TEDxProvincetown
Noah Wilson-Rich: How you can help save the bees, one hive at a time
Noah Wilson-Rich: Điều gì đang giết loài ong - và làm thế nào để bảo vệ chúng
Filmed:
Readability: 3.9
1,775,198 views
Ong đang chết dần với con số kỷ lục, nhưng nhà sinh thái học Noah Wilson-Rich lại hứng thú với một thứ khác: Đâu là nơi ong đang sống khoẻ mạnh và sinh sôi? Để tìm ra câu trả lời, anh đã tập hợp các nhà khoa học khắp nước Mỹ để dựng nên các tổ ong ở sân, vườn và mái nhà họ. Cùng tìm hiểu làm thế nào mà những “nhà máy dữ liệu” nhỏ nhắn này thay đổi những gì ta biết về môi trường sống ong cần để sinh sôi - và giữ cho hệ thống thức ăn tương lai của chúng ta ổn định.
Noah Wilson-Rich - Beekeeper
Noah Wilson-Rich studies bees and bee diseases. He founded Best Bees Company to support people who want to own and care for their own beehive. Full bio
Noah Wilson-Rich studies bees and bee diseases. He founded Best Bees Company to support people who want to own and care for their own beehive. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Pollinator decline is a grand challenge
in the modern world.
in the modern world.
0
793
4170
Sự suy giảm số lượng động vật thụ phấn
là một thách thức lớn hiện nay.
là một thách thức lớn hiện nay.
00:16
Of the 200,000 species of pollinators,
1
4987
2909
Trong số 200.000 loài động vật thụ phấn,
00:19
honeybees are the most well-understood,
2
7920
2836
ong mật là loài chúng ta hiểu rõ nhất,
00:22
partly because of our long history
with them dating back 8,000 years ago
with them dating back 8,000 years ago
3
10780
4193
một phần bởi mối quan hệ người - ong mật
được cho rằng đã có từ 8000 năm trước
được cho rằng đã có từ 8000 năm trước
00:26
to our cave drawings
in what is now modern-day Spain.
in what is now modern-day Spain.
4
14997
3168
qua các bức hoạ trong hang động
ở Tây Ban Nha hiện nay.
ở Tây Ban Nha hiện nay.
00:30
And yet we know that
this indicator species is dying off.
this indicator species is dying off.
5
18189
4330
Có điều chúng ta biết rằng
loài chỉ thị này đang chết dần.
loài chỉ thị này đang chết dần.
00:34
Last year alone, we lost 40 percent
of all beehives in the United States.
of all beehives in the United States.
6
22543
5275
Chỉ trong năm ngoái, chúng ta đã mất đi
40% lượng tổ ong trên toàn nước Mỹ.
40% lượng tổ ong trên toàn nước Mỹ.
00:39
That number is even higher
in areas with harsh winters,
in areas with harsh winters,
7
27842
2699
Con số còn cao hơn
ở những nơi có mùa đông khắc nghiệt,
ở những nơi có mùa đông khắc nghiệt,
00:42
like here in Massachusetts,
8
30565
1360
như ở đây, Masachusetts,
00:43
where we lost 47 percent of beehives
9
31949
2868
nơi chúng ta mất 47% tổ ong
00:46
in one year alone.
10
34841
1595
chỉ trong vòng một năm.
00:48
Can you imagine if we lost
half of our people last year?
half of our people last year?
11
36460
3365
Hãy tưởng tượng chúng ta mất đi
một nửa số người trong năm ngoái,
một nửa số người trong năm ngoái,
00:52
And if those were
the food-producing people?
the food-producing people?
12
40285
2653
và đó lại là
những người sản xuất ra thực phẩm!
những người sản xuất ra thực phẩm!
00:55
It's untenable.
13
43544
1150
Ta không bảo vệ được họ!
00:57
And I predict that in 10 years,
14
45241
3448
Tôi dự đoán rằng trong 10 năm,
01:00
we will lose our bees.
15
48713
2387
chúng ta sẽ mất toàn bộ lượng ong đang có.
01:04
If not for the work of beekeepers
replacing these dead beehives,
replacing these dead beehives,
16
52027
4313
Nếu như không có những người nuôi ong
thay những cái tổ chết,
thay những cái tổ chết,
01:08
we would be without foods
that we rely upon:
that we rely upon:
17
56364
2915
chúng ta sẽ không có
các loại đồ ăn thiết yếu như
các loại đồ ăn thiết yếu như
01:11
fruits, vegetables,
18
59303
1822
hoa quả, rau,
01:13
crunchy almonds and nuts,
19
61149
2261
hạnh nhân và các loại hạt giòn,
01:15
tart apples,
20
63434
1404
bánh táo,
01:16
sour lemons.
21
64862
1976
chanh chua.
01:18
Even the food that our cattle rely
upon to eat, hay and alfalfa -- gone,
upon to eat, hay and alfalfa -- gone,
22
66862
5254
Kể cả thức ăn cho chăn nuôi,
cỏ khô, cỏ linh lăng cũng không còn,
cỏ khô, cỏ linh lăng cũng không còn,
01:24
causing global hunger,
23
72140
1965
gây nên một nạn đói toàn cầu,
01:26
economic collapse,
24
74129
1802
kinh tế sụp đổ,
01:27
a total moral crisis across earth.
25
75955
2442
một cuộc khủng hoảng tinh thần toàn cầu.
01:31
Now, I first started keeping bees
here in Cape Cod
here in Cape Cod
26
79417
2734
Hiện giờ, tôi đã bắt đầu nuôi ong ở đây,
Cape Cod
Cape Cod
01:34
right after I finished my doctorate
in honeybee immunology.
in honeybee immunology.
27
82175
3385
ngay sau khi tôi hoàn thành bằng tiến sĩ
miễn dich học của ong mật.
miễn dich học của ong mật.
01:37
(Laughter)
28
85584
2432
(Tiếng cười)
01:40
(Applause)
29
88040
4507
(Vỗ tay)
01:45
Imagine getting such a degree
in a good economy --
in a good economy --
30
93560
3970
Tưởng tượng có một tầm bằng như thế
vào một thời kỳ kinh tế tốt
vào một thời kỳ kinh tế tốt
01:49
and it was 2009:
31
97554
1761
như là năm 2009:
01:52
the Great Recession.
32
100242
1520
khủng hoảng tài chính toàn cầu.
01:54
And I was onto something.
33
102456
1561
Và tôi biết một điều tuyệt vời.
01:56
I knew that I could find out
how to improve bee health.
how to improve bee health.
34
104041
3673
Tôi đã biết rằng mình có thể tìm ra cách
để cải thiện sức khoẻ cho loài ong.
để cải thiện sức khoẻ cho loài ong.
01:59
And so the community
on Cape Cod here in Provincetown
on Cape Cod here in Provincetown
35
107738
3355
Và cộng đồng Cape Cod ở đây, Provincetown
02:03
was ripe for citizen science,
36
111117
1666
đã sẵn sàng cho khoa học,
02:04
people looking for ways
to get involved and to help.
to get involved and to help.
37
112807
2840
mọi người tìm cách tham gia và giúp đỡ.
02:07
And so we met with people in coffee shops.
38
115671
2337
Chúng tôi gặp gỡ ở những quán café.
02:10
A wonderful woman named Natalie
got eight beehives at her home in Truro,
got eight beehives at her home in Truro,
39
118032
3563
Một người phụ nữ tuyệt vời tên Natalie
có tám tổ ong tại nhà ở Truro,
có tám tổ ong tại nhà ở Truro,
02:13
and she introduced us
to her friend Valerie,
to her friend Valerie,
40
121619
2086
cô ấy giới thiệu chúng tôi với Valerie,
02:15
who let us set up 60 beehives at
an abandoned tennis court on her property.
an abandoned tennis court on her property.
41
123729
5578
người đã để chúng tôi dựng 60 tổ ong ở
một khoảng sân tennis bỏ hoang của mình.
một khoảng sân tennis bỏ hoang của mình.
02:21
And so we started testing
vaccines for bees.
vaccines for bees.
42
129902
3161
Và thế là chúng tôi bắt đầu thử nghiệm
vắc-xin cho ong.
vắc-xin cho ong.
02:25
We were starting to look at probiotics.
43
133087
2519
Chúng tôi bắt đầu xem xét tới lợi khuẩn.
02:27
We called it "bee yogurt" --
44
135630
1616
Chúng tôi gọi nó là “sữa chua ong”
02:29
ways to make bees healthier.
45
137270
2046
cách khiến ong khoẻ mạnh hơn.
02:31
And our citizen science project
started to take off.
started to take off.
46
139798
2910
Và dự án khoa học công dân của chúng tôi
bắt đầu phát triển.
bắt đầu phát triển.
02:35
Meanwhile, back in my apartment here,
47
143375
2682
Trong khi đó, nhìn lại căn hộ của mình,
02:38
I was a bit nervous about my landlord.
48
146081
2436
tôi bắt đầu hơi lo lắng về phía chủ nhà.
02:40
I figured I should tell him
what we were doing.
what we were doing.
49
148968
2348
Tôi nên nói với ông ấy
việc chúng tôi đang làm.
việc chúng tôi đang làm.
02:43
(Laughter)
50
151340
1029
(Tiếng cười)
02:44
I was terrified; I really thought
I was going to get an eviction notice,
I was going to get an eviction notice,
51
152393
3462
Tôi sợ, tôi thực sự nghĩ
mình sẽ nhận một tờ thông báo bị đuổi,
mình sẽ nhận một tờ thông báo bị đuổi,
02:47
which really was
the last thing we needed, right?
the last thing we needed, right?
52
155879
2310
đó chẳng phải là
thứ không ai mong muốn sao?
thứ không ai mong muốn sao?
02:50
I must have caught him
on a good day, though,
on a good day, though,
53
158213
2128
Lẽ ra tôi nên gặp ông ấy
vào một ngày lành,
vào một ngày lành,
02:52
because when I told him what we were doing
54
160365
2016
bởi khi tôi nói với ông việc mình đang làm
02:54
and how we started our nonprofit
urban beekeeping laboratory,
urban beekeeping laboratory,
55
162405
2884
và thí nghiệm phi lợi nhuận bảo vệ ong,
02:57
he said, "That's great!
Let's get a beehive in the back alley."
Let's get a beehive in the back alley."
56
165313
3899
ông ấy nói: “Tuyệt lắm!
Lấy cái tổ ong ở cái hẻm đằng sau ấy”
Lấy cái tổ ong ở cái hẻm đằng sau ấy”
03:01
I was shocked.
57
169236
1385
Tôi sốc.
03:02
I was completely surprised.
58
170645
1798
Tôi hoàn toàn ngạc nhiên.
03:04
I mean, instead of getting
an eviction notice,
an eviction notice,
59
172467
2167
Bởi thay vì nhận được tờ thông báo đuổi,
03:06
we got another data point.
60
174658
1684
tôi nhận được thêm thông tin.
03:08
And in the back alley of this image,
61
176366
2325
Ở con hẻm phía sau trong bức ảnh này,
03:10
what you see here, this hidden beehive --
62
178715
2605
bạn thấy đó, chiếc tổ ong bị ẩn giấu —
03:13
that beehive produced
more honey that first year
more honey that first year
63
181344
2570
trong năm đầu tiên,
nó tạo ra nhiều mật ong
nó tạo ra nhiều mật ong
03:15
than we have ever experienced
in any beehive we had managed.
in any beehive we had managed.
64
183938
3158
hơn bất cứ cái tổ nào
chúng tôi từng thấy.
chúng tôi từng thấy.
03:19
It shifted our research
perspective forever.
perspective forever.
65
187120
2624
Nó đã làm thay đổi
quan điểm nghiên cứu của chúng tôi.
quan điểm nghiên cứu của chúng tôi.
03:21
It changed our research question away from
"How do we save the dead and dying bees?"
"How do we save the dead and dying bees?"
66
189768
4867
Từ việc hỏi: “Làm sao để cứu
những đàn ong đang chết dần?”
những đàn ong đang chết dần?”
03:26
to "Where are bees doing best?"
67
194659
2319
sang: “Ong đang sống tốt nhất ở đâu?”
03:29
And we started to be able
to put maps together,
to put maps together,
68
197002
2939
Chúng tôi bắt đầu có thể
phác họa nên bản đồ,
phác họa nên bản đồ,
03:31
looking at all of these
citizen science beehives
citizen science beehives
69
199965
2322
bằng cách nhìn vào những tổ ong
03:34
from people who had
beehives at home decks,
beehives at home decks,
70
202311
2428
của những người có tổ ong ở phía sau nhà,
03:36
gardens, business rooftops.
71
204763
2077
trong vườn, trên mái nhà.
03:38
We started to engage the public,
72
206864
1570
Chúng tôi kêu gọi quần chúng,
03:40
and the more people who got
these little data points,
these little data points,
73
208458
2587
và càng có nhiều người
có dữ liệu,
có dữ liệu,
03:43
the more accurate our maps became.
74
211069
1653
bản đồ càng trở nên chính xác hơn.
03:44
And so when you're sitting here thinking,
"How can I get involved?"
"How can I get involved?"
75
212746
3175
Vì vậy nếu bạn đang băn khoăn
“làm sao để có thể chung tay?"
“làm sao để có thể chung tay?"
03:47
you might think about a story
of my friend Fred,
of my friend Fred,
76
215945
2269
bạn có thể nghĩ đến câu chuyện
của anh bạn Fred,
của anh bạn Fred,
03:50
who's a commercial real estate developer.
77
218238
1985
một quản lý tài sản bất động sản.
03:52
He was thinking the same thing.
78
220247
2076
Anh ấy cũng từng băn khoăn điều tương tự.
03:54
He was at a meeting,
79
222347
1389
Fred từng dự một cuộc họp,
03:55
thinking about what he could do
for tenant relations
for tenant relations
80
223760
2550
nghĩ về cách để cải thiện
quan hệ với khách thuê
quan hệ với khách thuê
03:58
and sustainability at scale.
81
226334
1809
và quy mô bền vững.
04:00
And while he was having a tea break,
82
228167
1746
Và trong lúc uống trà giải lao,
04:01
he put honey into his tea
and noticed on the honey jar
and noticed on the honey jar
83
229937
3164
anh bỏ mật ong vào trà
và nhận ra trên lọ mật ong
và nhận ra trên lọ mật ong
04:05
a message about corporate sustainability
from the host company of that meeting.
from the host company of that meeting.
84
233125
3808
thông điệp về sự bền vững của doanh nghiệp
từ công ty chủ trì cuộc họp.
từ công ty chủ trì cuộc họp.
04:08
And it sparked an idea.
85
236957
1970
Một ý tưởng lóe lên.
04:10
He came back to his office.
86
238951
1663
Fred quay lại văn phòng.
04:12
An email, a phone call later,
and -- boom! --
and -- boom! --
87
240638
3294
Một cái email, một cuộc gọi sau đó,
và -- bùm! --
và -- bùm! --
04:15
we went national together.
88
243956
1957
chúng tôi mở rộng tới tầm quốc gia luôn.
04:18
We put dozens of beehives
on the rooftops of their skyscrapers
on the rooftops of their skyscrapers
89
246322
3270
Chúng tôi đặt hàng tá tổ ong
trên mái các tòa nhà chọc trời của họ
trên mái các tòa nhà chọc trời của họ
04:21
across nine cities nationwide.
90
249616
2989
khắp chín thành phố trên toàn quốc.
04:24
Nine years later --
91
252629
1306
Chín năm sau --
04:25
(Applause)
92
253959
5757
(Tiếng vỗ tay)
04:31
Nine years later, we have raised
over a million dollars for bee research.
over a million dollars for bee research.
93
259740
4814
Chín năm sau, chúng tôi đã gọi được
trên một tỉ đô để nghiên cứu về ong.
trên một tỉ đô để nghiên cứu về ong.
04:36
We have a thousand beehives
as little data points across the country,
as little data points across the country,
94
264578
5161
Chúng tôi có một ngàn tổ ong,
những điểm dữ liệu nhỏ khắp cả nước,
những điểm dữ liệu nhỏ khắp cả nước,
04:41
18 states and counting,
95
269763
1389
18 bang và chưa ngừng tăng,
04:43
where we have created paying jobs
for local beekeepers, 65 of them,
for local beekeepers, 65 of them,
96
271176
4282
nơi chúng tôi đã tạo thêm việc làm,
cho người nuôi ong địa phương, 65 người,
cho người nuôi ong địa phương, 65 người,
04:47
to manage beehives
in their own communities,
in their own communities,
97
275482
2730
quản lý các tổ ong
trong cộng đồng của chính họ,
trong cộng đồng của chính họ,
04:50
to connect with people, everyday people,
98
278236
2817
kết nối với con người,
những người bình thường,
những người bình thường,
04:53
who are now data points
together making a difference.
together making a difference.
99
281077
4280
họ là những điểm dữ liệu
đã tạo nên sự khác biệt hôm nay.
đã tạo nên sự khác biệt hôm nay.
04:57
So in order to explain
what's actually been saving bees,
what's actually been saving bees,
100
285866
2621
Để giải thích
điều thực sự đã và đang cứu loài ong,
điều thực sự đã và đang cứu loài ong,
05:00
where they're thriving,
101
288511
1162
nơi chúng đang sinh sôi,
05:01
I need to first tell you
what's been killing them.
what's been killing them.
102
289697
2427
tôi cần phải nói với bạn trước
thứ đang giết chúng.
thứ đang giết chúng.
05:04
The top three killers of bees
103
292148
1880
Ba tác nhân hàng đầu làm chết ong
05:06
are agricultural chemicals such as
pesticides, herbicides, fungicides;
pesticides, herbicides, fungicides;
104
294052
3869
là (1) hóa chất dùng trong nông nghiệp như
thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, diệt nấm;
thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, diệt nấm;
05:09
diseases of bees, of which there are many;
105
297945
2373
(2) bệnh của ong, (có rất nhiều loại);
05:12
and habitat loss.
106
300342
1536
và (3) mất môi trường sống.
05:13
So what we did is we looked on our maps
107
301902
2071
Điều chúng tôi đã làm là quan sát bản đồ
05:15
and we identified areas
where bees were thriving.
where bees were thriving.
108
303997
2362
và xác định các vùng
ong đang phát triển mạnh.
ong đang phát triển mạnh.
05:18
This was mostly in cities, we found.
109
306383
2766
Đó hầu hết là các thành phố.
05:21
Data are now showing that urban
beehives produce more honey
beehives produce more honey
110
309173
2955
Dữ liệu cho thấy các tổ ong ở thành phố
cho ra nhiều mật ong
cho ra nhiều mật ong
05:24
than rural beehives and suburban beehives.
111
312152
2661
hơn ở nông thôn và ngoại thành.
05:26
Urban beehives have a longer life span
than rural and suburban beehives,
than rural and suburban beehives,
112
314837
4921
Tổ ong ở đô thị có tuổi thọ cao hơn
ở nông thôn và ngoại thành,
ở nông thôn và ngoại thành,
05:31
and bees in the city are more biodiverse;
113
319782
2413
và ong ở thành phố đa dạng hơn;
05:34
there are more bee species in urban areas.
114
322219
2743
và đa dạng chủng loại hơn.
05:36
(Laughter)
115
324986
1451
(Tiếng cười)
05:38
Right?
116
326461
1239
Đúng không?
05:39
Why is this?
117
327724
1324
Tại sao lại như vậy?
Đó là câu hỏi của chúng tôi.
05:41
That was our question.
118
329711
1300
05:43
So we started with
these three killers of bees,
these three killers of bees,
119
331035
2208
Chúng tôi bắt đầu với
ba tác nhân làm chết ong
ba tác nhân làm chết ong
05:45
and we flipped it:
120
333267
1155
và lật lại:
05:46
Which of these is different in the cities?
121
334446
2135
Đâu là điểm khác biệt ở thành phố?
05:48
So the first one, pesticides.
122
336605
1546
Điều đầu tiên, thuốc trừ sâu.
05:50
We partnered up with
the Harvard School of Public Health.
the Harvard School of Public Health.
123
338175
2678
Chúng tôi hợp tác với
khoa Sức khỏe Cộng đồng ở Harvard,
khoa Sức khỏe Cộng đồng ở Harvard,
05:52
We shared our data with them.
124
340877
1493
chia sẻ dữ liệu với họ.
05:54
We collected samples
from our citizen science beehives
from our citizen science beehives
125
342394
2582
Chúng tôi lấy mẫu
từ các tổ ong của dự án
từ các tổ ong của dự án
05:57
at people's homes and business rooftops.
126
345000
1946
ở nhà dân và trên mái các doanh nghiệp.
05:58
We looked at pesticide levels.
127
346970
1447
Xét đến mức độ thuốc trừ sâu,
06:00
We thought there would be less pesticides
in areas where bees are doing better.
in areas where bees are doing better.
128
348441
3802
chúng tôi nghĩ sẽ thấp hơn
ở những nơi ong đang phát triển tốt hơn.
ở những nơi ong đang phát triển tốt hơn.
06:04
That's not the case.
129
352267
1163
Nhưng không phải vậy.
06:05
So what we found here in our study
is -- the orange bars are Boston,
is -- the orange bars are Boston,
130
353454
4050
Điều chúng tôi tìm ra sau nghiên cứu là
— các cột màu cam đại diện cho Boston,
— các cột màu cam đại diện cho Boston,
06:09
and we thought those bars
would be the lowest,
would be the lowest,
131
357528
2255
chúng tôi nghĩ các cột đó sẽ là thấp nhất,
06:11
there would be the lowest
levels of pesticides.
levels of pesticides.
132
359807
2234
nồng độ thuốc trừ sâu đáng lẽ
phải là thấp nhất.
phải là thấp nhất.
06:14
And, in fact, there are
the most pesticides in cities.
the most pesticides in cities.
133
362065
4009
Thực tế thì đó là các thành phố
có nhiều thuốc trừ sâu nhất.
có nhiều thuốc trừ sâu nhất.
06:18
So the pesticide hypothesis
for what's saving bees --
for what's saving bees --
134
366599
2762
Như vậy giả thuyết thuốc trừ sâu,
thứ đang cứu loài ong -
thứ đang cứu loài ong -
06:21
less pesticides in cities --
135
369385
1399
ít thuốc sâu ở thành phố -
06:22
is not it.
136
370808
1405
không đúng.
06:24
And this is very typical
of my life as a scientist.
of my life as a scientist.
137
372237
3870
cuộc sống nhà khoa học điển hình của tôi
là vậy.
là vậy.
06:28
Anytime I've had a hypothesis,
138
376131
1890
Mỗi lần tôi có một giả thuyết,
06:30
not only is it not supported,
but the opposite is true.
but the opposite is true.
139
378045
3320
nó không những không được ủng hộ,
mà điều ngược lại còn đúng.
mà điều ngược lại còn đúng.
06:33
(Laughter)
140
381389
1021
(Tiếng cười)
06:34
Which is still an interesting
finding, right?
finding, right?
141
382434
2135
Cũng là một khám phá thú vị đấy chứ?
06:36
We moved on.
142
384593
1160
Chúng tôi tiếp tục.
06:37
The disease hypothesis.
143
385777
1174
Giả thuyết về bệnh.
06:38
We looked at diseases
all over our beehives.
all over our beehives.
144
386975
2295
Chúng tôi xem xét các bệnh
từng gặp ở các tổ ong.
từng gặp ở các tổ ong.
06:41
And what we found in a similar study
to this one with North Carolina State is:
to this one with North Carolina State is:
145
389294
4113
Chúng tôi phát hiện ra
từ một nghiên cứu tương tự ở Bắc Carolina:
từ một nghiên cứu tương tự ở Bắc Carolina:
06:45
there's no difference
between disease in bees
between disease in bees
146
393431
2126
không có sự khác biệt nào về bệnh ở ong
06:47
in urban, suburban and rural areas.
147
395581
1751
ở đô thị, ngoại thành và nông thôn.
06:49
Diseases are everywhere;
bees are sick and dying.
bees are sick and dying.
148
397356
2602
Bệnh có ở khắp nơi;
Ong ốm rồi chết.
Ong ốm rồi chết.
06:51
In fact, there were more diseases
of bees in cities.
of bees in cities.
149
399982
2466
Thực tế, ong mắc bệnh nhiều hơn
ở thành phố.
ở thành phố.
06:54
This was from Raleigh, North Carolina.
150
402472
2032
Đây là ở Raleigh, Bắc Carolina.
06:56
So again, my hypothesis was not supported.
The opposite was true.
The opposite was true.
151
404528
3987
Giả thuyết của tôi lại không được ủng hộ.
Điều ngược lại mới đúng.
Điều ngược lại mới đúng.
07:00
We're moving on.
152
408539
1449
Chúng tôi tiếp tục nghiên cứu.
07:02
(Laughter)
153
410012
2258
(Tiếng cười)
07:04
The habitat hypothesis.
154
412294
2094
Giả thuyết môi trường sống.
07:06
This said that areas where bees
are thriving have a better habitat --
are thriving have a better habitat --
155
414412
3651
Những vùng ong đang sinh sôi
có môi trường sống tốt hơn -
có môi trường sống tốt hơn -
07:10
more flowers, right?
156
418087
1615
nhiều hoa hơn ư?
07:11
But we didn't know how to test this.
157
419726
1798
Chúng tôi không biết làm sao kiểm tra
07:13
So I had a really interesting meeting.
158
421548
2060
nên tôi đã có một cuộc họp vô cùng thú vị.
07:15
An idea sparked with my friend
and colleague Anne Madden,
and colleague Anne Madden,
159
423632
3117
Một ý tưởng loé lên cùng
bạn đồng nghiệp của tôi, Anne Madden,
bạn đồng nghiệp của tôi, Anne Madden,
07:18
fellow TED speaker.
160
426773
1183
cũng là một diễn giả TED
07:19
We thought about genomics,
kind of like AncestryDNA or 23andMe.
kind of like AncestryDNA or 23andMe.
161
427980
4652
Chúng tôi nghĩ tới hệ gen học,
như xét nghiệm AncestryDNA hay 23andME.
như xét nghiệm AncestryDNA hay 23andME.
07:24
Have you done these?
162
432656
1335
Bạn từng làm bao giờ chưa?
07:26
You spit in a tube and
you find out, "I'm German!"
you find out, "I'm German!"
163
434015
2636
Nhổ nước bọt vào ống nghiệm
và ngộ ra “Tôi là người Đức”
và ngộ ra “Tôi là người Đức”
07:28
(Laughter)
164
436675
1103
(Tiếng cười)
07:29
Well, we developed this for honey.
165
437802
1849
Chúng tôi phát triển nó cho ong.
07:31
So we have a sample of honey
and we look at all the plant DNA,
and we look at all the plant DNA,
166
439675
3546
Lấy một mẫu mật ong và
xem xét DNA của tất cả các loài thực vật,
xem xét DNA của tất cả các loài thực vật,
07:35
and we find out, "I'm sumac!"
167
443245
1845
chúng tôi tìm ra, “Tôi là cây muối!”
07:37
(Laughter)
168
445114
1270
(Tiếng cười)
07:38
And that's what we found
here in Provincetown.
here in Provincetown.
169
446408
2384
Đó là thứ chúng tôi tìm ra ở Provincetown.
07:40
So for the first time ever,
I'm able to report to you
I'm able to report to you
170
448816
2539
Lần đầu tiên tôi có thể báo cho bạn
07:43
what type of honey is from right here
in our own community.
in our own community.
171
451379
2790
loại mật ong nào
đến từ chính cộng đồng của bạn.
đến từ chính cộng đồng của bạn.
07:46
HoneyDNA, a genomics test.
172
454193
2433
DNA mật ong, một xét nghiệm gen.
07:48
Spring honey in Provincetown
is from privet.
is from privet.
173
456650
2636
Mật ong mùa xuân ở Provincetown
là từ cây thuỷ lạp.
là từ cây thuỷ lạp.
07:51
What's privet? Hedges.
174
459310
2371
Thuỷ lạp là cây gì? Cây hàng rào.
07:53
What's the message?
175
461705
1155
Thông điệp ở đây là gì?
07:54
Don't trim your hedges to save the bees.
176
462884
2572
Đừng cắt hàng rào cây để bảo vệ ong.
07:57
(Laughter)
177
465480
1110
(Tiếng cười)
07:58
I know we're getting crunchy
and it's controversial,
and it's controversial,
178
466614
2448
Tôi biết điều này gây tranh cãi
08:01
so before you throw your tomatoes,
179
469086
1626
nên trước khi bạn ném cà chua đi,
08:02
we'll move to the summer honey,
which is water lily honey.
which is water lily honey.
180
470736
2736
chúng ta đi tiếp sang mật ong mùa hè,
là mật hoa súng.
là mật hoa súng.
08:05
If you have honey from Provincetown
right here in the summer,
right here in the summer,
181
473496
2880
Nếu bạn có mật ong từ Provincetown
vào mùa hè,
vào mùa hè,
08:08
you're eating water lily juice;
182
476400
1769
bạn đang uống nước hoa súng đấy;
08:10
in the fall, sumac honey.
183
478193
2415
vào mùa thu, mật cây muối.
08:12
We're learning about our food
for the first time ever.
for the first time ever.
184
480632
3149
Lần đầu tiên chúng ta học về
thức ăn của chính mình.
thức ăn của chính mình.
08:15
And now we're able to report,
if you need to do any city planning:
if you need to do any city planning:
185
483805
3480
Và bây giờ, chúng tôi có thể trả lời,
nếu bạn cần làm quy hoạch thành phố:
nếu bạn cần làm quy hoạch thành phố:
08:19
What are good things to plant?
186
487309
1703
Đâu là loài cây tốt để trồng?
08:21
What do we know the bees are going to
that's good for your garden?
that's good for your garden?
187
489036
3883
Chúng ta biết gì về việc ong
có ích với khu vườn của mình đến vậy?
có ích với khu vườn của mình đến vậy?
08:24
For the first time ever for any community,
we now know this answer.
we now know this answer.
188
492943
3324
Lần đầu tiên chúng ta biết câu trả lời.
08:28
What's more interesting for us
is deeper in the data.
is deeper in the data.
189
496291
3382
Điều khiến chúng tôi thấy thú vị
nằm sâu bên trong dữ liệu.
nằm sâu bên trong dữ liệu.
08:31
So, if you're from the Caribbean
and you want to explore your heritage,
and you want to explore your heritage,
190
499697
3366
Nếu bạn đến từ Caribbean
và muốn khám phá di sản của quê mình,
và muốn khám phá di sản của quê mình,
08:35
Bahamian honey is from the laurel family,
191
503087
2714
mật ong Bahamian có họ Nguyệt quế,
08:37
cinnamon and avocado flavors.
192
505825
2635
mang hương vị quế và bơ.
08:40
But what's more interesting is
85 different plant species
85 different plant species
193
508484
2948
Thú vị hơn là
85 loài thực vật khác nhau
85 loài thực vật khác nhau
08:43
in one teaspoon of honey.
194
511456
1666
cùng ở trong một thìa mật ong.
08:45
That's the measure we want, the big data.
195
513146
2511
Đó là số liệu mà chúng tôi muốn,
dữ liệu lớn.
dữ liệu lớn.
08:47
Indian honey: that is oak.
196
515681
2975
Mật ong Ấn Độ: đó là cây sồi.
08:50
Every sample we've tested
from India is oak,
from India is oak,
197
518680
2454
Mọi mẫu chúng tôi từng xét nghiệm ở Ấn Độ
đếu là sồi
đếu là sồi
08:53
and that's 172 different flavors
in one taste of Indian honey.
in one taste of Indian honey.
198
521158
4453
và 172 vị khác nhau ấy
cùng trong một nhấm mật ong Ấn.
cùng trong một nhấm mật ong Ấn.
08:57
Provincetown honey goes from
116 plants in the spring
116 plants in the spring
199
525635
3550
Mật ong Provincetown
có từ 116 loài cây mùa xuân
có từ 116 loài cây mùa xuân
09:01
to over 200 plants in the summer.
200
529209
2941
tới 200 loài vào mùa hè.
09:04
These are the numbers that we need
to test the habitat hypothesis.
to test the habitat hypothesis.
201
532174
3448
Đây là những con số chúng tôi cần
để kiểm tra giả thuyết môi trường sống.
để kiểm tra giả thuyết môi trường sống.
09:07
In another citizen science approach,
202
535646
1749
Trong một phương pháp khác,
09:09
you find out about your food
and we get some interesting data.
and we get some interesting data.
203
537419
3268
bạn khám phá thực phẩm,
và chúng tôi có được vài thông tin thú vị.
và chúng tôi có được vài thông tin thú vị.
09:12
We're finding out now that in rural areas,
204
540711
2234
Chúng tôi tìm ra hiện nay ở nông thôn,
09:14
there are 150 plants on average
in a sample of honey.
in a sample of honey.
205
542969
3511
trung bình có 150 loài cây
trong một mẫu mật ong.
trong một mẫu mật ong.
09:18
That's a measure for rural.
206
546504
1520
Đó là số liệu của nông thôn.
09:20
Suburban areas, what might you think?
207
548048
2066
Ngoại thành, bạn nghĩ sao?
09:22
Do they have less or more plants
in suburban areas with lawns
in suburban areas with lawns
208
550138
4130
Có ít hay nhiều cây hơn
ở những vùng ngoại thành
ở những vùng ngoại thành
09:26
that look nice for people
but they're terrible for pollinators?
but they're terrible for pollinators?
209
554292
4010
có bãi cỏ đẹp để ngắm
nhưng tệ cho động vật thụ phấn?
nhưng tệ cho động vật thụ phấn?
09:30
Suburbs have very low plant diversity,
210
558326
2590
Ngoại thành có độ đa dạng thực vật thấp,
09:32
so if you have a beautiful lawn,
211
560940
1879
nên nếu bạn có một bãi cỏ đẹp,
09:34
good for you, but you can do more.
212
562843
2979
tốt cho bạn, nhưng bạn có thể làm hơn thế.
09:37
You can have a patch of your lawn
that's a wildflower meadow
that's a wildflower meadow
213
565846
3112
Bạn có thể dành ra một khoảng
làm bãi hoa dại
làm bãi hoa dại
09:40
to diversify your habitat,
214
568982
1432
để làm nơi ở thêm phong phú,
09:42
to improve pollinator health.
215
570438
2221
cho động vật thụ phấn thêm khoẻ mạnh.
09:44
Anybody can do this.
216
572683
1914
Điều này ai cũng có thể.
09:46
Urban areas have
the most habitat, best habitat,
the most habitat, best habitat,
217
574621
4093
Đô thị có nhiều môi trường sống tốt nhất,
09:50
as you can see here:
over 200 different plants.
over 200 different plants.
218
578738
2558
như bạn có thể thấy ở đây:
Hơn 200 loài cây khác nhau.
Hơn 200 loài cây khác nhau.
09:53
We have, for the first time ever,
support for the habitat hypothesis.
support for the habitat hypothesis.
219
581320
3580
Lần đầu tiên chúng ta có dữ liệu ủng hộ
giả thuyết môi trường sống.
giả thuyết môi trường sống.
09:57
We also now know
how we can work with cities.
how we can work with cities.
220
585407
3223
Chúng ta cũng biết bây giờ
nên làm gì với các thành phố.
nên làm gì với các thành phố.
10:00
The City of Boston has
eight times better habitat
eight times better habitat
221
588654
2405
Thành phố Boston có môi trường sống
tốt hơn tám lần
tốt hơn tám lần
10:03
than its nearby suburbs.
222
591083
1310
so với ngoại thành.
10:04
And so when we work
with governments, we can scale this.
with governments, we can scale this.
223
592417
3754
Khi làm việc với chính phủ,
chúng tôi có thể tính toán nó.
chúng tôi có thể tính toán nó.
10:08
You might think
on my tombstone, it'll say,
on my tombstone, it'll say,
224
596195
2009
Bia mộ của tôi sẽ viết
10:10
"Here lies Noah. Plant a flower." Right?
225
598228
2337
“Nơi đây Noah yên nghỉ.
Ông ấy đã trồng hoa”.
Ông ấy đã trồng hoa”.
10:12
I mean -- it's exhausting
after all of this.
after all of this.
226
600589
3126
Ý tôi là - sau tất cả những việc trên,
chúng tôi kiệt sức.
chúng tôi kiệt sức.
10:16
But when we scale together,
227
604255
1633
Nhưng khi chúng ta cùng nhân rộng,
10:17
when we go to governments
and city planners --
and city planners --
228
605912
2195
khi gặp chính phủ
và tổ quy hoạch thành phố -
và tổ quy hoạch thành phố -
10:20
like in Boston, the honey
is mostly linden trees,
is mostly linden trees,
229
608131
2326
như ở Boston, mật ong
chủ yếu lấy từ cây bồ đề.
chủ yếu lấy từ cây bồ đề.
10:22
and we say, "If a dead tree
needs to be replaced, consider linden."
needs to be replaced, consider linden."
230
610481
3426
Chúng tôi nói: “Nếu một cây chết
cần được thay thế, hãy cân nhắc bồ đề.”
cần được thay thế, hãy cân nhắc bồ đề.”
10:25
When we take this information
to governments, we can do amazing things.
to governments, we can do amazing things.
231
613931
3421
Mang thông tin này tới chính phủ,
chúng tôi làm được những điều kỳ diệu,
chúng tôi làm được những điều kỳ diệu,
10:29
This is a rooftop from Fred's company.
232
617376
1849
Đây là nóc công ty của Fred.
10:31
We can plant those things
on top of rooftops worldwide
on top of rooftops worldwide
233
619249
3714
Chúng tôi có thể trồng chúng
trên mái nhà khắp thế giới
trên mái nhà khắp thế giới
10:34
to start restoring habitat
and securing food systems.
and securing food systems.
234
622987
3061
để khôi phục môi trường sống
và bảo đảm hệ thống thức ăn.
và bảo đảm hệ thống thức ăn.
10:38
We've worked with the World Bank
235
626072
1532
Chúng tôi làm việc với Ngân hàng Thế giới
10:39
and the presidential delegation
from the country of Haiti.
from the country of Haiti.
236
627628
2742
và chủ tịch phái đoàn đến từ Haiti.
10:42
We've worked with wonderful graduate
students at Yale University and Ethiopia.
students at Yale University and Ethiopia.
237
630394
3754
Chúng tôi đã làm việc với các sinh viên
cao học ở Đại học Yale và Ethiopia.
cao học ở Đại học Yale và Ethiopia.
10:46
In these countries,
we can add value to their honey
we can add value to their honey
238
634172
2413
Ở các nước này,
chúng tôi có thể thêm giá trị
chúng tôi có thể thêm giá trị
10:48
by identifying what it is,
239
636609
1272
nhờ xác định đó là mật gì,
10:49
but informing the people of what to plant
240
637905
1988
nói với người dân loài cây nào nên trồng
10:51
to restore their habitat
and secure their food systems.
and secure their food systems.
241
639917
3182
để phục hồi môi trường sống
và đảm bảo hệ thống thức ăn.
và đảm bảo hệ thống thức ăn.
10:55
But what I think is even more important
is when we think about natural disasters.
is when we think about natural disasters.
242
643123
3868
Nhưng tôi nghĩ nó còn quan trọng hơn
khi ta nghĩ về thiên tai.
khi ta nghĩ về thiên tai.
10:59
For the first time,
243
647015
1151
Lần đầu tiên,
11:00
we now know how we can have
a baseline measure of any habitat
a baseline measure of any habitat
244
648190
3052
chúng ta có một thước đo cơ sở
cho bất kỳ môi trường sống nào
cho bất kỳ môi trường sống nào
11:03
before it might be destroyed.
245
651266
1992
trước khi nó có thể bị huỷ hoại.
11:05
Think about your hometown.
246
653282
1677
Nghĩ về quê hương bạn.
11:06
What risks does
the environment pose to it?
the environment pose to it?
247
654983
3427
Đâu là hiểm hoạ từ môi trường?
11:10
This is how we're going to save
Puerto Rico after Hurricane Maria.
Puerto Rico after Hurricane Maria.
248
658434
3519
Đây là cách chúng ta sẽ cứu Puerto Rico
sau cơn bão Maria.
sau cơn bão Maria.
11:14
We now have a baseline measure of honey,
249
662541
2849
Giờ chúng ta đã có
một thước đo cơ sở bằng mật ong,
một thước đo cơ sở bằng mật ong,
11:17
honey DNA from before and after the storm.
250
665414
2755
DNA mật ong từ trước và sau bão.
11:20
We started in Humacao.
251
668193
2010
Chúng tôi bắt đầu ở Humacao.
11:22
This is right where
Hurricane Maria made landfall.
Hurricane Maria made landfall.
252
670227
2523
Đây chính là nơi
bão Maria đổ bộ vào đất liền.
bão Maria đổ bộ vào đất liền.
11:24
And we know what plants to replace
and in what quantity and where
and in what quantity and where
253
672774
3809
Và chúng tôi biết loài cây nào bị thay thế
với số lượng bao nhiêu và ở đâu
với số lượng bao nhiêu và ở đâu
11:28
by triangulating honey DNA samples.
254
676607
2815
bằng cách lập lưới tam giác
các mẫu DNA mật ong.
các mẫu DNA mật ong.
11:32
You might even think about right here,
255
680112
2000
Thậm chí bạn có thể nghĩ ở ngay đây,
11:34
the beautiful land
that connected us, that primed us,
that connected us, that primed us,
256
682136
2667
những mảnh đất xinh đẹp
kết nối chúng ta, nuôi dưỡng ta,
kết nối chúng ta, nuôi dưỡng ta,
11:36
all the citizen science to begin with,
257
684827
1867
bắt đầu với khoa học công dân,
11:38
the erosion, the winter storms
258
686718
2149
xói mòn đất, những trận bão tuyết
11:40
that are getting more violent every year.
259
688891
2254
mỗi năm một mạnh hơn.
11:43
What are we going to do about this,
260
691169
1875
Chúng ta sẽ làm gì
11:45
our precious land?
261
693068
1779
với đất yêu quý?
11:46
Well, looking at honey DNA,
262
694871
1339
Nhìn vào DNA mật ong,
11:48
we can see what plants are good
for pollinators that have deep roots,
for pollinators that have deep roots,
263
696234
3300
chúng ta có thể ra cây nào
tốt cho động vật thụ phấn, lại có rễ sâu,
tốt cho động vật thụ phấn, lại có rễ sâu,
11:51
that can secure the land,
264
699558
1811
có thể giữ đất,
11:53
and together, everybody can participate.
265
701393
2209
và mọi người có thể tham gia cùng nhau.
11:55
And the solution fits in a teaspoon.
266
703626
2366
Giải pháp chỉ vừa bằng cái muỗng.
11:58
If your hometown might get swept away
or destroyed by a natural disaster,
or destroyed by a natural disaster,
267
706506
4794
Nếu quê nhà của bạn có khả năng
bị tàn phá bởi một thiên tai,
bị tàn phá bởi một thiên tai,
12:03
we now have a blueprint suspended in time
268
711324
3297
giờ ta đã có một chỉ dẫn chi tiết
12:06
for how to restore that on Earth,
269
714645
2528
về cách khôi phục lại nó trên Trái đất,
12:09
or perhaps even in a greenhouse on Mars.
270
717197
4193
hoặc cũng có thể là trong một căn nhà kính
trên sao Hoả.
trên sao Hoả.
12:14
I know it sounds crazy,
but think about this:
but think about this:
271
722025
3495
Tôi biết điều này nghe thật điên rồ,
những bạn hãy nghĩ:
những bạn hãy nghĩ:
12:17
a new Provincetown,
272
725544
1833
một Provincetown mới,
12:19
a new hometown,
273
727401
1642
một quê hương mới,
12:21
a place that might be familiar
that's also good for pollinators
that's also good for pollinators
274
729067
3478
một nơi quen thuộc
và cũng tốt cho động vật thụ phấn
và cũng tốt cho động vật thụ phấn
12:24
for a stable food system,
275
732569
1364
cho hệ thống thức ăn ổn định
12:25
when we're thinking about the future.
276
733957
2051
khi ta nghĩ về tương lai.
12:29
Now, together, we know
what's saving bees --
what's saving bees --
277
737230
3292
Bây giờ, cùng với nhau,
chúng ta biết việc sẽ cứu loài ong -
chúng ta biết việc sẽ cứu loài ong -
12:32
by planting diverse habitat.
278
740546
1738
đó là trồng môi trường sống đa dạng.
12:34
Now, together, we know how bees
are going to save us --
are going to save us --
279
742741
4115
Giờ chúng ta biết
cách ong bảo vệ chúng ta -
cách ong bảo vệ chúng ta -
12:38
by being barometers
for environmental health,
for environmental health,
280
746880
3181
chúng là dụng cụ đo sức khoẻ môi trường,
12:42
by being blueprints,
sources of information,
sources of information,
281
750085
2675
là chỉ dẫn, nguồn thông tin,
12:44
little data factories suspended in time.
282
752784
2829
“nhà máy thông tin nhỏ”
bất biến với thời gian
bất biến với thời gian
12:48
Thank you.
283
756148
1165
Cảm ơn các bạn.
12:49
(Applause)
284
757337
3713
(Tiếng vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Noah Wilson-Rich - BeekeeperNoah Wilson-Rich studies bees and bee diseases. He founded Best Bees Company to support people who want to own and care for their own beehive.
Why you should listen
Noah Wilson-Rich founded Best Bees Company in his Boston apartment while getting his Ph.D. at Tufts University. Best Bees supplies gardeners and any other interested parties in the Boston area with beehives, as well as the resources, materials and appropriate consultation for their upkeep. This service is a nontraditional means of raising money for research to improve honey bee health. Profits from installing and managing these honey beehives goes to fund Wilson-Rich's research into bee diseases.
Noah Wilson-Rich | Speaker | TED.com