TED2010
William Li: Can we eat to starve cancer?
William Li: A mund ta mbysim urie kancerin duke ngrënë?
Filmed:
Readability: 5.2
5,284,275 views
William Li prezanton një mënyrë të re të të menduarit mbi trajtimin e kancerit: angiogjenezën, shënjestrimin e enëve të gjakut të cilat ushqejnë tumorin. Hapi i pare thelbësor (dhe më i miri): Duke ngrënë ushqime kancer-luftuese të cilat e mundin kancerin në lojën e nisur nga ai vetë.
William Li - Cancer researcher
William Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting. Full bio
William Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:17
Good afternoon.
0
2000
2000
Mirëdita,
00:19
There's a medical revolution happening all around us,
1
4000
3000
Një revolucion mjekësor është duke ndodhur përreth nesh,
00:22
and it's one that's going to help us conquer
2
7000
2000
dhe ky revolucion do të na ndihmoj t'i mposhtim
00:24
some of society's most dreaded conditions,
3
9000
2000
disa prej sëmundjeve më të frikshme të shoqërisë,
00:26
including cancer.
4
11000
2000
përfshirë kancerin.
00:28
The revolution is called angiogenesis,
5
13000
3000
Ky revolucion quhet angiogjeneza,
00:31
and it's based on the process
6
16000
2000
dhe bazohet në proceset të cilat trupi
00:33
that our bodies use to grow blood vessels.
7
18000
3000
ynë i përdorë për zhvillimin e enëve(të reja) të gjakut
00:36
So why should we care about blood vessels?
8
21000
2000
Shtrohet pyetja-"perse duhet ne të interesohemi për enët e gjakut?"
00:38
Well, the human body is literally packed with them:
9
23000
3000
Epo, trupi ynë në të vërtetë është i paketuar me to:
00:41
60,000 miles worth in a typical adult.
10
26000
3000
96.000 km enë të gjakut gjenden në një të rritur tipik.
00:44
End to end, that would form a line
11
29000
2000
Nga njëri skaj në tjetrin, do formohej një litar
00:46
that would circle the earth twice.
12
31000
3000
që do t'i sillej Tokës dy herë.
00:49
The smallest blood vessels are called capillaries;
13
34000
3000
Enët më të vogla të gjakut quhen kapilarë.
00:52
we've got 19 billion of them in our bodies.
14
37000
3000
ne kemi 19 miliardë kapilarë në trupin tonë.
00:55
And these are the vessels of life, and,
15
40000
3000
Dhe këto janë ENËT E JETËS, dhe
00:58
as I'll show you,
16
43000
2000
siç do të iu prezantoj,
01:00
they can also be the vessels of death.
17
45000
3000
ato mund të jenë edhe ENËT E VDEKJES.
01:03
Now the remarkable thing about blood vessels
18
48000
2000
Një karakteristikë e veçantë e enëve të gjakut
01:05
is that they have this ability
19
50000
2000
është se ato kanë aftësinë
01:07
to adapt to whatever environment they're growing in.
20
52000
2000
të adaptohen në çfarëdo ambienti ku rriten.
01:09
For example, in the liver they form channels
21
54000
2000
Për shembull, në mëlçi formojnë kanale
01:11
to detoxify the blood;
22
56000
2000
për detoksifikimin e gjakut;
01:13
in the lung they line air sacs for gas exchange;
23
58000
3000
në mushkëri mbështjellin alveolet për shkëmbimin e gazrave;
01:16
in muscle they corkscrew so that muscles can contract
24
61000
2000
në muskuj përdridhen ashtu që muskujt mund të kontrahohen
01:18
without cutting off circulation;
25
63000
3000
pa e ndërprerë qarkullimin e gjakut;
01:21
and in nerves they course along like power lines,
26
66000
2000
dhe në nerva shtrihen përgjatë si tela elektrik,
01:23
keeping those nerves alive.
27
68000
2000
duke mbajtur nervat të gjallë.
01:25
We get most of these blood vessels
28
70000
2000
Shumica e enëve të gjakut krijohen
01:27
when we're actually still in the womb,
29
72000
2000
gjersa jemi ende në mitër,
01:29
And what that means is that as adults,
30
74000
3000
E kjo do të thotë se tek të rriturit,
01:32
blood vessels don't normally grow.
31
77000
2000
enët e gjakut normalisht nuk rriten.
01:34
Except in a few special circumstances:
32
79000
3000
Përveç në disa rrethana speciale!
01:38
In women, blood vessels grow every month
33
83000
2000
Te gratë, enët e gjakut rriten çdo muaj
01:40
to build the lining of the uterus;
34
85000
2000
për të ndërtuar shtresën e brendshme të mitrës;
01:42
during pregnancy, they form the placenta,
35
87000
2000
gjatë shtatzënisë, ato formojnë placentën,
01:44
which connects mom and baby.
36
89000
3000
e cila lidh nënën me frytin.
01:47
And after injury, blood vessels
37
92000
2000
Gjithashtu pas lëndimit, enët e gjakut
01:49
actually have to grow under the scab
38
94000
2000
në fakt rriten nën koren e plagës
01:51
in order to heal a wound.
39
96000
2000
me qëllim të shërimit të plagës.
01:53
And this is actually what it looks like,
40
98000
2000
Dhe kjo është në fakt se si duket,
01:55
hundreds of blood vessels
41
100000
2000
qindra enë të gjakut
01:57
all growing toward the center of the wound.
42
102000
2000
të gjitha duke u rritur drejt qendrës së plagës
01:59
So the body has the ability to regulate
43
104000
3000
Pra, trupi ka aftësinë për të rregulluar
02:02
the amount of blood vessels that are present at any given time.
44
107000
3000
sasinë e enëve të gjakut që janë prezente në një moment kohor.
02:05
It does this through an elaborate
45
110000
2000
E kryen këtë përmes një sistemi elaborues
02:07
and elegant system of checks and balances,
46
112000
2000
dhe elegant të kontrollës dhe baraspeshës,
02:09
stimulators and inhibitors of angiogenesis,
47
114000
3000
stimuluesve dhe inhibuesve të angiogjenezës,
02:12
such that, when we need a brief burst of blood vessels,
48
117000
3000
ashtu që, kur na duhet shpejt një sasi e enëve të gjakut,
02:15
the body can do this by releasing stimulators,
49
120000
3000
trupi e realizon këtë duke liruar stimulatorët,
02:18
proteins called angiogenic factors
50
123000
2000
proteinat e quajtura faktorët angiogjenik
02:20
that act as natural fertilizer
51
125000
2000
që veprojnë si fertilizues natyral
02:22
and stimulate new blood vessels to sprout.
52
127000
2000
dhe stimulojnë enët e gjakut të lëshojnë degë.
02:24
And when those excess vessels are no longer needed,
53
129000
2000
Dhe kur këto enë tepricë nuk na duhen më,
02:26
the body prunes them back to baseline
54
131000
3000
trupi i krasit ato në nivel të normales
02:29
using naturally occurring inhibitors of angiogenesis.
55
134000
3000
duke përdorur inhibitorët natyral të angiogjenezës.
02:33
Now there are other situations where we start beneath the baseline
56
138000
2000
Tash, ka situata kur fillojmë nën nivelin normal
02:35
and we need to grow more blood vessels just to get back to normal levels --
57
140000
3000
dhe duhet të krijojmë enë të reja për të arritur në nivel normal--
02:38
for example, after an injury --
58
143000
2000
për shembull, pas lëndimit--
02:40
and a body can do that too,
59
145000
2000
dhe trupi mund ta bëj këtë gjithashtu,
02:42
but only to that normal level,
60
147000
2000
por vetëm deri në nivelin normal,
02:44
that set point.
61
149000
2000
te pika e caktuar.
02:46
But what we now know is that for a number of diseases,
62
151000
3000
Po ajo çka dimë tash, është se për një numër sëmundjesh,
02:49
there are defects in the system
63
154000
2000
ka defekte në sistem
02:51
where the body can't prune back extra blood vessels
64
156000
3000
ku trupi nuk mund ti krasit enët e gjakut tepricë
02:54
or can't grow enough new ones
65
159000
2000
ose nuk mund të krijoj të reja
02:56
in the right place at the right time.
66
161000
2000
në vendin e duhur, në kohën e duhur.
02:58
And in these situations, angiogenesis
67
163000
2000
Dhe në këso situata, angiogjeneza
03:00
is out of balance.
68
165000
2000
është jashtë balancit.
03:02
And when angiogenesis is out of balance,
69
167000
2000
Dhe kur angiogjeneza është jashtë balancit,
03:04
a myriad of diseases result.
70
169000
2000
një miriadë e sëmundjeve rezultojnë.
03:06
For example, insufficient angiogenesis --
71
171000
2000
Për shembull, angiogjeneza e pamjaftueshme--
03:08
not enough blood vessels --
72
173000
2000
pra nuk ka enë gjaku mjaftueshëm--
03:10
leads to wounds that don't heal, heart attacks,
73
175000
3000
shpie tek plagët të cilat nuk shërohen, ataqet në zemër,
03:13
legs without circulation, death from stroke,
74
178000
2000
këmbët pa qarkullim, vdekja nga sulmi në tru,
03:15
nerve damage.
75
180000
2000
dëmtimet nervore.
03:17
And on the other end, excessive angiogenesis --
76
182000
2000
Kurse në anën tjetër, edhe angiogjeneza e tepërt--
03:19
too many blood vessels -- drives disease,
77
184000
3000
shumë enë gjaku--nxit sëmundje,
03:22
and we see this in cancer, blindness,
78
187000
2000
dhe këtë e shohim te kanceri, verbërimi,
03:24
arthritis, obesity,
79
189000
2000
artriti, obeziteti,
03:26
Alzheimer's disease.
80
191000
2000
sëmundja e Alz'heimer.
03:28
In total, there are more than 70 major diseases
81
193000
3000
Në total, janë mbi 70 sëmundje të rënda
03:31
affecting more than a billion people worldwide,
82
196000
3000
që prekin më shumë se një miliardë njerëz në botë
03:34
that all look on the surface to be different from one another,
83
199000
2000
të cilat sipërfaqësisht duken të jenë të ndryshme nga njëra-tjetra,
03:36
but all actually share
84
201000
2000
por që në fakt ndajnë
03:38
abnormal angiogenesis
85
203000
2000
angiogjenezën anormale
03:40
as their common denominator.
86
205000
2000
si emërues të përbashkët
03:42
And this realization is allowing us
87
207000
2000
Dhe ky përfundim na mundëson neve
03:44
to reconceptualize
88
209000
2000
të rikonceptojmë
03:46
the way that we actually approach these diseases
89
211000
2000
mënyrën se si iu qasemi këtyre sëmundjeve
03:48
by controlling angiogenesis.
90
213000
3000
duke kontrolluar angiogjenezën.
03:51
Now I'm going to focus on cancer
91
216000
2000
Tash do të fokusohem tek kanceri
03:53
because angiogenesis is a hallmark of cancer,
92
218000
3000
sepse angiogjeneza është hallkë e kancerit,
03:56
every type of cancer.
93
221000
2000
çdo tipi të kancerit
03:58
So here we go.
94
223000
2000
Pra ja ku jemi.
04:00
This is a tumor: dark, gray, ominous mass
95
225000
2000
Ky është një tumor: masë ogurzezë, e errët, ngjyrë gri,
04:02
growing inside a brain.
96
227000
2000
duke u rritur brenda trurit.
04:04
And under the microscope, you can see
97
229000
2000
Dhe nën mikroskop, mund të shihni
04:06
hundreds of these brown staining blood vessels,
98
231000
2000
me qindra të këtyre enëve të gjakut të ngjyrosura ngjyrë kafe,
04:08
capillaries that are feeding cancer cells,
99
233000
2000
kapilarë që janë duke i ushqyer qelizat kanceroze,
04:10
bringing oxygen and nutrients.
100
235000
3000
duke iu dërguar oksigjen dhe ushqim.
04:13
But cancers don't start out like this.
101
238000
2000
Mirëpo, kancerët nuk fillojnë kështu.
04:15
And, in fact, cancers don't start out
102
240000
2000
Dhe, në fakt kancerët nuk fillojnë
04:17
with a blood supply.
103
242000
2000
me furnizim me gjak.
04:19
They start out as small, microscopic nests of cells
104
244000
3000
Ata fillojnë si një fole qelizash të vogla mikroskopike
04:22
that can only grow to
105
247000
2000
të cilat mund të rriten vetëm deri
04:24
one half a cubic millimeter in size;
106
249000
3000
gjysmë milimetri kub në madhësi;
04:27
that's the tip of a ballpoint pen.
107
252000
2000
kjo është sa maja e lapsit.
04:29
Then they can't get any larger because they don't have a blood supply,
108
254000
2000
Pastaj ato nuk mund të rriten më shumë ngase nuk kanë furnizim me gjak,
04:31
so they don't have enough oxygen or nutrients.
109
256000
3000
ashtuqë nuk kanë oksigjen dhe ushqim të mjaftueshëm.
04:34
In fact, we're probably forming these
110
259000
2000
Në fakt, me gjasë ne formojmë këso
04:36
microscopic cancers all the time in our body.
111
261000
3000
kancere mikroskopike në trupin tonë gjatë gjithë kohës.
04:40
Autopsy studies from people who died in car accidents
112
265000
3000
Studimet e autopsisë së njerëzve që kanë vdekur në aksidentet automobilistike
04:43
have shown that about 40 percent of women
113
268000
3000
kanë treguar se 40% e femrave
04:46
between the ages of 40 and 50
114
271000
2000
në mes moshës 40 dhe 50 vjeçare
04:48
actually have microscopic
115
273000
2000
në fakt kanë kancere mikroskopike
04:50
cancers in their breasts,
116
275000
2000
në gjinjtë e tyre,
04:52
about 50 percent of men in their 50s and 60s
117
277000
2000
rreth 50% e meshkujve në të 50-tat dhe 60-tat
04:54
have microscopic prostate cancers,
118
279000
3000
kanë kancere mikroskopike të prostatës
04:57
and virtually 100 percent of us,
119
282000
2000
dhe virtualisht krejt ne,
04:59
by the time we reach our 70s,
120
284000
2000
në kohën kur të arrijmë të 70-tat,
05:01
will have microscopic cancers growing in our thyroid.
121
286000
3000
do të kemi kancere mikroskopike duke u rritur në gjëndrën tiroide.
05:04
Yet, without a blood supply,
122
289000
2000
Mirëpo, pa furnizim me gjak,
05:06
most of these cancers
123
291000
2000
shumica e këtyre kancereve
05:08
will never become dangerous.
124
293000
2000
asnjëherë nuk do të bëhen të rrezikshëm.
05:10
Dr. Judah Folkman, who was my mentor
125
295000
2000
Dr. Judah Folkman, e cila ishte mentorja ime
05:12
and who was the pioneer of the angiogenesis field,
126
297000
3000
dhe e cila ishte pioniere në fushën e angiogjenezës
05:15
once called this "cancer without disease."
127
300000
3000
njëherë e pat quajtur këtë "kancer pa sëmundje".
05:19
So the body's ability to balance angiogenesis,
128
304000
3000
Andaj, aftësia e trupit për të balancuar angiogjenezën,
05:22
when it's working properly,
129
307000
2000
kur funksionon në rregull
05:24
prevents blood vessels from feeding cancers.
130
309000
2000
pengon enët e gjakut për të ushqyer kancerët.
05:26
And this turns out to be
131
311000
2000
Dhe ky duket të jetë
05:28
one of our most important defense mechanisms
132
313000
3000
një prej mekanizmave mbrojtës më të rëndësishëm
05:31
against cancer.
133
316000
2000
kundër kancerit.
05:33
In fact, if you actually block angiogenesis
134
318000
2000
Në fakt, nëse ju bllokoni angiogjenezën
05:35
and prevent blood vessels from ever reaching cancer cells,
135
320000
2000
dhe pengoni enët e gjakut për mos të arritur asnjëherë tek qelizat kanceroze,
05:37
tumors simply can't grow up.
136
322000
2000
tumoret thjeshtë nuk mund të rriten.
05:39
But once angiogenesis occurs,
137
324000
2000
Mirëpo, njëherë kur angiogjeneza të ndodh,
05:41
cancers can grow exponentially.
138
326000
3000
kancerët mund të rriten eksponencialisht.
05:44
And this is actually how
139
329000
2000
Dhe kjo është në fakt mënyra se si
05:46
a cancer goes from being
140
331000
2000
një kancer kalon prej një kanceri të padëmshëm
05:48
harmless to deadly.
141
333000
2000
në një vdekjeprurës
05:50
Cancer cells mutate
142
335000
2000
Qelizat kanceroze pësojnë mutacione
05:52
and they gain the ability to release
143
337000
2000
dhe fitojnë aftësinë e lirimit të shumë
05:54
lots of those angiogenic factors, natural fertilizer,
144
339000
2000
nga këta faktorët angiogjenik, fertilizuesve natyral,
05:56
that tip the balance in favor of blood vessels
145
341000
2000
të cilët e zhvendosin balancin në favor të enëve të reja të gjakut
05:58
invading the cancer.
146
343000
2000
duke pushtuar kancerin
06:00
And once those vessels invade the cancer,
147
345000
2000
Dhe njëherë kur këto enë ta kenë pushtuar kancerin,
06:02
it can expand, it can invade local tissues.
148
347000
3000
kanceri mund të rritet, të pushtoj indet fqinje.
06:05
And the same vessels that are feeding tumors
149
350000
2000
Dhe të njëjtat enë të cilat e ushqejnë tumorin
06:07
allow cancer cells to exit into the circulation
150
352000
3000
iu mundësojnë qelizave kanceroze të kalojnë në qarkullimin e gjakut
06:10
as metastases.
151
355000
2000
dhe metastazojnë.
06:12
And, unfortunately, this late stage of cancer
152
357000
3000
Dhe fatkeqësisht, kjo fazë e vonshme e kancerit
06:15
is the one at which it's most likely
153
360000
2000
është ajo që me gjasë
06:17
to be diagnosed,
154
362000
2000
më së shpeshti diagnostifikohet,
06:19
when angiogenesis is already turned on
155
364000
2000
kur angiogjeneza veç është aktivizuar
06:21
and cancer cells are growing like wild.
156
366000
3000
dhe qelizat kanceroze janë duke u shumuar si të çmendura.
06:25
So, if angiogenesis
157
370000
2000
Andaj, nëse angiogjeneza
06:27
is a tipping point
158
372000
2000
paraqet kufirin në mes
06:29
between a harmless cancer and a harmful one,
159
374000
3000
një kanceri të padëmshëm dhe atij të dëmshëm,
06:32
then one major part of the angiogenesis revolution
160
377000
3000
atëherë, një pjesë e madhe e revolucionit të angiogjenezës
06:35
is a new approach to treating cancer
161
380000
2000
është qasja e re në trajtimin e kancerit
06:37
by cutting off the blood supply.
162
382000
3000
duke ndërprerë furnizimin me gjak.
06:40
We call this antiangiogenic therapy,
163
385000
3000
E quajmë këtë terapia antiangiogjenike,
06:43
and it's completely different from chemotherapy
164
388000
2000
dhe është në tërësi e ndryshme nga hemoterapia
06:45
because it selectively aims
165
390000
2000
sepse në mënyrë selektive ka në shënjestër
06:47
at the blood vessels that are feeding the cancers.
166
392000
3000
enët e gjakut të cilat ushqejnë kancerët.
06:50
And we can do this because
167
395000
2000
Dhe ne mund ta bëjmë këtë ngase,
06:52
tumor blood vessels are unlike normal, healthy vessels
168
397000
2000
enët tumorale të gjakut nuk janë të ngjashme me enët
06:54
we see in other places of the body:
169
399000
2000
e shëndosha, normale që i shohim gjetiu në organizëm:
06:56
They're abnormal;
170
401000
2000
Ato janë anormale:
06:58
they're very poorly constructed;
171
403000
2000
të ndërtuara shumë dobët:
07:00
and, because of that, they're highly vulnerable
172
405000
2000
dhe për shkak të kësaj, janë jashtëzakonisht
07:02
to treatments that target them.
173
407000
2000
të ndjeshme ndaj trajtimeve që i shënjestrojnë ato.
07:05
In effect, when we give cancer patients
174
410000
2000
Në fakt, kur pacientëve me kancer
07:07
antiangiogenic therapy --
175
412000
2000
iu japim terapi antiangiogjenike--
07:09
here, an experimental drug for a glioma,
176
414000
3000
këtu p.sh., një ilaç eksperimental për gliomën,
07:12
which is a type of brain tumor --
177
417000
2000
i cili është një tip i tumorit të trurit--
07:14
you can see that there are dramatic changes that occur
178
419000
3000
mund të shihni se ndodhin ndryshime dramatike
07:17
when the tumor is being starved.
179
422000
2000
kur tumori është i deprivuar nga ushqimi.
07:19
Here's a woman with a breast cancer
180
424000
2000
Këtu është një grua me kancer të gjirit
07:21
being treated with the antiangiogenic drug called Avastin,
181
426000
3000
e trajtuar me barin antiangiogjenik të quajtur Avastin,
07:24
which is FDA approved.
182
429000
2000
i aprovuar nga FDA-ja.
07:26
And you can see that the halo of blood flow
183
431000
3000
Siç mund të shihni, haloja e qarkullimit të gjakut
07:29
disappears after treatment.
184
434000
3000
zhduket pas trajtimit.
07:32
Well, I've just shown you
185
437000
2000
Pra, ju kam prezantuar
07:34
two very different types of cancer
186
439000
2000
dy raste të ndryshme të kancerit,
07:36
that both responded to antiangiogenic therapy.
187
441000
3000
të cilat kanë reaguar ndaj terapisë antiangiogjenike.
07:39
So, a few years ago, I asked myself,
188
444000
2000
Para disa vitesh, pyeta vetën:
07:41
"Can we take this one step further
189
446000
2000
"A mund ta ngrisim këtë një hap më tutje
07:43
and treat other cancers,
190
448000
2000
dhe trajtojmë edhe kancerët tjerë,
07:45
even in other species?"
191
450000
3000
qoftë edhe tek speciet tjera?"
07:49
So here is a nine year-old boxer named Milo
192
454000
2000
Epo, ja ku është një qen bokser 9-vjeçar i quajtur Majlo
07:51
who had a very aggressive tumor
193
456000
2000
i cili kishte një tumor shumë agresiv
07:53
called a malignant neurofibroma growing on his shoulder.
194
458000
3000
në krahun e tij, i quajtur neruofibroma malinje.
07:56
It invaded into his lungs.
195
461000
2000
Ky kancer përfshiu mushkëritë e tij.
07:58
His veterinarian only gave him three months to live.
196
463000
2000
Veterinari i tij i dha tre muaj jetë.
08:00
So we created a cocktail of antiangiogenic drugs
197
465000
3000
Andaj ne e trajtuam me një koktej të barërave antiangiogjenike
08:03
that could be mixed into his dog food
198
468000
2000
të cilat mund të kombinoheshin në ushqimin e tij,
08:05
as well as an antiangiogenic cream
199
470000
2000
e gjithashtu edhe si kremë antiangiogjenike
08:07
that could be applied on the surface of the tumor.
200
472000
3000
e cila mund të përdorej në sipërfaqe të tumorit.
08:10
And within a few weeks of treatment,
201
475000
2000
Dhe brenda disa javëve të trajtimit,
08:12
we were able to slow down that cancer's growth
202
477000
3000
ne arritëm të ngadalësojmë rritjen e kancerit
08:15
such that we were ultimately able to extend milo's survival
203
480000
3000
ashtuqë përfundimisht ne zgjatëm mbijetesën e tij
08:18
to six times what the veterinarian had initially predicted,
204
483000
3000
6 herë më shumë sesa kishte parashikuar veterinari i tij,
08:21
all with a very good quality of life.
205
486000
3000
dhe me një kualitet shumë të mirë të jetës.
08:24
And we subsequently treated more than 600 dogs.
206
489000
3000
Rrjedhimisht, ne trajtuam mbi 600 qenë.
08:27
We have about a 60 percent response rate
207
492000
2000
Shkalla e reagimit dhe përmirësimit të mbijetesës
08:29
and improved survival for these pets
208
494000
2000
është përafërsisht 60%
08:31
that were about to be euthanized.
209
496000
3000
që ishin në proces të eutanazisë (vrasje nga mëshira).
08:34
So let me show you a couple of
210
499000
2000
Andaj, më lejoni të iu tregoj disa
08:36
even more interesting examples.
211
501000
2000
shembuj edhe më interesant.
08:38
This is 20-year-old dolphin living in Florida,
212
503000
2000
Ky është një delfin 20-vjeçar që jeton në Florida,
08:40
and she had these lesions in her mouth
213
505000
2000
dhe ajo kishte këto lezione në gojën e saj,
08:42
that, over the course of three years,
214
507000
2000
të cilat gjatë një periudhe 3-vjeçare,
08:44
developed into invasive squamous cell cancers.
215
509000
3000
u zhvilluan në qeliza kanceroze skuamoze invazive.
08:47
So we created an antiangiogenic paste.
216
512000
3000
Dhe ne e trajtuam me pastë antiangiogjenike.
08:50
We had it painted on top of the cancer
217
515000
2000
Pastën e aplikonim në sipërfaqe të kancerit,
08:52
three times a week.
218
517000
2000
tri herë në javë.
08:54
And over the course of seven months,
219
519000
2000
Dhe gjatë periudhës prej disa muajsh,
08:56
the cancers completely disappeared,
220
521000
2000
kanceri u zhduk plotësisht,
08:58
and the biopsies came back as normal.
221
523000
3000
dhe biopsitë rezultuan negative(normale).
09:02
Here's a cancer growing on the lip
222
527000
2000
Ja ku kemi një kancer duke u rritur në buzën e
09:04
of a Wuarter horse named Guinness.
223
529000
2000
kalit Wuarter me emrin Guinis.
09:06
It's a very, very deadly type of cancer called an angiosarcoma.
224
531000
3000
Është një kancer jashtëzakonisht vdekjeprurës që quhet angiosarkoma.
09:09
It had already spread to his lymph nodes,
225
534000
2000
Ky kancer tashmë ishte është shpërndarë në nyjet limfatike të tija,
09:11
so we used an antiangiogenic skin cream for the lip
226
536000
3000
ashtuqë ne përdorëm kremë lëkurore antiangiogjenike për buzën,
09:14
and an oral cocktail, so we could treat from the inside
227
539000
3000
dhe koktej oral, për ta trajtuar nga brenda
09:17
as well as the outside.
228
542000
2000
sikurse nga jashtë.
09:19
And over the course of six months,
229
544000
2000
Dhe gjatë një periudhe prej 6 muajsh,
09:21
he experienced a complete remission.
230
546000
3000
ai përjetoi një shërim të plotë.
09:24
And here he is six years later,
231
549000
3000
Dhe ja ku është 6 vite më vonë,
09:27
Guinness, with his very happy owner.
232
552000
3000
Guinissi, me pronaren e tij të lumtur.
09:30
(Applause)
233
555000
3000
(duartrokitje)
09:33
Now, obviously, antiangiogenic therapy
234
558000
2000
Tash, është e qartë se terapia antiangiogjenike
09:35
could be used for a wide range of cancers.
235
560000
3000
mund të përdoret për një brez të gjerë të kancereve.
09:38
And, in fact, the first pioneering treatments
236
563000
2000
Dhe në fakt, tretmanet e para pioniere
09:40
for people, as well as dogs,
237
565000
2000
si për njerëzit ashtu edhe për qentë,
09:42
are already becoming available.
238
567000
2000
veç janë në dispozicion.
09:44
There's 12 different drugs, 11 different cancer types.
239
569000
3000
Janë 12 barëra të ndryshme, për 11 kancere të ndryshme.
09:47
But the real question is:
240
572000
2000
Por pyetja e vërtetë është:
09:49
How well do these work in practice?
241
574000
2000
Sa funksionojnë mirë këto barëra në praktikë?
09:51
So here's actually the patient survival data
242
576000
3000
Dhe ja ku i kemi të dhënat e mbijetesës së pacientëve
09:54
from eight different types of cancer.
243
579000
2000
nga 8 tipe të ndryshme kanceresh.
09:56
The bars represent survival time
244
581000
2000
Shtylla tregojnë kohën e mbijetesës
09:58
taken from the era
245
583000
2000
marrë nga periudha kur ishte
10:00
in which there was only chemotherapy,
246
585000
2000
vetëm hemoterapia, ose operacioni,
10:02
or surgery, or radiation available.
247
587000
3000
ose radioterapia në dispozicion.
10:05
But starting in 2004,
248
590000
2000
Por duke filluar nga 2004,
10:07
when antiangiogenic therapies first became available,
249
592000
2000
kur terapitë antiangiogjenike për herë të parë u vunë në dispozicion,
10:09
well you can see that there has been
250
594000
2000
pra, mund të shihni se kemi
10:11
a 70 to 100 percent
251
596000
2000
70 deri 100%
10:13
improvement in survival
252
598000
2000
përmirësim në mbijetesën e pacientëve me
10:15
for people with kidney cancer, multiple myeloma,
253
600000
3000
kancer të veshkave, mielomë multiple,
10:18
colorectal cancer, and gastrointestinal stromal tumors.
254
603000
3000
kancer kolorektal, dhe tumorët stromal gastrointestinal.
10:22
That's impressive.
255
607000
2000
Kjo është magjepse.
10:24
But for other tumors and cancer types,
256
609000
3000
Por, për llojet tjera të tumoreve dhe kancereve,
10:27
the improvements have only been modest.
257
612000
3000
përmirësimet kanë qenë modeste.
10:30
So I started asking myself,
258
615000
2000
Kështuqë, fillova ta pyes vetën:
10:32
"Why haven't we been able to do better?"
259
617000
3000
"Pse nuk kemi mundur të bëjmë diçka më mirë?"
10:35
And the answer, to me, is obvious;
260
620000
2000
Dhe përgjigjja, për mua ishte e qartë:
10:37
we're treating cancer too late in the game,
261
622000
2000
ne po trajtojmë kancerët tepër vonë,
10:39
when it's already established
262
624000
2000
kur kanceri veçmë lëshuar rrënjë,
10:41
and, oftentimes, it's already spread or metastasized.
263
626000
3000
dhe shpesh, veçmë është shpërndarë ose ka metastazuar.
10:44
And as a doctor, I know
264
629000
2000
Si mjek e di që kur sëmundja
10:46
that once a disease progresses to an advanced stage,
265
631000
3000
ka progreduar në një fazë të avancuar,
10:49
achieving a cure
266
634000
2000
shërimi mund të jetë
10:51
can be difficult, if not impossible.
267
636000
3000
i vështirë, në mos i pamundshëm.
10:54
So I went back to the biology
268
639000
2000
Kështuqë, iu ktheva biologjisë
10:56
of angiogenesis
269
641000
2000
së angiogjenezës
10:58
and started thinking:
270
643000
2000
dhe fillova të mendoj:
11:00
Could the answer to cancer
271
645000
2000
A mund të jetë përgjigjja ndaj kancerit
11:02
be preventing angiogenesis,
272
647000
3000
duke parandaluar angiogjenezën,
11:05
beating cancer at its own game
273
650000
2000
duke e mundur kancerin në lojën e tij ashtuqë kanceri
11:07
so the cancers could never become dangerous?
274
652000
3000
asnjëherë të mos mund të bëhet i rrezikshëm?
11:11
This could help healthy people
275
656000
2000
Kjo do i ndihmonte njerëzit e shëndoshë,
11:13
as well as people who've already beaten cancer
276
658000
2000
sikurse edhe njerëzit të cilët e kanë mundur kancerin
11:15
once or twice
277
660000
2000
një apo dy herë
11:17
and want to find a way to keep it from coming back.
278
662000
3000
e që duan ta pengojnë rikthimin e tij.
11:20
So to look for a way to prevent angiogenesis in cancer,
279
665000
3000
Kështuqë, për të gjetur një rrugë për parandalimin e angiogjenezës tumorale
11:23
I went back to look at cancer's causes.
280
668000
2000
Iu ktheva shkaktarëve të kancerit.
11:25
And what really intrigued me
281
670000
2000
Dhe ajo që më intrigoi më së shumti,
11:27
was when I saw that diet
282
672000
2000
ishte kur pashë se dieta
11:29
accounts for 30 to 35 percent
283
674000
2000
ishte përgjegjëse për 30-35%
11:31
of environmentally caused cancers.
284
676000
3000
të kancereve të shkaktuar nga faktorët ambiental.
11:34
Now, the obvious thing is to think about
285
679000
2000
Tani, mendimi racional do ishte të mendojmë
11:36
what we could remove from our diet, what to strip out, take away.
286
681000
3000
se çka mund të largojmë nga dieta, çka të përjashtojmë.
11:40
But I actually took a completely opposite approach
287
685000
3000
Por unë mora një qasje komplet të kundërt.
11:43
and began asking: What could we be adding to our diet
288
688000
3000
dhe fillova të pyes: Çka mund t'i shtojmë dietës
11:46
that's naturally antiangiogenic,
289
691000
3000
që është antiangiogjenik natyral,
11:49
that could boost the body's defense system
290
694000
2000
e që do përforconte sistemin tonë mbrojtës
11:51
and beat back those blood vessels that are feeding cancers?
291
696000
3000
dhe ti mundim ato enë të gjakut të cilat ushqejnë kancerin?
11:54
In other words, can we eat to starve cancer? (Laughter)
292
699000
3000
Me fjalë tjera, a mund ta mbysim urie kancerin.
11:58
Well, the answer's yes,
293
703000
2000
Dhe, përgjigjja është po,
12:00
and I'm going to show you how.
294
705000
2000
dhe do të iu tregoj se si.
12:02
Our search for this
295
707000
2000
Kërkimi ynë për këtë na ka dërguar
12:04
has taken us to the market, the farm and to the spice cabinet,
296
709000
3000
në treg, në fermë dhe në dollapin e erëzave,
12:07
because what we've discovered
297
712000
2000
ngase ajo çka zbuluam ishte se
12:09
is that mother nature has laced a large number
298
714000
2000
nëna natyrë ka stolisur një numër të madh
12:11
of foods and beverages and herbs
299
716000
2000
të ushqimeve, lëngjeve dhe barishteve
12:13
with naturally occurring inhibitors
300
718000
2000
me inhibitorët natyral
12:15
of angiogenesis.
301
720000
2000
të angiogjenezës.
12:17
So here's a test system we developed.
302
722000
2000
Ja ku është një test të cilin e kemi zhvilluar.
12:19
At the center is a ring from which hundreds of blood vessels
303
724000
2000
Në qendër është unaza prej së cilës miliona enë gjaku
12:21
are growing out in a starburst fashion.
304
726000
2000
janë duke u rritur në mënyrë rrezore.
12:23
And we can use this system
305
728000
2000
Dhe mund të përdorim këtë sistem
12:25
to test dietary factors
306
730000
2000
për testimin e faktorëve dietal në koncentrime
12:27
at concentrations that are obtainable by eating.
307
732000
3000
të njëjta sikurse merren gjatë ushqimit.
12:30
So let me show you what happens when we put in
308
735000
2000
Dhe me lejoni të ju paraqes se çka ndodh kur vendosim
12:32
an extract from red grapes.
309
737000
3000
ekstraktin e rrushit të kuq.
12:35
The active ingredient's resveratrol,
310
740000
2000
Substanca aktive që është reveratroli,
12:37
it's also found in red wine.
311
742000
2000
gjendet poashtu në verën e kuqe.
12:39
This inhibits abnormal angiogenesis
312
744000
3000
Kjo inhibon angiogjenezën jonormale
12:42
by 60 percent.
313
747000
2000
me 60%.
12:44
Here's what happens when we added an extract from strawberries;
314
749000
3000
Ja çka ndodh kur i shtojmë ekstraktin e dredhëzave;
12:47
it potently inhibits angiogenesis.
315
752000
3000
në mënyrë të fuqishme inhibon angiogjenezën
12:50
And extract from soybeans.
316
755000
3000
Dhe ekstrakti i sojës.
12:54
And here is a growing list of our
317
759000
2000
Dhe ja ku është lista e zgjeruar e
12:56
antiangiogenic foods and beverages
318
761000
2000
ushqimeve dhe lëngjeve antiangiogjenike
12:58
that we're interested in studying.
319
763000
2000
për të cilat jemi të interesuar t'i studiojmë.
13:00
For each food type,
320
765000
2000
Për secilin lloj të ushqimit,
13:02
we believe that there are different potencies
321
767000
2000
ne besojmë se forca e veprimit është e ndryshme
13:04
within different strains and varietals.
322
769000
3000
brenda shtameve dhe varieteteve të ndryshme.
13:07
And we want to measure this because,
323
772000
2000
Dhe ne duam ta masim këtë, sepse
13:09
well, while you're eating a strawberry
324
774000
2000
p.sh., derisa jeni duke ngrënë dredhëza
13:11
or drinking tea,
325
776000
2000
ose duke pirë çaj,
13:13
why not select the one that's most potent
326
778000
2000
pse të mos zgjedhim atë që është më i forti
13:15
for preventing cancer.
327
780000
2000
në parandalimin e kancerit.
13:17
So here are four different teas that we've tested.
328
782000
3000
Ja ku janë 4 lloje të çajit të cilat kemi testuar.
13:20
They're all common ones:
329
785000
2000
Të gjithë janë të zakonshëm
13:22
Chinese jasmine, Japanese sencha,
330
787000
2000
Çaj kinez Jaseminë, Senka Japoneze
13:24
Earl Grey and a special blend that we prepared.
331
789000
2000
Earl Grey(çaj i zi) dhe një përzierje e veçantë të cilën e kemi përgatitur.
13:26
And you can see clearly
332
791000
2000
Dhe mund të shihni qartë
13:28
that the teas vary in their potency
333
793000
2000
se çajrat variojnë në forcën e veprimit
13:30
from less potent to more potent.
334
795000
3000
nga më pak të forta deri te më të forta.
13:33
But what's very cool
335
798000
2000
Por çka ishte edhe më interesante
13:35
is when we actually combined the two
336
800000
2000
ishte kur ne përzienim dy çajra
13:37
less potent teas together,
337
802000
2000
me nivel veprimi më të dobët,
13:39
the combination, the blend,
338
804000
2000
kombinimi, mikstura
13:41
is more potent than either one alone.
339
806000
3000
ishte më e fortë se sa secili çaj vetëm.
13:44
This means there's food synergy.
340
809000
3000
Kjo do të thotë se kemi një sinergji mes ushqimeve.
13:49
Here's some more data from our testing.
341
814000
2000
Ja edhe disa të dhëna nga testimet tona.
13:51
Now, in the lab, we can simulate tumor angiogenesis
342
816000
3000
Tani, në laborator mund të simulojmë angiogjenezën tumorale
13:54
represented here in a black bar.
343
819000
2000
e paraqitur këtu me shtyllën e zezë.
13:56
And using this system, we can test the potency of cancer drugs.
344
821000
3000
Dhe duke përdorur këtë sistem, ne mund të masim potencën e barërave antikanceroze
13:59
So the shorter the bar,
345
824000
2000
Sa më e shkurtë shtylla,
14:01
less angiogenesis, that's good.
346
826000
3000
më pak angiogjenezë, çka është e mirë.
14:04
And here are some common drugs
347
829000
2000
Dhe ja ku janë disa barëra të zakonshme të cilat
14:06
that have been associated with reducing the risk
348
831000
2000
kanë qenë të asocuara me zvogëlimin e rrezikut
14:08
of cancer in people.
349
833000
2000
të kancerit tek njerëzit.
14:10
Statins, nonsteroidal anti-inflammatory drugs
350
835000
2000
Statinat, barërat anti-inflamatore josteroide
14:12
and a few others,
351
837000
2000
dhe disa tjera,
14:14
they inhibit angiogenesis too.
352
839000
3000
inhibojnë angiogjenezën, gjithashtu.
14:17
And here are the dietary factors
353
842000
2000
Dhe ja ku janë faktorët dietal
14:19
going head to head against these drugs.
354
844000
3000
duke u përballur kokë me kokë kundër këtyre barërave.
14:22
You can see, they clearly hold their own
355
847000
2000
Mund të shihni, ata qartë mund të mbijetojnë
14:24
and, in some cases, they're more potent
356
849000
2000
dhe në disa raste, ata janë më potente
14:26
than the actual drugs.
357
851000
2000
se barërat aktuale.
14:28
Soy, parsley, garlic,
358
853000
2000
Soja, majdanozi, hudhra,
14:30
grapes, berries;
359
855000
2000
rrushi, dredhëzat
14:32
I could go home and cook a tasty meal
360
857000
2000
Mund të shkoj në shtëpi dhe ziej një racion të shijshëm
14:34
using these ingredients.
361
859000
2000
duke përdorur këta përbërës.
14:36
So imagine if we could create
362
861000
2000
Pra, imagjinoni nëse ne do kishim mundur të krijojmë
14:38
the world's first rating system
363
863000
2000
sistemin e parë botëror të klasifikimit
14:40
in which we could score foods
364
865000
2000
në të cilin ne do mund ti klasifikonim ushqimet
14:42
according to their antiangiogenic,
365
867000
2000
në bazë të tipareve të tyre antiangiogjenike,
14:44
cancer-preventative properties.
366
869000
2000
kancer-parandaluese.
14:46
And that's what we're doing right now.
367
871000
3000
Dhe kjo është çka jemi duke bërë tani.
14:49
Now, I've shown you a bunch of lab data,
368
874000
2000
Tani, unë ju paraqita një grumbull të dhënash laboratorike,
14:51
and so the real question is:
369
876000
2000
dhe pyetja e vërtetë është:
14:53
What is the evidence in people
370
878000
2000
Cilat janë faktet se njerëzit
14:55
that eating certain foods can reduce
371
880000
2000
duke ngrënë ushqime të caktuara mund të reduktojnë
14:57
angiogenesis in cancer?
372
882000
3000
angiogjenezën kanceroze?
15:00
Well, the best example I know
373
885000
2000
Epo, shembulli më i mirë që di
15:02
is a study of 79,000 men
374
887000
2000
është studimi i 79.000 meshkujve
15:04
followed over 20 years,
375
889000
2000
të përcjellur për 20 vjet radhazi,
15:06
in which it was found that men who consumed
376
891000
2000
në të cilën ishte gjetur se meshkujt që konsumonin
15:08
cooked tomatoes two to three times a week
377
893000
2000
domate të ziera 2 deri 3 here në javë
15:10
had up to a 50 percent reduction
378
895000
3000
kishin deri 50% reduktim
15:13
in their risk of developing prostate cancer.
379
898000
3000
të rrezikut për të zhvilluar kancer të prostatës.
15:16
Now, we know that tomatoes are a good source of lycopene,
380
901000
3000
Tani, ne e dimë se domatet janë burim i mirë i likopenit,
15:19
and lycopene is antiangiogenic.
381
904000
3000
dhe likopeni është antiangiogjenik.
15:22
But what's even more interesting from this study
382
907000
2000
Por çka është edhe më interesante nga ky studim,
15:24
is that in those men who did develop prostate cancer,
383
909000
3000
është se njerëzit të cilët zhvilluan kancer të prostatës,
15:27
those who ate more servings of tomato sauce
384
912000
3000
ata të cilët kish konsumuar më shumë salcë domatesh
15:30
actually had fewer blood vessels
385
915000
2000
në fakt kishin më pak enë gjaku që
15:32
feeding their cancer.
386
917000
2000
ushqenin kancerin e tyre.
15:34
So this human study is a prime example
387
919000
2000
Andaj ky studim human, është një shembull kyç
15:36
of how antiangiogenic substances
388
921000
2000
se si substancat antiangiogjenike
15:38
present in food and consumed at practical levels
389
923000
3000
të pranishme në ushqim dhe konsumuar në nivele praktike
15:41
can impact on cancer.
390
926000
2000
mund të kenë ndikim në kancer.
15:43
And we're now studying
391
928000
2000
Dhe ne, tani jemi duke studiuar
15:45
the role of a healthy diet
392
930000
2000
rolin e dietës së shëndetshme
15:47
with Dean Ornish at UCSF and Tufts University
393
932000
3000
me Dean Ornish në Universitetin e Kalifornisë dhe Universitetin e Tufts-it
15:50
on the role of this healthy diet on markers of angiogenesis
394
935000
3000
në rolin e kësaj diete të shëndetshme në markerët e angiogjenezës
15:53
that we can find in the bloodstream.
395
938000
3000
të cilët mund t'i gjejmë në gjak.
15:56
Now, obviously, what I've shared with you has some far-ranging implications,
396
941000
3000
Tani, është e qartë se ajo çka kam ndarë me juve ka implikime afatgjata
15:59
even beyond cancer research.
397
944000
2000
bile edhe përtej hulumtimeve të kancerit.
16:01
Because if we're right, it could impact on consumer education,
398
946000
3000
Ngase nëse kemi të drejtë, kjo mund të ndikoj edukimin e konsumatorëve,
16:04
food services, public health
399
949000
2000
shërbimet e ushqimit, shëndetin publik,
16:06
and even the insurance industry.
400
951000
2000
madje edhe industrinë e sigurimeve.
16:08
And, in fact, some insurance companies
401
953000
2000
Dhe në fakt, disa kompani sigurimesh
16:10
are already beginning to think along these lines.
402
955000
2000
tashmë kanë filluar të mendojnë në këtë drejtim.
16:12
Check out this ad from Blue Cross Blue Shield of Minnesota.
403
957000
3000
Shikoni këtë reklamë nga Blue Cross Blue Shield nga Minesota.
16:16
And for many people around the world,
404
961000
2000
Dhe për shumë njerëz nga rreth e përqark botës,
16:18
dietary cancer prevention
405
963000
2000
parandalimi dietal i kancerit
16:20
may be the only practical solution
406
965000
2000
mund të jetë e vetmja zgjidhje praktike
16:22
because not everybody can afford expensive end-stage cancer treatments,
407
967000
3000
ngase jo secili mund të ketë komoditetin për trajtimet e shtrenjta antikanceroze në stadet e fundit,
16:25
but everybody could benefit from
408
970000
2000
por, secili mund të përfitoj nga
16:27
a healthy diet based on local, sustainable,
409
972000
3000
një dietë e shëndetshme bazuar në të mbjellurat lokale,
16:30
antiangiogenic crops.
410
975000
2000
të qëndrueshme, antiangiogjenike.
16:33
Now, finally,
411
978000
2000
Tani, në fund,
16:35
I've talked to you about food,
412
980000
2000
ju fola për ushqimin,
16:37
and I've talked to you about cancer,
413
982000
2000
dhe ju fola për kancerin,
16:39
so there's just one more disease that I have to tell you about
414
984000
3000
dhe është vetëm edhe një sëmundje për të cilën do ju flas,
16:42
and that's obesity.
415
987000
2000
dhe ky është obeziteti.
16:44
Because it turns out that
416
989000
2000
Ngase, del se
16:46
adipose tissue, fat,
417
991000
2000
indi adipoz, dhjami,
16:48
is highly angiogenesis dependent.
418
993000
2000
është shumë i varur nga angiogjeneza.
16:50
And, like a tumor, fat grows when blood vessels grow.
419
995000
3000
Dhe sikurse tumori, edhe dhjami rritet kur enët e gjakut rriten.
16:53
So the question is: Can we shrink fat
420
998000
3000
Dhe pyetja është: A mund ta zvogëlojmë dhjamin
16:56
by cutting off its blood supply?
421
1001000
2000
duke ia ndërprerë furnizimin me gjak?
16:58
So the top curve shows the body weight
422
1003000
3000
Lakorja e sipërme tregon peshën trupore
17:01
of a genetically obese mouse
423
1006000
2000
të miut gjenetikisht obez.
17:03
that eats nonstop
424
1008000
2000
i cili han pandërprerë
17:05
until it turns fat, like this furry tennis ball.
425
1010000
3000
derisa të trashet sikurse ky top tenisi prej gëzofi.
17:09
And the bottom curve is the weight of a normal mouse.
426
1014000
3000
Dhe lakorja në fund tregon peshën e miut normal.
17:12
If you take the obese mouse and give it
427
1017000
2000
Nëse marrim miun obez dhe i japim
17:14
an angiogenesis inhibitor, it loses weight.
428
1019000
2000
inhibitorë të angiogjenezës, ai humb peshë.
17:16
Stop the treatment, gains the weight back.
429
1021000
2000
Ndalojmë trajtimin, miu e kthen peshën prapë.
17:18
Restart the treatment, loses the weight again.
430
1023000
2000
Prapë fillojmë me trajtimin, miu humb peshë prapë.
17:20
Stop the treatment, it gains the weight back.
431
1025000
2000
Ndalojmë trajtimin, miu fiton peshë prapë.
17:22
And, in fact, you can cycle the weight up and down
432
1027000
2000
Dhe në fakt ju mund të ngrisni dhe uleni peshën,
17:24
simply by inhibiting angiogenesis.
433
1029000
3000
thjeshtë duke inhibuar angiogjenezën.
17:27
So this approach that we're taking for cancer prevention
434
1032000
2000
Andaj, kjo qasje të cilën jemi duke e ndërmarrë për parandalimin e kancerit
17:29
may also have an application
435
1034000
2000
mund të gjej aplikim edhe
17:31
for obesity.
436
1036000
2000
për obezitetin.
17:33
The really, truly interesting thing about this
437
1038000
2000
Gjeja vërtet interesante në lidhje me këtë
17:35
is that we can't take these obese mice
438
1040000
2000
është se nuk mund ti bëjmë këta minj obez
17:37
and make them lose more weight
439
1042000
2000
të humbin peshë më shumë
17:39
than what the normal mouse's weight is supposed to be.
440
1044000
3000
sesa pesha normale që do të duhej të ishte.
17:42
In other words, we can't create supermodel mice.
441
1047000
2000
Me fjalë tjera, nuk mund të krijojmë minjtë supermodele.
17:44
(Laughter)
442
1049000
2000
(qeshje)
17:46
And this speaks to the role of angiogenesis
443
1051000
2000
Dhe kjo tregon për rolin e angiogjenezës
17:48
in regulating healthy set points.
444
1053000
3000
në rregullimin e kufijve të shëndoshë biologjik.
17:51
Albert Szent-Gyorgi once said that,
445
1056000
2000
Albert Szent-Gyorgi njëherë pat thënë,
17:53
"Discovery consists of seeing what everyone has seen,
446
1058000
3000
"Zbulimi konsiston në të pamurit e asaj që secili e ka parë,
17:56
and thinking what no one has thought."
447
1061000
2000
e të mendosh atë që askush nuk e ka menduar."
17:58
I hope I've convinced you
448
1063000
2000
Shpresoj të ju kam bindur
18:00
that, for diseases like cancer, obesity and other conditions,
449
1065000
3000
se për sëmundjet si kanceri, obeziteti dhe gjendjet tjera
18:03
that there may be a great power
450
1068000
2000
si potencial i fuqishëm mund të jetë
18:05
in attacking their common denominator: angiogenesis.
451
1070000
3000
luftimi i emëruesit të përbashkët të tyre:
angiogjenezës.
angiogjenezës.
18:08
And that's what I think the world needs now. Thank you.
452
1073000
3000
Dhe kjo është ajo çka mendoj se bota ka nevojë tani.
Ju faleminderit.
Ju faleminderit.
18:11
(Applause)
453
1076000
11000
(duartrokitje)
18:22
June Cohen: I have a quick question for you. So these drugs aren't exactly ...
454
1087000
3000
June Cohen: Kam një pyetje të shkurtë për ju. Pra, këto barëra nuk janë në thelb
18:25
they're not exactly in mainstream cancer treatments right now.
455
1090000
3000
aktualisht tretmanet kryesore antikanceroze.
18:28
For anyone out here who has cancer,
456
1093000
2000
Për secilin që ka kancer,
18:30
what would you recommend?
457
1095000
2000
çka do të rekomandonit?
18:32
Do you recommend pursuing these treatments now, for most cancer patients?
458
1097000
3000
A rekomandoni të iu nënshtrohen këtyre tretmaneve tani, për shumicën e pacientëve me kancer?
18:35
William Li: So there are antiangiogenic treatments
459
1100000
2000
William Li: Shikoni, kemi tretmane antiangiogjenike
18:37
that are FDA approved,
460
1102000
2000
të cilat janë të aprovuara nga FDA-ja,
18:39
and if you're a cancer patient
461
1104000
2000
dhe nëse ju jeni pacient me kancer,
18:41
or working for one or advocating for one,
462
1106000
2000
punoni apo përfaqësoni dikë të tillë,
18:43
you should ask about them.
463
1108000
2000
ju duhet të pyesni për ketë tretmane.
18:45
And there are many clinical trials.
464
1110000
3000
Dhe ka shumë hulumtime klinike në zhvillim.
18:48
The Angiogenesis Foundation is following almost 300 companies,
465
1113000
3000
Fondacioni i Angiogjenezës është duke i përcjellur mbi 300 kompani,
18:51
and there are about 100 more
466
1116000
2000
dhe janë mbi 100 barëra
18:53
drugs in that pipeline.
467
1118000
2000
në rrugë e sipër.
18:55
So consider the approved ones,
468
1120000
2000
Andaj, konsideroni ato të cilat janë të miratuara,
18:57
look for clinical trials,
469
1122000
2000
kërkoni hulumtimet klinike,
18:59
but then between what the doctor can do for you,
470
1124000
2000
mirëpo, mes asaj se çka mund të bëj mjeku për juve,
19:01
we need to start asking what can we do for ourselves.
471
1126000
2000
ne duhet të mendojmë se çka mund të bëjmë për vetën tonë.
19:03
And this is one of the themes that I'm talking about
472
1128000
2000
Dhe kjo është një nga tema për të cilën po flas,
19:05
is we can empower ourselves to do the things
473
1130000
2000
nëse ne arrijmë të fuqizojmë veten tonë për të bërë
19:07
that doctors can't do for us,
474
1132000
2000
gjërat të cilat mjekët nuk mund t'i bëjnë për ne,
19:09
which is to use knowledge and take action.
475
1134000
2000
e që në fakt është përdorimi i dijes dhe ndërmarrja e veprimeve.
19:11
And if Mother Nature has given us some clues,
476
1136000
3000
Dhe nëse Nëna Natyrë na ka dhënë disa të dhëna
19:14
we think that there might be a new future
477
1139000
2000
ne mendojmë se mund të kemi një të ardhme të re
19:16
in the value of how we eat.
478
1141000
2000
në vlerësimin se si ushqehemi.
19:18
And what we eat is really our chemotherapy three times a day.
479
1143000
3000
Dhe ajo çka hamë në fakt është hemoterapia jonë tri herë në ditë.
19:21
JC: Right. And along those lines,
480
1146000
2000
JC: Mirë. Dhe në linjë me këtë,
19:23
for people who might have risk factors for cancer,
481
1148000
3000
për njerëzit të cilët mund të kenë faktorë rreziku për kancer,
19:26
would you recommend pursuing any treatments sort of prophylactically
482
1151000
3000
do iu rekomandonit ndjekjen e tretmaneve si formë parandaluese
19:29
or simply pursuing the right diet
483
1154000
2000
ose thjeshtë duke ndjekur dietën e duhur
19:31
with lots of tomato sauce?
484
1156000
2000
me shumë salcë domatesh?
19:33
WL: Well, you know, there's abundant epidemiological evidence.
485
1158000
3000
WL: Epo, ju e dini se ekzistojnë dëshmi të bollshme epidemiologjike.
19:36
And I think in the information age,
486
1161000
2000
Dhe unë mendoj se në epokën informative
19:38
it doesn't take long to go to a credible source
487
1163000
2000
nuk merr kohë për të arritur në një burim të besueshëm
19:40
like PubMed, the National Library of Medicine,
488
1165000
2000
si PubMed, Libraria Kombëtare e Mjekësisë,
19:42
to look for epidemiological studies
489
1167000
2000
dhe të kërkosh studimet epidemiologjike
19:44
for cancer risk reduction
490
1169000
2000
për zvogëlimin e rrezikut nga kanceri
19:46
based on diet and based on common medications.
491
1171000
3000
bazuar në dietë dhe në barërat e zakonshme.
19:49
And that's certainly something that anybody can look into.
492
1174000
2000
Dhe kjo është diçka që secili mund të ketë qasje dhe shikoj.
19:51
JC: Okay. Well, thank you so much.
493
1176000
2000
JC: Në rregull. Mirë, ju faleminderit shumë.
19:53
(Applause)
494
1178000
2000
(duartrokitje)
ABOUT THE SPEAKER
William Li - Cancer researcherWilliam Li heads the Angiogenesis Foundation, a nonprofit that is re-conceptualizing global disease fighting.
Why you should listen
Many of society’s most devastating diseases -- cancer, cardiovascular disease, diabetes and Alzheimer’s, to name a few -- share a common denominator: faulty angiogenesis, the body’s growth of new capillary blood vessels. Given excessive or insufficient blood vessel growth, serious health issues arise. While researching under Harvard surgeon Judah Folkman, who pioneered the study of angiogenesis, Li learned how angiogenesis-based medicine helps patients overcome numerous diseases by restoring the balance of blood-vessel growth.
Li co-founded the Angiogenesis Foundation in 1994. The foundation’s Project ENABLE -- a global system that integrates patients, medical experts and healthcare professionals -- democratizes the spread and implementation of knowledge about angiogenesis-based medicines, diet and lifestyle. Some 40,000 physicians have been educated on new treatments, ranging from cancer care to wound care, by the foundation’s faculty of medical experts, and they are bringing new, lifesaving and disease-preventing techniques to people around the world.
William Li | Speaker | TED.com