TED2017
Lisa Genova: What you can do to prevent Alzheimer's
Lisa Genova: Jak zapobiegać chorobie Alzheimera
Filmed:
Readability: 4.8
4,830,426 views
Alzheimer nie musi być przeznaczeniem dla waszego mózgu, twierdzi naurobiolog i autorka "Motyla" Lisa Genova. Dzieli się z nami ostatnimi odkryciami dotyczącymi tej choroby - i obiecującymi badaniami, co każdy z nas może zrobić, by nasze mózgi nie poddawały się Alzheimerowi.
Lisa Genova - Neuroscientist, novelist
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Through her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
How many people here would like to live
to be at least 80 years old?
to be at least 80 years old?
0
1117
4414
Kto z was chciałby dożyć
przynajmniej do osiemdziesiątki?
przynajmniej do osiemdziesiątki?
00:18
Yeah.
1
6072
1475
No tak.
00:19
I think we all have
this hopeful expectation
this hopeful expectation
2
7571
2795
Wszyscy mamy nadzieję,
00:22
of living into old age.
3
10390
1960
że dożyjemy starości.
00:24
Let's project out into the future,
4
12828
2086
Wyobraźmy sobie teraz przyszłość,
00:26
to your future "you's,"
5
14938
1560
nas samych w przyszłości.
00:28
and let's imagine that we're all 85.
6
16522
2853
Załóżmy, że wszyscy mamy po 85 lat.
00:31
Now, everyone look at two people.
7
19894
2018
Niech teraz każdy popatrzy na dwie osoby.
00:35
One of you probably has
Alzheimer's disease.
Alzheimer's disease.
8
23151
3532
Jedna z nich prawdopodobnie ma Alzheimera.
00:39
(Laughter)
9
27365
3424
(Śmiech)
00:42
Alright, alright.
10
30813
1594
W porządku.
00:44
And maybe you're thinking,
"Well, it won't be me."
"Well, it won't be me."
11
32954
3817
Może myślicie: "To nie będę ja".
00:49
Then, OK. You are a caregiver.
12
37350
3385
W takim razie będziecie opiekunem.
00:53
So --
13
41388
1164
Tak więc...
00:54
(Laughter)
14
42576
2872
(Śmiech)
00:57
so in some way,
15
45472
1357
więc w pewnym sensie
00:58
this terrifying disease
is likely to affect us all.
is likely to affect us all.
16
46853
3644
ta przerażająca choroba
będzie dotyczyć nas wszystkich.
będzie dotyczyć nas wszystkich.
01:02
Part of the fear around Alzheimer's
stems from the sense
stems from the sense
17
50933
3014
Strach przed Alzheimerem
częściowo wynika z poczucia,
częściowo wynika z poczucia,
01:05
that there's nothing we can do about it.
18
53971
2414
że nie możemy się przed nim uchronić.
01:08
Despite decades of research, we still
have no disease-modifying treatment
have no disease-modifying treatment
19
56409
5125
Mimo wieloletnich badań
nadal nie ma skutecznej terapii
nadal nie ma skutecznej terapii
01:13
and no cure.
20
61558
1307
ani lekarstwa.
01:15
So if we're lucky enough
to live long enough,
to live long enough,
21
63321
2469
Jeśli będziemy mieć szczęście
i dożyjemy starości,
i dożyjemy starości,
01:17
Alzheimer's appears to be
our brain's destiny.
our brain's destiny.
22
65814
3108
nasz mózg prawdopodobnie
czeka choroba Alzheimera.
czeka choroba Alzheimera.
01:21
But maybe it doesn't have to be.
23
69369
1880
A może jednak nie?
01:23
What if I told you we could
change these statistics,
change these statistics,
24
71585
3365
A gdybym wam powiedziała,
że możemy zmienić statystyki,
że możemy zmienić statystyki,
01:26
literally change our brain's destiny,
25
74974
2690
dosłownie zmienić przeznaczenie mózgu,
01:29
without relying on a cure
or advancements in medicine?
or advancements in medicine?
26
77688
3529
bez pomocy lekarstw
ani postępów w medycynie?
ani postępów w medycynie?
01:33
Let's begin by looking at
what we currently understand
what we currently understand
27
81983
2525
Spójrzmy najpierw
na neurologiczne podstawy
na neurologiczne podstawy
01:36
about the neuroscience of Alzheimer's.
28
84532
2357
choroby Alzheimera.
01:39
Here's a picture
of two neurons connecting.
of two neurons connecting.
29
87730
3009
Widzimy tutaj połączenie
między dwoma neuronami.
między dwoma neuronami.
01:42
The point of connection,
this space circled in red,
this space circled in red,
30
90763
3357
Miejsce połączenia zaznaczone na czerwono
01:46
is called the synapse.
31
94144
1639
nazywamy synapsą.
01:47
The synapse is where
neurotransmitters are released.
neurotransmitters are released.
32
95807
3192
W synapsie uwalniane są neuroprzekaźniki.
01:51
This is where signals are transmitted,
where communication happens.
where communication happens.
33
99023
4268
Tu przekazywane są sygnały
i zachodzi komunikacja.
i zachodzi komunikacja.
01:55
This is where we think,
feel, see, hear, desire ...
feel, see, hear, desire ...
34
103315
5106
To tu myślimy, czujemy,
widzimy, słyszymy, pożądamy,,,
widzimy, słyszymy, pożądamy,,,
02:00
and remember.
35
108445
1649
i pamiętamy.
02:02
And the synapse
is where Alzheimer's happens.
is where Alzheimer's happens.
36
110118
2898
W synapsie powstaje też
choroba Alzheimera.
choroba Alzheimera.
02:05
Let's zoom in on the synapse
37
113040
1962
Spójrzmy na zbliżenie synapsy
02:07
and look at a cartoon representation
of what's going on.
of what's going on.
38
115026
3087
i rysunek wyjaśniający, co się dzieje.
02:10
During the business
of communicating information,
of communicating information,
39
118799
2287
W procesie przekazywania informacji
02:13
in addition to releasing neurotransmitters
like glutamate into the synapse,
like glutamate into the synapse,
40
121110
3998
oprócz nauroprzekaźników jak glutaminian,
02:17
neurons also release a small peptide
called amyloid beta.
called amyloid beta.
41
125132
4461
neurony uwalniają także
niewielkie białko zwane beta-amyloidem.
niewielkie białko zwane beta-amyloidem.
02:22
Normally, amyloid beta is cleared away
metabolized by microglia,
metabolized by microglia,
42
130617
4984
Zwykle beta-amyloid
jest usuwany przez mikrogleje,
jest usuwany przez mikrogleje,
02:27
the janitor cells of our brains.
43
135625
2153
komórki sprzątające w mózgu.
02:30
While the molecular causes
of Alzheimer's are still debated,
of Alzheimer's are still debated,
44
138405
3859
Choć nadal trwaj dyskusja na temat
molekularnych przyczyn choroby Alzheimera,
molekularnych przyczyn choroby Alzheimera,
02:34
most neuroscientists believe
that the disease begins
that the disease begins
45
142288
3254
większość neurobiologów uważa,
że początek choroby następuje,
że początek choroby następuje,
02:37
when amyloid beta begins to accumulate.
46
145566
2830
gdy zaczyna odkładać się beta-amyloid.
W wyniku zbyt dużego uwalniania
lub niewystarczającego usuwania
lub niewystarczającego usuwania
02:40
Too much is released,
or not enough is cleared away,
or not enough is cleared away,
47
148967
2749
02:43
and the synapse begins
to pile up with amyloid beta.
to pile up with amyloid beta.
48
151740
3334
beta-amyloid gromadzi się w synapsie,
02:47
And when this happens, it binds to itself,
49
155098
2219
a następnie wiąże,
02:49
forming sticky aggregates
called amyloid plaques.
called amyloid plaques.
50
157341
3289
tworząc kleiste struktury
zwane blaszkami amyloidowymi.
zwane blaszkami amyloidowymi.
02:53
How many people here
are 40 years old or older?
are 40 years old or older?
51
161582
2953
Kto z was ma 40 lat lub więcej?
02:57
You're afraid to admit it now.
52
165184
2520
Teraz boicie się przyznać.
02:59
This initial step into the disease,
53
167728
2226
Ten pierwszy krok w kierunku choroby,
03:01
this presence of amyloid
plaques accumulating,
plaques accumulating,
54
169978
3084
narastanie blaszek amyloidowych,
03:05
can already be found in your brains.
55
173086
2594
już zachodzi w waszych mózgach.
03:08
The only way we could be sure of this
would be through a PET scan,
would be through a PET scan,
56
176271
3470
Jedynym sposobem, by się
o tym przekonać jest badanie PET,
o tym przekonać jest badanie PET,
03:11
because at this point,
you are blissfully unaware.
you are blissfully unaware.
57
179765
3816
ponieważ na tym etapie
nie macie tego świadomości.
nie macie tego świadomości.
03:15
You're not showing any impairments
in memory, language, or cognition ...
in memory, language, or cognition ...
58
183605
4289
Nie macie problemów z pamięcią,
mową czy procesami poznawczymi...
mową czy procesami poznawczymi...
03:19
yet.
59
187918
1151
Na razie.
03:21
We think it takes at least 15 to 20 years
of amyloid plaque accumulation
of amyloid plaque accumulation
60
189471
4537
Sądzimy, że dopiero po 15-20 latach
odkładania się blaszek amyloidowych
odkładania się blaszek amyloidowych
03:26
before it reaches a tipping point,
61
194032
2381
przekroczony zostaje punkt krytyczny,
03:28
then triggering a molecular cascade
62
196437
2235
co wywołuje lawinę zmian molekularnych
03:30
that causes the clinical
symptoms of the disease.
symptoms of the disease.
63
198696
2667
i wystąpienie klinicznych objawów choroby.
03:33
Prior to the tipping point,
64
201810
1961
Przed osiągnięciem punktu krytycznego
03:35
your lapses in memory
might include things like,
might include things like,
65
203795
3584
możecie czasem zapominać,
03:39
"Why did I come in this room?"
66
207403
2325
po co przyszliście do danego pokoju,
03:41
or "Oh ... what's his name?"
67
209752
2228
albo jak się ktoś nazywa,
03:44
or "Where did I put my keys?"
68
212479
2344
albo gdzie położyliście klucze.
03:47
Now, before you all
start freaking out again,
start freaking out again,
69
215553
2556
Zanim znów wszyscy wpadniecie w panikę,
03:50
because I know half of you did at least
one of those in the last 24 hours --
one of those in the last 24 hours --
70
218133
5398
bo połowa z was w ciągu ostatniej doby
zapomniała minimum jednej z tych rzeczy...
zapomniała minimum jednej z tych rzeczy...
03:55
these are all normal kinds of forgetting.
71
223555
3237
takie zapominanie jest normalne.
03:58
In fact, I would argue that these examples
72
226816
2313
Powiedziałabym nawet, że podane przykłady
04:01
might not even involve your memory,
73
229153
1977
mogą nie mieć związku z pamięcią,
04:03
because you didn't pay attention
to where you put your keys
to where you put your keys
74
231154
2892
bo po prostu nie zwracaliście uwagi,
gdzie kładliście klucze.
04:06
in the first place.
75
234070
1345
04:07
After the tipping point,
76
235439
1678
Po przekroczeniu punktu krytycznego
04:09
the glitches in memory,
language and cognition are different.
language and cognition are different.
77
237141
3523
zaburzenia pamięci, mowy
i rozpoznawania wyglądają inaczej.
i rozpoznawania wyglądają inaczej.
04:12
Instead of eventually finding
your keys in your coat pocket
your keys in your coat pocket
78
240688
2900
Nie znajdujecie kluczy w kieszeni płaszcza
04:15
or on the table by the door,
79
243612
2002
czy na stoliku przy drzwiach,
04:17
you find them in the refrigerator,
80
245638
2714
tylko w lodówce,
04:20
or you find them and you think,
81
248376
1966
albo znajdujecie je i zastanawiacie się,
04:22
"What are these for?"
82
250366
1533
do czego one służą.
04:24
So what happens when amyloid plaques
accumulate to this tipping point?
accumulate to this tipping point?
83
252843
5208
Co dzieje się, gdy blaszki amyloidowe
osiągają ten punkt krytyczny?
osiągają ten punkt krytyczny?
04:30
Our microglia janitor cells
become hyper-activated,
become hyper-activated,
84
258075
3319
Mikrogleje, komórki sprzątające,
nadmiernie się aktywizują
nadmiernie się aktywizują
04:33
releasing chemicals that cause
inflammation and cellular damage.
inflammation and cellular damage.
85
261418
4134
i uwalniają substancje wywołujące
stan zapalny i uszkodzenia komórki.
stan zapalny i uszkodzenia komórki.
04:37
We think they might actually
start clearing away
start clearing away
86
265576
2595
Sądzimy, że mogą nawet zacząć usuwać
04:40
the synapses themselves.
87
268195
1704
same synapsy.
04:42
A crucial neural transport protein
called "tau" becomes hyperphosphorylated
called "tau" becomes hyperphosphorylated
88
270398
4448
Odpowiedzialne za transport w neuronach
białko tau ulega nadmiernej fosforylacji
białko tau ulega nadmiernej fosforylacji
04:46
and twists itself
into something called "tangles,"
into something called "tangles,"
89
274870
2584
i zwija się w tzw. "splątki",
04:49
which choke off the neurons
from the inside.
from the inside.
90
277478
3035
które dławią neurony od środka.
04:52
By mid-stage Alzheimer's,
we have massive inflammation and tangles
we have massive inflammation and tangles
91
280537
3834
W środkowej fazie Alzheimera
mamy duży stan zapalny i splątki,
mamy duży stan zapalny i splątki,
04:56
and all-out war at the synapse
92
284395
1947
otwartą wojnę w synapsie
04:58
and cell death.
93
286366
1253
i śmierć komórek.
05:00
So if you were a scientist
trying to cure this disease,
trying to cure this disease,
94
288238
3088
Gdybyście byli naukowcami
próbującymi wyleczyć tę chorobę,
próbującymi wyleczyć tę chorobę,
05:03
at what point would you ideally
want to intervene?
want to intervene?
95
291350
2997
który moment byłby
najlepszy na interwencję?
najlepszy na interwencję?
05:07
Many scientists are betting big
on the simplest solution:
on the simplest solution:
96
295134
3904
Wielu naukowców stawia
na najprostsze rozwiązanie.
na najprostsze rozwiązanie.
05:11
keep amyloid plaques
from reaching that tipping point,
from reaching that tipping point,
97
299062
3834
Trzeba zapobiec osiągnięciu przez blaszki
amyloidowe punktu krytycznego,
amyloidowe punktu krytycznego,
05:14
which means that drug discovery is largely
focused on developing a compound
focused on developing a compound
98
302920
4028
co oznacza, że badania skupiają się
na poszukiwaniu związku chemicznego,
na poszukiwaniu związku chemicznego,
05:18
that will prevent, eliminate, or reduce
amyloid plaque accumulation.
amyloid plaque accumulation.
99
306972
5348
który będzie zapobiegał, eliminował
lub redukował ich gromadzenie się.
lub redukował ich gromadzenie się.
05:24
So the cure for Alzheimer's will likely be
a preventative medicine.
a preventative medicine.
100
312859
5189
Lekarstwo na Alzheimera prawdopodobnie
będzie działać zapobiegawczo.
będzie działać zapobiegawczo.
05:30
We're going to have to take this pill
before we reach that tipping point,
before we reach that tipping point,
101
318072
3429
Będziemy zażywać je
zanim osiągniemy punkt krytyczny,
zanim osiągniemy punkt krytyczny,
05:33
before the cascade is triggered,
102
321525
2252
zanim nastąpi lawina zmian,
05:35
before we start leaving
our keys in the refrigerator.
our keys in the refrigerator.
103
323801
3028
zanim zaczniemy wkładać klucze do lodówki.
05:39
We think this is why, to date,
these kinds of drugs have failed
these kinds of drugs have failed
104
327381
3673
Sądzimy, że to dlatego, jak na razie,
ten rodzaj leków nie przeszedł
ten rodzaj leków nie przeszedł
05:43
in clinical trials --
105
331078
1237
testów klinicznych...
05:44
not because the science wasn't sound,
106
332339
2445
Nie z powodu błędnych podstaw naukowych,
05:46
but because the people in these trials
were already symptomatic.
were already symptomatic.
107
334808
4134
ale dlatego, że u osób badanych
już występowały objawy.
już występowały objawy.
05:50
It was too late.
108
338966
1732
Było za późno.
05:52
Think of amyloid plaques as a lit match.
109
340722
3252
Wyobraźcie sobie, że blaszki amyloidowe
to zapalona zapałka.
to zapalona zapałka.
05:55
At the tipping point, the match
sets fire to the forest.
sets fire to the forest.
110
343998
3418
W punkcie krytycznym zapałka podpala las.
05:59
Once the forest is ablaze,
111
347884
1950
Kiedy las już płonie,
06:01
it doesn't do any good
to blow out the match.
to blow out the match.
112
349858
2482
zdmuchnięcie zapałki nic nie zmieni.
06:04
You have to blow out the match
before the forest catches fire.
before the forest catches fire.
113
352364
3523
Trzeba ją zgasić zanim zapali się las.
06:08
Even before scientists sort this out,
114
356331
1863
Jeszcze zanim naukowcy rozwiążą problem,
06:10
this information is actually
really good news for us,
really good news for us,
115
358218
2868
ta informacja to dobra wiadomość dla nas,
06:13
because it turns out that the way we live
can influence the accumulation
can influence the accumulation
116
361110
4044
ponieważ nasz tryb życia
może wpływać na gromadzenie się
może wpływać na gromadzenie się
06:17
of amyloid plaques.
117
365178
1229
blaszek amyloidowych.
06:18
And so there are things we can do
118
366431
1576
Są rzeczy, które możemy robić
06:20
to keep us from reaching
that tipping point.
that tipping point.
119
368031
2619
żeby nie osiągnąć punktu krytycznego.
06:23
Let's picture your risk
of Alzheimer's as a see-saw scale.
of Alzheimer's as a see-saw scale.
120
371117
3888
Wyobraźmy sobie ryzyko Alzheimera
jako wagę z szalkami.
jako wagę z szalkami.
06:27
We're going to pile
risk factors on one arm,
risk factors on one arm,
121
375029
2049
Na jednej szalce umieśćmy czynniki ryzyka.
06:29
and when that arm hits the floor,
you are symptomatic
you are symptomatic
122
377102
2478
Gdy dotknie podłogi, będzie to oznaczać
06:31
and diagnosed with Alzheimer's.
123
379604
1935
wystąpienie symptomów i diagnozę.
06:34
Let's imagine you're 50 years old.
124
382058
2719
Wyobraźmy sobie, że macie 50 lat.
06:36
You're not a spring chicken anymore,
125
384801
1735
Nie jesteście już pierwszej młodości,
06:38
so you've accumulated
some amyloid plaques with age.
some amyloid plaques with age.
126
386560
3072
więc nagromadziliście z wiekiem
trochę blaszek amyloidowych.
trochę blaszek amyloidowych.
06:41
Your scale is tipped a little bit.
127
389656
2191
Waga przechyla się nieco.
06:44
Now let's look at your DNA.
128
392323
1739
Spójrzmy teraz na wasze DNA.
06:46
We've all inherited our genes
from our moms and our dads.
from our moms and our dads.
129
394536
3552
Wszyscy odziedziczyliśmy geny od rodziców.
06:50
Some of these genes will increase our risk
and some will decrease it.
and some will decrease it.
130
398112
4078
Niektóre z nich zwiększą ryzyko,
inne je zmniejszą.
inne je zmniejszą.
06:54
If you're like Alice in "Still Alice,"
131
402214
2189
Jeśli jesteście jak Alicja z "Motyla",
06:56
you've inherited a rare genetic mutation
that cranks out amyloid beta,
that cranks out amyloid beta,
132
404427
4551
macie rzadką mutację genetyczną, która
wywołuje masowe uwalnianie beta-amyloidu.
wywołuje masowe uwalnianie beta-amyloidu.
07:01
and this alone will tip
your scale arm to the ground.
your scale arm to the ground.
133
409002
3553
Samo to wystarczy, by przechylić
ramię wagi aż do ziemi.
ramię wagi aż do ziemi.
07:04
But for most of us, the genes we inherit
will only tip the arm a bit.
will only tip the arm a bit.
134
412579
4166
Ale w przypadku większości z nas,
geny przechylą wagę tylko trochę.
geny przechylą wagę tylko trochę.
07:08
For example, APOE4 is a gene variant
that increases amyloid,
that increases amyloid,
135
416769
4815
Na przykład gen APOE4
zwiększa uwalnianie amyloidu,
zwiększa uwalnianie amyloidu,
07:13
but you can inherit a copy of APOE4
from mom and dad
from mom and dad
136
421608
3268
ale można go odziedziczyć od rodziców
07:16
and still never get Alzheimer's,
137
424900
2391
i nigdy nie zachorować na Alzheimera.
07:19
which means that for most of us,
138
427315
2113
Oznacza to, że dla większości z nas
07:21
our DNA alone does not determine
whether we get Alzheimer's.
whether we get Alzheimer's.
139
429452
3840
zachorowanie na Alzheimera
nie zależy tylko od naszego DNA.
nie zależy tylko od naszego DNA.
07:25
So what does?
140
433984
1474
Od czego więc zależy?
07:27
We can't do anything about getting older
or the genes we've inherited.
or the genes we've inherited.
141
435482
3792
Nie mamy wpływu na starzenie
ani na odziedziczone geny.
ani na odziedziczone geny.
07:31
So far, we haven't changed
our brain's destiny.
our brain's destiny.
142
439298
2997
Jak na razie nie zmieniliśmy
przeznaczenia naszego mózgu.
przeznaczenia naszego mózgu.
07:35
What about sleep?
143
443144
1465
A sen?
07:37
In slow-wave deep sleep, our glial cells
rinse cerebral spinal fluid
rinse cerebral spinal fluid
144
445278
4082
Podczas wolnofalowego głębokiego snu
komórki glejowe przepłukują mózg
komórki glejowe przepłukują mózg
07:41
throughout our brains,
145
449384
1216
płynem mózgowo-rdzeniowym
07:42
clearing away metabolic waste
that accumulated in our synapses
that accumulated in our synapses
146
450624
3572
usuwając metabolity, które
nagromadziły się w synapsach,
nagromadziły się w synapsach,
07:46
while we were awake.
147
454220
1901
gdy byliśmy aktywni.
07:48
Deep sleep is like
a power cleanse for the brain.
a power cleanse for the brain.
148
456145
2806
Głęboki sen działa jak
intensywne oczyszczanie mózgu.
intensywne oczyszczanie mózgu.
07:51
But what happens if you shortchange
yourself on sleep?
yourself on sleep?
149
459646
3186
Co dzieje się, gdy za mało śpimy?
07:55
Many scientists believe
150
463421
1532
Wielu naukowców uważa,
07:56
that poor sleep hygiene might actually
be a predictor of Alzheimer's.
be a predictor of Alzheimer's.
151
464977
4250
że niewłaściwa higiena snu
może prowadzić do Alzheimera.
może prowadzić do Alzheimera.
08:01
A single night of sleep deprivation
leads to an increase in amyloid beta.
leads to an increase in amyloid beta.
152
469613
4926
Już po jednej bezsennej nocy
zwiększa się poziom beta-amyloidu.
zwiększa się poziom beta-amyloidu.
08:07
And amyloid accumulation
has been shown to disrupt sleep,
has been shown to disrupt sleep,
153
475410
3426
Z kolei nagromadzenie amyloidu
powoduje zaburzenia snu,
powoduje zaburzenia snu,
08:10
which in turn causes
more amyloid to accumulate.
more amyloid to accumulate.
154
478860
2487
co z sprawia, że gromadzi się
go jeszcze więcej.
go jeszcze więcej.
08:13
And so now we have
this positive feedback loop
this positive feedback loop
155
481371
2476
Mamy do czynienia
ze sprzężeniem zwrotnym dodatnim,
ze sprzężeniem zwrotnym dodatnim,
08:15
that's going to accelerate
the tipping of that scale.
the tipping of that scale.
156
483871
2873
które przyspieszy przechylenie szali.
08:19
What else?
157
487306
1423
Co jeszcze?
08:20
Cardiovascular health.
158
488753
1626
Stan układu krążenia.
08:23
High blood pressure, diabetes,
obesity, smoking, high cholesterol,
obesity, smoking, high cholesterol,
159
491043
3745
Udowodniono, że nadciśnienie, cukrzyca,
otyłość, palenie, wysoki cholesterol,
otyłość, palenie, wysoki cholesterol,
08:26
have all been shown to increase our risk
of developing Alzheimer's.
of developing Alzheimer's.
160
494812
4136
wszystko to zwiększa ryzyko
zachorowania na Alzheimera.
zachorowania na Alzheimera.
08:30
Some autopsy studies have shown
161
498972
1891
Badania post mortem wykazały,
08:32
that as many as 80 percent
of people with Alzheimer's
of people with Alzheimer's
162
500887
2672
że aż 80 procent chorych na Alzheimera
08:35
also had cardiovascular disease.
163
503583
2762
miało również jakąś
chorobę układu krążenia.
chorobę układu krążenia.
08:38
Aerobic exercise has been shown
in many studies to decrease amyloid beta
in many studies to decrease amyloid beta
164
506369
5005
Badania na zwierzętach pokazały,
że ćwiczenia aerobowe
że ćwiczenia aerobowe
08:43
in animal models of the disease.
165
511398
1730
zmniejszają ilość beta-amyloidu.
08:45
So a heart-healthy
Mediterranean lifestyle and diet
Mediterranean lifestyle and diet
166
513619
3580
Zdrowy dla serca styl życia
i śródziemnomorska dieta
i śródziemnomorska dieta
08:49
can help to counter
the tipping of this scale.
the tipping of this scale.
167
517223
2654
mogą stanowić przeciwwagę
dla czynników ryzyka.
dla czynników ryzyka.
08:52
So there are many things we can do
168
520697
2349
Wiele można zrobić,
08:55
to prevent or delay
the onset of Alzheimer's.
the onset of Alzheimer's.
169
523070
2372
by zapobiec lub opóźnić
wystąpienie Alzheimera.
wystąpienie Alzheimera.
08:57
But let's say
you haven't done any of them.
you haven't done any of them.
170
525466
2229
Ale powiedzmy, że nic nie zrobiliście.
09:00
Let's say you're 65;
171
528211
2454
Powiedzmy, że macie 65 lat,
09:02
there's Alzheimer's in your family,
so you've likely inherited a gene or two
so you've likely inherited a gene or two
172
530689
3666
w rodzinie były przypadki zachorowania,
więc jesteście obciążeni genetycznie,
więc jesteście obciążeni genetycznie,
09:06
that tips your scale arm a bit;
173
534379
2024
co przechyla trochę wagę.
09:08
you've been burning the candle
at both ends for years;
at both ends for years;
174
536427
2732
Od lat za dużo pracujecie
i za mało śpicie,
i za mało śpicie,
09:11
you love bacon;
175
539183
1503
kochacie bekon,
09:12
and you don't run unless
someone's chasing you.
someone's chasing you.
176
540710
2223
biegacie tylko wtedy, gdy ktoś was goni.
09:14
(Laughter)
177
542957
1301
(Śmiech)
09:16
Let's imagine that your amyloid plaques
have reached that tipping point.
have reached that tipping point.
178
544282
3612
Wyobraźmy sobie, że blaszki amyloidowe
osiągnęły punkt krytyczny.
osiągnęły punkt krytyczny.
09:19
Your scale arm has crashed to the floor.
179
547918
2048
Szalka na wadze uderzyła o podłogę.
09:21
You've tripped the cascade,
180
549990
1681
Wywołaliście lawinę,
09:23
setting fire to the forest,
181
551695
1566
podpaliliście las,
09:25
causing inflammation, tangles,
and cell death.
and cell death.
182
553285
3098
powodując stan zapalny,
splątki i śmierć komórek.
splątki i śmierć komórek.
09:29
You should be symptomatic for Alzheimer's.
183
557137
2659
Powinniście mieć objawy Alzheimera.
09:31
You should be having trouble
finding words and keys
finding words and keys
184
559820
3316
Powinniście mieć trudności
ze znalezieniem właściwych słów i kluczy
ze znalezieniem właściwych słów i kluczy
09:35
and remembering what I said
at the beginning of this talk.
at the beginning of this talk.
185
563160
3146
i przypomnieniem sobie, co powiedziałam
na początku tego wystąpienia.
na początku tego wystąpienia.
09:38
But you might not be.
186
566917
1714
Ale tak nie musi być.
09:41
There's one more thing you can do
to protect yourself
to protect yourself
187
569180
2478
Można zrobić jeszcze jedno,
by uchronić się
by uchronić się
09:43
from experiencing
the symptoms of Alzheimer's,
the symptoms of Alzheimer's,
188
571682
2586
przed wystąpieniem objawów Alzheimera,
09:46
even if you have the full-blown disease
pathology ablaze in your brain.
pathology ablaze in your brain.
189
574292
4491
nawet w przypadku pełnych
zmian patologicznych w mózgu.
zmian patologicznych w mózgu.
09:50
It has to do with neural plasticity
and cognitive reserve.
and cognitive reserve.
190
578807
3907
Jest to związane z neuroplastycznością
i zasobami poznawczymi.
i zasobami poznawczymi.
09:55
Remember, the experience
of having Alzheimer's
of having Alzheimer's
191
583261
2377
Pamiętajcie, wystąpienie Alzheimera
09:57
is ultimately a result of losing synapses.
192
585662
3206
jest wynikiem utraty
połączeń synaptycznych.
połączeń synaptycznych.
10:01
The average brain has
over a hundred trillion synapses,
over a hundred trillion synapses,
193
589339
3377
Przeciętny mózg ma
ponad sto bilionów synaps.
ponad sto bilionów synaps.
10:04
which is fantastic;
we've got a lot to work with.
we've got a lot to work with.
194
592740
2713
To świetnie, mamy czym pracować.
10:07
And this isn't a static number.
195
595477
1669
Liczba ta nie jest stała.
10:09
We gain and lose synapses all the time,
196
597170
2398
Synapsy powstają i giną cały czas
10:11
through a process
called neural plasticity.
called neural plasticity.
197
599592
2803
w procesie zwanym neuroplastycznością.
10:14
Every time we learn something new,
198
602419
2072
Za każdym razem, gdy się czegoś uczymy,
10:16
we are creating and strengthening
new neural connections,
new neural connections,
199
604515
4127
tworzymy i wzmacniamy
nowe połączenia nerwowe,
nowe połączenia nerwowe,
10:20
new synapses.
200
608666
1617
nowe synapsy.
10:22
In the Nun Study,
201
610988
1575
W pewnym badaniu 678 zakonnic,
10:24
678 nuns, all over the age of 75
when the study began,
when the study began,
202
612587
4893
wszystkie w wieku ponad 75 lat
na jego początku,
na jego początku,
10:29
were followed for more than two decades.
203
617504
2309
przez ponad dwie dekady
10:31
They were regularly given
physical checkups and cognitive tests,
physical checkups and cognitive tests,
204
619837
3460
poddawane były regularnym badaniom
fizycznym i testom umysłowym.
fizycznym i testom umysłowym.
10:35
and when they died, their brains
were all donated for autopsy.
were all donated for autopsy.
205
623321
4048
Wszystkie wyraziły zgodę, by po śmierci
przeprowadzić sekcję ich mózgu.
przeprowadzić sekcję ich mózgu.
10:39
In some of these brains, scientists
discovered something surprising.
discovered something surprising.
206
627393
4375
W niektórych z nich naukowcy
okryli coś zaskakującego.
okryli coś zaskakującego.
10:43
Despite the presence of plaques
and tangles and brain shrinkage --
and tangles and brain shrinkage --
207
631792
4576
Pomimo obecności blaszek, splątków
i zmniejszenia się mózgu,
i zmniejszenia się mózgu,
10:48
what appeared to be
unquestionable Alzheimer's --
unquestionable Alzheimer's --
208
636392
2869
niewątpliwych objawów Alzheimera,
10:51
the nuns who had belonged
to these brains showed no signs
to these brains showed no signs
209
639285
3679
u zakonnic, do których mózgi te należały,
nie zaobserwowano żadnych objawów
nie zaobserwowano żadnych objawów
10:54
of having the disease
while they were alive.
while they were alive.
210
642988
2567
choroby Alzheimera za ich życia.
10:58
How can this be?
211
646181
1449
Jak to możliwe?
11:00
We think it's because these nuns
had a high level of cognitive reserve,
had a high level of cognitive reserve,
212
648009
4127
Uważamy, że zakonnice te
miały duże zasoby poznawcze,
miały duże zasoby poznawcze,
11:04
which is a way of saying that they had
more functional synapses.
more functional synapses.
213
652160
3923
czyli miały więcej funkcjonalnych synaps.
11:08
People who have more years
of formal education,
of formal education,
214
656107
2574
Ludzie mający za sobą więcej lat nauki,
11:10
who have a high degree of literacy,
215
658705
2235
mający wysokie kompetencje językowe,
11:12
who engage regularly
in mentally stimulating activities,
in mentally stimulating activities,
216
660964
3579
regularnie pobudzający umysł do aktywności
11:16
all have more cognitive reserve.
217
664567
2481
mają większe zasoby poznawcze.
11:19
They have an abundance
and a redundancy in neural connections.
and a redundancy in neural connections.
218
667072
4127
Mają mnogość, a nawet zapas
połączeń nerwowych.
połączeń nerwowych.
11:23
So even if they have a disease
like Alzheimer's
like Alzheimer's
219
671223
2680
Nawet gdy choroba taka jak Alzheimer
11:25
compromising some of their synapses,
220
673927
2054
niszczy część ich synaps,
11:28
they've got many extra backup connections,
221
676005
2985
mają wiele rezerwowych połączeń,
11:31
and this buffers them from noticing
that anything is amiss.
that anything is amiss.
222
679014
3335
co sprawia, że nawet nie zauważamy,
że nie wszystko działa jak należy.
że nie wszystko działa jak należy.
11:34
Let's imagine a simplified example.
223
682977
2262
Weźmy uproszczony przykład.
11:37
Let's say you only know one thing
about a subject.
about a subject.
224
685263
2726
Powiedzmy, że wiecie
tylko jedną rzecz na jakiś temat.
tylko jedną rzecz na jakiś temat.
11:40
Let's say it's about me.
225
688013
1529
Na przykład o mnie.
11:41
You know that Lisa Genova
wrote "Still Alice,"
wrote "Still Alice,"
226
689566
2306
Wiecie, że Lisa Genova napisała "Motyla"
11:43
and that's the only thing
you know about me.
you know about me.
227
691896
2436
i to wszystko.
11:46
You have that single neural connection,
228
694356
2390
Macie tylko jedno połączenie nerwowe,
11:48
that one synapse.
229
696770
1946
tylko jedną synapsę.
11:50
Now imagine you have Alzheimer's.
230
698740
2161
Wyobraźcie sobie, że macie Alzheimera,
11:52
You have plaques and tangles
and inflammation
and inflammation
231
700925
2333
blaszki, splątki, stan zapalny,
11:55
and microglia devouring that synapse.
232
703282
2735
a mikrogleje pożerają tę synapsę.
11:58
Now when someone asks you,
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
"Hey, who wrote 'Still Alice?'"
233
706603
4230
Gdy ktoś zapyta was, kto napisał "Motyla",
12:02
you can't remember,
234
710857
1245
nie pamiętacie,
12:04
because that synapse
is either failing or gone.
is either failing or gone.
235
712126
3183
bo synapsa albo nie działa prawidłowo,
albo już nie istnieje.
albo już nie istnieje.
12:07
You've forgotten me forever.
236
715333
1759
Zapomnieliście o mnie na zawsze.
12:09
But what if you had learned more about me?
237
717760
2626
Ale gdybyście wiedzieli o mnie więcej?
12:12
Let's say you learned
four things about me.
four things about me.
238
720410
2089
Powiedzmy, że wiecie o mnie cztery rzeczy.
12:14
Now imagine you have Alzheimer's,
239
722523
1845
Wyobraźcie sobie, że macie Alzheimera
12:16
and three of those synapses
are damaged or destroyed.
are damaged or destroyed.
240
724392
2995
i trzy synapsy zostały uszkodzone
lub całkowicie zniszczone.
lub całkowicie zniszczone.
12:20
You still have a way
to detour the wreckage.
to detour the wreckage.
241
728077
2461
Nadal macie sposób,
by obejść zniszczenia.
by obejść zniszczenia.
12:22
You can still remember my name.
242
730562
2019
Nadal pamiętacie, jak się nazywam.
12:25
So we can be resilient
to the presence of Alzheimer's pathology
to the presence of Alzheimer's pathology
243
733283
3926
Możemy być odporni na patologiczne zmiany
12:29
through the recruitment
of yet-undamaged pathways.
of yet-undamaged pathways.
244
737233
3103
poprzez tworzenie nowych,
niezniszczonych połączeń.
niezniszczonych połączeń.
12:32
And we create these pathways,
this cognitive reserve,
this cognitive reserve,
245
740360
3779
Połączenia te, czyli nasze
zasoby poznawcze powstają,
zasoby poznawcze powstają,
12:36
by learning new things.
246
744163
1700
gdy uczymy się nowych rzeczy.
12:38
Ideally, we want these new things
to be as rich in meaning as possible,
to be as rich in meaning as possible,
247
746455
4521
Najlepiej, gdy te nowe rzeczy
są bogate w znaczenie,
są bogate w znaczenie,
12:43
recruiting sight and sound
and associations and emotion.
and associations and emotion.
248
751000
4739
gdy angażują wzrok i słuch,
skojarzenia i emocje.
skojarzenia i emocje.
12:48
So this really doesn't mean
doing crossword puzzles.
doing crossword puzzles.
249
756398
3135
Nie chodzi o rozwiązywanie krzyżówek.
12:51
You don't want to simply retrieve
information you've already learned,
information you've already learned,
250
759557
4097
Nie chodzi o przywoływanie
znanych juz informacji,
znanych juz informacji,
12:55
because this is like traveling
down old, familiar streets,
down old, familiar streets,
251
763678
3343
bo to przypomina spacer znaną ulicą,
12:59
cruising neighborhoods you already know.
252
767045
2585
w znanym otoczeniu.
13:02
You want to pave new neural roads.
253
770113
2834
Chcemy wydeptać nowe ścieżki dla neuronów.
13:04
Building an Alzheimer's-resistant brain
254
772971
2512
Ochrona mózgu przed Alzheimerem
13:07
means learning to speak Italian,
255
775507
2180
to nauka włoskiego,
13:09
meeting new friends,
256
777711
1510
poznanie nowych przyjaciół,
13:11
reading a book,
257
779245
1167
czytanie książki,
13:12
or listening to a great TED Talk.
258
780436
2369
wysłuchanie świetnej prelekcji TED.
13:15
And if, despite all of this, you are
someday diagnosed with Alzheimer's,
someday diagnosed with Alzheimer's,
259
783283
5313
A jeśli, mimo wszystko, któregoś dnia
okaże się, że mamy Alzheimera,
okaże się, że mamy Alzheimera,
13:20
there are three lessons I've learned
from my grandmother
from my grandmother
260
788620
3153
są trzy rzeczy, których
nauczyłam się od swojej babci
nauczyłam się od swojej babci
13:23
and the dozens of people I've come to know
living with this disease.
living with this disease.
261
791797
3737
i dziesiątek osób, które poznałam,
żyjących z tą chorobą.
żyjących z tą chorobą.
13:28
Diagnosis doesn't mean
you're dying tomorrow.
you're dying tomorrow.
262
796115
3184
Diagnoza nie oznacza, że jutro umrzecie.
13:31
Keep living.
263
799323
1722
Żyjcie dalej.
13:33
You won't lose your emotional memory.
264
801069
2366
Nie stracicie pamięci emocjonalnej.
13:35
You'll still be able
to understand love and joy.
to understand love and joy.
265
803459
3506
Nadal będziecie mogli
odczuwać miłość i radość.
odczuwać miłość i radość.
13:38
You might not remember
what I said five minutes ago,
what I said five minutes ago,
266
806989
3003
Być może zapomnicie,
co powiedziałam 5 minut temu,
co powiedziałam 5 minut temu,
13:42
but you'll remember how I made you feel.
267
810016
2285
ale będziecie pamiętać,
jakie emocje to wywołało.
jakie emocje to wywołało.
13:44
And you are more than what
you can remember.
you can remember.
268
812944
3276
Jesteście nie tylko tym, co pamiętacie.
13:48
Thank you.
269
816244
1289
Dziękuję.
13:49
(Applause)
270
817557
5323
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Lisa Genova - Neuroscientist, novelistThrough her fiction, Lisa Genova beckons us into the lives of people with neurological disease, making their worlds real and relatable.
Why you should listen
Lisa Genova wields her ability to tell a story and her knowledge of the human brain to talk about medical conditions like Alzheimer’s in warmly human terms. Her writing, often focusing on those who are misunderstood, explores the lives of people living with neurological diseases and disorders. A bestselling author, her work has been transformed into an Oscar-winning film, Still Alice, but the real triumph is Genova’s ability to help us empathize with a person’s journey we otherwise couldn’t even begin to understand.
Her newest book, Inside the O’Briens, is about Huntington’s disease.
Lisa Genova | Speaker | TED.com