TEDGlobal>London
Jennifer Doudna: How CRISPR lets us edit our DNA
Џенифер Даудна: Сега можеме да ја менуваме нашата ДНК-но, да го правиме тоа мудро
Filmed:
Readability: 5.7
2,870,405 views
Генетичарот Џенифер Даудна, во соработка со други научници откри нова, револуционерна технологија за промена на гените, наречена CRISPR-Cas9. Новата алатка им овозможува на научниците да направат прецизни промени на ДНК низите, што би можело да доведе до лекување на генетски заболувања, нo истотака би можела да се употреби и за создавање на т.н. `дизајнирани бебиња`. Даудна објаснува на кој начин функционира CRISPR-Cas9 обраќајки се до научната заедница да запрат и да продискутираат за етичкиот аспект на новата алатка.
Jennifer Doudna - Biologist
Jennifer Doudna was part of inventing a potentially world-changing genetic technology: the gene editing technology CRISPR-Cas9. Full bio
Jennifer Doudna was part of inventing a potentially world-changing genetic technology: the gene editing technology CRISPR-Cas9. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
A few years ago,
0
1303
1160
Пред неколку години,
00:14
with my colleague, Emmanuelle Charpentier,
1
2487
2770
со мојата колешка Емануел Шерпантие,
00:17
I invented a new technology
for editing genomes.
for editing genomes.
2
5281
3258
откривме технологија за
модифицирање на гените
модифицирање на гените
00:21
It's called CRISPR-Cas9.
3
9093
2114
наречена CRISPR-Cas9.
00:23
The CRISPR technology allows
scientists to make changes
scientists to make changes
4
11870
3576
CRISPR технологијата овозможува
да се прават промени
да се прават промени
00:27
to the DNA in cells
5
15470
1855
на ДНК-та во клетките
00:29
that could allow us
to cure genetic disease.
to cure genetic disease.
6
17349
2906
што би ни овозможило
да лекуваме генетски заболувања.
да лекуваме генетски заболувања.
00:33
You might be interested to know
7
21196
1492
Сигурно ве интересира
00:34
that the CRISPR technology came about
through a basic research project
through a basic research project
8
22712
3784
дека CRISPR технологијата произлезе
од истражувачки проект преку
од истражувачки проект преку
00:38
that was aimed at discovering
how bacteria fight viral infections.
how bacteria fight viral infections.
9
26520
3943
кој сакавме да откриеме како бактериите
се борат против вирусните инфекции.
се борат против вирусните инфекции.
Бактериите мора да се борат
со вирусите во својата средина.
со вирусите во својата средина.
00:43
Bacteria have to deal with viruses
in their environment,
in their environment,
10
31340
2872
Вирусната инфекција можеме да ја
замислиме како темпирана бомба -
замислиме како темпирана бомба -
00:46
and we can think about a viral infection
like a ticking time bomb --
like a ticking time bomb --
11
34236
3664
бактеријата има само неколку минути
да ја деактивира бомбата
да ја деактивира бомбата
00:49
a bacterium has only a few minutes
to defuse the bomb
to defuse the bomb
12
37924
3358
00:53
before it gets destroyed.
13
41306
1610
пред да биде уништена.
Многу бактерии во своите клетки имаат
прилагодлив имунолошки систем т.н. CRISPR
прилагодлив имунолошки систем т.н. CRISPR
00:55
So, many bacteria have in their cells
an adaptive immune system called CRISPR,
an adaptive immune system called CRISPR,
14
43284
5390
кој им овозможува да откријат
вирусна ДНК и да ја уништат.
вирусна ДНК и да ја уништат.
01:00
that allows them to detect
viral DNA and destroy it.
viral DNA and destroy it.
15
48698
3646
01:05
Part of the CRISPR system
is a protein called Cas9,
is a protein called Cas9,
16
53148
3968
Дел од CRISPR системот
е и протеинот наречен Cas9
е и протеинот наречен Cas9
кој може да ја најде, отстрани
и уништи вирусната ДНК
и уништи вирусната ДНК
01:09
that's able to seek out, cut
and eventually degrade viral DNA
and eventually degrade viral DNA
17
57140
5949
01:15
in a specific way.
18
63113
1262
на специфичен начин.
Обидувајќи се
01:17
And it was through our research
19
65054
1502
01:18
to understand the activity
of this protein, Cas9,
of this protein, Cas9,
20
66580
3657
да го разбереме дејството
на протеинот Cas9,
на протеинот Cas9,
01:22
that we realized that we could
harness its function
harness its function
21
70261
2831
свативме дека можеме да ја искористиме
неговата функција
неговата функција
01:25
as a genetic engineering technology --
22
73116
3406
како технологија за генетски инженеринг-
01:28
a way for scientists to delete or insert
specific bits of DNA into cells
specific bits of DNA into cells
23
76546
6951
со која ќе се бришат или внесуваат
специфични делови на ДНК во клетките
специфични делови на ДНК во клетките
01:35
with incredible precision --
24
83521
2031
со неверојатна прецизност,
01:37
that would offer opportunities
25
85576
1667
што ќе овозможи
01:39
to do things that really haven't
been possible in the past.
been possible in the past.
26
87267
3072
да правиме нешта кои навистина биле
невозможни во минатото.
невозможни во минатото.
CRISPR технологијата веќе е употребена
01:43
The CRISPR technology
has already been used
has already been used
27
91184
2062
01:45
to change the DNA in the cells
of mice and monkeys,
of mice and monkeys,
28
93270
5084
за промена на ДНК во клетките
на глувци, мајмуни
на глувци, мајмуни
01:50
other organisms as well.
29
98378
1625
и други организми.
01:52
Chinese scientists showed recently
30
100527
1755
Кинески научници неодамна покажаа
01:54
that they could even use
the CRISPR technology
the CRISPR technology
31
102306
2159
дека со CRISPR може да се прават
01:56
to change genes in human embryos.
32
104489
2629
генетски промени дури и кај
човечки ембриони.
човечки ембриони.
01:59
And scientists in Philadelphia showed
they could use CRISPR
they could use CRISPR
33
107142
3143
Научници од Филаделфија покажаа
дека со CRISPR можат
дека со CRISPR можат
02:02
to remove the DNA
of an integrated HIV virus
of an integrated HIV virus
34
110309
4843
да ја отстранат ХИВ вирусната ДНК
02:07
from infected human cells.
35
115176
2195
од заразените човечки клетки.
Можноста да правиме вакви
промени во геномот
промени во геномот
02:10
The opportunity to do this kind
of genome editing
of genome editing
36
118217
3131
02:13
also raises various ethical issues
that we have to consider,
that we have to consider,
37
121372
3283
поставува и етички прашања
кои мора да ги земеме предвид,
кои мора да ги земеме предвид,
02:16
because this technology can be employed
not only in adult cells,
not only in adult cells,
38
124679
3968
бидејќи технологијата може да се примени
не само кај возрасни клетки,
не само кај возрасни клетки,
02:20
but also in the embryos of organisms,
39
128671
2603
туку и кај ембрионите
на организмите,
на организмите,
02:23
including our own species.
40
131298
3000
вклучувајќи го и човекот.
Затоа, заедно со моите колеги,
02:26
And so, together with my colleagues,
41
134767
1998
02:28
I've called for a global conversation
about the technology that I co-invented,
about the technology that I co-invented,
42
136789
4488
повикавме на глобален дијалог
за технологијата што ја откривме,
за технологијата што ја откривме,
02:33
so that we can consider all of the ethical
and societal implications
and societal implications
43
141301
4540
за да ги разгледаме сите
етички и општествени последици
етички и општествени последици
02:37
of a technology like this.
44
145865
1724
од една ваква технологија.
Сега, би сакала да ви кажам
што е CRISPR технологијата
што е CRISPR технологијата
02:40
What I want to do now is tell you
what the CRISPR technology is,
what the CRISPR technology is,
45
148056
4939
02:45
what it can do,
46
153019
1454
што може да направи,
02:46
where we are today
47
154497
1245
каде сме денес,
02:47
and why I think we need to take
a prudent path forward
a prudent path forward
48
155766
3022
и зошто сметам дека мораме
внимателно да чекориме
внимателно да чекориме
02:50
in the way that we employ this technology.
49
158812
2353
по патот на оваа технологија.
02:55
When viruses infect a cell,
they inject their DNA.
they inject their DNA.
50
163085
3746
Кога вирусите ги напаѓаат клетките,
тие им ја вбризгуваат својата ДНК.
тие им ја вбризгуваат својата ДНК.
02:59
And in a bacterium,
51
167363
1476
А кај бактеријата,
03:00
the CRISPR system allows that DNA
to be plucked out of the virus,
to be plucked out of the virus,
52
168863
4865
CRISPR системот ја извлекува вирусната ДНК
03:05
and inserted in little bits
into the chromosome --
into the chromosome --
53
173752
3845
и истата ја вметнува дел по дел
03:09
the DNA of the bacterium.
54
177621
1950
во бактериската ДНК.
03:11
And these integrated bits of viral DNA
get inserted at a site called CRISPR.
get inserted at a site called CRISPR.
55
179937
5350
Овие делови на вирусната ДНК
се вметнуваат на местото наречено CRISPR.
се вметнуваат на местото наречено CRISPR.
03:18
CRISPR stands for clustered regularly
interspaced short palindromic repeats.
interspaced short palindromic repeats.
56
186032
5995
CRISPR е кратенка за збирни, разделени,
кратки, палиндромни повторени секвенции.
кратки, палиндромни повторени секвенции.
03:24
(Laughter)
57
192051
1001
(смеење)
Голем збор! Јасно ви е зошто
ја употребуваме кратенката CRISPR.
ја употребуваме кратенката CRISPR.
03:25
A big mouthful -- you can see why
we use the acronym CRISPR.
we use the acronym CRISPR.
58
193076
3373
03:28
It's a mechanism that allows cells
to record, over time,
to record, over time,
59
196890
3988
Тоа е механизам со кој клетките
ги снимаат
ги снимаат
03:32
the viruses they have been exposed to.
60
200902
2682
вирусите на кои се изложени.
03:35
And importantly, those bits of DNA
are passed on to the cells' progeny,
are passed on to the cells' progeny,
61
203608
4683
Најважно е дека истите овие ДНК сегменти
се пренесуваат и на новите клетките.
се пренесуваат и на новите клетките.
03:40
so cells are protected from viruses
not only in one generation,
not only in one generation,
62
208315
4533
На овој начин не само сегашните туку
и идните
и идните
клетки се заштитени од вируси.
03:44
but over many generations of cells.
63
212872
2349
03:47
This allows the cells
to keep a record of infection,
to keep a record of infection,
64
215245
4285
На овој начин клетките ги памтат
инфекциите,
инфекциите,
03:51
and as my colleague,
Blake Wiedenheft, likes to say,
Blake Wiedenheft, likes to say,
65
219554
2939
и како што мојот колега, Блејк Виндхеф
обично вели,
обично вели,
03:54
the CRISPR locus is effectively
a genetic vaccination card in cells.
a genetic vaccination card in cells.
66
222517
4956
CRISPR локусот е всушност картон за
генетски вакцинации во клетките.
генетски вакцинации во клетките.
04:00
Once those bits of DNA have been inserted
into the bacterial chromosome,
into the bacterial chromosome,
67
228572
4498
Откако овие ДНК сегменти ќе бидат
вметнати во бактерискиот хромозом,
вметнати во бактерискиот хромозом,
04:05
the cell then makes a little copy
of a molecule called RNA,
of a molecule called RNA,
68
233094
4199
клетката произведува молекула
наречена RNA,
наречена RNA,
04:09
which is orange in this picture,
69
237317
2015
на сликата прикажана портокалова,
04:11
that is an exact replicate
of the viral DNA.
of the viral DNA.
70
239356
4717
која е автентична копија на вирусната ДНК.
04:16
RNA is a chemical cousin of DNA,
71
244502
2336
RNA е хемиски роднина на ДНК.
04:18
and it allows interaction
with DNA molecules
with DNA molecules
72
246862
3953
RNA влегува во интеракција
со молекулите на ДНК,
со молекулите на ДНК,
кои имаат соодветна секвенца.
04:22
that have a matching sequence.
73
250839
1999
04:25
So those little bits of RNA
from the CRISPR locus
from the CRISPR locus
74
253258
3909
Оние делчиња на RNA кои
потекнуваат од локусот CRISPR
потекнуваат од локусот CRISPR
04:29
associate -- they bind --
to protein called Cas9,
to protein called Cas9,
75
257191
3789
се врзуваат за протеинот наречен Cas9,
04:33
which is white in the picture,
76
261004
1935
на сликата прикажан со бела боја,
04:34
and form a complex that functions
like a sentinel in the cell.
like a sentinel in the cell.
77
262963
4219
и градат комплекс кој фунционира како
заштитник во клетката.
заштитник во клетката.
04:39
It searches through all
of the DNA in the cell,
of the DNA in the cell,
78
267206
3414
Комплексот целосно ја пребарува
ДНК-та во клетката
ДНК-та во клетката
04:42
to find sites that match
the sequences in the bound RNAs.
the sequences in the bound RNAs.
79
270644
4252
за да ги открие местата каде е
лоцирана вирусната ДНК.
лоцирана вирусната ДНК.
04:46
And when those sites are found --
80
274920
1635
Откако ќе ги најде тие места-
04:48
as you can see here,
the blue molecule is DNA --
the blue molecule is DNA --
81
276579
3470
како што може да се види овде,
сината молекула е ДНК-
сината молекула е ДНК-
04:52
this complex associates with that DNA
82
280073
2849
комплексот се врзува за оваа ДНК
04:54
and allows the Cas9 cleaver
to cut up the viral DNA.
to cut up the viral DNA.
83
282946
5302
и му овозможува на Cas9 да ја
отсече вирусната ДНК.
отсече вирусната ДНК.
Прави многу прецизен
рез.
рез.
05:00
It makes a very precise break.
84
288272
2356
Да го замислиме Cas9 RNA комплексот
05:04
So we can think of the Cas9 RNA
sentinel complex
sentinel complex
85
292096
4400
05:08
like a pair of scissors
that can cut DNA --
that can cut DNA --
86
296520
3181
како ножици кои можат да ја сечат ДНК-та.
05:11
it makes a double-stranded break
in the DNA helix.
in the DNA helix.
87
299725
3236
Ги сече двете низи на
ДНК спиралата.
ДНК спиралата.
Уште поважно, комплексот
може да се програмира,
може да се програмира,
05:14
And importantly,
this complex is programmable,
this complex is programmable,
88
302985
3982
05:18
so it can be programmed to recognize
particular DNA sequences,
particular DNA sequences,
89
306991
5200
да препознава специфични ДНК секвенци
05:24
and make a break in the DNA at that site.
90
312215
3027
и да прави пресеци на тие места.
Ние воочивме
05:27
As I'm going to tell you now,
91
315928
1580
дека преку оваа активност можеме
да вршиме генетски инженеринг
да вршиме генетски инженеринг
05:29
we recognized that that activity
could be harnessed for genome engineering,
could be harnessed for genome engineering,
92
317532
4776
т.е. да им овозможиме на клетките
да вршат прецизни промени во својата ДНК
да вршат прецизни промени во својата ДНК
05:34
to allow cells to make
a very precise change to the DNA
a very precise change to the DNA
93
322332
4227
на местата каде има ваков пресек.
05:38
at the site where
this break was introduced.
this break was introduced.
94
326583
2472
Тоа е речиси аналогно
05:41
That's sort of analogous
95
329558
1215
на програмата за
обработка на текст
обработка на текст
05:42
to the way that we use
a word-processing program
a word-processing program
96
330797
2708
со која се поправаат
грешки во документот.
грешки во документот.
05:45
to fix a typo in a document.
97
333529
2280
Клетките се способни да откријат
оштетување во својата ДНК и да ја обноват.
оштетување во својата ДНК и да ја обноват.
05:49
The reason we envisioned using
the CRISPR system for genome engineering
the CRISPR system for genome engineering
98
337541
4818
И токму ова нè поттикна да гледаме
на CRISPR системот
на CRISPR системот
05:54
is because cells have the ability
to detect broken DNA
to detect broken DNA
99
342383
3619
како алатка за генетски инженеринг.
05:58
and repair it.
100
346026
1192
Кога растителна или животинска клетка
ќе детектира пресек на ДНК спиралата
ќе детектира пресек на ДНК спиралата
05:59
So when a plant or an animal cell detects
a double-stranded break in its DNA,
a double-stranded break in its DNA,
101
347780
4931
таа го поправа пресекот
06:04
it can fix that break,
102
352735
1597
или со слепување на краевите
на оштетената ДНК
на оштетената ДНК
06:06
either by pasting together
the ends of the broken DNA
the ends of the broken DNA
103
354356
3527
06:09
with a little, tiny change
in the sequence of that position,
in the sequence of that position,
104
357907
4110
што предизвикува минимална промена
во ДНК секвенцата на тоа место.
во ДНК секвенцата на тоа место.
06:14
or it can repair the break by integrating
a new piece of DNA at the site of the cut.
a new piece of DNA at the site of the cut.
105
362041
6283
Или пак со вметнување на нов
ДНК сегмент на местото на пресекот.
ДНК сегмент на местото на пресекот.
06:21
So if we have a way to introduce
double-stranded breaks into DNA
double-stranded breaks into DNA
106
369054
4973
Значи ако знаеме како да ја пресечеме
ДНК спиралата
ДНК спиралата
06:26
at precise places,
107
374051
1580
на точно одредени места,
ние ќе ги натераме клетките
да ги поправат тие пресеци,
да ги поправат тие пресеци,
06:27
we can trigger cells
to repair those breaks,
to repair those breaks,
108
375655
2809
преку менување на постоечките или преку
вметнување на нови генетски информации.
вметнување на нови генетски информации.
06:30
by either the disruption or incorporation
of new genetic information.
of new genetic information.
109
378488
5023
Ако знаеме како да ја програмираме
CRISPR технологијата
CRISPR технологијата
06:35
So if we were able to program
the CRISPR technology
the CRISPR technology
110
383936
3242
да прави пресеци во ДНК
06:39
to make a break in DNA
111
387202
2323
на местото на мутацијата која, да речеме,
предизвикува цистична фиброза
предизвикува цистична фиброза
06:41
at the position at or near a mutation
causing cystic fibrosis, for example,
causing cystic fibrosis, for example,
112
389549
6269
ќе можеме да ги натераме клетките
да ја поправат оваа мутација.
да ја поправат оваа мутација.
06:47
we could trigger cells
to repair that mutation.
to repair that mutation.
113
395842
3505
Генетскиот инженеринг не е нов,
почна да се развива од 70-те години.
почна да се развива од 70-те години.
06:52
Genome engineering is actually not new,
it's been in development since the 1970s.
it's been in development since the 1970s.
114
400464
5103
06:57
We've had technologies for sequencing DNA,
115
405591
2751
Имаме технологии
за секвенционирање на ДНК,
за секвенционирање на ДНК,
за копирање на ДНК,
07:00
for copying DNA,
116
408366
1595
дури и за манипулирање на ДНК.
07:01
and even for manipulating DNA.
117
409985
2380
Од овие технологии многу очекувавме,
07:04
And these technologies
were very promising,
were very promising,
118
412969
3136
но, проблемот е што беа или неефикасни
07:08
but the problem was
that they were either inefficient,
that they were either inefficient,
119
416129
4406
07:12
or they were difficult enough to use
120
420559
2333
или тешки за употреба па затоа повеќето
научници
научници
07:14
that most scientists had not adopted them
for use in their own laboratories,
for use in their own laboratories,
121
422916
4802
одбиваа да ги инкорпорираат во својата
лабораториска, односно клиничка пракса.
лабораториска, односно клиничка пракса.
07:19
or certainly for many
clinical applications.
clinical applications.
122
427742
4165
Затоа е интересна CRISPR да се прифати
и искористи како технологија-
и искористи како технологија-
07:24
So, the opportunity to take a technology
like CRISPR and utilize it has appeal,
like CRISPR and utilize it has appeal,
123
432722
7000
токму поради нејзината едноставност.
07:32
because of its relative simplicity.
124
440101
3001
Старите технологии
на генетски инженеринг
на генетски инженеринг
07:35
We can think of older
genome engineering technologies
genome engineering technologies
125
443126
3769
се како компјутер кој одново и одново
треба да се расклопува
треба да се расклопува
07:38
as similar to having
to rewire your computer
to rewire your computer
126
446919
3659
ако сакаме да му ставиме нов софтвер.
07:42
each time you want to run
a new piece of software,
a new piece of software,
127
450602
3770
Од друга страна пак CRISPR технологијата
е како софтвер за геномот,
е како софтвер за геномот,
07:46
whereas the CRISPR technology
is like software for the genome,
is like software for the genome,
128
454396
3764
лесно се програмира со употреба
на RNА сегменти.
на RNА сегменти.
07:50
we can program it easily,
using these little bits of RNA.
using these little bits of RNA.
129
458184
3486
Можеме да иницираме поправка само
со еден единечен
со еден единечен
07:54
So once a double-stranded
break is made in DNA,
break is made in DNA,
130
462658
3093
07:57
we can induce repair,
131
465775
2087
пресек на ДНК спиралата
07:59
and thereby potentially achieve
astounding things,
astounding things,
132
467886
3446
и голема е веројатноста да постигнеме
неверојатни работи,
неверојатни работи,
како на пример да ги отстраниме
мутациите одговорни за српестата анемија
мутациите одговорни за српестата анемија
08:03
like being able to correct mutations
that cause sickle cell anemia
that cause sickle cell anemia
133
471356
4159
или Хантингтоновата болест.
08:07
or cause Huntington's Disease.
134
475539
2351
Сметам дека CRISPR технологија
најпрвин ќе се примени
најпрвин ќе се примени
08:09
I actually think that the first
applications of the CRISPR technology
applications of the CRISPR technology
135
477914
3461
во крвта,
08:13
are going to happen in the blood,
136
481399
2269
затоа што оваа алатка релативно
полесно се вметнува во крвните клетки
полесно се вметнува во крвните клетки
08:15
where it's relatively easier
to deliver this tool into cells,
to deliver this tool into cells,
137
483692
4753
отколку во клетките на цврстите ткива.
08:20
compared to solid tissues.
138
488469
2121
Во моментов, голем дел од активностите
вклучуваат
вклучуваат
08:23
Right now, a lot of the work
that's going on
that's going on
139
491905
2404
проучување на човечките болести користејќи
животни, како глувците.
животни, како глувците.
08:26
applies to animal models
of human disease, such as mice.
of human disease, such as mice.
140
494333
3969
08:30
The technology is being used to make
very precise changes
very precise changes
141
498326
3269
Технологијата се користи за правење
на прецизни промени
на прецизни промени
кои ќе ни овозможат да видиме како
промените во клеточната ДНК
промените во клеточната ДНК
08:33
that allow us to study the way
that these changes in the cell's DNA
that these changes in the cell's DNA
142
501619
5171
влијаат врз ткивото
или врз целиот организам.
или врз целиот организам.
08:38
affect either a tissue or,
in this case, an entire organism.
in this case, an entire organism.
143
506814
4320
08:43
Now in this example,
144
511515
1207
Во следниот пример,
08:44
the CRISPR technology
was used to disrupt a gene
was used to disrupt a gene
145
512746
3793
CRISPR е употребена за да се модифицира
работата на еден ген.
работата на еден ген.
08:48
by making a tiny change in the DNA
146
516563
2767
Направена е мала промена во ДНК-та
08:51
in a gene that is responsible
for the black coat color of these mice.
for the black coat color of these mice.
147
519354
4444
на генот одговорен за црната боја
на овие глувци.
на овие глувци.
Замислете дека беливе глувци се
разликуваат од нивните пигментирани сродници
разликуваат од нивните пигментирани сродници
08:56
Imagine that these white mice
differ from their pigmented litter-mates
differ from their pigmented litter-mates
148
524219
5018
само по тоа што имаат мала промена на
еден ген во рамки на целиот геном,
еден ген во рамки на целиот геном,
09:01
by just a tiny change at one gene
in the entire genome,
in the entire genome,
149
529261
4667
инаку, сосема се нормални.
09:05
and they're otherwise completely normal.
150
533952
1990
Кога ја секвенцираме ДНК-та од овие
животни
животни
09:07
And when we sequence the DNA
from these animals,
from these animals,
151
535966
2891
09:10
we find that the change in the DNA
152
538881
2626
гледаме дека промената во ДНК
се јавува токму на местото
каде што ја предизвикавме
каде што ја предизвикавме
09:13
has occurred at exactly the place
where we induced it,
where we induced it,
153
541531
3142
со примена на CRISPR технологијата.
09:16
using the CRISPR technology.
154
544697
1762
Се вршат дополнителни експерименти
со животни како мајмуните.
со животни како мајмуните.
09:19
Additional experiments
are going on in other animals
are going on in other animals
155
547662
2724
Овие експерименти се корисни за
09:22
that are useful for creating models
for human disease,
for human disease,
156
550410
4095
испитување на човечките болести.
09:26
such as monkeys.
157
554529
1603
Преку овие експерименти ја тестираме
09:28
And here we find
that we can use these systems
that we can use these systems
158
556156
3226
примената на оваа технологија
во одредени ткива.
во одредени ткива.
09:31
to test the application of this technology
in particular tissues,
in particular tissues,
159
559406
3802
На пример, учиме како да ја внесеме
CRISPR алатката во клетките.
CRISPR алатката во клетките.
09:35
for example, figuring out how to deliver
the CRISPR tool into cells.
the CRISPR tool into cells.
160
563232
5073
Истотака сакаме подобро
да разбереме
да разбереме
09:40
We also want to understand better
161
568329
2148
како да го контролираме поправањето на
ДНК-та откако ќе биде пресечена
ДНК-та откако ќе биде пресечена
09:42
how to control the way
that DNA is repaired after it's cut,
that DNA is repaired after it's cut,
162
570501
3627
и како да ги контролираме и ограничиме
евентуалните неуспешни
евентуалните неуспешни
09:46
and also to figure out how to control
and limit any kind of off-target,
and limit any kind of off-target,
163
574152
5681
и несакани последици
од примената на оваа технологија.
од примената на оваа технологија.
09:51
or unintended effects
of using the technology.
of using the technology.
164
579857
3237
Сметам дека за 10 години оваа технологија
09:56
I think that we will see
clinical application of this technology,
clinical application of this technology,
165
584356
6150
ќе се употребува и во клиничка пракса
10:02
certainly in adults,
166
590530
1512
кај возрасните.
10:04
within the next 10 years.
167
592066
1603
10:05
I think that it's likely
that we will see clinical trials
that we will see clinical trials
168
593693
3134
Веројатно ќе имаме
клинички испитувања,
клинички испитувања,
10:08
and possibly even approved
therapies within that time,
therapies within that time,
169
596851
3429
а веројатно и одобрени терапии
во тој период
во тој период
10:12
which is a very exciting thing
to think about.
to think about.
170
600304
2713
што е прилично возбудливо.
Се крена голема фама околу оваа
технологија
технологија
10:15
And because of the excitement
around this technology,
around this technology,
171
603041
2501
10:17
there's a lot of interest
in start-up companies
in start-up companies
172
605566
3293
па затоа и има голем интерес за стартап
компаниите
компаниите
основани за комерцијализирање
на CRISPR технологијата,
на CRISPR технологијата,
10:20
that have been founded
to commercialize the CRISPR technology,
to commercialize the CRISPR technology,
173
608883
4762
а се јавија и многу инвеститори
10:25
and lots of venture capitalists
174
613669
1489
10:27
that have been investing
in these companies.
in these companies.
175
615182
2572
кои вложуваат во овие компании.
Но, треба да земеме во предвид
10:31
But we have to also consider
176
619242
1573
10:32
that the CRISPR technology can be used
for things like enhancement.
for things like enhancement.
177
620839
3622
дека CRISPR може да се употреби
и за подобрување на одредени квалитети.
и за подобрување на одредени квалитети.
10:36
Imagine that we could try
to engineer humans
to engineer humans
178
624485
3044
Замислете да можеме
да создадеме луѓе
да создадеме луѓе
10:39
that have enhanced properties,
such as stronger bones,
such as stronger bones,
179
627553
4435
кои ќе имаат подобри квалитети,
на пример, посилни коски
на пример, посилни коски
10:44
or less susceptibility
to cardiovascular disease
to cardiovascular disease
180
632012
4071
или помала подложност
на кардио-васкуларни заболувања
на кардио-васкуларни заболувања
или да имаат особини
10:48
or even to have properties
181
636107
1511
10:49
that we would consider maybe
to be desirable,
to be desirable,
182
637642
2399
кои ни се привлечни,
на пример, поинаква боја на очи,
поголема висина, итн.
поголема висина, итн.
10:52
like a different eye color
or to be taller, things like that.
or to be taller, things like that.
183
640065
4441
“Креирани човечки суштества“ ако сакате.
10:57
"Designer humans," if you will.
184
645942
1846
11:00
Right now, the genetic information
185
648780
2390
Во моментов, не знаеме
кои гени се одговорни
11:03
to understand what types of genes
would give rise to these traits
would give rise to these traits
186
651194
4493
за овие особини.
11:07
is mostly not known.
187
655711
1733
11:09
But it's important to know
188
657468
1246
Но, важно е да знаеме
11:10
that the CRISPR technology gives us a tool
to make such changes,
to make such changes,
189
658738
4285
дека CRISPR е алатка со која
ќе можеме да правиме
ќе можеме да правиме
промени откако ќе ги најдеме
одговорните гени.
одговорните гени.
11:15
once that knowledge becomes available.
190
663047
2507
Ова поставува бројни етички прашања
кои треба внимателно да ги разгледаме.
кои треба внимателно да ги разгледаме.
11:18
This raises a number of ethical questions
that we have to carefully consider,
that we have to carefully consider,
191
666651
4111
Поради тоа, со моите колеги повикавме
да се стопира било каква
да се стопира било каква
11:22
and this is why I and my colleagues
have called for a global pause
have called for a global pause
192
670786
4215
11:27
in any clinical application
of the CRISPR technology in human embryos,
of the CRISPR technology in human embryos,
193
675025
4746
клиничка примена на CRISPR
технологијата кај човечки ембриони,
технологијата кај човечки ембриони,
за да имаме време
11:31
to give us time
194
679795
1151
11:32
to really consider all of the various
implications of doing so.
implications of doing so.
195
680970
4377
да размислиме за сите последици.
Всушност, слична ваква ситуација имало
11:37
And actually, there is an important
precedent for such a pause
precedent for such a pause
196
685743
3843
и во 70-те години,
11:41
from the 1970s,
197
689610
1319
11:42
when scientists got together
198
690953
1864
кога научниците се собраа
11:44
to call for a moratorium
on the use of molecular cloning,
on the use of molecular cloning,
199
692841
3830
и повикаа на мораториум за употребата
на молекуларното клонирање
на молекуларното клонирање
11:48
until the safety of that technology
could be tested carefully and validated.
could be tested carefully and validated.
200
696695
5955
додека не се испита внимателно
безбедноста на технологијата.
безбедноста на технологијата.
Значи, сè уште е рано за
генетски инженеринг на луѓе.
генетски инженеринг на луѓе.
11:55
So, genome-engineered humans
are not with us yet,
are not with us yet,
201
703506
5140
Но, тоа не е веќе научна фантастика.
12:00
but this is no longer science fiction.
202
708670
2647
Генетскиот инженеринг денес се применува
врз животни и растенија.
врз животни и растенија.
12:04
Genome-engineered animals and plants
are happening right now.
are happening right now.
203
712179
4365
12:09
And this puts in front of all of us
a huge responsibility,
a huge responsibility,
204
717069
4053
Ова е голема одговорност за сите нас
внимателно да ги согледаме како
неочекуваните последици
неочекуваните последици
12:13
to consider carefully
both the unintended consequences
both the unintended consequences
205
721146
4577
така и очекуваните бенефити
од ова научно откритие.
од ова научно откритие.
12:17
as well as the intended impacts
of a scientific breakthrough.
of a scientific breakthrough.
206
725747
4046
Благодарам!
12:22
Thank you.
207
730190
1152
12:23
(Applause)
208
731366
4000
(Аплауз)
12:31
(Applause ends)
209
739572
1163
(Крај на аплаузот)
Бруно Гисани: -Џенифер, ова е технологија
со огромни последици
со огромни последици
12:33
Bruno Giussani: Jennifer, this is
a technology with huge consequences,
a technology with huge consequences,
210
741535
3894
12:37
as you pointed out.
211
745453
1151
како што кажавте.
12:38
Your attitude about asking for a pause
or a moratorium or a quarantine
or a moratorium or a quarantine
212
746628
5172
Вашиот став да се бара размислување,
мораториум или запирање,
мораториум или запирање,
е исклучително одговорен.
12:43
is incredibly responsible.
213
751824
2020
Постојат, секако, терапевтски
можности во сево ова.
можности во сево ова.
12:46
There are, of course,
the therapeutic results of this,
the therapeutic results of this,
214
754733
2548
Но, има и такви кои не се терапевтски
12:49
but then there are the un-therapeutic ones
215
757305
2150
и токму тие привлекуваат внимание
12:51
and they seem to be the ones
gaining traction,
gaining traction,
216
759479
2180
особено во медиумите.
12:53
particularly in the media.
217
761683
1246
12:54
This is one of the latest issues
of The Economist -- "Editing humanity."
of The Economist -- "Editing humanity."
218
762953
4166
Ова е едно од последните изданија на
„Economist"-„Уредување на човештвото"
„Economist"-„Уредување на човештвото"
12:59
It's all about genetic enhancement,
it's not about therapeutics.
it's not about therapeutics.
219
767143
3819
Се зборува само за генетско усовршување,
не за терапевтика.
не за терапевтика.
Какви реакции добивте во март
13:03
What kind of reactions
did you get back in March
did you get back in March
220
771541
2282
од вашите колеги-научници
13:05
from your colleagues in the science world,
221
773847
2017
13:07
when you asked or suggested
222
775888
1358
кога побаравте или предложивте
13:09
that we should actually pause this
for a moment and think about it?
for a moment and think about it?
223
777270
3316
дека треба малку да причекаме
и да размислиме за оваа работа?
и да размислиме за оваа работа?
Џенифер Даудна: -Моите колеги, мислам
дека беа воодушевени
дека беа воодушевени
13:13
Jennifer Doudna: My colleagues
were actually, I think, delighted
were actually, I think, delighted
224
781054
3001
што имаа прилика отворено да дискутираат.
13:16
to have the opportunity
to discuss this openly.
to discuss this openly.
225
784079
2245
Интересно е кога зборувам со луѓето,
13:18
It's interesting that as I talk to people,
226
786348
2346
13:20
my scientific colleagues
as well as others,
as well as others,
227
788718
2468
моите колеги-научници и други,
13:23
there's a wide variety
of viewpoints about this.
of viewpoints about this.
228
791210
2310
слушам различни мислења за ова.
13:25
So clearly it's a topic that needs
careful consideration and discussion.
careful consideration and discussion.
229
793544
3674
Значи, треба внимателно
да размислиме и дискутираме.
да размислиме и дискутираме.
13:29
BG: There's a big meeting
happening in December
happening in December
230
797242
2215
Б.Г.- Ќе има голем собир во декември
13:31
that you and your colleagues are calling,
231
799481
1976
кој го свикавте со вашите колеги,
13:33
together with the National Academy
of Sciences and others,
of Sciences and others,
232
801481
2767
и заедно со Националната Академија
за Науки.
за Науки.
13:36
what do you hope will come
out of the meeting, practically?
out of the meeting, practically?
233
804272
3292
Што очекувате да произлезе од овој собир?
Џ.Д: -Се надевам
ќе ги слушнеме ставовите
ќе ги слушнеме ставовите
13:39
JD: Well, I hope that we can air the views
234
807588
2366
13:41
of many different individuals
and stakeholders
and stakeholders
235
809978
3600
на многу поединци и засегнати страни
кои се залагаат за одговорно
применување на оваа технологија.
применување на оваа технологија.
13:45
who want to think about how to use
this technology responsibly.
this technology responsibly.
236
813602
4292
Веројатно нема да дојдеме до
конечен заеднички став
конечен заеднички став
13:49
It may not be possible to come up with
a consensus point of view,
a consensus point of view,
237
817918
3102
но, мислам дека ќе ги согледаме
13:53
but I think we should at least understand
238
821044
1993
13:55
what all the issues are as we go forward.
239
823061
1972
проблемите кои ни стојат на патот.
13:57
BG: Now, colleagues of yours,
240
825057
1406
БГ.- Вашите колеги,
13:58
like George Church,
for example, at Harvard,
for example, at Harvard,
241
826487
2079
Џорџ Ч'рч од Харвард, на пример,
14:00
they say, "Yeah, ethical issues basically
are just a question of safety.
are just a question of safety.
242
828590
3436
вели: „Етичките прашања во основа се
однесуваат само на безбедноста.
однесуваат само на безбедноста.
14:04
We test and test and test again,
in animals and in labs,
in animals and in labs,
243
832050
2654
Постојано вршиме тестирања на животни
во нашите лаборатории,
во нашите лаборатории,
14:06
and then once we feel it's safe enough,
we move on to humans."
we move on to humans."
244
834728
3916
и кога ќе одлучиме дека е доволно
безбедно, преминуваме на луѓето.“
безбедно, преминуваме на луѓето.“
На извесен начин, ова е поинакво
размислување
размислување
14:10
So that's kind of the other
school of thought,
school of thought,
245
838668
2581
дека треба да ја искористиме
оваа можноста.
оваа можноста.
14:13
that we should actually use
this opportunity and really go for it.
this opportunity and really go for it.
246
841273
3148
Дали постои поделеност кај научниците
во однос на тоа?
во однос на тоа?
14:16
Is there a possible split happening
in the science community about this?
in the science community about this?
247
844445
3778
14:20
I mean, are we going to see
some people holding back
some people holding back
248
848247
2460
Дали некои ќе бидат воздржани
поради етички принципи,
14:22
because they have ethical concerns,
249
850731
1794
14:24
and some others just going forward
250
852549
1687
а други пак ќе продолжат понатаму бидејќи,
14:26
because some countries under-regulate
or don't regulate at all?
or don't regulate at all?
251
854260
3296
некои земји немаат целосни
законски регулативи.
законски регулативи.
14:29
JD: Well, I think with any new technology,
especially something like this,
especially something like this,
252
857580
3845
ЏД: -Со секоја нова технологија,
особено како ова,
особено како ова,
ќе имаме различни гледишта.
14:33
there are going to be
a variety of viewpoints,
a variety of viewpoints,
253
861449
2785
14:36
and I think that's
perfectly understandable.
perfectly understandable.
254
864258
3341
Тоа е сосема разбирливо.
Мислам дека на крај,
14:39
I think that in the end,
255
867623
1512
14:41
this technology will be used
for human genome engineering,
for human genome engineering,
256
869159
4951
технологијата ќе се употребува за
модификување на човечкиот геном
модификување на човечкиот геном
14:46
but I think to do that without careful
consideration and discussion
consideration and discussion
257
874134
4317
но, би било неодговорно тоа да се направи
14:50
of the risks and potential complications
258
878475
2937
без внимателно размислување
и дискутирање
и дискутирање
за можните ризици и последици.
14:53
would not be responsible.
259
881436
1539
14:54
BG: There are a lot of technologies
and other fields of science
and other fields of science
260
882999
2979
БГ: -Постојат многу технологии и други
научни области
научни области
14:58
that are developing exponentially,
pretty much like yours.
pretty much like yours.
261
886002
2771
кои забрзано се развиваат слично на вас.
Тука мислам на вештачката интелигенција,
автономните роботи итн.
автономните роботи итн.
15:00
I'm thinking about artificial
intelligence, autonomous robots and so on.
intelligence, autonomous robots and so on.
262
888797
4033
15:05
No one seems --
263
893199
1167
Ми се чини дека никој,
15:06
aside from autonomous warfare robots --
264
894390
2508
освен за автономните воени робти-
никој не покренал слична
дискусија во тие научни области
дискусија во тие научни области
15:08
nobody seems to have launched
a similar discussion in those fields,
a similar discussion in those fields,
265
896922
4705
и нема повикано на мораториум.
15:13
in calling for a moratorium.
266
901651
1410
15:15
Do you think that your discussion may
serve as a blueprint for other fields?
serve as a blueprint for other fields?
267
903085
4071
Дали сметате, дека вашата дискусија
ќе биде шаблон за другите области?
ќе биде шаблон за другите области?
15:19
JD: Well, I think it's hard for scientists
to get out of the laboratory.
to get out of the laboratory.
268
907180
3519
ЏД:- За еден научник е тешко да излезе од
својата лабораторија.
својата лабораторија.
Говорам за себе,
15:22
Speaking for myself,
269
910723
1153
малку е неудобно да го направиш тоа.
15:23
it's a little bit
uncomfortable to do that.
uncomfortable to do that.
270
911900
2616
Но, бидејќи јас и моите колеги сме
инволвирани уште од почетокот на ова
инволвирани уште од почетокот на ова
15:26
But I do think that being involved
in the genesis of this
in the genesis of this
271
914540
3914
сметам дека тоа нè става во позиција
на одговорност.
на одговорност.
15:30
really puts me and my colleagues
in a position of responsibility.
in a position of responsibility.
272
918478
3856
Навистина се надевам дека
и другите технологии
и другите технологии
15:34
And I would say that I certainly hope
that other technologies
that other technologies
273
922358
3430
ќе бидат разгледувани на начин
15:37
will be considered in the same way,
274
925812
2646
на кој ние размислуваме за последиците
од нашата технологија,
од нашата технологија,
15:40
just as we would want to consider
something that could have implications
something that could have implications
275
928482
3398
последици кои излегуваат од
рамката на биологијата.
рамката на биологијата.
15:43
in other fields besides biology.
276
931904
1927
15:45
BG: Jennifer, thanks for coming to TED.
277
933855
1952
БГ-Џенифер,
Ви благодарам за учеството на TED.
Ви благодарам за учеството на TED.
15:47
JD: Thank you.
278
935831
1261
15:49
(Applause)
279
937116
3693
ЏД-Благодарам!
ABOUT THE SPEAKER
Jennifer Doudna - BiologistJennifer Doudna was part of inventing a potentially world-changing genetic technology: the gene editing technology CRISPR-Cas9.
Why you should listen
Together with her colleague Emmanuelle Charpentier of Umeå University in Sweden, Berkeley biologist Jennifer Doudna is at the center of one of today's most-discussed science discoveries: a technology called CRISPR-Cas9 that allows human genome editing by adding or removing genetic material at will. This enables fighting genetic diseases (cutting out HIV, altering cancer cells) as well as, potentially, opening the road to "engineered humans."
Because some applications of genetic manipulation can be inherited, Doudna and numerous colleagues have called for prudent use of the technology until the ethics and safety have been properly considered.
Doudna is the co-winner of the 2018 Kavli Prize in Nanoscience, along with Emmanuelle Charpentier and Virginijus Šikšnys.
Jennifer Doudna | Speaker | TED.com