çfarë po ndodhte
04:50
but he didn't make it clear."
114
275000
2000
por nuk e qartësoi punën sa duhet"
04:52
So I decided to give a public talk
115
277000
3000
Vendosa të jap një fjalim publik
04:55
criticizing the lack of an appropriate energy policy.
116
280000
3000
për të kritikuar mungesën e një politike energjie të duhur.
04:58
I gave the talk at the University of Iowa in 2004
117
283000
3000
Mbajta fjalimin në Universitetin e Ajuas në vitin 2004
05:01
and at the 2005 meeting
118
286000
3000
dhe gjatë takimit të vitit 2005
05:04
of the American Geophysical Union.
119
289000
3000
në Sindikatën Gjeofizike Amerikane.
05:07
This led to calls
120
292000
2000
Kjo bëri që Shtëpia e Bardhë
05:09
from the White House to NASA headquarters
121
294000
2000
ti telefononte zyrës qendrore të NASA-s
05:11
and I was told that I could not give any talks or speak with the media
122
296000
3000
dhe ata më thanë që nuk kam të drejtë të mbajë më fjalime ose të flas me mediat
05:14
without prior explicit approval
123
299000
3000
pa miratimin zyrtar paraprak
05:17
by NASA headquarters.
124
302000
3000
nga zyra qendrore e NASA-s.
05:20
After I informed the New York Times
125
305000
2000
Pasi bëra me dije New York Times
05:22
about these restrictions,
126
307000
2000
mbi këto kufizime,
05:24
NASA was forced to end the censorship.
127
309000
3000
NASA u detyrua të ndërpriste censurën.
05:27
But there were consequences.
128
312000
2000
Por pasojat nuk munguan.
05:29
I had been using the first line
129
314000
2000
Gjatë fjalimeve përdorja
05:31
of the NASA mission statement,
130
316000
2000
deklaratën e misionit të NASA-s,
05:33
"To understand and protect the home planet,"
131
318000
3000
"Për të kuptuar dhe mbrojtur planetin tonë,"
05:36
to justify my talks.
132
321000
2000
për të arsyetuar fjalimet e mia.
05:38
Soon the first line of the mission statement
133
323000
2000
Pak pak kohe ky rresht nga deklara e misionit
05:40
was deleted, never to appear again.
134
325000
4000
u fshi dhe nuk u përdor më kurrë.
05:44
Over the next few years
135
329000
2000
Gjatë viteve në vijim
05:46
I was drawn more and more
136
331000
2000
iu përkushtova edhe më shumë
05:48
into trying to communicate the urgency
137
333000
3000
qëllimit të shpërndarjes së lajmit mbi gjendjen
05:51
of a change in energy policies,
138
336000
3000
dhe urgjencën për ndryshime në rregullat e energjetikës,
05:54
while still researching the physics of climate change.
139
339000
3000
përderisa vazhdojmë kërkimet mbi fizikën e ndryshimit të klimës.
05:57
Let me describe the most important conclusion from the physics --
140
342000
3000
Dua të përshkruaj përfundimin më të rëndësishëm nga lëmia e fizikës --
06:00
first, from Earth's energy balance
141
345000
3000
së pari, nga bilanci i energjisë së Tokës
06:03
and, second, from Earth's climate history.
142
348000
4000
dhe së dyti nga historia e klimës së Tokës.
06:07
Adding CO2 to the air
143
352000
2000
Të shtosh dioksid karboni në ajër
06:09
is like throwing another blanket on the bed.
144
354000
3000
është si të vësh një batanije shtesë në shtrat.
06:12
It reduces Earth's heat radiation to space,
145
357000
3000
Kjo zvogëlon rrezatimin e ngrohjes së tokës në hapësirë,
06:15
so there's a temporary energy imbalance.
146
360000
3000
dhe kështu shkakton çekulibër të përkohshëm të energjisë.
06:18
More energy is coming in
147
363000
2000
Sasia e energjisë që futet është më e madhe
06:20
than going out,
148
365000
2000
sesa ajo që lirohet,
06:22
until Earth warms up enough
149
367000
2000
derisa Toka të ngrohet aq sa
06:24
to again radiate to space
150
369000
2000
të rrezatoj sërish në hapësirë
06:26
as much energy as it absorbs from the Sun.
151
371000
2000
aq energji sa thith prej Diellit.
06:28
So the key quantity
152
373000
2000
Andaj sasia kyçe
06:30
is Earth's energy imbalance.
153
375000
3000
është mosbalancim i energjisë së Tokës.
06:33
Is there more energy coming in
154
378000
2000
A është më e madhe sasia e energjisë që futet
06:35
than going out?
155
380000
2000
sesa ajo që lirohet?
06:37
If so, more warming is in the pipeline.
156
382000
3000
Nëse është ashtu, atëherë niveli i ngrohjes sa do vi e rritet.
06:40
It will occur without adding any more greenhouse gasses.
157
385000
4000
Kjo do ndodhë pa pasur nevojë për shtesë të gazrave serë.
06:44
Now finally,
158
389000
2000
Tani,
06:46
we can measure Earth's energy imbalance precisely
159
391000
4000
kemi mundësi të masim me përpikmëri mosbalancin e energjisë së Tokës
06:50
by measuring the heat content
160
395000
2000
duke matur përmbajtjen e nxehtësisë
06:52
in Earth's heat reservoirs.
161
397000
3000
në rezervuaret e nxehtësisë së Tokës.
06:55
The biggest reservoir, the ocean, was the least well measured,
162
400000
3000
Rezervuari më i madh, oqeani, nuk ishte matur sa duhet,
06:58
until more than 3,000 Argo floats
163
403000
3000
derisa rreth 3000 mbiujëse të programit Argo
07:01
were distributed around the world's ocean.
164
406000
3000
u shprëndanë rreth oqeaneve të botës.
07:04
These floats reveal
165
409000
2000
Këto mbiujëse zbuluan
07:06
that the upper half of the ocean
166
411000
2000
se ngrohtësia në gjysmën e epërme të oqeanit
07:08
is gaining heat at a substantial rate.
167
413000
3000
po rritet me ritëm të konsiderueshëm.
07:11
The deep ocean is also gaining heat at a smaller rate,
168
416000
3000
Nxehtësia në gjysmën e thellë të oqeanit poashtu po rritet me ritëm më të ngadalshëm.
07:14
and energy is going
169
419000
2000
dhe kjo energji
07:16
into the net melting of ice all around the planet.
170
421000
3000
po shkakton shkrirjen e akullnajave përreth planetit.
07:19
And the land, to depths of tens of meters,
171
424000
3000
Toka, edhe në thellësi me dhjetra metra
07:22
is also warming.
172
427000
2000
është duke u ngrohur.
07:24
The total energy imbalance now
173
429000
3000
Mosbalancim i plotë i energjisë në ditët e sotme
07:27
is about six-tenths of a watt per square meter.
174
432000
4000
është rreth 6/10 watt për metër katror.
07:31
That may not sound like much,
175
436000
2000
Ndoshta nuk duket shumë,
07:33
but when added up over the whole world, it's enormous.
176
438000
3000
mirëpo po të mbledhësh nga e tërë bota, arrin një shumë jashtëzakonisht të madhe.
07:36
It's about 20 times greater
177
441000
3000
Eshtë rreth 20 herë më e madhe
07:39
than the rate of energy use by all of humanity.
178
444000
3000
se sa masa e përdorimit të energjisë nga tërë njerëzimi.
07:42
It's equivalent to exploding
179
447000
2000
Eshtë i barasvlershëm me eksplodimin e
07:44
400,000 Hiroshima atomic bombs per day
180
449000
6000
400.000 bombave atomike të Hiroshimës, në ditë
07:50
365 days per year.
181
455000
3000
365 ditë në vit.
07:53
That's how much extra energy
182
458000
2000
Toka fiton kaq energji shtesë
07:55
Earth is gaining each day.
183
460000
2000
çdo ditë.
07:57
This imbalance,
184
462000
2000
Ky mosbalancim,
07:59
if we want to stabilize climate,
185
464000
3000
po qe se duam ta stabilizojmë klimën,
08:02
means that we must reduce CO2
186
467000
2000
do të thotë që duhet të zvogëlojmë nivelin e dioksidit të karbonit
08:04
from 391 ppm, parts per million,
187
469000
3000
nga 391 ppm, pjesë për milion,
08:07
back to 350 ppm.
188
472000
3000
në 350 ppm.
08:10
That is the change needed to restore energy balance
189
475000
3000
Ky është ndryshimi që duhet bërë për të rivendosur balancin e energjisë
08:13
and prevent further warming.
190
478000
2000
dhe të parandalojmë ngrohje të mëtutjeshme.
08:15
Climate change deniers argue
191
480000
3000
Mohuesit e ndryshimit të klimës argumentojnë
08:18
that the Sun is the main cause of climate change.
192
483000
3000
se dielli është shkaktari kryesor i ndryshimit të klimës.
08:21
But the measured energy imbalance occurred
193
486000
3000
Mirëpo mosbalanci i matur i energjisë ndodhi
08:24
during the deepest solar minimum in the record,
194
489000
4000
gjatë minimumit më të madh diellor të regjistruar,
08:28
when the Sun's energy reaching Earth was least.
195
493000
4000
kur sasia e energjisë së diellit që arrinte në Tokë ishte më e pakta.
08:32
Yet, there was more energy coming in than going out.
196
497000
3000
Në këtë rast më shumë energji futej se sa lirohej.
08:35
This shows that the effect of the Sun's variations on climate
197
500000
3000
Kjo tregon se efekti i ndryshimit të diellit në klimë
08:38
is overwhelmed by the increasing greenhouse gasses,
198
503000
3000
është i përshkuar nga rritja e gazrave serë,
08:41
mainly from burning fossil fuels.
199
506000
3000
kryesisht nga djegia e karburanteve fosile.
08:44
Now consider Earth's climate history.
200
509000
3000
Merrni parasysh historinë e klimës së Tokës.
08:47
These curves for global temperature,
201
512000
2000
Këto lakore të temperaturës globale,
08:49
atmospheric CO2 and sea level
202
514000
3000
dioksidit të karbonit atmosferik dhe nivelit të detit
08:52
were derived from ocean cores and Antarctic ice cores,
203
517000
3000
janë nxjerrë nga bërthamat e oqeanit dhe bërthamat akullnore të Antarktikës,
08:55
from ocean sediments and snowflakes
204
520000
2000
nga sedimentet e oqeaneve dhe fjollat e dëborës
08:57
that piled up year after year
205
522000
3000
që u grumbulluan vite me rradhë
09:00
over 800,000 years
206
525000
2000
për 800.000 vite
09:02
forming a two-mile thick ice sheet.
207
527000
2000
dhe formuan një shtresë akullnore rreth 3 km të trashë.
09:04
As you see, there's a high correlation
208
529000
3000
SIc e shihni , ka një lidhshmëri të madhe
09:07
between temperature, CO2 and sea level.
209
532000
3000
mes temperaturës, dioksidit të karbonit dhe nivelit të detit.
09:10
Careful examination shows
210
535000
2000
Ekzaminime të kujdesshme demonstrojnë
09:12
that the temperature changes
211
537000
2000
se ndryshimet në temperaturë
09:14
slightly lead the CO2 changes
212
539000
2000
kryesojnë ndryshimet në sasinë e dioksidit të karbonit
09:16
by a few centuries.
213
541000
3000
për disa shekuj.
09:19
Climate change deniers like to use this fact
214
544000
3000
Mohuesve të ndryshimit të klimës u pëlqen ta përdorin këtë fakt
09:22
to confuse and trick the public
215
547000
3000
në mënyrë që të hutojnë dhe mashtrojnë publikun
09:25
by saying, "Look, the temperature causes CO2 to change,
216
550000
3000
duke deklaruar "Temperatura shkakton ndryshime në dioksidin e karbonit,
09:28
not vice versa."
217
553000
2000
dhe anasjelltas."
09:30
But that lag
218
555000
2000
Mirëpo ky interval kohor është
09:32
is exactly what is expected.
219
557000
3000
i supozuar.
09:35
Small changes in Earth's orbit
220
560000
3000
Ndryshime të vogla në orbitën e Tokës
09:38
that occur over tens to hundreds of thousands of years
221
563000
3000
që ndodhin për dhjetra, qindra e mijëra vite
09:41
alter the distribution
222
566000
2000
ndryshojnë përhapjen
09:43
of sunlight on Earth.
223
568000
2000
e dritës së diellit në Tokë.
09:45
When there is more sunlight
224
570000
2000
Kur ka më shumë dritë dielli
09:47
at high latitudes in summer, ice sheets melt.
225
572000
3000
në gjerësi të mëdha gjeografike gjatë verës, shtresat akullnore shkrihen.
09:50
Shrinking ice sheets
226
575000
2000
Tkurrja e shtresave akullnore
09:52
make the planet darker,
227
577000
2000
errësojnë planetin,
09:54
so it absorbs more sunlight
228
579000
2000
andaj thith më shumë dritë dielli
09:56
and becomes warmer.
229
581000
2000
dhe ngrohet.
09:58
A warmer ocean releases CO2,
230
583000
2000
Oqeani i ngrohët liron më shumë diokdsid karboni,
10:00
just as a warm Coca-Cola does.
231
585000
3000
ashtu si psh ndodh me një Coca Cola të ngrohtë.
10:03
And more CO2 causes more warming.
232
588000
3000
Sasi të mëdha të dioksidit të karbonit shkaktojnë ngrohje më të madhe.
10:06
So CO2, methane, and ice sheets
233
591000
3000
Andaj dioksidi i karbonit, metani dhe shtresat akullnore
10:09
were feedbacks
234
594000
2000
ishin prapaveprime
10:11
that amplified global temperature change
235
596000
3000
që përforcojnë ndryshimet në temperaturën e globit
10:14
causing these ancient climate oscillations to be huge,
236
599000
3000
dhe bëjnë që këto oshilacione të lashta të klimës të kenë përmasa të mëdha,
10:17
even though the climate change was initiated
237
602000
3000
edhe pse ndryshimi klimatik ishte nisur
10:20
by a very weak forcing.
238
605000
2000
nga një forcë e dobët.
10:22
The important point
239
607000
2000
Çështja kryesore
10:24
is that these same amplifying feedbacks
240
609000
2000
është se këto reagime zgjeruese
10:26
will occur today.
241
611000
2000
do ndodhin në ditët e sotme.
10:28
The physics does not change.
242
613000
2000
Fizika nuk ndryshon.
10:30
As Earth warms,
243
615000
2000
Përderisa Toka ngrohet,
10:32
now because of extra CO2 we put in the atmosphere,
244
617000
3000
tani për shkak të dioksidit të karbonit shtesë që ne lirojmë në atmosferë,
10:35
ice will melt,
245
620000
2000
akulli do shkrihet,
10:37
and CO2 and methane will be released
246
622000
2000
dhe dioksid karboni dhe metani do lirohen
10:39
by warming ocean and melting permafrost.
247
624000
3000
nga oqeani i ngrohët dhe shkrirja e permafrostit.
10:42
While we can't say exactly how fast
248
627000
3000
Edhe pse nuk mund ta themi me saktësi se
10:45
these amplifying feedbacks will occur,
249
630000
3000
me çfarë shpejtësie do ndodhin këto prapaveprime shtesë,
10:48
it is certain they will occur,
250
633000
3000
është e sigurtë se do ndodhin,
10:51
unless we stop the warming.
251
636000
2000
përvec nëse ne ndalojmë ngrohjen globale.
10:53
There is evidence
252
638000
2000
Ka të dhëna
10:55
that feedbacks are already beginning.
253
640000
3000
se prapaveprimet tashmë janë duke filluar.
10:58
Precise measurements
254
643000
2000
Matje të sakta
11:00
by GRACE, the gravity satellite,
255
645000
2000
nga GRACE, satelili i gravitetit,
11:02
reveal that both Greenland and Antarctica
256
647000
3000
tregojnë se Groenlanda dhe Antarktika
11:05
are now losing mass,
257
650000
2000
po humbin masën,
11:07
several hundred cubic kilometers per year.
258
652000
3000
disa qindra kilometra kub në vit.
11:10
And the rate has accelerated
259
655000
2000
Ky ritëm është shpejtuar
11:12
since the measurements began
260
657000
2000
që nga koha kur filluan matjet
11:14
nine years ago.
261
659000
2000
para 9 vitesh.
11:16
Methane is also beginning
262
661000
2000
Metani gjithashtu është duke filluar të
11:18
to escape from the permafrost.
263
663000
3000
orvatet nga permafrosti.
11:21
What sea level rise
264
666000
2000
Çfarë rritje të lartësisë së detit mund të
11:23
can we look forward to?
265
668000
2000
presim në të ardhmen?
11:25
The last time CO2 was 390 ppm,
266
670000
3000
Era e fundit kur dioksidi i karbonit ishte 390 ppm,
11:28
today's value,
267
673000
2000
vlera e sotme,
11:30
sea level was higher
268
675000
2000
niveli i detit ishte më i lartë për të paktën
11:32
by at least 15 meters, 50 feet.
269
677000
3000
15 metra, ose 50 këmbë.
11:35
Where you are sitting now
270
680000
2000
Vendi ku jeni ulur tani
11:37
would be under water.
271
682000
2000
do ishte nën ujë.
11:39
Most estimates are that, this century,
272
684000
3000
në bazë të llogaritjeve, këtë shekull,
11:42
we will get at least one meter.
273
687000
2000
do kemi të paktën një metër.
11:44
I think it will be more
274
689000
2000
Besoj se do jetë më shumë
11:46
if we keep burning fossil fuels,
275
691000
2000
nëse vazhdojmë të djegim karburante fosile,
11:48
perhaps even five meters, which is 18 feet,
276
693000
3000
ndoshta 5 metra, që është 18 këmbë,
11:51
this century or shortly thereafter.
277
696000
3000
këtë shekull ose së shpejti pas kësaj.
11:54
The important point
278
699000
2000
Argumenti kryesor
11:56
is that we will have started a process
279
701000
3000
ka të bëjë me atë se kemi filluar një proces
11:59
that is out of humanity's control.
280
704000
3000
që është jashtë kontrollit të njerëzimit.
12:02
Ice sheets would continue to disintegrate for centuries.
281
707000
3000
Shtresat akullnore do vazhdojnë të shpërbëhen gjatë shekujve.
12:05
There would be no stable shoreline.
282
710000
2000
Nuk do ketë bregdetë të qëndrueshëm.
12:07
The economic consequences are almost unthinkable.
283
712000
3000
Pasojat ekonomike janë të papërfytyrueshme.
12:10
Hundreds of New Orleans-like devastations
284
715000
4000
Do ketë qindra shkatërrime
12:14
around the world.
285
719000
2000
si ai i New Orleansit.
12:16
What may be more reprehensible,
286
721000
2000
Çfarë mund të jetë më e ndëshkueshme,
12:18
if climate denial continues,
287
723000
2000
nëse mohimi i ndryshimit të klimës vazhdon,
12:20
is extermination of species.
288
725000
2000
është asgjësimi i llojeve.
12:22
The monarch butterfly
289
727000
2000
Flutura monarke
12:24
could be one of the 20 to 50 percent of all species
290
729000
5000
mund të jetë një prej 20-50 % e të gjitha llojeve
12:29
that the Intergovernmental Panel on Climate Change estimates
291
734000
3000
që Paneli Ndërqeveritar mbi Ndryshimin Klimatik llogarit
12:32
will be ticketed for extinction
292
737000
2000
të jenë në shënjestër të zhdukjes
12:34
by the end of the century
293
739000
2000
nga fundi i shekullit
12:36
if we stay on business-as-usual fossil fuel use.
294
741000
4000
nëse vazhdojmë me përdorimin e karburantit fosil.
12:40
Global warming is already affecting people.
295
745000
3000
Ngrohja globale tashmë ka filluar të ndikojë në njerëzit.
12:43
The Texas, Oklahoma, Mexico
296
748000
2000
Vala e të nxehtit dhe thatësia
12:45
heatwave and drought last year,
297
750000
3000
në Teksas, Oklahoma, Meksikë vitin e kaluar ,
12:48
Moscow the year before
298
753000
2000
në Moskë një vit më parë
12:50
and Europe in 2003,
299
755000
2000
dhe Evropë në vitin 2003
12:52
were all exceptional events,
300
757000
3000
ishin ngjarje të jashtëzakonshme,
12:55
more than three standard deviations outside the norm.
301
760000
4000
më shumë se 3 devijime standarde jashtë normales.
12:59
Fifty years ago,
302
764000
2000
Para 50 vitesh,
13:01
such anomalies
303
766000
2000
këso lloj anomalishë
13:03
covered only two- to three-tenths
304
768000
2000
mbulonin vetëm 2-3 të dhjetat
13:05
of one percent of the land area.
305
770000
2000
e një përqindshit të sipërfaqes së tokës.
13:07
In recent years,
306
772000
2000
Në vitet e fundit,
13:09
because of global warming,
307
774000
2000
për shkak të ngrohjes globale,
13:11
they now cover about 10 percent --
308
776000
2000
tani ato mbulojnë rreth 10% --
13:13
an increase by a factor of 25 to 50.
309
778000
3000
një rritje prej 25 deri në 50.
13:16
So we can say with a high degree of confidence
310
781000
3000
Andaj mund të themi me besim të madh
13:19
that the severe Texas and Moscow heatwaves
311
784000
2000
se valët e nxehtësisë së Teksasit dhe Moskës
13:21
were not natural;
312
786000
2000
nuk ishin natyrale;
13:23
they were caused by global warming.
313
788000
3000
por u shkaktuan nga ngrohja globale.
13:26
An important impact,
314
791000
2000
Ndikimi më i rëndësishëm,
13:28
if global warming continues,
315
793000
2000
nëse ngrohja globale vazhdon,
13:30
will be on the breadbasket of our nation and the world,
316
795000
3000
do jetë në shportën e bukës së kombit tonë dhe botës,
13:33
the Midwest and Great Plains,
317
798000
2000
Miduesti dhe Greit Pleins,
13:35
which are expected to become prone to extreme droughts,
318
800000
3000
që pritet të jenë pronë ndaj thatësirave ekstreme,
13:38
worse than the Dust Bowl,
319
803000
2000
më e keqe se Dast Bouli,
13:40
within just a few decades,
320
805000
2000
brenda pak dekadave,
13:42
if we let global warming continue.
321
807000
4000
nëse lejojmë ngrohjen globale të vazhdojë.
13:46
How did I get dragged deeper and deeper
322
811000
3000
Si u zvarrita thellë e më thellë
13:49
into an attempt to communicate,
323
814000
2000
në përpjekjen për të kumtuar,
13:51
giving talks in 10 countries, getting arrested,
324
816000
3000
të mbajë fjalime në rreth 10 shtete, të arrestohem,
13:54
burning up the vacation time
325
819000
2000
të djegë ditët e pushimit
13:56
that I had accumulated over 30 years?
326
821000
3000
që kisha mbledhur gjatë 30 viteve?
14:00
More grandchildren helped me along.
327
825000
3000
Nipërit dhe mbesat më ndihmuan.
14:03
Jake is a super-positive,
328
828000
2000
Jake është një djalë shume pozitiv
14:05
enthusiastic boy.
329
830000
3000
dhe entuziast.
14:08
Here at age two and a half years,
330
833000
2000
Si një fëmijë 2 vjecar e gjysmë
14:10
he thinks he can protect
331
835000
2000
ai mendon se mund të mbrojë
14:12
his two and a half-day-old little sister.
332
837000
3000
motrën e tij të posalindur.
14:15
It would be immoral
333
840000
2000
Do ishte jomorale
14:17
to leave these young people
334
842000
2000
të lëmë këta njerëz të rinjë
14:19
with a climate system
335
844000
2000
të ballafaqohen me një sistem klimatik
14:21
spiraling out of control.
336
846000
2000
jashtë kontrollit.
14:23
Now the tragedy about climate change
337
848000
3000
Tani tragjedia rreth ndryshimit klimatik
14:26
is that we can solve it
338
851000
2000
është se mund ta zgjidhim
14:28
with a simple, honest approach
339
853000
2000
me një përcasje të thjeshtë dhe të ndershme
14:30
of a gradually rising carbon fee
340
855000
3000
duke rritur gradualisht tarifën e karbonit
14:33
collected from fossil fuel companies
341
858000
2000
nga kompanitë e karburanteve fosile
14:35
and distributed 100 percent electronically
342
860000
4000
dhe të shprëndahet 100% elektronikisht
14:39
every month to all legal residents
343
864000
2000
çdo muaj tek banorët e ligjshëm,
14:41
on a per capita basis,
344
866000
2000
për kokë banori,
14:43
with the government not keeping one dime.
345
868000
4000
duke mos lejuar qeverinë të mbajë asnjë cent.
14:47
Most people would get more in the monthly dividend
346
872000
3000
Më shumë njerëz do merrnin më shumë në dividentët mujorë
14:50
than they'd pay in increased prices.
347
875000
2000
se sa do paguanin në ngritjen e çmimeve.
14:52
This fee and dividend
348
877000
2000
Kjo tarifë dhe divident
14:54
would stimulate the economy
349
879000
2000
do stimulonin ekonominë
14:56
and innovations,
350
881000
2000
dhe risitë,
14:58
creating millions of jobs.
351
883000
2000
dhe krijojnë miliona vende pune.
15:00
It is the principal requirement
352
885000
2000
Eshtë nevoja kryesore
15:02
for moving us rapidly
353
887000
3000
në mënyrë që të vazhdojmë tutje me ritëm të shpejtë
15:05
to a clean energy future.
354
890000
2000
drejt një të ardhme me energji të pastër.
15:07
Several top economists
355
892000
2000
Disa ekonomistë të lartë
15:09
are coauthors on this proposition.
356
894000
3000
jane bashkëautorë të këtij propozimi.,
15:12
Jim DiPeso of Republicans for Environmental Protection
357
897000
3000
Jim Di Peso i anës së Republikanëve për Mbrojtjen e Ambientit
15:15
describes it thusly:
358
900000
2000
e shpjegon kështu:
15:17
"Transparent. Market-based.
359
902000
2000
"Transparent. Të bazuar në treg.
15:19
Does not enlarge government.
360
904000
2000
Nuk zgjeron qeverinë.
15:21
Leaves energy decisions to individual choices.
361
906000
3000
Lë vendimet për energji tek zgjedhja individuale.
15:24
Sounds like a conservative climate plan."
362
909000
4000
Tingëllon plani konservativ i klimës."
15:28
But instead of placing a rising fee on carbon emissions
363
913000
4000
Por në vend se të vëmë tarifa të mëdha për emetim të karbonit
15:32
to make fossil fuels pay
364
917000
3000
në mënyrë që të detyrojmë karburantet fosile të paguajnë
15:35
their true cost to society,
365
920000
2000
vlerë e tyre të saktë ndaj shoqërisë,
15:37
our governments are forcing the public
366
922000
3000
qeveritë tona po detyrojnë publikun
15:40
to subsidize fossil fuels
367
925000
3000
të pakësojnë karburantet fosile
15:43
by 400 to 500 billion dollars
368
928000
3000
deri në 400 -500 miliardë dollarv
15:46
per year worldwide,
369
931000
2000
në vit në tërë botën,
15:48
thus encouraging extraction of every fossil fuel --
370
933000
3000
dhe kështu po nxisin nxjerrjen e të gjitha karburanteve fosile --
15:51
mountaintop removal,
371
936000
2000
heqjen e majeve të malit,
15:53
longwall mining, fracking,
372
938000
2000
nxjerrja e qymyrgurit, vajit dhe gazit natyral,
15:55
tar sands, tar shale,
373
940000
2000
rrërës së katranit, shistit argjilor,
15:57
deep ocean Arctic drilling.
374
942000
3000
shpuarja në thellësi e Arktikut.
16:00
This path, if continued,
375
945000
2000
Ky shteg, po qe se e ndjekim,
16:02
guarantees that we will pass tipping points
376
947000
3000
garanton se do kalojmë kthesa
16:05
leading to ice sheet disintegration
377
950000
2000
që shpien tek shperberja e shtresave akullnore
16:07
that will accelerate out of control of future generations.
378
952000
4000
që do dalin jashtë kontrollit për gjeneratat e ardhshme.
16:11
A large fraction of species
379
956000
2000
Një pjesë e madhe e llojeve
16:13
will be committed to extinction.
380
958000
2000
do zhduken.
16:15
And increasing intensity of droughts and floods
381
960000
2000
Do rritet intensiteti i thatesirave dhe permbytjeve
16:17
will severely impact breadbaskets of the world,
382
962000
3000
dhe kjo do ketë ndikim të madhë në shportat e bukës në botë,
16:20
causing massive famines
383
965000
2000
duke shkaktuar kriza të mëdha urie
16:22
and economic decline.
384
967000
3000
dhe rënie të ekonomisë.
16:26
Imagine a giant asteroid
385
971000
3000
Imagjinoni një asteroid gjigand
16:29
on a direct collision course with Earth.
386
974000
4000
në rrugë të drejpërdrejtë të përplasjes me tokën.
16:33
That is the equivalent
387
978000
2000
Kjo eshtë baraz me atë
16:35
of what we face now.
388
980000
2000
me të cilën ballafaqohemi ne sot.
16:37
Yet, we dither,
389
982000
2000
Prap se prapë, ne nguroojmë,
16:39
taking no action
390
984000
2000
nuk marrim masa
16:41
to divert the asteroid,
391
986000
2000
të ndërrojmë drejtimin e asteroidit,
16:43
even though the longer we wait,
392
988000
2000
edhe pse sa më gjatë që presim,
16:45
the more difficult and expensive it becomes.
393
990000
4000
aq më e vështirë dhe shtrenjtë bëhet.
16:49
If we had started in 2005,
394
994000
2000
Po të kishim filluar në vitin 2005,
16:51
it would have required emission reductions of three percent per year
395
996000
3000
do kërkonte zvogëlime të emetimit deri n 3 % në vit
16:54
to restore planetary energy balance
396
999000
3000
për të ripërtërirë balancin e energjisë së planetit
16:57
and stabilize climate this century.
397
1002000
3000
dhe të stabilizojmë klimën në kvtë shekull.
17:00
If we start next year,
398
1005000
2000
Nëse fillojmë vitin tjetër,
17:02
it is six percent per year.
399
1007000
2000
do jetë 6% në vit.
17:04
If we wait 10 years, it is 15 percent per year --
400
1009000
3000
Nëse presim 10 vite, do jetë 15% në vit --
17:07
extremely difficult and expensive,
401
1012000
2000
jashtëzakonisht e vështirë dhe shtrenjtë,
17:09
perhaps impossible.
402
1014000
3000
ndoshta edhe e pamundur.
17:12
But we aren't even starting.
403
1017000
2000
Mirëpo ne as nuk kemi filluar.
17:14
So now you know what I know
404
1019000
3000
Tani e dini atë qfarë di unë
17:17
that is moving me to sound this alarm.
405
1022000
3000
dhe arsyen që po më shtyn të sjell situatën në pah.
17:20
Clearly, I haven't gotten this message across.
406
1025000
3000
Eshtë e qarte që mesazhi im akoma nuk ka arritur tek veshi i njerëzve.
17:23
The science is clear.
407
1028000
3000
Shkenca eshte e qartë.
17:26
I need your help
408
1031000
2000
Më duhet ndihma juaj
17:28
to communicate the gravity and the urgency
409
1033000
2000
të kumtoj seriozitetin dhe urgjencën
17:30
of this situation
410
1035000
2000
e kësaj situate
17:32
and its solutions
411
1037000
2000
dhe zgjidhjet rreth saj
17:34
more effectively.
412
1039000
2000
në mënyrë më efektive.
17:36
We owe it to our children and grandchildren.
413
1041000
2000
U a kemi borxh fëmijëve dhe nipërave e mbesave tona.
17:38
Thank you.
414
1043000
2000
Faleminderit
17:40
(Applause)
415
1045000
5000
(Duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
James Hansen - ClimatologistJames Hansen has made key insights into our global climate -- and inspired a generation of activists and scientists.
Why you should listen
James Hansen is Adjunct Professor of Earth and Environmental Sciences at Columbia University’s Earth Institute. He was trained in physics and astronomy in the space science program of James Van Allen at the University of Iowa. His early research on the clouds of Venus helped identify their composition as sulfuric acid. Since the late 1970s, he has focused his research on Earth's climate, especially human-made climate change. From 1981 to 2013, he headed the NASA Godard Institute for Space Studies. He is also a member of the National Academy of Sciences.
Hansen is known for his testimony on climate change to congressional committees in the 1980s that helped raise broad awareness of the global warming issue. Hansen is recognized for speaking truth to power, for identifying ineffectual policies as greenwash, and for outlining the actions that the public must take to protect the future of young people and the other species on the planet.
James Hansen | Speaker | TED.com