TEDGlobal 2011
Neil MacGregor: 2600 years of history in one object
Neil MacGregor: Unu aĵo, 2600-jara historio
Filmed:
Readability: 4.6
1,160,889 views
La cira cilindro, difektita argilaĵo kovrita per kojnforma skribaĵo, konsistigas potencan simbolon pri religia toleremo kaj plurkulturalismo. En tiu fascina prelego, Neil MacGregor, direktoro de la Brituja Muzeo, eksponas 2600 jarojn de mezorienta historio per ununura aĵo.
Neil MacGregor - Director of The British Museum
The writer and presenter of the BBC Radio 4 series "A History of the World in 100 Objects" and the accompanying book. Full bio
The writer and presenter of the BBC Radio 4 series "A History of the World in 100 Objects" and the accompanying book. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:15
The things we make
0
0
2000
Niaj aĵoj
00:17
have one supreme quality --
1
2000
3000
havas plejsupran econ –
00:20
they live longer than us.
2
5000
2000
ili vivas pli longe, ol ni.
00:22
We perish, they survive;
3
7000
2000
Ni mortas, ili postvivas;
00:24
we have one life, they have many lives,
4
9000
3000
nur unu vivon ni havas, ili – multajn,
00:27
and in each life they can mean different things.
5
12000
3000
kaj en ĉiu vivo, ili povas preni
malsamajn signifojn.
malsamajn signifojn.
00:30
Which means that, while we all have one biography,
6
15000
3000
Do, dum ni restas kun ununura biografio,
00:33
they have many.
7
18000
2000
ili ĝuas multajn.
00:35
I want this morning to talk
8
20000
2000
Ĉi-matene, mi volas paroli
00:37
about the story, the biography -- or rather the biographies --
9
22000
3000
pri la vivo, la biografio – fakte, biografioj –
00:40
of one particular object,
10
25000
3000
de specifa aĵo,
00:43
one remarkable thing.
11
28000
2000
aĵo rimarkinda.
00:45
It doesn't, I agree,
12
30000
2000
Mi konsentas:
00:47
look very much.
13
32000
2000
ĝi neniel aspektas impona.
00:49
It's about the size of a rugby ball.
14
34000
3000
Pli-malpli rugbepilko-dimensia,
00:52
It's made of clay,
15
37000
2000
ĝi estas el argilo,
00:54
and it's been fashioned
16
39000
2000
cilindroforma,
00:56
into a cylinder shape,
17
41000
3000
kaj oni kovris ĝin
00:59
covered with close writing
18
44000
2000
per eteta skribaĵo
01:01
and then baked dry in the sun.
19
46000
3000
antaŭ ol sunumi ĝin.
01:04
And as you can see,
20
49000
2000
Videble,
01:06
it's been knocked about a bit,
21
51000
2000
ĝi estas iom difektita.
01:08
which is not surprising
22
53000
2000
Nu, sensurprize:
01:10
because it was made two and a half thousand years ago
23
55000
3000
ĝi estas 2500-jara,
01:13
and was dug up
24
58000
2000
kaj oni elterigis ĝin
01:15
in 1879.
25
60000
2000
en 1879.
01:17
But today,
26
62000
2000
Hodiaŭ, tamen,
01:19
this thing is, I believe,
27
64000
2000
ĝi estas, miaopinie,
01:21
a major player
28
66000
2000
grava rolulo
01:23
in the politics of the Middle East.
29
68000
2000
en la Mezorienta politika areno.
01:25
And it's an object
30
70000
2000
Ĝi entenas
01:27
with fascinating stories
31
72000
2000
fascinajn rakontojn,
01:29
and stories that are by no means over yet.
32
74000
4000
kiuj estas tute ne finitaj ankoraŭ.
01:33
The story begins
33
78000
2000
Ĉio komencas
01:35
in the Iran-Iraq war
34
80000
4000
kun la Irano-Irako milito
01:39
and that series of events
35
84000
2000
kaj la eventaro,
01:41
that culminated
36
86000
2000
kiu kulminis
01:43
in the invasion of Iraq
37
88000
2000
je la invado de Irako
01:45
by foreign forces,
38
90000
2000
fare de fremda armeo,
01:47
the removal of a despotic ruler
39
92000
2000
la forigo de despoto
01:49
and instant regime change.
40
94000
3000
kaj tuja ŝanĝo de reĝimo.
01:52
And I want to begin
41
97000
2000
Kaj elektu ni
01:54
with one episode from that sequence of events
42
99000
2000
el tiu eventaro epizodon,
01:56
that most of you would be very familiar with,
43
101000
3000
kiun la plejparto el vi sendube konas:
01:59
Belshazzar's feast --
44
104000
2000
la festeno de Belŝacaro
02:01
because we're talking about the Iran-Iraq war
45
106000
2000
– jes, mi elvokas la Irano-Irako militon
02:03
of 539 BC.
46
108000
3000
de 539 anE.
02:06
And the parallels
47
111000
2000
La simileco
02:08
between the events
48
113000
2000
inter la okazintaĵoj
02:10
of 539 BC and 2003 and in between
49
115000
3000
de 539 anE kaj 2003
02:13
are startling.
50
118000
2000
estas surprizega.
02:15
What you're looking at is Rembrandt's painting,
51
120000
2000
Jen la pentraĵo fare de Rembranto,
02:17
now in the National Gallery in London,
52
122000
2000
hodiaŭ en la Nacia Galerio en Londono,
02:19
illustrating the text from the prophet Daniel
53
124000
2000
bildiganta la tekston de la profeto Danielo,
02:21
in the Hebrew scriptures.
54
126000
3000
en la hebreaj sanktaj skribaĵoj.
02:24
And you all know roughly the story.
55
129000
2000
Vi ĉiuj pli-malpli konas la rakonton.
02:26
Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,
56
131000
3000
Belŝacaro estas la filo de Nebukadnecaro,
02:29
Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem
57
134000
3000
konkerinto de Israelo, kiu prirabis Jerusalemon,
02:32
and captured the people
58
137000
2000
ekkaptis la popolon
02:34
and taken the Jews back to Babylon.
59
139000
2000
kaj perforte forkondukis ĝin al Babilono.
02:36
Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.
60
141000
3000
Kaj ne nur la popolon, sed ankaŭ la templan vazaron.
02:39
He'd ransacked, desecrated the temple.
61
144000
3000
Li disrabis, profanis la templon,
02:42
And the great gold vessels of the temple in Jerusalem
62
147000
3000
kaj portis la grandajn orajn vazojn
02:45
had been taken to Babylon.
63
150000
3000
de la jerusalema templo al Babilono.
02:48
Belshazzar, his son,
64
153000
2000
Belŝacaro, lia filo,
02:50
decides to have a feast.
65
155000
2000
decidas okazigi festenon.
02:52
And in order to make it even more exciting,
66
157000
2000
Por igi la aferon eĉ pli amuza,
02:54
he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,
67
159000
3000
li aldonas iom da sakrilegio
02:57
and he brings out the temple vessels.
68
162000
3000
kaj venigas la templan vazaron.
03:00
He's already at war with the Iranians,
69
165000
3000
Jam li militas kontraŭ Irano,
03:03
with the king of Persia.
70
168000
2000
kontraŭ la reĝo de Persujo.
03:05
And that night, Daniel tells us,
71
170000
3000
Tiunokte, laŭ Danielo,
03:08
at the height of the festivities
72
173000
2000
ĉe la kulmino de la festo,
03:10
a hand appeared and wrote on the wall,
73
175000
3000
ekaperas mano, kiu skribas sur la muro:
03:13
"You are weighed in the balance and found wanting,
74
178000
3000
«Vi estas pesita sur pesilo kaj trovita tro malpeza.
03:16
and your kingdom is handed over
75
181000
2000
Via regno estas dividita
03:18
to the Medes and the Persians."
76
183000
2000
kaj donita al la Medoj kaj Persoj».
03:20
And that very night
77
185000
2000
Precize tiun nokton,
03:22
Cyrus, king of the Persians, entered Babylon
78
187000
4000
Ciro, reĝo de Persujo, eniras Babilonon
03:26
and the whole regime of Belshazzar fell.
79
191000
5000
kaj la reĝimo de Belŝacaro disfalas.
03:31
It is, of course, a great moment
80
196000
2000
Kompreneble, estas granda momento
03:33
in the history
81
198000
2000
en la historio
03:35
of the Jewish people.
82
200000
2000
de la juda popolo,
03:37
It's a great story. It's story we all know.
83
202000
2000
bildveka rakonto, kiun ni ĉiuj konas.
03:39
"The writing on the wall"
84
204000
2000
«La skribaĵo sur la muro»
03:41
is part of our everyday language.
85
206000
3000
estas ofta esprimo en la angla.
03:44
What happened next
86
209000
2000
Sed la sekvaĵo
03:46
was remarkable,
87
211000
2000
estas rimarkinda,
03:48
and it's where our cylinder
88
213000
2000
kaj ĝi rilatas
03:50
enters the story.
89
215000
2000
al nia cilindro.
03:52
Cyrus, king of the Persians,
90
217000
2000
Ciro, reĝo de Persujo,
03:54
has entered Babylon without a fight --
91
219000
2000
eniris Babilonon senbatale.
03:56
the great empire of Babylon,
92
221000
2000
La granda babilona imperio,
03:58
which ran from central southern Iraq
93
223000
2000
kiu etendiĝis de centra suda Irako
04:00
to the Mediterranean,
94
225000
2000
ĝis la Mediteraneo,
04:02
falls to Cyrus.
95
227000
2000
nun apartenas al li.
04:04
And Cyrus makes a declaration.
96
229000
4000
Kaj Ciro publikigas deklaron.
04:08
And that is what this cylinder is,
97
233000
3000
Jen tio, kio estas tiu cilindro,
04:11
the declaration made by the ruler guided by God
98
236000
3000
la deklaro fare de la Dio-gvidita estro,
04:14
who had toppled the Iraqi despot
99
239000
4000
kiu renversis irakan desposton
04:18
and was going to bring freedom to the people.
100
243000
2000
por liberigi la popolon.
04:20
In ringing Babylonian --
101
245000
2000
Per pompa babilonan
04:22
it was written in Babylonian --
102
247000
2000
– ĝi estas skribita en la babilona –
04:24
he says, "I am Cyrus, king of all the universe,
103
249000
3000
li diras: «Mi estas Ciro, reĝo de la universo,
04:27
the great king, the powerful king,
104
252000
2000
la granda reĝo, la potenca reĝo,
04:29
king of Babylon, king of the four quarters of the world."
105
254000
4000
estro de Babilono, reĝo de la kvar anguloj de la mondo».
04:33
They're not shy of hyperbole as you can see.
106
258000
3000
Troigi oni ne timas, kiel vi konstatas.
04:36
This is probably
107
261000
2000
Eble estas la unua
04:38
the first real press release
108
263000
2000
gazetara komunikaĵo
04:40
by a victorious army
109
265000
2000
fare de venkinta armeo
04:42
that we've got.
110
267000
2000
kiun oni malkovris.
04:44
And it's written, as we'll see in due course,
111
269000
2000
Faris ĝin, kiel ni vidos,
04:46
by very skilled P.R. consultants.
112
271000
3000
tre lertaj konsilistoj pri publikaj rilatoj.
04:49
So the hyperbole is not actually surprising.
113
274000
3000
La troigo, tiam, ne vere suprizas.
04:52
And what is the great king, the powerful king,
114
277000
2000
Kaj kion intencas fari la potenca reĝo,
04:54
the king of the four quarters of the world going to do?
115
279000
3000
estro de la kvar anguloj de la mondo?
04:57
He goes on to say that, having conquered Babylon,
116
282000
3000
Konkerinte Babilonon, li intencas
05:00
he will at once let all the peoples
117
285000
3000
tuj liberigi la popolojn
05:03
that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --
118
288000
2000
kaptitajn kaj sklavigitajn
05:05
have captured and enslaved
119
290000
2000
de Babilono
05:07
go free.
120
292000
2000
– de Nebukadnecaro kaj Belŝacaro.
05:09
He'll let them return to their countries.
121
294000
2000
Li lasos ilin reiri iliajn hejmlandojn.
05:11
And more important,
122
296000
2000
Eĉ pli grave,
05:13
he will let them all recover
123
298000
2000
li lasos ilin repreni
05:15
the gods, the statues,
124
300000
2000
la diojn, statuojn
05:17
the temple vessels
125
302000
2000
kaj templajn vazarojn
05:19
that had been confiscated.
126
304000
2000
konfiskitajn.
05:21
All the peoples that the Babylonians had repressed and removed
127
306000
3000
Ĉiu popolo subpremita kaj ekzilita
05:24
will go home,
128
309000
2000
povas retrovi sian hejmlandon
05:26
and they'll take with them their gods.
129
311000
3000
kaj kunporti siajn diojn.
05:29
And they'll be able to restore their altars
130
314000
3000
Ĉiu povos restarigi siajn altarojn
05:32
and to worship their gods
131
317000
2000
kaj adori siajn diojn
05:34
in their own way, in their own place.
132
319000
3000
propramaniere, propralande.
05:37
This is the decree,
133
322000
2000
Tio estas la dekreto,
05:39
this object is the evidence
134
324000
3000
la provo,
05:42
for the fact that the Jews,
135
327000
2000
ke la Judoj,
05:44
after the exile in Babylon,
136
329000
2000
post ekzilo al Babilono
05:46
the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,
137
331000
3000
kaj jaroj pasigitaj borde de la babilonaj riveroj,
05:49
weeping when they remembered Jerusalem,
138
334000
3000
priplorantaj la treamatan Jerusalemon,
05:52
those Jews were allowed to go home.
139
337000
3000
ricevis la permeson reiri al la hejmlando.
05:55
They were allowed to return to Jerusalem
140
340000
2000
Ili estas permesitaj reiri al Jerusalemo
05:57
and to rebuild the temple.
141
342000
2000
kaj restrarigi la templon.
05:59
It's a central document
142
344000
2000
Tio estas grava dokumento
06:01
in Jewish history.
143
346000
2000
por la historio de la Judoj.
06:03
And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures
144
348000
4000
La Kroniklo kaj la Libro de Ezra, en la hebreaj skribaĵoj,
06:07
reported in ringing terms.
145
352000
2000
rakontas ĉion triumftone.
06:09
This is the Jewish version
146
354000
2000
Jen la juda versio
06:11
of the same story.
147
356000
2000
de la sama rakonto:
06:13
"Thus said Cyrus, king of Persia,
148
358000
2000
«Tiele diras Ciro, reĝo de Persujo:
06:15
'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,
149
360000
3000
Ĉiujn regnojn de la tero donis al mi la Eternulo,
Dio de la ĉielo,
Dio de la ĉielo,
06:18
and he has charged me
150
363000
2000
kaj Li komisiis al mi
06:20
to build him a house in Jerusalem.
151
365000
2000
konstrui al Li domon en Jerusalemo,
06:22
Who is there among you of his people?
152
367000
2000
Kiu inter vi estas el Lia tuta popolo,
06:24
The Lord God be with him,
153
369000
2000
kun tiu estu lia Dio;
06:26
and let him go up.'"
154
371000
3000
kaj li iru en Jerusalemon».
06:29
"Go up" -- aaleh.
155
374000
2000
«Li iru» – aaleh.
06:31
The central element, still,
156
376000
3000
La centra elemento, denove,
06:34
of the notion of return,
157
379000
2000
de la temo de reveno,
06:36
a central part
158
381000
2000
grava parto
06:38
of the life of Judaism.
159
383000
2000
de la vivo de judaismo.
06:40
As you all know, that return from exile,
160
385000
2000
Kiel vi scias, la reveno de la ekzilo,
06:42
the second temple,
161
387000
2000
la dua templo,
06:44
reshaped Judaism.
162
389000
2000
refasonis judaismon,
06:46
And that change,
163
391000
2000
kaj tiun ŝanĝon,
06:48
that great historic moment,
164
393000
2000
tiun grandan historian momenton,
06:50
was made possible by Cyrus, the king of Persia,
165
395000
4000
ebligis Ciro, reĝo de Persujo,
06:54
reported for us in Hebrew in scripture
166
399000
3000
kiel diras la hebreaj pergamenoj
06:57
and in Babylonian in clay.
167
402000
3000
kaj la babilona argilo.
07:00
Two great texts,
168
405000
2000
Du grandaj tekstoj,
07:02
what about the politics?
169
407000
2000
sed kion diri pri la politika situacio?
07:04
What was going on
170
409000
2000
Tiupunkte okazis
07:06
was the fundamental shift in Middle Eastern history.
171
411000
3000
fundamenta ŝanĝo en la historio de Mezoriento.
07:09
The empire of Iran, the Medes and the Persians,
172
414000
3000
La irana imperio, tiuj de la Medoj kaj de la Persoj,
07:12
united under Cyrus,
173
417000
2000
unuigitaj sub Ciro,
07:14
became the first great world empire.
174
419000
4000
fariĝis la unua granda imperio tutmonda.
07:18
Cyrus begins in the 530s BC.
175
423000
3000
Ciro alvenas en la 530-aj anE.
07:21
And by the time of his son Darius,
176
426000
4000
Kiam lia filo, Dario, sekvas lin,
07:25
the whole of the eastern Mediterranean
177
430000
3000
la tutan Orientan Mediteraneon
07:28
is under Persian control.
178
433000
2000
regas la Persoj.
07:30
This empire is, in fact,
179
435000
2000
Tiu imperio estas fakte
07:32
the Middle East as we now know it,
180
437000
2000
la Mezoriento tiel, kiel ni konas ĝin,
07:34
and it's what shapes the Middle East as we now know it.
181
439000
3000
kaj ĝi formas la Mezoriento tiel,
kiel ĝi estas hodiaŭ.
kiel ĝi estas hodiaŭ.
07:37
It was the largest empire the world had known until then.
182
442000
2000
Ĝi estis la plej granda imperio konita ĝis tiam.
07:39
Much more important,
183
444000
2000
Eĉ pli grave:
07:41
it was the first
184
446000
2000
ĝi estis la unua
07:43
multicultural, multifaith state
185
448000
2000
grandskala plurkultura,
07:45
on a huge scale.
186
450000
2000
plurfida ŝtato.
07:47
And it had to be run in a quite new way.
187
452000
2000
Endis regi ĝin ja novmaniere,
07:49
It had to be run in different languages.
188
454000
2000
en diversaj lingvoj. La fakto,
07:51
The fact that this decree is in Babylonian says one thing.
189
456000
3000
ke oni tion skribis en la babilona estas signifoplena.
07:54
And it had to recognize their different habits,
190
459000
2000
Endis agnoski la diversajn popolojn,
07:56
different peoples, different religions, different faiths.
191
461000
3000
kutimojn, religiojn kaj fidojn.
07:59
All of those are respected by Cyrus.
192
464000
3000
Ĉion tion ĉi Ciro respektas.
08:02
Cyrus sets up a model
193
467000
2000
Li kreas modelon
08:04
of how you run
194
469000
2000
pri regado de granda societo
08:06
a great multinational, multifaith, multicultural society.
195
471000
5000
plurnacia, plurfida kaj plurkultura.
08:11
And the result of that
196
476000
2000
Kaj rezultas imperio,
08:13
was an empire that included the areas you see on the screen,
197
478000
3000
kiu inkludas la regionojn sur la ekrano,
08:16
and which survived for 200 years of stability
198
481000
3000
kaj kiu spertis 200 jarojn da stabileco
08:19
until it was shattered by Alexander.
199
484000
3000
antaŭ ol, Aleksandro detruis ĝin.
08:22
It left a dream of the Middle East as a unit,
200
487000
2000
Ĝi postlasis revon pri unuiĝinta Mezoriento,
08:24
and a unit where people of different faiths
201
489000
2000
kie diversfidaj popoloj
08:26
could live together.
202
491000
2000
povas vivi kune.
08:28
The Greek invasions ended that.
203
493000
2000
La helenaj invadoj ĉesigis tion.
08:30
And of course, Alexander couldn't sustain a government
204
495000
3000
Kompreneble, Aleksandro ne povis estigi registraron
08:33
and it fragmented.
205
498000
2000
kaj lia imperio dispeciĝis.
08:35
But what Cyrus represented
206
500000
2000
Tamen, tio, kion prezentis
08:37
remained absolutely central.
207
502000
2000
Ciro supervivis.
08:39
The Greek historian Xenophon
208
504000
3000
La helena historiisto Ksenofono
08:42
wrote his book "Cyropaedia"
209
507000
2000
verkis «Ciropedia»-n,
08:44
promoting Cyrus as the great ruler.
210
509000
2000
en kiu li deklaras Ciron saĝa estro.
08:46
And throughout European culture afterward,
211
511000
3000
Por la eŭropa kulturo venonttempa,
08:49
Cyrus remained the model.
212
514000
3000
Ciro restas modelo.
08:52
This is a 16th century image
213
517000
2000
Jen 16-jarcenta bildo
08:54
to show you how widespread
214
519000
2000
montranta kiel admiro pri li
08:56
his veneration actually was.
215
521000
3000
estis disvastita.
08:59
And Xenophon's book on Cyrus
216
524000
2000
La libro de Ksenofono pri Ciro
09:01
on how you ran a diverse society
217
526000
3000
kaj la regado de bunta societo
09:04
was one of the great textbooks
218
529000
2000
estis unu el la gravaj verkoj,
09:06
that inspired the Founding Fathers
219
531000
2000
kiuj inspiris la Patroj
09:08
of the American Revolution.
220
533000
2000
de la usona revolucio.
09:10
Jefferson was a great admirer --
221
535000
2000
Jefferson admiris la reĝon;
09:12
the ideals of Cyrus
222
537000
2000
ties idealoj
09:14
obviously speaking to those 18th century ideals
223
539000
2000
klare respondis al tiuj de la 18-a jarcento
09:16
of how you create religious tolerance
224
541000
2000
pri religia toleremo
09:18
in a new state.
225
543000
3000
en nova ŝtato.
09:23
Meanwhile, back in Babylon,
226
548000
2000
Dume, en Babilono,
09:25
things had not been going well.
227
550000
2000
la situacio ne tre bonas.
09:27
After Alexander, the other empires,
228
552000
3000
Post Aleksandro kaj la aliaj imperioj,
09:30
Babylon declines, falls into ruins,
229
555000
3000
Babilono dekadencas, ruiniĝas
09:33
and all the traces of the great Babylonian empire are lost --
230
558000
4000
kaj ĉia ajn spuro de la granda imperio malaperas
09:37
until 1879
231
562000
2000
– ĝis 1879,
09:39
when the cylinder is discovered
232
564000
3000
kiam fosesplorada kampanjo
09:42
by a British Museum exhibition digging in Babylon.
233
567000
3000
de la Brituja Muzeo malkovras la cilindron.
09:45
And it enters now another story.
234
570000
3000
Nun, nova historio malfermiĝas por ĝi.
09:48
It enters that great debate
235
573000
2000
Ĝi fariĝas argumento
09:50
in the middle of the 19th century:
236
575000
2000
en grava mez-19-a jarcenta debato:
09:52
Are the scriptures reliable? Can we trust them?
237
577000
3000
Ĉu estas fidindaj la Sanktaj Skribaĵoj?
09:55
We only knew
238
580000
2000
La revenon de la Judoj
09:57
about the return of the Jews and the decree of Cyrus
239
582000
2000
kaj la dekreton de Ciro oni konis
09:59
from the Hebrew scriptures.
240
584000
2000
nur per la hebreaj skribaĵoj.
10:01
No other evidence.
241
586000
2000
Ne ekzistis alia pruvo.
10:03
Suddenly, this appeared.
242
588000
2000
Nu, ekaperas la cilindro,
10:05
And great excitement
243
590000
2000
kiu estigas grandan entuziasmon
10:07
to a world where those who believed in the scriptures
244
592000
2000
ĉe tiuj, kiuj kredis la skribaĵojn,
10:09
had had their faith in creation shaken
245
594000
2000
sed kies fido estis ŝanceligita
10:11
by evolution, by geology,
246
596000
2000
de evoluado kaj geologio.
10:13
here was evidence
247
598000
2000
Jen estis pruvaĵo
10:15
that the scriptures were historically true.
248
600000
2000
pri la historia vereco de la Biblio.
10:17
It's a great 19th century moment.
249
602000
3000
Granda 19-a jarcenta momento.
10:20
But -- and this, of course, is where it becomes complicated --
250
605000
5000
Tamen, ne tiom klara estas ĉio.
10:25
the facts were true,
251
610000
2000
La faktoj ja veras
10:27
hurrah for archeology,
252
612000
3000
– estu laŭdata arkeologio –
10:30
but the interpretation was rather more complicated.
253
615000
3000
sed sia interpretado iom pli malsimplas,
10:33
Because the cylinder account and the Hebrew Bible account
254
618000
3000
ĉar la cilindro kaj la hebrea Biblio
10:36
differ in one key respect.
255
621000
2000
malakordas per grava detalo.
10:38
The Babylonian cylinder
256
623000
2000
La babilona cilindro
10:40
is written by the priests
257
625000
2000
estis verkita de pastroj
10:42
of the great god of Bablyon, Marduk.
258
627000
2000
de la granda dio babilona, Marduk.
10:44
And, not surprisingly,
259
629000
2000
Sensurprize, ili rakontas
10:46
they tell you that all this was done by Marduk.
260
631000
2000
kiel ĉio elvenas el dekreto de Marduk.
10:48
"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."
261
633000
3000
«Marduk, ni scias, vokis Ciron per lia nomo.»
10:51
Marduk takes Cyrus by the hand,
262
636000
3000
Marduk prenas Ciron je la mano,
10:54
calls him to shepherd his people
263
639000
2000
ordonas lin gvidi sian popolon
10:56
and gives him the rule of Babylon.
264
641000
3000
kaj donas al li la regadon de Babilono.
10:59
Marduk tells Cyrus
265
644000
2000
Marduk diras al Ciro,
11:01
that he will do these great, generous things
266
646000
2000
ke li agu noble
11:03
of setting the people free.
267
648000
2000
kaj liberigu la kaptitajn.
11:05
And this is why we should all be grateful to
268
650000
2000
Tial ni ĉiuj devas esti dankemaj
11:07
and worship Marduk.
269
652000
2000
al Marduk kaj adori lin.
11:09
The Hebrew writers
270
654000
2000
La hebreaj verkistoj
11:11
in the Old Testament,
271
656000
2000
de la Malnova Testamento,
11:13
you will not be surprised to learn,
272
658000
3000
denove sensurprize,
11:16
take a rather different view of this.
273
661000
2000
vidas la aferon malsame.
11:18
For them, of course, it can't possibly by Marduk
274
663000
2000
Laŭ ili, tute neeblas,
11:20
that made all this happen.
275
665000
2000
ke Marduk estu la fonto de eventoj tiaj.
11:22
It can only be Jehovah.
276
667000
2000
Nur povas esti Jehovo.
11:24
And so in Isaiah,
277
669000
2000
Kaj do, en Isaako
11:26
we have the wonderful texts
278
671000
2000
ni povas legi mirindajn tekstojn
11:28
giving all the credit of this,
279
673000
2000
pri la agoj ne de Marduk
11:30
not to Marduk
280
675000
1000
sed de la Dio de Israelo,
11:31
but to the Lord God of Israel --
281
676000
3000
la Dio de Israelo,
11:34
the Lord God of Israel
282
679000
2000
kiu ankaŭ vokas Ciron
11:36
who also called Cyrus by name,
283
681000
2000
per lia nomo,
11:38
also takes Cyrus by the hand
284
683000
3000
prenas lin je la mano,
11:41
and talks of him shepherding his people.
285
686000
2000
kaj igas lin gvidi sian popolon.
11:43
It's a remarkable example
286
688000
2000
Estas rimarkinda ekzemplo
11:45
of two different priestly appropriations of the same event,
287
690000
4000
de alproprigo,
11:49
two different religious takeovers
288
694000
2000
fare de du malsamaj sacerdotaroj,
11:51
of a political fact.
289
696000
2000
de sama evento.
11:53
God, we know,
290
698000
2000
Ni scias, ke Dio
11:55
is usually on the side of the big battalions.
291
700000
2000
estas kutime favora al grandaj batalionoj.
11:57
The question is, which god was it?
292
702000
3000
Sed la demando estas: pri kia Dio temas?
12:00
And the debate unsettles
293
705000
2000
Estiĝas granda debato
12:02
everybody in the 19th century
294
707000
2000
en la 19-a jarcento,
12:04
to realize that the Hebrew scriptures
295
709000
2000
kiam oni ekkonscias, ke la hebreaj skribaĵoj
12:06
are part of a much wider world of religion.
296
711000
3000
apartenas al multe pli ampleksa religia mondo.
12:09
And it's quite clear
297
714000
2000
Klarege,
12:11
the cylinder is older than the text of Isaiah,
298
716000
3000
la cilindro estas pli antikva, ol la teksto de Isaako.
12:14
and yet, Jehovah is speaking
299
719000
2000
Tamen, Jehovo uzas vortojn
12:16
in words very similar
300
721000
2000
tre similajn
12:18
to those used by Marduk.
301
723000
2000
al tiuj de Marduk.
12:20
And there's a slight sense that Isaiah knows this,
302
725000
3000
Kaj iel, oni sentas, ke Isaako konscias pri tio,
12:23
because he says,
303
728000
2000
ĉar li diras
12:25
this is God speaking, of course,
304
730000
3000
(nu, Dio mem diras, kompreneble):
12:28
"I have called thee by thy name
305
733000
2000
«Mi vokis vin laŭ via nomo,
12:30
though thou hast not known me."
306
735000
2000
kvankam vi Min ne konis.»
12:32
I think it's recognized
307
737000
2000
Oni kvazaŭ agnoskas,
12:34
that Cyrus doesn't realize
308
739000
2000
ke Ciro sekvas la ordonojn de Jehovo
12:36
that he's acting under orders from Jehovah.
309
741000
3000
sen koni lin. Sed Ciro estus
12:39
And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.
310
744000
3000
egale konsternita ekscii, ke li sekvas
12:42
Because interestingly, of course,
311
747000
2000
la ordonojn de Marduk,
12:44
Cyrus is a good Iranian
312
749000
2000
ĉar Ciro estas bona Irano,
12:46
with a totally different set of gods
313
751000
2000
kies diaro estas tute aparta,
12:48
who are not mentioned in any of these texts.
314
753000
2000
kaj neniun el tiuj dioj la tekstoj mencias.
12:50
(Laughter)
315
755000
2000
(Ridoj)
12:52
That's 1879.
316
757000
2000
Okazas tio en 1879.
12:54
40 years on
317
759000
2000
Antaŭenigu ni
12:56
and we're in 1917,
318
761000
3000
ĝis 1917,
12:59
and the cylinder enters a different world.
319
764000
2000
kiam la cilindro eniras malsaman mondon,
13:01
This time, the real politics
320
766000
2000
tiun de la politiko
13:03
of the contemporary world --
321
768000
2000
de moderna mondo,
13:05
the year of the Balfour Declaration,
322
770000
3000
kun la Balfour-a Deklaracio,
13:08
the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,
323
773000
3000
la jaro kiam la nova imperia potenco
en Mezoriento, Britujo,
en Mezoriento, Britujo,
13:11
decides that it will declare
324
776000
2000
decidas estigi
13:13
a Jewish national home,
325
778000
2000
judan hejman nacion,
13:15
it will allow
326
780000
2000
kaj ebligi Judojn
13:17
the Jews to return.
327
782000
2000
reveni hejmlanden.
13:19
And the response to this
328
784000
2000
Laŭdega estas
13:21
by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.
329
786000
3000
la reago de la orienteŭropaj Judoj.
13:24
And across Eastern Europe,
330
789000
2000
Tra Orienta Eŭropo,
13:26
Jews display pictures of Cyrus
331
791000
2000
Judoj elmontras bildojn de Ciro
13:28
and of George V
332
793000
2000
kaj de Georgo la Kvina
13:30
side by side --
333
795000
2000
flankalflanke
13:32
the two great rulers
334
797000
2000
– la du grandaj ŝtatestroj,
13:34
who have allowed the return to Jerusalem.
335
799000
3000
kiuj ebligis la revenon al Israelo.
13:37
And the Cyrus cylinder comes back into public view
336
802000
3000
Tiam revenas la cilindro je la publika vido,
13:40
and the text of this
337
805000
2000
kaj ĝian tekston oni faras demonstracio
13:42
as a demonstration of why what is going to happen
338
807000
3000
de la fakto, ke ĉio kio estas okazonta
13:45
after the war is over in 1918
339
810000
3000
post la fino de la mondmilito en 1918
13:48
is part of a divine plan.
340
813000
3000
sinsekvas el dia intenco.
13:51
You all know what happened.
341
816000
2000
Vi ĉiuj scias, kio okazis finfine:
13:53
The state of Israel is setup,
342
818000
3000
la kreado de la Ŝtato de Israel kaj,
13:56
and 50 years later, in the late 60s,
343
821000
3000
post 50 jaroj, fine de la 60-aj,
13:59
it's clear that Britain's role as the imperial power is over.
344
824000
3000
la konkludo de la rolo de Britujo kiel imperia potenco.
14:02
And another story of the cylinder begins.
345
827000
3000
Tiam, vivon plian komencas la cilindro.
14:05
The region, the U.K. and the U.S. decide,
346
830000
2000
La regionon, decidas Usono kaj la U.R.,
14:07
has to be kept safe from communism,
347
832000
3000
oni devas ŝirmi kontraŭ komunismo,
14:10
and the superpower that will be created to do this
348
835000
3000
kaj la potenco kreota tiucele
14:13
would be Iran, the Shah.
349
838000
2000
estos Irano, kaj la Ŝaho.
14:15
And so the Shah invents an Iranian history,
350
840000
3000
La Ŝaho sekve elpensas iranan historion,
14:18
or a return to Iranian history,
351
843000
2000
aŭ revenon al ĝi,
14:20
that puts him in the center of a great tradition
352
845000
3000
kiu lokigas lin ĉe la centro de granda tradicio,
14:23
and produces coins
353
848000
2000
kaj li stampigas monerojn
14:25
showing himself
354
850000
2000
montrantajn sin mem
14:27
with the Cyrus cylinder.
355
852000
2000
kun la Cira cilindro.
14:29
When he has his great celebrations in Persepolis,
356
854000
3000
Kiam li starigas siajn grandiozajn
solenaĵojn en Persepoliso,
solenaĵojn en Persepoliso,
14:32
he summons the cylinder
357
857000
2000
li venigas la cilindron,
14:34
and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,
358
859000
3000
pruntedonitan de la Brituja Muzeo.
14:37
and is part of those great celebrations
359
862000
2000
Ĝi iras al Teherano kaj estas parto
de la pompaj ceremonioj
de la pompaj ceremonioj
14:39
of the Pahlavi dynasty.
360
864000
3000
pri la Pahlavia dinastio.
14:42
Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.
361
867000
3000
La cira cilindro kiel garantianto de la Ŝaho.
14:45
10 years later, another story:
362
870000
3000
Dek jarojn pli poste, nova historiero ekas:
14:48
Iranian Revolution, 1979.
363
873000
2000
la irana revolucio de 1979.
14:50
Islamic revolution, no more Cyrus;
364
875000
2000
Islamisma revolucio – for Ciro,
14:52
we're not interested in that history,
365
877000
2000
tiu historio ne plu interesas nin;
14:54
we're interested in Islamic Iran --
366
879000
3000
ni interesiĝas pri islamisma Irano –
14:57
until Iraq,
367
882000
2000
ĝis Irako, la nova superpotenco,
14:59
the new superpower that we've all decided should be in the region,
368
884000
3000
kiu, laŭ ĉiuj, devas regi la regionon,
15:02
attacks.
369
887000
2000
atakas.
15:04
Then another Iran-Iraq war.
370
889000
2000
Nova Irako-Irano milito, do.
15:06
And it becomes critical for the Iranians
371
891000
2000
Tiam iĝas gravege por la Iranoj
15:08
to remember their great past,
372
893000
3000
rememori ilian gloran pasintecon,
15:11
their great past
373
896000
2000
kiam ili luktis kontraŭ Irako
15:13
when they fought Iraq and won.
374
898000
3000
kaj venkis.
15:16
It becomes critical to find a symbol
375
901000
2000
Ili bezonas simbolon,
15:18
that will pull together all Iranians --
376
903000
3000
kiu kunigos ĉiujn Iranojn
15:21
Muslims and non-Muslims,
377
906000
2000
islamanojn, kristanojn,
15:23
Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,
378
908000
3000
mazdaanojn, judojn –
15:26
people who are devout, not devout.
379
911000
2000
religiemaj aŭ ne.
15:28
And the obvious emblem is Cyrus.
380
913000
3000
La plej taŭga emblemo estas Ciro.
15:31
So when the British Museum and Tehran National Musuem
381
916000
3000
Do kadre de la kunagado kaj kunlaboro
15:34
cooperate and work together, as we've been doing,
382
919000
2000
de la Brituja Muzeo kaj la Nacia Muzeo en Teherano
15:36
the Iranians ask for one thing only
383
921000
2000
Irano demandas pruntedone
15:38
as a loan.
384
923000
2000
nur unu aĵon.
15:40
It's the only object they want.
385
925000
2000
Estas la ununura aĵo, kiun ĝi volas.
15:42
They want to borrow the Cyrus cylinder.
386
927000
2000
Ĝi volas pruntepreni la ciran cilindron.
15:44
And last year,
387
929000
2000
Pasintjare,
15:46
the Cyrus cylinder went to Tehran
388
931000
4000
la cira cilindro iris Teheranon
15:50
for the second time.
389
935000
3000
duan fojon.
15:53
It's shown being presented here, put into its case
390
938000
3000
Oni vidas ĝin prezentitan, metitan en ĝia montrujo
15:56
by the director of the National Museum of Tehran,
391
941000
3000
de la direktoro de la Nacia Muzeo de Teherano,
15:59
one of the many women in Iran in very senior positions,
392
944000
3000
unu el la multnombraj virinoj en altnivelaj
oficoj en Irano,
oficoj en Irano,
16:02
Mrs. Ardakani.
393
947000
2000
S-rino Ardakani.
16:04
It was a huge event.
394
949000
2000
Estis pompa evento.
16:06
This is the other side of that same picture.
395
951000
3000
Jen la alia flanko de la sama foto.
16:09
It's seen in Tehran
396
954000
3000
En Teherano,
16:12
by between one and two million people
397
957000
2000
inter unu kaj du milionoj da homoj
16:14
in the space of a few months.
398
959000
2000
vidas ĝin en nur kelkaj monatoj,
16:16
This is beyond any blockbuster exhibition
399
961000
2000
preter kia ajn popularega ekspoziciado
16:18
in the West.
400
963000
2000
en Okcidento.
16:20
And it's the subject of a huge debate
401
965000
3000
Kaj ĝi fariĝas temo de debatego
16:23
about what this cylinder means, what Cyrus means,
402
968000
3000
pri la signifo de la cilindro, kaj de Ciro,
16:26
but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --
403
971000
3000
sed precipe, de Ciro prezentata de la cilindro
16:29
Cyrus as the defender of the homeland,
404
974000
3000
– la defendanto de la hejmlando,
16:32
the champion, of course, of Iranian identity
405
977000
2000
la ĉampiono, kompreneble, de iraneco
16:34
and of the Iranian peoples,
406
979000
2000
kaj de ĉiuj iranaj popoloj,
16:36
tolerant of all faiths.
407
981000
2000
tolerema pri ĉiuj fidoj.
16:38
And in the current Iran,
408
983000
2000
En la nuntempa Irano,
16:40
Zoroastrians and Christians have guaranteed places
409
985000
3000
mazdaanoj kaj kristanoj havas garantiitajn seĝojn
16:43
in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.
410
988000
3000
en la irana parlamento, granda nacia prifierindaĵo.
16:46
To see this object in Tehran,
411
991000
3000
Por vidi tiun aĵon,
16:49
thousands of Jews living in Iran
412
994000
2000
miloj da iranaj Judoj
16:51
came to Tehran to see it.
413
996000
2000
iras Teheranon.
16:53
It became a great emblem,
414
998000
2000
Ĝi fariĝas grava emblemo,
16:55
a great subject of debate
415
1000000
2000
grava debattemo
16:57
about what Iran is at home and abroad.
416
1002000
3000
pri tio, kio estas Irano en- kaj eksterlande.
17:00
Is Iran still to be the defender of the oppressed?
417
1005000
3000
Ĉu ĝi devas esti plu la defendanto de la subpremitaj?
17:03
Will Iran set free the people
418
1008000
2000
Ĉu ĝi liberigos la popolojn
17:05
that the tyrants have enslaved and expropriated?
419
1010000
3000
sklavigitajn kaj ekzilitajn de tiranoj?
17:08
This is heady national rhetoric,
420
1013000
3000
Ebriiga nacieca retoriko,
17:11
and it was all put together
421
1016000
2000
kaj oni uzis ĝin plene
17:13
in a great pageant
422
1018000
2000
en pompa spektaklo
17:15
launching the return.
423
1020000
2000
substrekanta la revenon de la cilindro.
17:17
Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage
424
1022000
3000
Vi povas vidi tiun ŝveligitan version de ĝi sursceneje,
17:20
with great figures from Iranian history
425
1025000
3000
akompanitan de gravuloj de la irana historio,
17:23
gathering to take their place
426
1028000
2000
venitaj por preni sian lokon
17:25
in the heritage of Iran.
427
1030000
3000
en la nacia heredaĵo.
17:28
It was a narrative presented
428
1033000
2000
Ĝi estis teatraĵo prezentita
17:30
by the president himself.
429
1035000
3000
de la prezidento mem.
17:33
And for me,
430
1038000
2000
Por mi,
17:35
to take this object to Iran,
431
1040000
2000
akompani tiun aĵon al Irano,
17:37
to be allowed to take this object to Iran
432
1042000
2000
havi la eblon fari tion,
17:39
was to be allowed to be part
433
1044000
2000
signifis povi partopreni
17:41
of an extraordinary debate
434
1046000
2000
eksterordinaran debaton
17:43
led at the highest levels
435
1048000
2000
kondukitan de la plej altaj niveloj
17:45
about what Iran is,
436
1050000
2000
pri tio, kio estas Irano,
17:47
what different Irans there are
437
1052000
3000
kiom da malsamaj Iranoj kunekzistas,
17:50
and how the different histories of Iran
438
1055000
2000
kaj kiel la diversaj historioj iranaj
17:52
might shape the world today.
439
1057000
3000
povus fasoni la hodiaŭan mondon.
17:55
It's a debate that's still continuing,
440
1060000
3000
Tiu debato plu daŭras,
17:58
and it will continue to rumble,
441
1063000
2000
kaj certe daŭros longe,
18:00
because this object
442
1065000
2000
ĉar tiu aĵo
18:02
is one of the great declarations
443
1067000
2000
estas unu el la grandaj deklaroj
18:04
of a human aspiration.
444
1069000
2000
pri homaj aspiroj.
18:06
It stands with the American constitution.
445
1071000
4000
Ĝi staras flankalflanke kun la Usona Konstitucio.
18:10
It certainly says far more about real freedoms
446
1075000
3000
Pri veraj liberoj, ĝi certe signifas pli,
18:13
than Magna Carta.
447
1078000
2000
ol la Magna Carta.
18:15
It is a document that can mean so many things,
448
1080000
3000
Tiu dokumento povas havi tiom da signifoj,
18:18
for Iran and for the region.
449
1083000
3000
por Irano kaj la regiono.
18:21
A replica of this
450
1086000
2000
Repliko de ĝi
18:23
is at the United Nations.
451
1088000
2000
estos ĉe la Unuiĝintaj Nacioj
18:25
In New York this autumn, it will be present
452
1090000
3000
en Novjorko, tiun aŭtunon, kaj ĉeestos
18:28
when the great debates
453
1093000
2000
la gravajn debatojn
18:30
about the future of the Middle East take place.
454
1095000
3000
pri la estonteco de Mezoriento.
18:33
And I want to finish by asking you
455
1098000
2000
Mi ŝatus konkludi demandante vin
18:35
what the next story will be
456
1100000
2000
kia estos la venonta rakonto
18:37
in which this object figures.
457
1102000
2000
en kiu tiu aĵo ludos rolon?
18:39
It will appear, certainly,
458
1104000
2000
Ĝi estos ĉe la kerno, sendube,
18:41
in many more Middle Eastern stories.
459
1106000
2000
de multaj pli da mezorientaj eventoj.
18:43
And what story of the Middle East,
460
1108000
2000
Kaj kia mezorienta evento,
18:45
what story of the world,
461
1110000
2000
kia monda evento,
18:47
do you want to see
462
1112000
2000
devus laŭ vi
18:49
reflecting what is said,
463
1114000
2000
speguli tion,
18:51
what is expressed in this cylinder?
464
1116000
2000
kio esprimas tiu cilindro?
18:53
The right of peoples
465
1118000
2000
La rajton de popoloj
18:55
to live together in the same state,
466
1120000
2000
vivi kune en la sama ŝtato,
18:57
worshiping differently, freely --
467
1122000
2000
kun malsamaj fidoj, en libera etoso
18:59
a Middle East, a world,
468
1124000
2000
– Mezoriento, mondo,
19:01
in which religion is not the subject of division
469
1126000
2000
en kiu religio ne estas fonto de disiĝo
19:03
or of debate.
470
1128000
3000
aŭ debatoj.
19:06
In the world of the Middle East at the moment,
471
1131000
3000
En la nuna Mezoriento,
19:09
the debates are, as you know, shrill.
472
1134000
3000
kiel vi scias, la debatoj estas akraj.
19:12
But I think it's possible
473
1137000
2000
Tamen mi pensas,
19:14
that the most powerful and the wisest voice of all of them
474
1139000
4000
ke eble la plej potenca kaj saĝa voĉo de ĉiuj
19:18
may well be the voice
475
1143000
2000
estas la voĉo
19:20
of this mute thing,
476
1145000
2000
de tiu muta aĵo,
19:22
the Cyrus cylinder.
477
1147000
2000
la cira cilindro.
19:24
Thank you.
478
1149000
2000
Dankon.
19:26
(Applause)
479
1151000
4000
(Aplaŭdoj)
ABOUT THE SPEAKER
Neil MacGregor - Director of The British MuseumThe writer and presenter of the BBC Radio 4 series "A History of the World in 100 Objects" and the accompanying book.
Why you should listen
Established by Act of Parliament in 1753 as a museum for the world (and free to enter, down to this day), the British Museum has built a near-encyclopedic collection of art and artifacts representing the sweep of human history across 2 million years. In his 2010 radio series A History of the World in 100 Objects (accompanied by a splendid book with the same title), director Neil MacGregor showed how the artifacts and items we collect are a powerful tool for sharing our shared human narrative.
MacGregor has long been fascinated with the way museums can tell the world's story. At the British Museum, he's negotiated his way to mounting shows full of Chinese and Persian treasures, helping sometimes-prickly governments to share his mission of cultural togetherness. He was named Briton of the Year in 2008 by the Sunday Times, who said, "He is a committed idealist who, in a world in which culture is increasingly presented as the acceptable face of politics, has pioneered a broader, more open, more peaceable way forward."
He says: "That’s what the museum is about: giving people their place in things.”
Neil MacGregor | Speaker | TED.com