TED2008
Karen Armstrong: My wish: The Charter for Compassion
Karen Armstrong thotë dëshirën e saj për çmimin e TED-it: Karta e Mëshirës.
Filmed:
Readability: 4.5
1,787,721 views
Njerëzit dëshirojnë të jenë fetarë, thote studjuesja Karen Armstrong; Ne duhet të veprojmë për të ndihmuar në transformimin e fesë në një forcë harmonie. Ajo i kerkon komunitetit të TED-it ta ndihmojë në ndertimin e Kartës së Mëshirës, për të ndihmuar në rivendosjen e Regullit të Artë si një doktrinë fetare qëndrore botërore.
Karen Armstrong - Religious scholar
Karen Armstrong -- winner of the 2008 TED Prize -- is a provocative, original thinker on the role of religion in the modern world. Full bio
Karen Armstrong -- winner of the 2008 TED Prize -- is a provocative, original thinker on the role of religion in the modern world. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Well, this is such an honor. And it's wonderful to be
0
0
6000
Ky është vërtet një nder. Dhe është një mrekulli të jesh
00:18
in the presence of an organization that is really making a difference in the world.
1
6000
6000
e pranishme në një organizatë, e cila vërtetë po e bën botën një vend më të mirë.
00:24
And I'm intensely grateful for the opportunity to speak to you today.
2
12000
5000
E, jam tej mase mirënjohëse për mundësinë që më jepet, për të folur sot para jush.
00:30
And I'm also rather surprised, because when I look back on my life
3
18000
7000
Mund të them se jam gjithaq e befasuar që, kur kthehem pas në kohë, më vjen në mend se,
00:37
the last thing I ever wanted to do was write, or be in any way involved in religion.
4
25000
9000
gjëja e fundit që desha të bëja ishte të shkruaja, ose të isha në ndonjë farë mënyre e lidhur me fenë.
00:46
After I left my convent, I'd finished with religion, frankly.
5
34000
4000
Të them të drejtën, pasi e braktisa manastirin, hoqa dorë nga feja.
00:50
I thought that was it.
6
38000
1000
Mendova se kaq ishte.
00:51
And for 13 years I kept clear of it. I wanted to be an English literature professor.
7
39000
8000
Dhe për trembëdhjetë vjet nuk u ngatërrova më me të. Dëshiroja të isha një pedagoge letërsije.
00:59
And I certainly didn't even want to be a writer, particularly.
8
47000
4000
Për më tepër, nuk kisha aspak dëshirë të bëhesha shkrimtare.
01:03
But then I suffered a series of career catastrophes,
9
51000
5000
Por, ndërkohë, pata njëra pas tjetrës, disa dështime të rënda në fushën profesionale.
01:08
one after the other, and finally found myself in television. (Laughter)
10
56000
6000
Më në fund përfundova në televizjon (të qeshura).
01:18
I said that to Bill Moyers, and he said, "Oh, we take anybody." (Laughter)
11
66000
4000
Kur ja shpreha këtë Bill Mojers-sit, ai më tha: “Oh, ne i pranojmë të gjithë.” (të qeshura)
01:22
And I was doing some rather controversial religious programs.
12
70000
5000
E, fillova kështu të merresha me disa programe që përfshinin tema shumë të nxehta.
01:27
This went down very well in the U.K., where religion is extremely unpopular.
13
75000
7000
Në Britaninë e Madhe, ku feja është një temë tepër e papëlqyer, kjo u prit shumë mirë.
01:34
And so, for once, for the only time in my life, I was finally in the mainstream.
14
82000
5000
Dhe kështu, të paktën një herë, për herë të pare në jetën time, unë po ecja në të njëjtin drejtim me rrymën.
01:39
But I got sent to Jerusalem to make a film about early Christianity.
15
87000
7000
Por, më pas, më dërguan në Jeruzalem për të bërë një film për krishterimin e hershëm.
01:46
And there, for the first time, I encountered the other religious traditions:
16
94000
5000
Atje, për here të parë, u ndesha me tradita të tjera fetare:
01:51
Judaism and Islam, the sister religions of Christianity.
17
99000
5000
judaizmin dhe islamizmin, fetë motra të krishterimit.
01:56
And while I found I knew nothing about these faiths at all --
18
104000
4000
E kështu, zbulova se s’dija gjë prej gjëje për këto fe
02:00
despite my own intensely religious background,
19
108000
5000
pavarësisht formimit tim shumë të mirë fetar,
02:05
I'd seen Judaism only as a kind of prelude to Christianity,
20
113000
3000
Deri atëhere e kisha parë judaizmin si një parathënie të krishterimit,
02:08
and I knew nothing about Islam at all.
21
116000
3000
duke mos ditur asgjë për islamin.
02:11
But in that city, that tortured city,
22
119000
3000
Por në atë qytet, në atë qytet të munduar,
02:14
where you see the three faiths jostling so uneasily together,
23
122000
6000
ku i sheh të tri fetë duke shtyrë me brryla njëra-tjetrën
02:20
you also become aware of the profound connection between them.
24
128000
3000
ti arrin të kuptosh gjithashtu lidhjen e fortë midis tyre.
02:23
And it has been the study of other religious traditions that brought me back
25
131000
5000
Dhe ka qenë studimi i traditave të tjera fetare, që më bëri
02:28
to a sense of what religion can be, and actually enabled me
26
136000
4000
të filloj të kuptoj se ç’mund të jetë feja, e që më bëri
02:32
to look at my own faith in a different light.
27
140000
3000
ta shoh fenë time, nën një dritë të re.
02:35
And I found some astonishing things in the course of my study
28
143000
4000
Gjatë studimit, zbulova disa gjëra mahnitëse,
02:39
that had never occurred to me. Frankly, in the days when I thought I'd had it with religion,
29
147000
7000
gjëra, të cilat nuk i kisha menduar kurrë më parë.Të them të drejtën, ndërkohë që mendoja se lidhja ime me fenë kishte marrë fund,
02:46
I just found the whole thing absolutely incredible.
30
154000
3000
e gjithë kjo përvojë mu duk e pabesueshme.
02:49
These doctrines seemed unproven, abstract.
31
157000
5000
Këto doktrina ishin të pavërtetuara, abstrakte.
02:55
And to my astonishment, when I began seriously studying other traditions,
32
163000
7000
Dhe për çudinë time, kur fillova të studjoja seriozisht traditat e tjera,
03:02
I began to realize that belief -- which we make such a fuss about today --
33
170000
6000
fillova të kuptoj se, besimi për të cilin ne bëjmë gjithë atë zhurmë ditët e sotme,
03:08
is only a very recent religious enthusiasm
34
176000
5000
është një entuzjazëm fetar relativisht i ri,
03:13
that surfaced only in the West, in about the 17th century.
35
181000
6000
që ka lindur në Perëndim, rreth shekullit të 17- të.
03:19
The word "belief" itself originally meant to love, to prize, to hold dear.
36
187000
7000
Fjala “besim”, në fillim nënkuptonte dashuri, adhurim, diçka të shtrenjtë si të thuash.
03:26
In the 17th century, it narrowed its focus,
37
194000
4000
Në shekullin e 17-të, pati një fokus më të ngushtë,
03:30
for reasons that I'm exploring in a book I'm writing at the moment,
38
198000
3000
për arsye të cilat po i eksploroj në librin që jam duke shkruar,
03:33
to include -- to mean an intellectual assent to a set of propositions, a credo.
39
201000
9000
përfshirë dhe kredon intelektuale për një numër idesh, të ashtuquajtur ‘besim’.
03:42
"I believe:" it did not mean, "I accept certain creedal articles of faith."
40
210000
6000
“Unë besoj”, nuk nënkuptonte, “unë pranoj disa ide doktrinale të besimit”.
03:48
It meant: "I commit myself. I engage myself."
41
216000
4000
Ajo nënkuptonte: “Unë përkushtohem. Unë angazhoj veten".
03:52
Indeed, some of the world traditions think very little of religious orthodoxy.
42
220000
7000
Në të vërtetë, disa nga këto tradita nuk respektojnë shumë – ndjekjen e traditave fetare të të parëve
03:59
In the Quran, religious opinion -- religious orthodoxy -- is dismissed as "zanna:"
43
227000
6000
Në Kuran, opinjonet fetare - janë hedhur poshtë, të ashtuquajtuara “zanna:"
04:05
self-indulgent guesswork about matters that nobody can be certain of one way or the other,
44
233000
6000
“një përpjekje hamëndëse për t’ja bërë qejfin vetes, për çështje për të cilat askush nuk mund të jetë mjaftushëm i bindur,
04:11
but which makes people quarrelsome and stupidly sectarian. (Laughter)
45
239000
3000
por që i bëjnë njerëzit grindavecë dhe i ndajnë në sekte të pakuptimta. (të qeshura)
04:14
So if religion is not about believing things, what is it about?
46
242000
7000
Por nëse feja nuk është besimi në diçka, atëherë çfarë është?
04:21
What I've found, across the board, is that religion is about behaving differently.
47
249000
5000
Ajo që kudo kam zbuluar, është se feja ka të bëjë me të sjellurit ndryshe.
04:26
Instead of deciding whether or not you believe in God, first you do something.
48
254000
6000
Para se të kuptosh nëse beson apo jo në Zot, bëj diçka:
04:32
You behave in a committed way,
49
260000
1000
përkushtohu,
04:33
and then you begin to understand the truths of religion.
50
261000
4000
dhe pastaj fillon të kuptosh të vërtetat e feve.
04:37
And religious doctrines are meant to be summons to action;
51
265000
7000
Doktrinat fetare janë krijuar për të nxitur veprim;
04:44
you only understand them when you put them into practice.
52
272000
4000
ato arrin t’i kuptosh vetëm kur i praktikon.
04:48
Now, pride of place in this practice is given to compassion.
53
276000
8000
Tani, vendi i nderit në këtë fushë i është dhënë mëshirës.
04:56
And it is an arresting fact that right across the board,
54
284000
5000
Dhe është një fakt që të bije në sy kudo,
05:01
in every single one of the major world faiths, compassion --
55
289000
4000
në secilën prej feve kryesore në botë. Mëshira -
05:05
the ability to feel with the other in the way we've been thinking about this evening --
56
293000
5000
aftësia për të ndjerë në të njëjtën mënyrë me të tjerët (ne kemi menduar për këtë mbrëmje)
05:10
is not only the test of any true religiosity, it is also what will bring us
57
298000
8000
nuk është thjeshtë testi i vetëm i çdo besimi të vërtetë, por është gjithashtu ajo që do të na bëjë
05:18
into the presence of what Jews, Christians and Muslims call "God" or the "Divine."
58
306000
5000
të ndihemi në praninë e asaj që hebrejtë, të krishterët dhe myslimanët e quajnë “Zot” ose “Hyjni.”
05:23
It is compassion, says the Buddha, which brings you to Nirvana.
59
311000
6000
Është mëshira, thotë Buda, ajo që të çon te Nirvana.
05:29
Why? Because in compassion, when we feel with the other,
60
317000
4000
Përse? Sepse në mëshirë, kur ndjejmë së bashku me të tjerët,
05:33
we dethrone ourselves from the center of our world and we put
61
321000
5000
ne zbresim nga pjedestali, nga qëndra e botës dhe vendosim aty
05:38
another person there. And once we get rid of ego, then we're ready to see the Divine.
62
326000
8000
dikë tjetër. Kur eleminojmë egon, jemi gati të shohim Hyjnoren.
05:46
And in particular, every single one of the major world traditions has highlighted -- has said --
63
334000
8000
Dhe në veçanti, secila nga fetë kryesore ka theksuar
05:54
and put at the core of their tradition what's become known as the Golden Rule.
64
342000
5000
dhe e ka vënë në thelb të traditave të saj, atë, që njihet si Rregulli i Artë.
05:59
First propounded by Confucius five centuries before Christ:
65
347000
4000
E parashtruar fillimisht nga Konfuci pesë shekuj para Krishtit, shprehja:
06:03
"Do not do to others what you would not like them to do to you."
66
351000
4000
“Mos i bëj të tjerëve atë që nuk do të doje të ta bënin ty,”
06:07
That, he said, was the central thread which ran through all his teaching
67
355000
4000
ishte thelbi i gjithçkaje që ai predikonte
06:11
and that his disciples should put into practice all day and every day.
68
359000
5000
dhe të cilën dishepujt e tij duhet ta zbatojnë vazhdimisht çdo ditë.
06:16
And it was -- the Golden Rule would bring them to the transcendent value that he called "ren,"
69
364000
5000
Dhe ishte Rregulli i Artë ajo, që do t’i çonte tek vlera transendente e quajtur “ren",
06:21
human-heartedness, which was a transcendent experience in itself.
70
369000
6000
njerëzorja, që ishte një përvojë transendente në vetvete.
06:27
And this is absolutely crucial to the monotheisms, too.
71
375000
5000
Kjo është një çështje tejet thelbësore për monoteizmin gjithashtu.
06:34
There's a famous story about the great rabbi, Hillel, the older contemporary of Jesus.
72
382000
3000
Ka një histori të famshme për një rabin të madh, të quajtur Hillel, bashkohës i vjetër i Jezusit.
06:37
A pagan came to him and offered to convert to Judaism if the rabbi could
73
385000
5000
Një pagan vajti tek ai dhe i tha se do shndërrohej në judaist,
06:42
recite the whole of Jewish teaching while he stood on one leg.
74
390000
3000
nëse rabini do t’ja recitonte gjithë mësimet judaiste duke qëndruar me një këmbë.
06:45
Hillel stood on one leg and said, "That which is hateful to you,
75
393000
4000
Hillel, qëndroi me një këmbë dhe tha: “Mos i bëj fqinjit tënd
06:49
do not do to your neighbor. That is the Torah. The rest is commentary.
76
397000
5000
atë që urren ti vetë. Kjo është Torah. Pjesa tjetër është shpjegim.
06:54
Go and study it." (Laughter)
77
402000
2000
Shko dhe studioje”. (të qeshura)
06:56
And "go and study it" was what he meant.
78
404000
4000
Dhe “shko dhe studjoje atë” ishte pikërisht ajo të cilën ai kishte vërtet ndër mend.
07:00
He said, "In your exegesis, you must make it clear
79
408000
4000
Ai tha: Gjatë interpretimit tënd, duhet të sigurohesh
07:04
that every single verse of the Torah is a commentary, a gloss upon the Golden Rule."
80
412000
7000
që çdo varg i Tora-së është një shpjegim, një reflektim i Rregullit të Artë.
07:12
The great Rabbi Meir said that any interpretation of Scripture which
81
420000
7000
Rabini i famshëm Meir tha se, çdo interpretim i shkrimit të shenjtë, që
07:19
led to hatred and disdain, or contempt of other people --
82
427000
5000
çoi drejt urrejtjes dhe neverisë, apo përbuzjes ndaj të tjerëve –
07:24
any people whatsoever -- was illegitimate.
83
432000
3000
ndaj çdo qënieje tjetër njerëzore – ishte i ndaluar.
07:27
Saint Augustine made exactly the same point.
84
435000
3000
Shën Agustini thotë pikërisht të njëjtën gjë.
07:30
Scripture, he says, "teaches nothing but charity, and we must not leave
85
438000
6000
Shkrimi i Shenjtë, thotë ai, “ushqen vetëm mëshirë, dhe nuk duhet të duam
07:36
an interpretation of Scripture until we have found a compassionate interpretation of it."
86
444000
7000
një interpetim të Shkrimit të Shenjtë, derisa të kemi gjetur një interpretim të mëshirshëm të tij”.
07:43
And this struggle to find compassion in some of these rather rebarbative texts
87
451000
6000
Dhe kjo përpjekje për të gjetur mëshirën në disa nga këto tekste paksa të pakëndshme,
07:49
is a good dress rehearsal for doing the same in ordinary life. (Applause)
88
457000
6000
është një provë e mirë e përgjithshme për të bërë të njëjtën gjë në jetën e zakonshme. (duartrokitje)
07:55
But now look at our world. And we are living in a world that is --
89
463000
7000
Por, le t’i hedhim një vështrim botës sonë. Ne jemi duke jetuar në një botë që është...
08:02
where religion has been hijacked. Where terrorists cite Quranic verses to justify their atrocities.
90
470000
11000
ku feja është grabitur. Ku terroristët citojnë ajete të kuranit për të justifikuar krimet e tyre.
08:13
Where instead of taking Jesus' words, "Love your enemies.
91
481000
7000
Ku në vend të përqafimit të fjalëve të Jezusit, “Duaj armiqtë e tu.
08:20
Don't judge others," we have the spectacle of Christians endlessly judging other people,
92
488000
7000
Mos gjyko të tjerët,” ne kemi një tablo të të krishterëve duke gjykuar pafund njerëzit e tjerë,
08:27
endlessly using Scripture as a way of arguing with other people,
93
495000
6000
duke përdorur vazhdimisht Shkrimin e Shenjtë si një mënyrë per t’u grindur me njerëzit,
08:33
putting other people down. Throughout the ages, religion has been used to oppress others,
94
501000
8000
pra duke i vënë të tjerët poshtë. Gjatë historisë, feja është përdorur për të sunduar të tjerët,
08:41
and this is because of human ego, human greed.
95
509000
4000
dhe kjo për shkak të egos njerëzore, lakmisë njerëzore
08:45
We have a talent as a species for messing up wonderful things.
96
513000
5000
Si specie e veçantë, ne kemi një talent të madh për të prishur gjërat e mrekullueshme.
08:50
So the traditions also insisted -- and this is an important point, I think --
97
518000
7000
Gjithashtu, traditat kanë theksuar – dhe kjo, mendoj unë, është një ide e rëndësishme,
08:57
that you could not and must not confine your compassion
98
525000
3000
- se një njeri nuk mundet dhe nuk duhet të kufizojë mëshirën
09:00
to your own group: your own nation, your own co-religionists,
99
528000
7000
vetëm për grupin e vet: kombin e vet, njerëzit e së njëjtës fe,
09:07
your own fellow countrymen. You must have what one of the Chinese sages called "jian ai":
100
535000
5000
bashkëkombësit e tij. Duhet të zotërosh diçka që një i urtë kinez e quajti “xhijan ai”:
09:12
concern for everybody. Love your enemies. Honor the stranger.
101
540000
6000
shqetësim për këdo. “Duaji armiqtë e tu! Ndero të huajt!
09:18
We formed you, says the Quran, into tribes and nations so that you may know one another.
102
546000
6000
Ne ju krijuam, - thotë Kurani, - në fise dhe kombe, në mënyrë që të njihni njëri – tjetrin.”
09:24
And this, again -- this universal outreach -- is getting subdued in the strident use of religion --
103
552000
10000
Sërish, kjo thirrje e përbotshme, po zbehet nga një
09:34
abuse of religion -- for nefarious gains.
104
562000
6000
propagandë çjerrëse e feve për përfitime të mbrapshta.
09:40
Now, I've lost count of the number of taxi drivers who,
105
568000
4000
Tani, nuk jam më në gjendje t’i numëroj se sa herë taksistët,
09:44
when I say to them what I do for a living, inform me that religion
106
572000
5000
kur u them se me çfarë merrem, më thonë se feja
09:49
has been the cause of all the major world wars in history. Wrong.
107
577000
4000
është arsyeja e të gjitha luftrave të rëndësishme botërore. Gabim!
09:53
The causes of our present woes are political.
108
581000
5000
Shkaku i brengave të sotme është politika.
09:58
But, make no mistake about it, religion is a kind of fault line,
109
586000
6000
Por, s’ka dyshim se, feja është si një e çarë
10:09
and when a conflict gets ingrained in a region, religion can get sucked in
110
597000
4000
dhe kur konflikti hedh rrënjë në fe, ajo përfshihet nga konflikti
10:13
and become part of the problem. Our modernity has been exceedingly violent.
111
601000
5000
dhe bëhet pjesë e problemit. Historia moderne është bërë gjithnjë e më e dhunshme.
10:18
Between 1914 and 1945, 70 million people died in Europe alone as a result of armed conflict.
112
606000
10000
Mes viteve 1914 - 1945, vetëm në Europë humbën jetën 70 miljonë njerëz, si pasojë e konfliktit të armatosur.
10:28
And so many of our institutions, even football, which used to be a pleasant pastime,
113
616000
9000
Po kështu edhe shumë prej institucioneve tona. Bile edhe futbolli, që ka qënë një argëtim i këndshëm,
10:37
now causes riots where people even die.
114
625000
5000
tani shkakton trazira ku edhe vdesin njerëz.
10:42
And it's not surprising that religion, too, has been affected by this violent ethos.
115
630000
7000
Nuk është e çuditshme që feja, gjithashtu, është prekur nga kjo filozofi e dhunshme.
10:49
There's also a great deal, I think, of religious illiteracy around.
116
637000
6000
Besoj gjithashtu se, ka një analfabetizëm të madh fetar në botë.
10:57
People seem to think, now equate religious faith with believing things.
117
645000
5000
Njerëzit tani tentojnë të barazojnë fenë me besimin në diçka,
11:02
As though that -- we call religious people often believers,
118
650000
5000
sikurse ne, që shpesh i quajmë njerëzit fetar si besimtarë,
11:07
as though that were the main thing that they do. And very often, secondary goals
119
655000
7000
sikur kjo të ishte gjëja kryesore me të cilën ata merren. Dhe shpesh, qëllimet dytësore
11:14
get pushed into the first place, in place of compassion and the Golden Rule.
120
662000
6000
kalojnë në vend të parë, duke spostuar mëshirën dhe Rregullin e Artë.
11:20
Because the Golden Rule is difficult. I sometimes -- when I'm speaking to
121
668000
6000
Sepse Rregulli i Artë është i vështirë. Ndonjëherë – kur jam duke folur përpara
11:26
congregations about compassion, I sometimes see
122
674000
4000
kongregacioneve për mëshirën, tek disa fytyra vë re
11:30
a mutinous expression crossing some of their faces because
123
678000
7000
një shprehje kokëfortësie, sepse
11:37
a lot of religious people prefer to be right, rather than compassionate. (Laughter)
124
685000
6000
një pjesë e madhe e njerëzve parapëlqejnë më shumë të kenë të drejtë, sesa të jenë të dhembshur. (Qeshje)
11:43
Now -- but that's not the whole story.
125
691000
4000
Por kjo nuk është e tërë historia!
11:47
Since September the 11th, when my work on Islam suddenly propelled me
126
695000
6000
Që prej 11 shtatorit, kur puna ime mbi islamin papritur më shtyu
11:53
into public life, in a way that I'd never imagined, I've been able to sort of go all over the world,
127
701000
7000
në jetën publike, në një mënyrë që kurrë nuk e kisha menduar, më është mundësuar të shkoj kudo në botë,
12:00
and finding, everywhere I go, a yearning for change.
128
708000
6000
dhe kudo që kam vajtur, kam gjetur një dëshirë të zjarrtë për ndryshim.
12:06
I've just come back from Pakistan, where literally thousands of people came to my lectures,
129
714000
8000
Sapo jam kthyer nga Pakistani, ku pa ekzagjerim mijra vetë ishin të pranishëm në leksionet e mia,
12:14
because they were yearning, first of all, to hear a friendly Western voice.
130
722000
4000
pasi kishin një dëshirë të zjarrtë, së pari, për të dëgjuar një zë miqësor nga Perëndimi.
12:18
And especially the young people were coming. And were asking me --
131
726000
7000
Dhe erdhën veçanërisht të rinjtë. Dhe më pyesnin –
12:25
the young people were saying, "What can we do? What can we do to change things?"
132
733000
5000
të rinjtë më pyesnin, “çfarë mund të bëjmë? Çfarë mund të bëjmë për të ndryshuar këtë situatë?
12:30
And my hosts in Pakistan said, "Look, don't be too polite to us.
133
738000
7000
Dhe mikpritësit e mi në Pakistan më thanë, “Shiko, mos u trego shumë e butë me ne.
12:37
Tell us where we're going wrong. Let's talk together about where religion is failing."
134
745000
6000
Na thuaj ku jemi duke gabuar. Le të shkëmbejmë mendime për të gjetur se ku po dështon feja.”
12:43
Because it seems to me that with -- our current situation is so serious
135
751000
7000
Mua më duket se, situata jonë e tanishme është shumë serioze, aq,
12:50
at the moment that any ideology that doesn't promote a sense of global understanding
136
758000
9000
sa çdo ideologji që nuk promovon një mirëkuptim botëror
12:59
and global appreciation of each other is failing the test of the time.
137
767000
6000
dhe një vlerësim të përgjithshëm të njëri - tjetrit, është duke dështuar testin e kohës.
13:05
And religion, with its wide following ... Here in the United States,
138
773000
6000
Dhe feja, me numërin e madh të ithtarëve… këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës,
13:11
people may be being religious in a different way, as a report has just shown --
139
779000
6000
mund të jenë fetar në një mënyrë të veçantë, siç sapo ka treguar një studim –
13:17
but they still want to be religious. It's only Western Europe that has retained its secularism,
140
785000
8000
por prapë, ata duan të jenë fetarë. Vetëm Europa Perëndimore ka ruajtur laicizmin e vet,
13:25
which is now beginning to look rather endearingly old-fashioned.
141
793000
3000
i cili tanimë ka filluar të duket gjithënjë e më shumë si i dalë mode.
13:28
But people want to be religious, and religion should be made
142
796000
7000
Por njerëzit duan të jenë fetarë, dhe feja duhet të bëhet
13:35
to be a force for harmony in the world, which it can and should be --
143
803000
5000
një forcë për të përhapur harmoninë në botë, gjë që është e arritshme dhe duhet bërë
13:40
because of the Golden Rule.
144
808000
3000
– duke ndjekur Rregullin e Artë.
13:43
"Do not do to others what you would not have them do to you":
145
811000
4000
“Mos u bëj të tjerëve atë që nuk do të ta bëjnë ty”:
13:47
an ethos that should now be applied globally.
146
815000
3000
një filozofi që duhet zbatuar botërisht.
13:50
We should not treat other nations as we would not wish to be treated ourselves.
147
818000
7000
Nuk duhet t’i trajtojmë kombet e tjera ashtu si nuk do të donim të na trajtonin ne.
13:57
And these -- whatever our wretched beliefs -- is a religious matter, it's a spiritual matter.
148
825000
8000
Dhe kjo – çfarëdo qofshin besimet tona të mjeruara – është çështje fetare, është çështje shpirtërore.
14:05
It's a profound moral matter that engages and should engage us all.
149
833000
5000
Është çështje e thellë morale, e cila na përket dhe duhet të na përkasë të gjithëve.
14:10
And as I say, there is a hunger for change out there.
150
838000
4000
Dhe ndërkohë që them se ka një uri për ndryshim në botë,
14:14
Here in the United States, I think you see it in this election campaign: a longing for change.
151
842000
6000
këtu, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, mendoj se e shihni këtë gjë në këtë fushatë elektorale ka një përgjërim për ndryshim.
14:20
And people in churches all over and mosques all over this continent after September the 11th,
152
848000
10000
Dhe njerëzit kudo, nëpër kisha, xhamija, nëpër këtë kontinent, pas 11 shtatorit,
14:30
coming together locally to create networks of understanding.
153
858000
6000
janë përpjekur për t’u afruar në shkallë locale e për të krijuar rrjete mirëkuptimi.
14:36
With the mosque, with the synagogue, saying, "We must start to speak to one another."
154
864000
5000
Në xhami, në sinagoga, duke thënë “Duhet të fillojmë të bisedojmë me njëri tjetrin”,
14:41
I think it's time that we moved beyond the idea of toleration and move toward appreciation of the other.
155
869000
11000
mendoj se ka ardhur koha të shohim më tej se thjeshtë tolerancë, dhe të lëvizim drejt vlerësimit të tjetrit.
14:52
I'd -- there's one story I'd just like to mention.
156
880000
5000
Unë kam…është një tregim që dua ta përmënd.
14:57
This comes from "The Iliad." But it tells you what this spirituality should be.
157
885000
6000
Vjen nga Iliada. Por, ai të tregon se si duhet të jetë jeta shpirtërore.
15:03
You know the story of "The Iliad," the 10-year war between Greece and Troy.
158
891000
5000
E kam fjalën për Iliadën, historinë e luftës 10- vjeçare midis Greqisë dhe Trojës.
15:08
In one incident, Achilles, the famous warrior of Greece, takes his troops out of the war,
159
896000
5000
Në një incident, Akili, luftëtari i famshëm grek, i tërheq trupat e tij nga lufta,
15:13
and the whole war effort suffers. And in the course of the ensuing muddle,
160
901000
6000
dhe të gjitha përpjekjet e luftës vuajnë. Dhe gjatë pështjellimit në vijim,
15:19
his beloved friend, Patroclus, is killed -- and killed in single combat
161
907000
6000
shoku i tij i dashur, Patrokli, vritet – dhe vritet në një dyluftim
15:25
by one of the Trojan princes, Hector. And Achilles goes mad with grief and rage and revenge,
162
913000
5000
nga një princ i Trojës, Hektori. Akili çmendet nga hidhërimi e tërbimi,
15:30
and he mutilates the body. He kills Hector, he mutilates his body
163
918000
9000
dhe gjymton trupin e vet. Ai vret Hektorin, ja gjymton trupin
15:40
and then he refuses to give the body back for burial to the family,
164
928000
4000
dhe refuzon t’ia japë familjes për varrim.
15:44
which means that, in Greek ethos, Hector's soul will wander eternally, lost.
165
932000
7000
Kështu, sipas filozofisë greke, shpirti i Hektorit do të endej përjetësisht, i humbur.
15:51
And then one night, Priam, king of Troy, an old man,
166
939000
4000
Pastaj, një natë, Priami, mbreti plak i Trojës,
15:55
comes into the Greek camp incognito, makes his way to Achilles' tent
167
943000
5000
shkon fshehurazi në kampin grek, tek çadra e Akilit
16:00
to ask for the body of his son.
168
948000
3000
për të kërkuar trupin e të birit.
16:03
And everybody is shocked when the old man takes off his head covering and shows himself.
169
951000
7000
Të gjithë shokohen kur burri plak zbulon kokën dhe e njohin se cili është.
16:10
And Achilles looks at him and thinks of his father. And he starts to weep.
170
958000
6000
Akili, sheh atë dhe i kujtohet i jati. Ai fillon të qajë me dënesë.
16:18
And Priam looks at the man who has murdered so many of his sons,
171
966000
4000
Priami shikon njeriun që ka vrarë shumë nga djemtë e tij,
16:22
and he, too, starts to weep. And the sound of their weeping filled the house.
172
970000
5000
dhe ai, gjithashtu, fillon të qajë me dënesë. Dhe vajtimet e tyre tundën vendin.
16:27
The Greeks believed that weeping together created a bond between people.
173
975000
5000
Grekët besonin se, të qarit së bashku krijonte një lidhje midis njerëzve.
16:32
And then Achilles takes the body of Hector, he hands it very tenderly to the father,
174
980000
8000
Atëherë Akili merr trupin e Hektorit dhe ja dorëzon me shumë kujdes të atit,
16:40
and the two men look at each other, and see each other as divine.
175
988000
4000
dhe të dy burrat vështrojnë njëri - tjetrin dhe e shohin njëri – tjetrin si hyjni.
16:45
That is the ethos found, too, in all the religions.
176
993000
6000
Kjo është gjithashtu filozofija e shumë feve.
16:53
It's what is meant by overcoming the horror that we feel when we are under threat of our enemies,
177
1001000
6000
Kjo është ajo që nënkupton kapërcimin e tmerrit që ne ndiejmë kur jemi nën kërcënimin e armiqëve tanë,
16:59
and beginning to appreciate the other.
178
1007000
3000
dhe fillojmë të vlerësojmë njëri-tjetrin.
17:02
It's of great importance that the word for "holy" in Hebrew, applied to God, is "Kadosh": separate, other.
179
1010000
9000
Është shumë i rëndësishëm fakti që përkthimi i fjalës “i shenjtë” në hebraisht, kur flitet për Zotin, është “Kadosh”: që do të thotë i veçantë, tjetri, i ndryshëm.
17:11
And it is often, perhaps, the very otherness of our enemies which can
180
1019000
6000
Dhe ndodh shpesh që, ndoshta veçantia e armiqëve tanë
17:17
give us intimations of that utterly mysterious transcendence which is God.
181
1025000
5000
aludon drejt diçkaje tepër misterioze dhe të jashtëzakonshme, që është Zoti.
17:23
And now, here's my wish:
182
1031000
3000
Dhe tani, dëshira ime është kjo:
17:26
I wish that you would help with the creation,
183
1034000
6000
dëshiroj që ju të ndihmoni në krijimin,
17:32
launch and propagation of a Charter for Compassion,
184
1040000
6000
ndërmarrjen dhe përhapjen e Kartës së Mëshirës,
17:38
crafted by a group of inspirational thinkers from
185
1046000
6000
hartuar nga një grup mendimtarësh,
17:44
the three Abrahamic traditions of Judaism, Christianity and Islam,
186
1052000
4000
frymëzuar nga tri traditat abrahamike: të judaizmit, krishterimit e islamit,
17:48
and based on the fundamental principle of the Golden Rule.
187
1056000
5000
bazuar mbi parimet themelore të Rregullit të Artë.
17:53
We need to create a movement among all these people that I meet in my travels --
188
1061000
8000
Ne duhet të krijojmë një lëvizje midis gjithë atyre njerëzve që unë takoj gjatë udhëtimeve –
18:01
you probably meet, too -- who want to join up, in some way,
189
1069000
4000
të cilët dhe ju gjithashtu ndoshta i takoni – që duan, në një farë mënyre të na bashkohen,
18:05
and reclaim their faith, which they feel, as I say, has been hijacked.
190
1073000
5000
dhe të rivendosin besimin e tyre, që siç them unë, u është rrëmbyer.
18:10
We need to empower people to remember the compassionate ethos,
191
1078000
6000
Ne duhet t’u japim forcë njerëzve, t’u kujtojmë filozofinë e mëshirës
18:16
and to give guidelines. This Charter would not be a massive document.
192
1084000
4000
dhe t’u japim udhëzime. Kjo Kartë nuk do të jetë një dokument voluminoz.
18:20
I'd like to see it -- to give guidelines as to how to interpret the Scriptures,
193
1088000
8000
Do të doja të shihja, që të jepte udhëzime për interpretimin e Shkrimeve të Shenjta,
18:28
these texts that are being abused. Remember what the rabbis and what Augustine
194
1096000
6000
në ato pjesë me të cilat është abuzuar. Kujtoni çfarë kanë thënë Rabini dhe Shën Agustini,
18:34
said about how Scripture should be governed by the principle of charity.
195
1102000
3000
sesi Shkrimet e Shenjta duhet të udhëhiqen nga parimet e bamirësisë.
18:37
Let's get back to that. And the idea, too, of Jews, Christians and Muslims --
196
1105000
6000
Le t’i kthehemi asaj. Dhe gjithashtu, idesë së hebrenjve, krishterëve dhe myslimanëve –
18:43
these traditions now so often at loggerheads -- working together to
197
1111000
5000
që këto tradita, që tani shpesh janë në mosmarrëvshje – të punojmë së bashku për
18:48
create a document which we hope will be signed by a thousand, at least,
198
1116000
7000
t’i përfshirë në një dokument, që ne shpresojmë të nënshkruhet nga mijra, ose të paktën,
18:55
of major religious leaders from all the traditions of the world.
199
1123000
4000
shumica e udhëheqësëve fetarë nga të gjitha fetë e botës.
18:59
And you are the people. I'm just a solitary scholar.
200
1127000
4000
Dhe ju jeni njerëzit. Unë s’jam veçse një një studjuese e vetmuar.
19:03
Despite the idea that I love a good time, which I was rather amazed to see coming up on me
201
1131000
6000
Përveç idesë, që dëshiroj t’ua përcjell sa më mirë, se u habita se si më ndodhi mua –
19:09
-- I actually spend a great deal of time alone, studying, and I'm not very --
202
1137000
6000
kam kaluar një kohë të mirë vetëm, duke studjuar, dhe unë nuk jam shumë,
19:15
you're the people with media knowledge to explain to me how we can get this to everybody,
203
1143000
7000
jam vetëm një – ju jeni njerëzit që njihni median për të më treguar se si mund ta shpërndajmë këtë ide tek çdo njëri
19:22
everybody on the planet. I've had some preliminary talks,
204
1150000
4000
tek çdo njeri në këtë planet. Unë kam zhvilluar disa biseda paraprake.
19:26
and Archbishop Desmond Tutu, for example,
205
1154000
3000
Kështu p.sh Arkibishopi Desmond Tutu,
19:29
is very happy to give his name to this, as is Imam Feisal Rauf, the Imam in New York City.
206
1157000
10000
është tepër i lumtur ta nënshkruajë këtë gjë, siç është i lumtur edhe Imami Feisal Rauf, i qytetit të Nju Jorkut.
19:39
Also, I would be working with the Alliance of Civilizations at the United Nations.
207
1167000
8000
Gjithashtu, unë do të punoj me Lidhjen e Qytetërimeve të Organizatës së Kombeve të Bashkuara,
19:47
I was part of that United Nations initiative called the Alliance of Civilizations,
208
1175000
8000
Unë isha pjesë e incjativës së Kombeve të Bashkuara të quajtur Lidhja e Qytetërimeve
19:55
which was asked by Kofi Annan to diagnose the causes of extremism,
209
1183000
6000
së cilës i është kërkuar nga Kofi Anan të përcaktojë shkaqet e ekstremizmit
20:01
and to give practical guidelines to member states about how to avoid the escalation of further extremism.
210
1189000
9000
dhe t’u japë udhëzime praktike shteteve anëtare për shmangien e përshkallëzimit të ekstremizmit.
20:10
And the Alliance has told me that they are very happy to work with it.
211
1198000
4000
Dhe Lidhja më ka theksuar se është shumë e lumtur të punojë për këtë gjë.
20:14
The importance of this is that this is -- I can see some of you starting to look worried,
212
1202000
6000
Rëndësia e kësaj qëndron në atë se kjo është (e shoh që disa nga ju dukeni të shqetësuar,
20:20
because you think it's a slow and cumbersome body --
213
1208000
3000
pasi mendoni se është një organizëm i ngadaltë dhe i rëndë)
20:23
but what the United Nations can do is give us some neutrality,
214
1211000
3000
por është Organizata e Kombeve të Bashkuara që mund të na ofrojë neutralitet,
20:26
so that this isn't seen as a Western or a Christian initiative, but that it's coming,
215
1214000
6000
që nisma mos të shihet si një nismë e Perëndimit ose e të krishterëve, por që vjen,
20:32
as it were, from the United Nations, from the world --
216
1220000
3000
ashtu siç është në fakt, nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, nga bota –
20:35
who would help with the sort of bureaucracy of this.
217
1223000
6000
– që do të na ndihmonte me një burokraci si kjo.
20:41
And so I do urge you to join me in making -- in this charter --
218
1229000
6000
Pra, ju bëj thirrje të bashkoheni me mua – me këtë Kartë –
20:47
to building this charter, launching it and propagating it so that it becomes --
219
1235000
8000
të ndërtojmë këtë Kartë, ta nisim dhe ta shpërndajmë.
20:55
I'd like to see it in every college, every church, every mosque, every synagogue in the world,
220
1243000
9000
Do doja ta shihja Atë në çdo kolegj, në çdo kishë, çdo xhami, çdo sinagogë në botë,
21:04
so that people can look at their tradition, reclaim it, and make religion a source of peace in the world,
221
1252000
9000
që njërëzit të mund të shohin traditën e tyre, ta rivendosin, dhe ta bëjnë fenë burim të paqes në botë,
21:13
which it can and should be. Thank you very much. (Applause)
222
1261000
5000
gjë që mund dhe duhet të bëhet! Ju falenderoj shumë! (Duartrokitje)
Reviewed by Liridon Shala
ABOUT THE SPEAKER
Karen Armstrong - Religious scholarKaren Armstrong -- winner of the 2008 TED Prize -- is a provocative, original thinker on the role of religion in the modern world.
Why you should listen
Religious thinker Karen Armstrong has written more than 20 books on faith and the major religions, studying what Islam, Judaism and Christianity have in common, and how our faiths shaped world history and drive current events.
A former nun, Armstrong has written two books about this experience: Through the Narrow Gate, about her seven years in the convent, and The Spiral Staircase, about her subsequent spiritual awakening, when she developed her iconoclastic take on the major monotheistic religions -- and on the strains of fundamentalism common to all. She is a powerful voice for ecumenical understanding.
Armstrong's 2008 TED Prize wish asked the world to help her create the Charter for Compassion, a document based on the Golden Rule: that we should treat others how we would want to be treated. In fall 2008, the first draft of the charter was written by the world, via a multilingual website that allowed all to comment. In February 2009, the words were given to the Council of Conscience, a gathering of religious leaders and thinkers, who crafted the final document based on global input. The Charter was officially launched in November 2009. It has been signed by notable world leaders including Pope Benedict XVI, the Dalai Lama, Desmond Tutu, Deepak Chopra and Muhammad Ali. The Charter has led to the creation of the Charter for Compassion International (CCI) organization, the Compassionate Communities campaign, and Global Compassion Council -- a group of leaders continuing the movement around the the world.
Karen Armstrong | Speaker | TED.com