EG 2007
Ian Dunbar: Dog-friendly dog training
Ian Dunbar: Huấn luyện chó theo cách thân thiện
Filmed:
Readability: 2.9
1,216,837 views
Tại buổi hội thảo EG năm 2007, huấn luyện viên Ian Dunbar đã cho chúng ta thấy cách các chú chó yêu quý của mình nhìn thế giới. Ông chỉ ra một chân lý không chỉ đúng với thế giới động vật: Những chú chó sẽ yêu và tin tưởng ta nếu ta hiểu chúng.
Ian Dunbar - Animal behaviorist
Veterinarian, dog trainer and animal behaviorist Ian Dunbar understands our pets' point of view. By training dog owners in proper conduct (as much as he trains the dogs themselves), he hopes to encourage better relationships with dogs -- not to mention their friends and children, too. Full bio
Veterinarian, dog trainer and animal behaviorist Ian Dunbar understands our pets' point of view. By training dog owners in proper conduct (as much as he trains the dogs themselves), he hopes to encourage better relationships with dogs -- not to mention their friends and children, too. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
Dogs have interests.
0
0
2000
Chó có những sở thích riêng.
00:18
They have interest sniffing each other, chasing squirrels.
1
2000
6000
Chúng thích ngửi mùi của nhau,
hoặc thích đuổi lũ sóc.
hoặc thích đuổi lũ sóc.
Đó là các yếu tố gây xao lãng nếu ta không
biến nó thành phần thưởng khi huấn luyện.
biến nó thành phần thưởng khi huấn luyện.
00:24
And if we don't make that a reward in training, that will be a distraction.
2
8000
5000
00:29
It's always sort of struck me as really a scary thought
3
13000
5000
Tôi luôn có một suy nghĩ đáng e ngại rằng,
00:34
that if you see a dog in a park, and the owner is calling it,
4
18000
4000
nếu bạn nhìn thấy một chú chó trong
công viên, và người chủ gọi nó,
công viên, và người chủ gọi nó,
00:38
and the owner says, you know, "Puppy, come here, come here,"
5
22000
3000
người chủ nói,
"Chó ngoan, lại đây, lại đây,"
"Chó ngoan, lại đây, lại đây,"
00:41
and the dog thinks, "Hmm, interesting.
6
25000
3000
Và chú chó nghĩ, "Hmm, thật thú vị.
00:44
I'm sniffing this other dog's rear end, the owner's calling."
7
28000
4000
Mình đang ngửi mông chú chó này
mà chủ mình lại gọi.
mà chủ mình lại gọi.
00:48
It's a difficult choice, right?
8
32000
2000
Đó là một lựa chọn khó khăn phải không?
00:50
Rear end, owner. Rear end wins.
9
34000
2000
Mông hay chủ. Mông thắng!"
00:52
I mean, you lose.
10
36000
2000
Ý tôi là, bạn thua rồi.
00:54
You cannot compete with the environment,
11
38000
3000
Bạn không thể đấu lại với môi trường
nếu bạn hiểu bộ não một chú chó nhỏ tuổi.
00:57
if you have an adolescent dog's brain.
12
41000
2000
00:59
So, when we train, we're always trying to take into account
13
43000
4000
Vậy nên khi huấn luyện,
ta luôn phải đặt mình vào
ta luôn phải đặt mình vào
01:03
the dog's point of view.
14
47000
2000
góc nhìn của chú chó.
01:05
Now, I'm here largely because
15
49000
2000
Tôi ở đây phần lớn là vì
01:07
there's kind of a rift in dog training at the moment
16
51000
3000
hiện nay đang có một vấn đề trong
cách nuôi dạy chó,
cách nuôi dạy chó,
01:10
that -- on one side, we have people who think that you train a dog,
17
54000
4000
khi có những người
nghĩ rằng việc dạy chó,
nghĩ rằng việc dạy chó,
điều đầu tiên, là đặt ra luật lệ,
luật của con người.
luật của con người.
01:14
number one, by making up rules, human rules.
18
58000
4000
01:18
We don't take the dog's point of view into account.
19
62000
2000
Chúng ta không quan tâm con chó nghĩ gì.
01:20
So the human says, "You're going to act this way, damn it.
20
64000
3000
Vậy ta sẽ nói,
"Mày phải làm thế này, chết tiệt.
"Mày phải làm thế này, chết tiệt.
01:23
We're going to force you to act against your will, to bend to our will."
21
67000
4000
Bọn ta sẽ bắt mày phải làm
ngược lại cái mày muốn, theo ý bọn ta."
ngược lại cái mày muốn, theo ý bọn ta."
01:27
Then, number two, we keep these rules a secret from the dog.
22
71000
3000
Sau đó, thứ hai, ta giữ bí mật những
luật lệ này với chú chó.
luật lệ này với chú chó.
01:30
And then number three, now we can punish the dog
23
74000
3000
Và rồi thứ ba, chúng ta có thể phạt nó
01:33
for breaking rules he didn't even know existed.
24
77000
3000
vì đã phạm những luật
chính nó cũng không biết là có tồn tại.
chính nó cũng không biết là có tồn tại.
01:36
So you get a little puppy, he comes. His only crime is he grew.
25
80000
4000
Khi bạn nuôi một chú chó nhỏ,
nó phạm tội duy nhất, đó là đã lớn lên.
nó phạm tội duy nhất, đó là đã lớn lên.
01:40
When he was a little puppy, he puts his paws on your leg --
26
84000
3000
Khi còn nhỏ, nó đặt chân lên chân bạn --
rất dễ thương phải không?
01:43
you know, isn't that nice?
27
87000
2000
Và bạn nghĩ, "Ồ, đúng là chú chó ngoan."
01:45
And you go, "Oh, there's a good boy."
28
89000
2000
01:47
You bend down, you pat him -- you reward him for jumping up.
29
91000
4000
Bạn cúi xuống, vỗ lên nó, -- bạn thưởng nó
vì đã nhảy cẫng lên bạn.
vì đã nhảy cẫng lên bạn.
01:51
His one mistake is he's a Tibetan mastiff, and a few months later,
30
95000
4000
Mỗi tội nó lại là chó tai cụp Tây Tạng,
nên vài tháng sau,
nên vài tháng sau,
01:55
he weighs, you know, 80 pounds.
31
99000
3000
Nó nặng phải đến 36 cân.
01:58
Every time he jumps up, he gets all sorts of abuse.
32
102000
3000
Mỗi lần nó nhảy lên,
nó phải chịu đủ kiểu ngược đãi.
nó phải chịu đủ kiểu ngược đãi.
02:01
I mean, it is really very, very scary the abuse that dogs get.
33
105000
5000
Ý tôi là, nó bị ngược đãi
một cách đáng sợ.
một cách đáng sợ.
02:06
So, this whole dominance issue -- number one,
34
110000
4000
Thực ra, toàn bộ mối
quan hệ về địa vị này -- thứ nhất,
quan hệ về địa vị này -- thứ nhất,
02:10
what we get in dog training is this Mickey-Mouse interpretation
35
114000
3000
điều ta hiểu từ việc dạy chó,
là chúng thể hiện ra ngoài rất ít
là chúng thể hiện ra ngoài rất ít
02:13
of a very complicated social system.
36
117000
3000
hệ thống phân chia xã hội
phức tạp của chúng.
phức tạp của chúng.
Và lũ chó rất nghiêm túc với điều đó.
02:16
And they take this stuff seriously.
37
120000
2000
02:18
Male dogs are very serious about a hierarchy,
38
122000
2000
Chó đực rất quan tâm đến thứ bậc,
02:20
because it prevents physical fights.
39
124000
3000
vì điều đó có thể ngăn chúng đánh nhau.
02:23
Of course, female dogs, bitches, on the other hand,
40
127000
3000
Dĩ nhiên, về phía chó cái,
chúng có vài sự ưu tiên so với
luật lệ của chó đực.
luật lệ của chó đực.
02:26
have several bitch amendments to male hierarchical rule.
41
130000
3000
02:29
The number one is, "I have it, you don't."
42
133000
2000
Đầu tiên là,
"Nếu tao có nó, mày sẽ không."
"Nếu tao có nó, mày sẽ không."
02:31
And what you will find is a very, very low-ranking bitch
43
135000
4000
Và bạn sẽ nhận thấy một con chó cái
có thứ bậc cực kỳ thấp
có thứ bậc cực kỳ thấp
02:35
will quite easily keep a bone away from a high-ranking male.
44
139000
4000
sẽ khá dễ dàng giữ được cục xương của mình
khỏi một con đực cấp cao.
khỏi một con đực cấp cao.
02:39
So, we get in dog training this notion of dominances,
45
143000
3000
Vậy nên, từ việc dạy chó, ta
có khái niệm về con đầu đàn,
có khái niệm về con đầu đàn,
02:42
or of the alpha dog. I'm sure that you've heard this.
46
146000
3000
hay còn gọi là con alpha.
Chắc bạn đã từng nghe rồi.
Chắc bạn đã từng nghe rồi.
02:45
Dogs get so abused.
47
149000
2000
Chó bị ngược đãi rất nhiều.
02:47
Dogs, horses and humans --
48
151000
2000
Chó, ngựa và con người --
đây là ba loài
bị ngược đãi nhiều nhất trên đời.
bị ngược đãi nhiều nhất trên đời.
02:49
these are the three species which are so abused in life.
49
153000
3000
02:52
And the reason is built into their behavior --
50
156000
2000
Và lí do nằm ở cách hành xử của chúng --
02:54
is to always come back and apologize.
51
158000
3000
đó là lúc nào cũng quay lại và xin lỗi.
02:57
Like, "Oh, I'm sorry you had to beat me. I'm really sorry, yes, it's my fault."
52
161000
3000
"Xin lỗi vì đã khiến cậu
đánh tôi. Tôi xin lỗi, là lỗi của tôi."
đánh tôi. Tôi xin lỗi, là lỗi của tôi."
03:00
They are just so beatable,
53
164000
2000
Chúng quá dễ bắt nạt,
03:02
and that's why they get beaten.
54
166000
2000
thế nên chúng mới bị bắt nạt.
03:04
The poor puppy jumps up, you open the dog book, what does it say?
55
168000
5000
Chú chó tội nghiệp kia nhảy lên chân bạn,
bạn giở sách dạy chó ra, trong đó nói gì?
bạn giở sách dạy chó ra, trong đó nói gì?
03:09
"Hold his front paws, squeeze his front paws,
56
173000
2000
"Giữ hai chân trước nó, bóp mạnh,
03:11
stamp on his hind feet, squirt him in the face with lemon juice,
57
175000
4000
giẫm lên chân sau nó, hất nước chanh
thẳng vào mặt nó,
thẳng vào mặt nó,
03:15
hit him on the head with a rolled-up newspaper,
58
179000
2000
đánh vào đầu nó bằng một tờ báo cuộn tròn,
03:17
knee him in the chest, flip him over backwards."
59
181000
2000
lên gối vào ngực nó, lộn ngược nó về sau."
03:19
Because he grew?
60
183000
2000
Bởi vì nó đã lớn lên ư?
03:21
And because he's performing a behavior you've trained him to do?
61
185000
3000
Bởi vì nó đã làm cái hành động
mà chính bạn đã dạy nó?
mà chính bạn đã dạy nó?
03:24
This is insanity.
62
188000
3000
Chuyện này thật kinh khủng.
Tôi hỏi người chủ, "Bạn thích
chó của mình chào đón mình ra sao?"
chó của mình chào đón mình ra sao?"
03:27
I ask owners, "Well, how would you like the dog to greet you?"
63
191000
3000
03:30
And people say, "Well, I don't know, to sit, I guess."
64
194000
3000
Và họ nói, "Tôi không biết,
có lẽ nó sẽ ngồi xuống."
có lẽ nó sẽ ngồi xuống."
03:33
I said, "Let's teach him to sit."
65
197000
2000
Tôi nói, "Vậy hãy dạy nó ngồi xuống."
03:35
And then we give him a reason for sitting.
66
199000
3000
Và rồi chúng tôi đưa cho nó một lí do
để nó ngồi xuống.
để nó ngồi xuống.
03:39
Because the first stage
67
203000
3000
Bởi vì bước đầu tiên trong việc huấn luyện
03:42
is basically teaching a dog ESL.
68
206000
3000
cơ bản là dạy nó hiểu tiếng Anh.
03:45
I could speak to you and say, "Laytay-chai, paisey, paisey."
69
209000
4000
Tôi có thể nói câu này với bạn,
"Laytay-chai, paisey, paisey."
"Laytay-chai, paisey, paisey."
03:50
Go on, something should happen now.
70
214000
2000
Làm đi, bạn phải làm gì đó!
03:52
Why aren't you responding? Oh, you don't speak Swahili.
71
216000
3000
Vì sao bạn không trả lời?
Vì bạn không nói tiếng Swahili.
Vì bạn không nói tiếng Swahili.
Tôi có một tin cho bạn đây.
03:55
Well, I've got news for you.
72
219000
2000
Chó không nói tiếng Anh, Mỹ,
Tây Ban Nha hay Pháp.
Tây Ban Nha hay Pháp.
03:57
The dog doesn't speak English, or American, or Spanish, or French.
73
221000
5000
Vì thế nên bước đầu tiên là
dạy cho chó phải hiểu tiếng Anh,
dạy cho chó phải hiểu tiếng Anh,
04:02
So the first stage in training is to teach the dog ESL,
74
226000
3000
với vai trò là ngôn ngữ thứ hai của nó.
04:05
English as a second language.
75
229000
2000
Ta có thể dạy chúng thông qua
việc nhử bằng thức ăn,
việc nhử bằng thức ăn,
04:07
And that's how we use the food lure in the hand,
76
231000
2000
04:09
and we use food because we're dealing with owners.
77
233000
3000
ta phải dùng thức ăn vì
ta chỉ là người chủ đơn thuần.
ta chỉ là người chủ đơn thuần.
04:12
My wife doesn't need food -- she's a great trainer,
78
236000
2000
Vợ tôi không cần nhử,
vì bà ấy dạy chó rất giỏi,
vì bà ấy dạy chó rất giỏi,
04:14
much better than I am.
79
238000
1000
giỏi hơn tôi nhiều.
04:15
I don't need food, but the average owner says,
80
239000
3000
Tôi không cần thức ăn,
nhưng thông thường ta sẽ nói:
nhưng thông thường ta sẽ nói:
04:18
"Puppy, sit."
81
242000
2000
"Chó ngoan, ngồi xuống."
04:20
Or they go, "Sit, sit, sit."
82
244000
2000
Hoặc họ nói "Ngồi, ngồi, ngồi."
Họ ra hiệu bằng tay ngay trước
đường trực tràng của con chó
đường trực tràng của con chó
04:22
They're making a hand signal in front of the dog's rectum for some reason,
83
246000
3000
04:25
like the dog has a third eye there -- it's insane.
84
249000
3000
như thể ở chỗ đấy có một con mắt
thứ ba -- thật điên rồ.
thứ ba -- thật điên rồ.
04:28
You know, "Sit, sit."
85
252000
2000
Bạn hay nói: "Ngồi, ngồi xuống."
Không, ta nói, "Chó ngoan, ngồi xuống."
-- Bùm, nó làm sau 6 - 10 lần thử.
-- Bùm, nó làm sau 6 - 10 lần thử.
04:30
No, we go, "Puppy, sit" -- boom, it's got it in six to 10 trials.
86
254000
4000
04:34
Then we phase out the food as a lure,
87
258000
2000
Rồi ta đưa ta đồ ăn ra làm mồi nhử,
04:36
and now the dog knows that "sit" means sit,
88
260000
2000
và giờ con chó đã biết
"ngồi" nghĩa là ngồi,
"ngồi" nghĩa là ngồi,
04:38
and you can actually communicate to a dog
89
262000
2000
và bạn có thể giao tiếp với chú chó
04:40
in a perfectly constructed English sentence.
90
264000
2000
bằng một câu tiếng Anh hoàn hảo.
04:42
"Phoenix, come here, take this, and go to Jamie, please."
91
266000
4000
"Phoenix, tới đây, lấy cái này,
và đến chỗ Jamie, làm ơn."
và đến chỗ Jamie, làm ơn."
04:46
And I've taught her "Phoenix," "come here," "take this," "go to"
92
270000
3000
Và tôi đã dạy nó "Phoenix," "tới đây,"
"lấy cái này," "đến chỗ"
"lấy cái này," "đến chỗ"
04:49
and the name of my son, "Jamie."
93
273000
2000
và tên con trai tôi, "Jamie."
04:51
And the dog can take a note,
94
275000
2000
Nó nhận lấy một mẩu giấy,
04:53
and I've got my own little search-and-rescue dog.
95
277000
2000
vậy là tôi có ngay
một chú chó cứu hộ.
một chú chó cứu hộ.
04:55
He'll find Jamie wherever he is, you know,
96
279000
2000
Nó sẽ đi tìm Jamie dù
thằng bé ở đâu.
thằng bé ở đâu.
Dù nó đang lang thang
ở bờ suối hay gì đó,
ở bờ suối hay gì đó,
04:57
wherever kids are, crushing rocks by a stream or something,
97
281000
2000
04:59
and take him a little message that says,
98
283000
2000
chú chó sẽ đưa nó mẩu giấy nhắn:
"Này, bữa tối xong rồi. Về nhà ăn đi con."
05:01
"Hey, dinner's ready. Come in for dinner."
99
285000
3000
Vậy là, trong trường hợp này, con chó
biết ta muốn nó làm gì.
biết ta muốn nó làm gì.
05:04
So, at this point, the dog knows what we want it to do.
100
288000
3000
05:07
Will it do it?
101
291000
2000
Nó có làm không?
Không, nó có thể từ chối.
05:09
Not necessarily, no.
102
293000
2000
Như tôi đã nói, nếu nó đang ở công viên và
có một cặp mông để ngửi,
có một cặp mông để ngửi,
05:11
As I said, if he's in the park and there's a rear end to sniff,
103
295000
3000
05:14
why come to the owner?
104
298000
2000
thì đi với chủ để làm gì?
Con chó sống với bạn, nó có thể
tìm đến bạn bất cứ lúc nào.
tìm đến bạn bất cứ lúc nào.
05:16
The dog lives with you, the dog can get you any time.
105
300000
3000
05:19
The dog can sniff your butt, if you like, when he wants to.
106
303000
3000
Nếu muốn nó có thể ngửi mông bạn,
nếu bạn hoặc nó thích.
nếu bạn hoặc nó thích.
05:22
At the moment, he's in the park, and you are competing
107
306000
2000
Hiện tại, nó ở trong công viên,
và bạn phải đấu lại
và bạn phải đấu lại
05:24
with smells, and other dogs, and squirrels.
108
308000
3000
với những mùi hương, những con chó khác,
và cả lũ sóc.
và cả lũ sóc.
05:27
So the second stage in training is to teach the dog to want to do
109
311000
4000
Thế nên bước thứ hai khi huấn luyện là
phải dạy con chó cách tự nguyện
phải dạy con chó cách tự nguyện
05:31
what we want him to do, and this is very easy.
110
315000
3000
làm những gì ta muốn nó làm,
thực ra bước này rất dễ.
thực ra bước này rất dễ.
05:34
We use the Premack principle.
111
318000
2000
Ta sử dụng Nguyên lý Premack.
05:36
Basically, we follow a low-frequency behavior --
112
320000
2000
Về cơ bản, ta nối tiếp hành động
tần suất thấp,
tần suất thấp,
05:38
one the dog doesn't want to do --
113
322000
2000
thứ con chó không muốn làm,
05:40
by a high-frequency behavior, commonly known as a behavior problem,
114
324000
4000
bằng một hành động tần suất cao,
thường được gọi là hành vi cần xem xét,
thường được gọi là hành vi cần xem xét,
05:44
or a dog hobby -- something the dog does like to do.
115
328000
4000
hay chính là sở thích của con chó
- một việc nó thích làm.
- một việc nó thích làm.
05:48
That will then become a reward for the lower-frequency behavior.
116
332000
3000
Nó sẽ trở thành phần thưởng cho
hành động có tần suất thấp.
hành động có tần suất thấp.
05:51
So we go, "sit," on the couch; "sit," tummy-rub; "sit,"
117
335000
4000
Chúng ta sẽ nói: "ngồi" lên trường kỷ,
"ngồi" để xoa bụng,
"ngồi" để xoa bụng,
05:55
look, I throw a tennis ball; "sit," say hello to that other dog.
118
339000
4000
"ngồi" và nhìn tao ném quả bóng tennis;
"ngồi," ra chào con chó kia đi.
"ngồi," ra chào con chó kia đi.
05:59
Yes, we put "sniff butt" on queue.
119
343000
2000
Đúng rồi, ta sẽ thêm "ngửi mông"
vào nữa.
vào nữa.
06:01
"Sit," sniff butt.
120
345000
2000
"Ngồi," ngửi mông.
06:03
So now all of these distractions that worked against training
121
347000
4000
Giờ thì tất cả những thứ gây xao lãng
trong khi huấn luyện này
trong khi huấn luyện này
06:07
now become rewards that work for training.
122
351000
3000
lại trở thành phần thưởng khi huấn luyện.
06:10
And what we're doing, in essence, is we're teaching the dog, kind of like --
123
354000
5000
Và việc chúng ta đang làm, về cốt lõi,
là đang dạy cho con chó, giống như
là đang dạy cho con chó, giống như
06:15
we're letting the dog think that the dog is training us.
124
359000
3000
chúng ta đang làm nó nghĩ rằng
nó đang huấn luyện chúng ta.
nó đang huấn luyện chúng ta.
06:18
And I can imagine this dog, you know,
125
362000
2000
Tôi hình dung chú chó này,
06:20
speaking through the fence to, say, an Akita,
126
364000
2000
nói chuyện qua hàng rào
với một con chó Akita
với một con chó Akita
06:22
saying, "Wow, my owners, they are so incredibly easy to train.
127
366000
4000
rằng, "Wow, chủ của tao, họ dễ bảo cực ấy.
06:26
They're like Golden Retrievers.
128
370000
2000
Họ ngoan như cún cưng vậy!
06:28
All I have to do is sit, and they do everything.
129
372000
2000
Tao ngồi, còn họ làm mọi thứ.
Họ mở cửa, lái xe của tao, mát-xa cho tao,
06:30
They open doors, they drive my car, they massage me,
130
374000
4000
06:34
they will throw tennis balls,
131
378000
2000
họ quăng bóng tennis,
06:36
they will cook for me and serve the food.
132
380000
2000
họ nấu nướng và mời tao ăn.
06:38
It's like, if I just sit, that's my command.
133
382000
3000
Như thể nếu tao cứ ngồi xuống
thì đó là mệnh lệnh vậy.
thì đó là mệnh lệnh vậy.
06:41
Then I have my own personal doorman,
134
385000
2000
Rồi sau đó tao sẽ có người mở cửa riêng,
06:43
chauffeur, masseuse, chef and waiter."
135
387000
4000
lái xe riêng, nhân viên mát-xa,
đầu bếp với bồi bàn!"
đầu bếp với bồi bàn!"
Và giờ con chó thực sự rất vui vẻ.
06:47
And now the dog's really happy.
136
391000
2000
06:49
And this, to me, is always what training is.
137
393000
2000
Và điều này đối với tôi chính là
ý nghĩa của việc huấn luyện.
ý nghĩa của việc huấn luyện.
06:51
So we really motivate the dog to want to do it,
138
395000
3000
Vậy ta đang đang thực sự tạo động lực
cho con chó,
cho con chó,
06:54
such that the need for punishment seldom comes up.
139
398000
5000
sao cho những hình phạt gần như
không bao giờ xuất hiện.
không bao giờ xuất hiện.
06:59
Now we move to phase three, when now --
140
403000
3000
Bây giờ ta chuyển tới
giai đoạn ba --
giai đoạn ba --
có những lúc, bạn biết đấy,
chủ nhân biết cái gì là tốt nhất.
chủ nhân biết cái gì là tốt nhất.
07:02
there's times, you know, when daddy knows best.
141
406000
2000
07:04
And I have a little sign on my fridge, and it says,
142
408000
3000
Tôi ghi một mảnh giấy dán trên tủ lạnh,
07:07
"Because I'm the daddy, that's why."
143
411000
2000
"Tại sao ư? Vì ta là chủ, hiểu chưa."
07:09
Sorry, no more explanation. "I'm the daddy, you're not. Sit."
144
413000
4000
Xin lỗi nhé, không nói nhiều nữa.
"Tao là chủ, không phải mày. Ngồi xuống."
"Tao là chủ, không phải mày. Ngồi xuống."
07:13
And there's times, for example,
145
417000
2000
Có những lúc, ví dụ như,
07:15
if my son's friends leave the door open,
146
419000
3000
nếu bạn của con trai tôi quên đóng cửa
07:18
the dogs have to know you don't step across this line.
147
422000
4000
thì con chó phải tự hiểu rằng,
mình không được phép ra khỏi cửa.
mình không được phép ra khỏi cửa.
07:22
This is a life-or-death thing.
148
426000
2000
Đây là vấn đề sinh tử.
07:24
You leave this, the sanctity of your house,
149
428000
3000
Mày mà ra khỏi ngôi nhà thánh thiện này,
07:27
and you could be hit on the street.
150
431000
2000
mày có thể bị đánh ở ngoài đường.
07:29
So some things we have to let the dog know,
151
433000
2000
Nên chúng ta phải cho con chó biết
một số điều,
một số điều,
07:31
"You mustn't do this."
152
435000
2000
"Mày không được làm cái này."
07:33
And so we have to enforce, but without force.
153
437000
5000
Và thế là chúng ta phải ép nó thực hiện,
nhưng không phải bằng vũ lực.
nhưng không phải bằng vũ lực.
Những người ở đây có cái nhìn rất mơ hồ
về cái gọi là hình phạt.
về cái gọi là hình phạt.
07:38
People here get very confused about what a punishment is.
154
442000
4000
07:42
They think a punishment is something nasty.
155
446000
2000
Họ nghĩ trừng phạt là
cái gì đó xấu xa.
cái gì đó xấu xa.
07:44
I bet a lot of you do, right?
156
448000
2000
Nhiều bạn cũng nghĩ vậy, nhỉ?
07:46
You think it's something painful, or scary, or nasty.
157
450000
3000
Bạn nghĩ nó đau đớn, hoặc đáng sợ,
hay bẩn thỉu.
hay bẩn thỉu.
07:49
It doesn't have to be.
158
453000
2000
Không cần phải như thế.
07:51
There's several definitions of what a punishment is,
159
455000
3000
Có một vài định nghĩa về sự trừng phạt,
07:54
but one definition, the most popular, is:
160
458000
2000
nhưng định nghĩa phổ biến nhất là:
07:56
a punishment is a stimulus that reduces the immediately preceding behavior,
161
460000
5000
sự trừng phạt là một tác nhân giúp
giảm thiểu hành vi diễn ra ngay trước nó,
giảm thiểu hành vi diễn ra ngay trước nó,
08:01
such that it's less likely to occur in the future.
162
465000
4000
sao cho hành vi đó sẽ ít có khả năng
xảy ra trong tương lai.
xảy ra trong tương lai.
08:05
It does not have to be nasty, scary or painful.
163
469000
5000
Nó không nhất thiết phải bẩn thỉu, ghê sợ
hay gây đau đớn.
hay gây đau đớn.
08:10
And I would say, if it doesn't have to be, then maybe it shouldn't be.
164
474000
5000
Và theo tôi, nếu nó không nhất thiết
phải thế, thì có lẽ nó không nên như thế.
phải thế, thì có lẽ nó không nên như thế.
08:15
I was working with a very dangerous dog about a year ago.
165
479000
3000
Năm ngoái, tôi có làm việc
với một con chó rất nguy hiểm.
với một con chó rất nguy hiểm.
08:18
And this was a dog that put both his owners in hospital,
166
482000
3000
Con này đã khiến cả hai người chủ
của nó nhập viện,
của nó nhập viện,
08:21
plus the brother-in-law, plus the child.
167
485000
2000
cộng thêm cả người anh rể lẫn đứa con.
08:23
And I only agreed to work with it if they promised it would stay in their house,
168
487000
3000
Tôi chỉ đồng ý làm việc với nó nếu họ hứa
sẽ chỉ cho nó ở trong nhà,
sẽ chỉ cho nó ở trong nhà,
08:26
and they never took it outside.
169
490000
2000
và họ không bao giờ mang nó ra ngoài.
08:28
The dog is actually euthanized now,
170
492000
2000
Thực ra chú chó ấy đã chết rồi,
08:30
but this was a dog I worked with for a while.
171
494000
2000
nhưng tôi đã từng làm việc với nó khá lâu.
08:32
A lot of the aggression happened around the kitchen,
172
496000
3000
Con chó đã phá cái bếp rất kinh khủng,
08:35
so while I was there -- this was on the fourth visit --
173
499000
3000
tôi đã ở đó, trong lần ghé thăm thứ 4 --
08:38
we did a four and a half hour down-stay, with the dog on his mat.
174
502000
3000
chúng tôi đã khiến con chó phải ngồi im
một chỗ trên thảm trong 4 tiếng rưỡi.
một chỗ trên thảm trong 4 tiếng rưỡi.
08:41
And he was kept there by the owner's calm insistence.
175
505000
5000
Và nó được giữ ở đó nhờ sự kiên nhẫn
của chủ nhân,
của chủ nhân,
08:46
When the dog would try to leave the mat,
176
510000
2000
Khi nó cố gắng chạy ra khỏi cái thảm,
08:48
she would say, "Rover, on the mat, on the mat, on the mat."
177
512000
4000
cô ấy ra lệnh, "Rover, quay lại ngay,
quay lại ngay!"
quay lại ngay!"
08:52
The dog broke his down-stay 22 times in four and a half hours, while she cooked dinner,
178
516000
5000
Trong bốn giờ rưỡi, nó đứng dậy khỏi thảm
22 lần trong khi cô ấy đang nấu bữa tối,
22 lần trong khi cô ấy đang nấu bữa tối,
08:57
because we had a lot of aggression related towards food.
179
521000
4000
bởi nó bị mùi nấu ăn trong bếp hấp dẫn.
09:01
The breaks got fewer and fewer.
180
525000
2000
Chú chó đó càng ngày
càng nghe lệnh chủ hơn.
càng nghe lệnh chủ hơn.
09:03
You see, the punishment was working.
181
527000
3000
Hình phạt đó đã có tác dụng.
09:06
The behavior problem was going away.
182
530000
2000
Hành vi của nó đã được chỉnh đốn.
09:08
She never raised her voice.
183
532000
2000
Cô ấy không cần phải quát nó nữa.
09:10
If she did, she would have got bitten.
184
534000
3000
Nếu làm thế, cô ấy có thể bị cắn.
09:13
It's not a good dog you shout at.
185
537000
2000
Con chó đó chẳng biết nghe lời.
09:15
And a lot of my friends train really neat animals,
186
539000
3000
Vài người bạn của tôi
huấn luyện động vật rất giỏi,
huấn luyện động vật rất giỏi,
09:18
grizzly bears -- if you've ever seen a grizzly bear
187
542000
2000
họ huấn luyện gấu xám,
nếu bạn từng thấy chúng
nếu bạn từng thấy chúng
09:20
on the telly or in film, then it's a friend of mine who's trained it --
188
544000
3000
trên TV hoặc phim, chúng do
một số người bạn của tôi huấn luyện.
một số người bạn của tôi huấn luyện.
09:23
killer whales. I love it because it wires you up.
189
547000
3000
Chúng làm tôi thích thú.
09:26
How are you going to reprimand a grizzly bear?
190
550000
2000
Ai lại ghét gấu xám chứ?
09:28
"Bad bear, bad bear!" Voom!
191
552000
2000
"Đó là loài gấu tồi!"
Vèo!
Vèo!
09:30
Your head now is 100 yards away, sailing through the air, OK?
192
554000
5000
Đầu của bạn sẽ rời khỏi cổ
và bay xa 100 mét!
và bay xa 100 mét!
09:35
This is crazy.
193
559000
2000
Thật điên khùng.
09:37
So, where do we go from here?
194
561000
2000
Vậy, ta phải làm thế nào?
09:39
We want a better way.
195
563000
2000
Ta cần có cách tốt hơn.
09:41
Dogs deserve better.
196
565000
2000
Các chú chó xứng đáng hơn thế.
09:43
But for me, the reason for this actually has to do with dogs.
197
567000
4000
Với tôi, giải pháp cho cách huấn luyện chó
phải có ích cho chúng.
phải có ích cho chúng.
09:47
It has to do with watching people train puppies,
198
571000
3000
Chúng phải giải quyết vấn đề của
của những người chủ,
của những người chủ,
09:50
and realizing they have horrendous interaction skills,
199
574000
5000
làm họ hiểu ra rằng,
họ rất tệ ở kỹ năng giao tiếp,
họ rất tệ ở kỹ năng giao tiếp,
09:55
horrendous relationship skills.
200
579000
2000
rất tệ ở kỹ năng tạo mối quan hệ,
09:57
Not just with their puppy, but with the rest of the family at class.
201
581000
4000
không chỉ với thú cưng,
mà còn đối với cả gia đình họ.
mà còn đối với cả gia đình họ.
10:01
I mean, my all-time classic is another "come here" one.
202
585000
3000
Câu nói kinh điển của tôi luôn là
"Chó ngoan, lại đây."
"Chó ngoan, lại đây."
10:04
You see someone in the park -- and I'll cover my mic when I say this,
203
588000
3000
Một cảnh thường thấy trong công viên
-tôi phải che mic lại khi nói điều này-
-tôi phải che mic lại khi nói điều này-
10:07
because I don't want to wake you up -- and there's the owner in the park,
204
591000
3000
vì tôi không muốn bị gọi là thô lỗ.
Người chủ ở công viên,
Người chủ ở công viên,
10:10
and their dog's over here, and they say, "Rover, come here.
205
594000
2000
con chó ở ngay đó, họ sẽ nói,
"Rover, lại đây."
"Rover, lại đây."
10:12
Rover, come here. Rover, come here, you son of a bitch."
206
596000
3000
Rover lại đây. Rover, lại đây nhanh,
con đ* này!"
con đ* này!"
10:16
The dog says, "I don't think so."
207
600000
2000
Con chó lại nghĩ: "Còn lâu đi."
10:18
(Laughter)
208
602000
1000
(Cười)
10:19
I mean, who in their right mind
209
603000
3000
Các bạn thử nghĩ xem,
10:22
would think that a dog would want to approach them
210
606000
3000
làm sao con chó lại muốn lại gần chủ
10:25
when they're screaming like that?
211
609000
2000
nếu họ quát nó như vậy chứ?
10:27
Instead, the dog says, "I know that tone. I know that tone.
212
611000
3000
Thay vào đó, chú chó sẽ nghĩ:
"Tôi biết điều gì sắp xảy ra...
"Tôi biết điều gì sắp xảy ra...
10:30
Previously, when I've approached, I've gotten punished there."
213
614000
3000
Lần trước, sau khi lại gần chủ,
tôi bị phạt rất đau."
tôi bị phạt rất đau."
10:33
I was walking onto a plane --
214
617000
2000
Một lần, tôi đang lên máy bay...
10:35
this, for me, was a pivotal moment in my career,
215
619000
3000
đó là một khoảnh khắc rất quan trọng
trong sự nghiệp của tôi,
trong sự nghiệp của tôi,
10:38
and it really cemented what I wanted to do
216
622000
2000
nó thôi thúc thứ tôi muốn làm
10:40
with this whole puppy-training thing,
217
624000
2000
đối với toàn bộ việc huấn luyện chó này.
10:42
the notion of how to teach puppies in a dog-friendly way
218
626000
4000
Tôi cho rằng, ta có thể
huấn luyện chó theo cách thân thiện,
huấn luyện chó theo cách thân thiện,
10:46
to want to do what we want to do, so we don't have to force them.
219
630000
3000
dạy chúng những điều ta muốn,
do đó ta không cần ép buộc chúng.
do đó ta không cần ép buộc chúng.
10:49
You know, I puppy-train my child.
220
633000
3000
Tôi dùng cách đó để dạy con tôi.
10:52
And the seminal moment was, I was getting on a plane in Dallas,
221
636000
3000
Vào khoảnh khắc đó,
khi tôi lên máy bay ở Dallas
khi tôi lên máy bay ở Dallas
10:55
and in row two was a father, I presume, and a young boy about five,
222
639000
4000
và ở gần đó là một ông bố đi cùng với
đứa con khoảng năm tuổi,
đứa con khoảng năm tuổi,
10:59
kicking the back of the chair.
223
643000
2000
nó đang đá cái ghế.
11:01
"Johnny, don't do that."
224
645000
2000
"Johnny, đừng làm thế!"
11:03
Kick, kick, kick.
225
647000
1000
Nó vẫn đá.
11:04
"Johnny, don't do that." Kick, kick, kick.
226
648000
2000
"Johnny, đừng làm thế."
Nó vẫn đá.
Nó vẫn đá.
11:06
I'm standing right here with my bag.
227
650000
2000
Tôi đứng ngay đó với đống hành lý.
11:08
The father leans over, grabs him like this and gives him ugly face.
228
652000
4000
Ông bố quay ra, tóm lấy nó
và ném vào nó một bộ mặt rất tệ.
và ném vào nó một bộ mặt rất tệ.
11:12
And ugly face is this --
229
656000
2000
Bộ mặt tệ thế này...
11:14
when you go face-to-face with a puppy or a child,
230
658000
3000
Khi bạn nói chuyện
với trẻ con hoặc thú nuôi,
với trẻ con hoặc thú nuôi,
11:17
you say, "What are you doing! Now stop it, stop it, stop it!"
231
661000
3000
bạn nói: "Mày làm cái quái gì vậy?
Dừng lại, dừng lại ngay!"
Dừng lại, dừng lại ngay!"
11:20
And I went, "Oh my God, do I do something?"
232
664000
3000
Tôi phát hoảng lên,
"Chúa ơi, giờ tôi phải làm gì?"
"Chúa ơi, giờ tôi phải làm gì?"
11:23
That child has lost everything --
233
667000
3000
Nó sợ đến phát khóc.
11:26
that one of the two people he can trust in this world
234
670000
3000
Một trong hai người yêu thương nó nhất
trên thế giới này
trên thế giới này
11:29
has absolutely pulled the rug from under his feet.
235
673000
3000
vừa làm nó mất lòng tin rất nhiều.
11:32
And I thought, "Do I tell this jerk to quit it?"
236
676000
2000
Tôi nghĩ, "Mình phải ngăn hắn lại!"
11:34
I thought, "Ian, stay out of it, stay out of it, you know, walk on."
237
678000
3000
Tôi cũng nghĩ: "Ian, đó không phải
việc của mày, đi tiếp đi!"
việc của mày, đi tiếp đi!"
11:37
I walked to the back of the plane,
238
681000
2000
Tôi ra sau đuôi máy bay,
11:39
I sat down, and a thought came to me.
239
683000
3000
ngồi xuống, và một ý nghĩ xuất hiện.
11:42
If that had been a dog, I would have laid him out.
240
686000
2000
Nếu đó là con chó,
tôi sẽ đấm gã kia.
tôi sẽ đấm gã kia.
11:44
(Laughter)
241
688000
1000
(Cười)
11:45
If he had kicked a dog, I would have punched him out.
242
689000
4000
Nếu anh ta đá con chó,
tôi hẳn sẽ đấm vỡ mặt anh ta.
tôi hẳn sẽ đấm vỡ mặt anh ta.
11:49
He kicked a child, grabs the child like this and I let it go.
243
693000
5000
Anh ta đá đứa bé, tóm lấy nó
và tôi lại cho qua việc đó.
và tôi lại cho qua việc đó.
11:54
And this is what it's all about.
244
698000
3000
Mâu thuẫn nằm ở đây.
11:57
These relationship skills are so easy.
245
701000
2000
Các kỹ năng tạo quan hệ này
rất đơn giản.
rất đơn giản.
11:59
I mean, we as humans, our shallowness when we choose a life-mate
246
703000
5000
Chúng ta rất nông cạn khi chọn bạn đời,
việc đó chỉ dựa vào
việc đó chỉ dựa vào
12:04
based on the three Cs -- coat color, conformation, cuteness.
247
708000
4000
quần áo, ngoại hình và vẻ dễ thương.
12:08
You know, kind of like a little robot.
248
712000
2000
Bạn biết đó, giống như robot vậy.
12:10
This is how we go into a relationship, and it's hunky-dory for a year.
249
714000
3000
Đây là cách ta có người yêu,
"tình yêu" đó kéo dài cả năm.
"tình yêu" đó kéo dài cả năm.
12:13
And then, a little behavior problem comes up.
250
717000
2000
Sau đó, vài vấn đề
về cách cư xử xuất hiện.
về cách cư xử xuất hiện.
12:15
No different from the dog barking.
251
719000
2000
Không khác với việc chó sủa.
12:17
The husband won't clear up his clothes,
252
721000
2000
Người chồng sẽ không gấp
quần áo của mình,
quần áo của mình,
12:19
or the wife's always late for meetings, whatever it is, OK?
253
723000
4000
hay người vợ luôn đi họp về trễ,
bất cứ thứ gì đại loại vậy.
bất cứ thứ gì đại loại vậy.
12:23
And it then starts, and we get into this thing,
254
727000
4000
Bực tức lâu ngày kìm nén,
vòng xoáy quen thuộc lại xuất hiện,
vòng xoáy quen thuộc lại xuất hiện,
12:27
and our personal feedback -- there's two things about it.
255
731000
2000
chỉ trích và cãi vã,
nhưng có hai vấn đề.
nhưng có hai vấn đề.
12:29
When you watch people interacting with animals or other people,
256
733000
3000
Khi bạn để ý cách người ta
giao tiếp với nhau hoặc với động vật,
giao tiếp với nhau hoặc với động vật,
12:32
there is very little feedback, it's too infrequent.
257
736000
4000
bạn thấy người ta rất ít khi chỉ trích,
nó không hay xảy ra.
nó không hay xảy ra.
12:36
And when it happens, it's bad, it's nasty.
258
740000
3000
Nhưng khi chỉ trích,
họ sẽ nói rất kinh khủng.
họ sẽ nói rất kinh khủng.
12:39
You see it's especially in families, especially with spouses,
259
743000
5000
Bạn thấy điều đó trong các gia đình,
đặc biệt là với vợ,
đặc biệt là với vợ,
12:44
especially with children, especially with parents.
260
748000
3000
với con cái, với cha mẹ.
12:47
You see it especially in the workplace,
261
751000
2000
Bạn thấy điều đó ở nơi làm việc.
12:49
especially from boss to employee.
262
753000
2000
đặc biệt là từ ông chủ đối với nhân viên.
12:51
It's as if there's some schadenfreude there,
263
755000
3000
Cứ như thể họ thấy thoả mãn,
12:54
that we actually take delight in people getting things wrong,
264
758000
3000
họ thấy thích thú khi người khác làm sai,
12:57
so that we can then moan and groan and bitch at them.
265
761000
5000
để sau đó họ có thể chỉ trích
không thương tiếc.
không thương tiếc.
13:02
And this, I would say, is the biggest human foible that we have.
266
766000
4000
Tôi cho rằng điều này là điểm yếu lớn nhất
của loài người chúng ta.
của loài người chúng ta.
13:06
It really is.
267
770000
2000
Đúng là vậy.
13:08
We take the good for granted, and we moan and groan at the bad.
268
772000
3000
Ta không biết coi trọng điều tốt
nhưng thích chỉ trích điều xấu.
nhưng thích chỉ trích điều xấu.
13:11
And I think this whole notion of these skills should be taught.
269
775000
3000
Tôi nghĩ rằng toàn bộ những kỹ năng
này cần được dạy.
này cần được dạy.
13:14
You know, calculus is wonderful.
270
778000
2000
Bạn biết đấy, môn Giải tích rất tuyệt vời.
13:16
When I was a kid, I was a calculus whiz.
271
780000
2000
Khi còn nhỏ, tôi rất giỏi Giải tích.
13:18
I don't understand a thing about it now, but I could do it as a kid.
272
782000
3000
Giờ tôi không học nó nữa,
nhưng nếu tôi còn nhỏ, tôi sẽ làm.
nhưng nếu tôi còn nhỏ, tôi sẽ làm.
13:22
Geometry, fantastic. You know, quantum mechanics --
273
786000
3000
Hình học, thật tuyệt vời,
cả Cơ lượng tử nữa,
cả Cơ lượng tử nữa,
13:25
these are cool things.
274
789000
2000
chúng đều là những điều tuyệt vời.
13:27
But they don't save marriages and they don't raise children.
275
791000
4000
Nhưng chúng không biết bảo vệ hôn nhân
và dạy dỗ con cái.
và dạy dỗ con cái.
13:31
And my look to the future is,
276
795000
2000
Và cái nhìn của tôi về tương lai,
13:33
and what I want to do with this doggy stuff, is to teach people
277
797000
3000
và thứ tôi muốn liên hệ với việc
dạy chó này là, cần dạy người.
dạy chó này là, cần dạy người.
13:36
that you know, your husband's just as easy to train.
278
800000
3000
Bạn biết đó, chồng của bạn
cũng dễ dạy y như vậy.
cũng dễ dạy y như vậy.
13:39
Probably easier -- if you got a Rottie -- much easier to train.
279
803000
5000
Việc dạy con chó Rottie còn dễ hơn thế.
13:44
Your kids are easy to train.
280
808000
2000
Con của bạn rất dễ dạy.
13:46
All you've got to do is to watch them,
281
810000
2000
Tất cả bạn phải làm là để ý chúng,
13:48
to time-sample the behavior, and say, every five minutes,
282
812000
2000
và phải gương mẫu mọi lúc mọi nơi.
13:50
you ask the question, "Is it good, or is it bad?"
283
814000
3000
bạn đặt câu hỏi,
"Nó có làm tốt không?"
"Nó có làm tốt không?"
13:53
If it's good, say, "That was really neat, thank you."
284
817000
3000
Nếu nó tốt, hãy nói,
"Nó thật sự rất tuyệt, cám ơn."
"Nó thật sự rất tuyệt, cám ơn."
13:56
That is such a powerful training technique.
285
820000
2000
Đó là một kỹ thuật dạy dỗ rất mạnh mẽ.
13:58
This should be taught in schools.
286
822000
2000
Điều này nên được dạy ở trường học.
14:00
Relationships -- how do you negotiate?
287
824000
2000
Về các mối quan hệ và sự thoả hiệp.
14:02
How you do negotiate with your friend who wants your toy?
288
826000
3000
Làm sao đẻ thoả hiệp với đứa bạn
cứ muốn lấy đồ chơi của bạn?
cứ muốn lấy đồ chơi của bạn?
14:05
You know, how to prepare you for your first relationship?
289
829000
3000
Cần chuẩn bị gì
cho tình yêu đầu tiên của mình?
cho tình yêu đầu tiên của mình?
14:08
How on earth about raising children?
290
832000
2000
Còn về việc dạy con thì sao?
14:10
We think how we do it -- one night in bed, we're pregnant,
291
834000
2000
Hãy nghĩ về chúng.
Sau một đêm, ta có thai,
Sau một đêm, ta có thai,
14:12
and then we're raising the most important thing in life, a child.
292
836000
3000
sau đó là điều quan trọng nhất cuộc đời:
nuôi dạy con cái.
nuôi dạy con cái.
14:15
No, this is what should be taught -- the good living, the good habits,
293
839000
5000
Không, đây là điều nên được dạy:
có lối sống tốt, thói quen tốt,
có lối sống tốt, thói quen tốt,
14:20
which are just as hard to break as bad habits.
294
844000
4000
điều đó cũng khó khăn
như từ bỏ thói quen xấu vậy.
như từ bỏ thói quen xấu vậy.
14:24
So, that would be my wish to the future.
295
848000
2000
Đó là mong muốn trong tương lai của tôi.
14:26
Ah, damn, I wanted to end exactly on time,
296
850000
2000
Chết tiệt, tôi cần căn đúng thời gian,
14:28
but I got eight, seven, six, five, four, three, two --
297
852000
6000
nhưng tôi có...
14:34
so thank you very much. That's my talk, thank you.
298
858000
2000
Đó là bài nói của tôi.
Cám ơn rất nhiều!
Cám ơn rất nhiều!
14:36
(Applause)
299
860000
1000
( Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Ian Dunbar - Animal behavioristVeterinarian, dog trainer and animal behaviorist Ian Dunbar understands our pets' point of view. By training dog owners in proper conduct (as much as he trains the dogs themselves), he hopes to encourage better relationships with dogs -- not to mention their friends and children, too.
Why you should listen
We may call dogs man's best friend, but according to Dr. Ian Dunbar, humans often fail to reciprocate. Dunbar's decades of research on hierarchical social behavior and aggression in domestic animals truly give him a dog's-eye view of human beings' incomprehensible and spontaneous -- if involuntary -- cruelties.
Dunbar says we might break our unseemly, unflattering habits and usher in an "era of dog-friendly dog training" by coming to understand why dogs do what they do -- Is Fido misbehaving, or just being a dog? -- and the repercussions of our actions toward them. (We might foster better relationships with our fellow humans, too.) His Sirius Dog Training company focuses on training puppies to be playful, yet well-behaved. His second organization, Animalin, promotes games for dogs and puppies at an international level.
Dunbar has written numerous books, including How to Teach a New Dog Old Tricks and The Good Little Dog Book. He has also hosted several award-winning videotapes on puppy and dog training.
Ian Dunbar | Speaker | TED.com