TEDSalon NY2014
Naomi Oreskes: Why we should trust scientists
Naomi Oreskes: Biliminsanlarına neden güvenmeliyiz?
Filmed:
Readability: 4.7
1,316,791 views
Dünyanın en büyük sorunlarını biliminsanlarınca sorgulanmayı gerektirir - ama onların söylediklerine neden inanalım? Bilim tarihçisi Naomi Oreskes inançla olan ilişkimiz üzerine derinlemesine düşünüyor ve bilim jürisi etrafında genel yaklaşımlarla ilgili ortaya üç problem koyarak bilime neden güvenmemiz gerektiğini kendine göre sebeplendiriyor.
Naomi Oreskes - Historian of science
Naomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial. Full bio
Naomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Every day we face issues like climate change
0
930
3128
Her gün, cevapları
fazlasıyla bilimsel verilere dayanan,
fazlasıyla bilimsel verilere dayanan,
00:16
or the safety of vaccines
1
4058
1430
iklim değişikliği,
00:17
where we have to answer questions whose answers
2
5488
3040
ya da aşıların güvenilirliği gibi
00:20
rely heavily on scientific information.
3
8528
3461
konularla karşılaşıyoruz.
00:23
Scientists tell us that the world is warming.
4
11989
2881
Biliminsanları dünyamızın ısındığını söylüyorlar,
00:26
Scientists tell us that vaccines are safe.
5
14870
2541
aşıların güvenli olduğunu bildiriyorlar.
00:29
But how do we know if they are right?
6
17411
2054
Ama bunların doğru olup olmadığını biliyor muyuz?
00:31
Why should be believe the science?
7
19465
1964
Neden bilime inanalım?
00:33
The fact is, many of us actually
don't believe the science.
don't believe the science.
8
21429
3469
Doğrusu çoğumuz,
aslında bilime inanmayız.
aslında bilime inanmayız.
00:36
Public opinion polls consistently show
9
24898
2176
Kamuoyu araştırmaları,
Amerikan halkının önemli bir bölümünün
Amerikan halkının önemli bir bölümünün
00:39
that significant proportions of the American people
10
27074
3010
insan faaliyetlerinin
iklim değişikliği yarattığına inanmadıklarını,
iklim değişikliği yarattığına inanmadıklarını,
00:42
don't believe the climate is
warming due to human activities,
warming due to human activities,
11
30084
3541
doğal seçilimle evrimleştiğimizi düşünmediklerini,
00:45
don't think that there is
evolution by natural selection,
evolution by natural selection,
12
33625
2939
ya da aşıların güvenliği konusunda
ikna olmadıklarını gösteriyor.
ikna olmadıklarını gösteriyor.
00:48
and aren't persuaded by the safety of vaccines.
13
36564
3901
Peki bilime neden inanmalıyız?
00:52
So why should we believe the science?
14
40465
3631
00:56
Well, scientists don't like talking about
science as a matter of belief.
science as a matter of belief.
15
44096
3611
Evet, biliminsanları, bilimi
bir inanç meselesi olarak konuşmaktan hoşlanmazlar.
bir inanç meselesi olarak konuşmaktan hoşlanmazlar.
00:59
In fact, they would contrast science with faith,
16
47707
2587
Aslında, bilim dinle çatışır ve
01:02
and they would say belief is the domain of faith.
17
50294
2966
inanç da dinden doğar.
01:05
And faith is a separate thing
apart and distinct from science.
apart and distinct from science.
18
53260
3778
Ve din, bilimden farklı ve uzak
apayrı bir şeydir.
apayrı bir şeydir.
01:09
Indeed they would say religion is based on faith
19
57038
3152
Doğrusu, din kaderciliğe dayanır derler...
01:12
or maybe the calculus of Pascal's wager.
20
60190
3694
ya da Pascal'ın Tanrı kumarına.
Blaise Pascal 17. yy.da yaşamış bir matematikçiydi.
01:15
Blaise Pascal was a 17th-century mathematician
21
63884
2676
01:18
who tried to bring scientific
reasoning to the question of
reasoning to the question of
22
66560
2810
"Tanrı'ya inanmak gerekli midir, değil midir?"
sorusuna
sorusuna
01:21
whether or not he should believe in God,
23
69370
1872
bilimsel bir yanıt bulmaya çalışmıştır.
01:23
and his wager went like this:
24
71242
2604
Onun "Tanrı Kumarı" şöyledir:
01:25
Well, if God doesn't exist
25
73846
2549
Pekala, eğer Tanrı yoksa...
01:28
but I decide to believe in him
26
76395
2025
ancak ben O'na inanmaya karar verirsem
01:30
nothing much is really lost.
27
78420
1978
çok bir şey kaybetmem.
01:32
Maybe a few hours on Sunday.
28
80398
1613
Belki Pazar günleri bir kaç saat.
01:34
(Laughter)
29
82011
993
Ama var da ben inanmazsam,
01:35
But if he does exist and I don't believe in him,
30
83004
3381
başım büyük belada demektir.
01:38
then I'm in deep trouble.
31
86385
2017
01:40
And so Pascal said, we'd better believe in God.
32
88402
3036
Bu yüzden Pascal, Tanrı'ya inansak iyi ederiz, der.
01:43
Or as one of my college professors said,
33
91438
2172
Ya da benim üniversitedeki bir hocamın dediği gibi,
01:45
"He clutched for the handrail of faith."
34
93610
2226
"Kader merdiveninin trabzanlarına yapıştı."
01:47
He made that leap of faith
35
95836
1936
Bilimi ve rasyonalizmi terk ederek...
01:49
leaving science and rationalism behind.
36
97772
4524
kaderciliğe geçiş yaptı.
Aslında günümüzde de bilimsel iddiaların pek çoğu
01:54
Now the fact is though, for most of us,
37
102296
2696
01:56
most scientific claims are a leap of faith.
38
104992
3134
bizim için kaderimize razı olmaktan farklı değildir.
02:00
We can't really judge scientific
claims for ourselves in most cases.
claims for ourselves in most cases.
39
108126
4385
Bilimsel iddiaları çoğu kez
tam olarak irdeleyemeyiz.
tam olarak irdeleyemeyiz.
Ve bundan öte,
bu durum pek çok biliminsanı için de
bu durum pek çok biliminsanı için de
02:04
And indeed this is actually
true for most scientists as well
true for most scientists as well
40
112511
2840
02:07
outside of their own specialties.
41
115351
2330
-kendi alanları dışında- böyledir.
02:09
So if you think about it, a geologist can't tell you
42
117681
2520
Yani düşünecek olursanız, bir jeolog
02:12
whether a vaccine is safe.
43
120201
1750
bir aşı hakkında bir şey söyleyemez.
02:13
Most chemists are not experts in evolutionary theory.
44
121951
3000
Çoğu kimyager evrim teorisi üzerine uzman değildir.
02:16
A physicist cannot tell you,
45
124951
2259
Bir fizikçi, size
sigaranın kansere neden olup olmadığını
02:19
despite the claims of some of them,
46
127210
1443
02:20
whether or not tobacco causes cancer.
47
128653
3354
bir iddianın ötesinde söyleyemez.
Öyleyse, biliminsanları kendileri dahi
02:24
So, if even scientists themselves
48
132007
2450
kendi alanları olmadığında
02:26
have to make a leap of faith
49
134457
1276
02:27
outside their own fields,
50
135733
1922
inanmak durumunda kalıyorlarsa
02:29
then why do they accept the
claims of other scientists?
claims of other scientists?
51
137655
3928
neden diğer biliminsanlarının tezlerini
kabul ediyorlar?
kabul ediyorlar?
02:33
Why do they believe each other's claims?
52
141583
2298
Diğerlerinin tezlerine neden inanıyorlar?
02:35
And should we believe those claims?
53
143881
3290
Peki biz de inanmalı mıyız?
02:39
So what I'd like to argue is yes, we should,
54
147171
2776
Bence evet inanmalıyız,
ama pek çoğumuzun düşündüğü sebepten değil.
02:41
but not for the reason that most of us think.
55
149947
2883
02:44
Most of us were taught in school
that the reason we should
that the reason we should
56
152830
2330
Pek çoğumuza okulda,
bilime inanma sebebimizin
bilime inanma sebebimizin
02:47
believe in science is because of the scientific method.
57
155160
3412
"bilimsel metod" olduğu öğretildi.
02:50
We were taught that scientists follow a method
58
158572
2916
Biliminsanlarının bir metod izlediği
ve bize bu metodun,
iddialarının doğru olduğunu
iddialarının doğru olduğunu
02:53
and that this method guarantees
59
161488
2356
02:55
the truth of their claims.
60
163844
1996
garanti ettiği öğretildi.
02:57
The method that most of us were taught in school,
61
165840
3420
Pek çoğumuza okulda öğretilen,
-buna ders kitabı metodu diyebiliriz-
03:01
we can call it the textbook method,
62
169260
1576
03:02
is the hypothetical deductive method.
63
170836
2784
kuramsal tümdengelim yöntemidir.
03:05
According to the standard
model, the textbook model,
model, the textbook model,
64
173620
3094
Standart modele göre,
-ders kitabı modeli-
-ders kitabı modeli-
03:08
scientists develop hypotheses, they deduce
65
176714
2957
biliminsanları hipotezler geliştirirler,
03:11
the consequences of those hypotheses,
66
179671
2460
bu hipotezlerin sonuçlarını indirgerler
03:14
and then they go out into the world and they say,
67
182131
1710
ve sonra dünyaya dönüp sorarlar:
03:15
"Okay, well are those consequences true?"
68
183841
2374
"Tamam pekala bu hipotezler doğru mu?
03:18
Can we observe them taking
place in the natural world?
place in the natural world?
69
186215
3333
bunları gerçek dünyada gözlemleyebilir miyiz?"
03:21
And if they are true, then the scientists say,
70
189548
2600
Doğruysa, biliminsanları,
03:24
"Great, we know the hypothesis is correct."
71
192148
2856
"Harika, biliyoruz ki hipotez doğru" derler.
03:27
So there are many famous examples in the history
72
195004
2179
Ve bilim tarihinde tam olarak bunu yapan
03:29
of science of scientists doing exactly this.
73
197183
2879
biliminsanlarının bir sürü ünlü örneği vardır.
03:32
One of the most famous examples
74
200062
2058
En ünlü örneklerden birisi
03:34
comes from the work of Albert Einstein.
75
202120
2213
Albert Einstein'dan geliyor.
03:36
When Einstein developed the
theory of general relativity,
theory of general relativity,
76
204333
2522
Einstein izafiyet teoremini geliştirdiğinde,
03:38
one of the consequences of his theory
77
206855
2316
teoreminin sonuçlarından birisi,
03:41
was that space-time wasn't just an empty void
78
209171
2839
"uzay-zaman"ın yalnızca bir boşluktan ibaret olmadığı
03:44
but that it actually had a fabric.
79
212010
1909
gerçekte bir dokusu olduğuydu.
03:45
And that that fabric was bent
80
213919
1601
Ve bu doku, güneş gibi
03:47
in the presence of massive objects like the sun.
81
215520
3380
büyük kütleli nesnelerin varlığından dolayı
eğilip bükülmüştü.
eğilip bükülmüştü.
03:50
So if this theory were true then it meant that light
82
218900
2749
Öyleyse bu teorem doğruysa,
03:53
as it passed the sun
83
221649
1528
demek ki uzayda ışık
03:55
should actually be bent around it.
84
223177
2168
güneşin yanından geçerken bükülmüş olabilirdi.
03:57
That was a pretty startling prediction
85
225345
2400
Bu oldukça ürkütücü bir tahmindi
03:59
and it took a few years before scientists
86
227745
1988
ve biliminsanlarının bunu test etmeleri
04:01
were able to test it
87
229733
1278
birkaç yılı buldu
04:03
but they did test it in 1919,
88
231011
2510
ama 1919'da test ettiler
04:05
and lo and behold it turned out to be true.
89
233521
2450
ve doğru olduğunu müşahade ettiler.
04:07
Starlight actually does bend
as it travels around the sun.
as it travels around the sun.
90
235971
3158
Yıldızların ışığı güneşin etrafında bükülür.
04:11
This was a huge confirmation of the theory.
91
239129
2494
Bu da, teoremin çok önemli bir ispatı oldu.
04:13
It was considered proof of the truth
92
241623
1805
Bu, yepyeni radikal bir fikrin
04:15
of this radical new idea,
93
243428
1312
gerçekliğinin ispatı kabul edildi
04:16
and it was written up in many newspapers
94
244740
1852
ve dünya çapında bir çok gazetede yayınlandı.
04:18
around the globe.
95
246592
2538
Şimdi bazen bu teorem yada model,
04:21
Now, sometimes this theory or this model
96
249130
2350
04:23
is referred to as the deductive-nomological model,
97
251480
3434
tümdengelim-nomolojik model olarak adlandırılıyor,
04:26
mainly because academics like
to make things complicated.
to make things complicated.
98
254914
3384
çünkü akademisyenler
işleri karmaşıklaştırmayı severler.
işleri karmaşıklaştırmayı severler.
04:30
But also because in the ideal case, it's about laws.
99
258298
5261
Ama aynı zamanda ideal şartlarda
kurallarla ilgili olduğu için de.
kurallarla ilgili olduğu için de.
Yani "nomolojik", kural mantığına dayalı anlamına gelir.
04:35
So nomological means having to do with laws.
100
263559
2502
04:38
And in the ideal case, the hypothesis isn't just an idea:
101
266061
3424
Ve ideal şartlarda hipotez yalnızca bir fikir değildir:
04:41
ideally, it is a law of nature.
102
269485
2326
bir doğa kanunudur.
04:43
Why does it matter that it is a law of nature?
103
271811
2287
Peki doğa kanunu olması neden önemli?
04:46
Because if it is a law, it can't be broken.
104
274098
2728
Çünkü kanunsa, çiğnenemez.
04:48
If it's a law then it will always be true
105
276826
2108
Kanunsa, daima her zaman her yerde
04:50
in all times and all places
106
278934
1244
şartlar ne olursa olsun
04:52
no matter what the circumstances are.
107
280178
2206
doğru olacaktır.
04:54
And all of you know of at least
one example of a famous law:
one example of a famous law:
108
282384
3229
Ve hepiniz en azından
şu ünlü kanunu bilirsiniz:
şu ünlü kanunu bilirsiniz:
04:57
Einstein's famous equation, E=MC2,
109
285613
3755
Kütle ve enerji arasındaki ilişkiyi anlatan
05:01
which tells us what the relationship is
110
289368
1800
Eistein'ın ünlü denklemi:
05:03
between energy and mass.
111
291168
2193
05:05
And that relationship is true no matter what.
112
293361
4000
Ve bu eşitlik her durumda doğrudur.
05:09
Now, it turns out, though, that there
are several problems with this model.
are several problems with this model.
113
297361
3649
Ama yine de bu modelde bir kaç sorun çıkartıyor.
05:13
The main problem is that it's wrong.
114
301010
3635
En önemli problem yanlış olması.
05:16
It's just not true. (Laughter)
115
304645
3502
Yani sadece doğru değil.
05:20
And I'm going to talk about
three reasons why it's wrong.
three reasons why it's wrong.
116
308147
2723
Neden yanlış olduğuna dair
üç sebepten bahsedeceğim.
üç sebepten bahsedeceğim.
05:22
So the first reason is a logical reason.
117
310870
2679
İlki bir mantık hatası.
05:25
It's the problem of the fallacy
of affirming the consequent.
of affirming the consequent.
118
313549
3516
Öngörülen sonuç hatalı.
05:29
So that's another fancy, academic way of saying
119
317065
2826
Bu, "yanlış teoremler doğru öngörülerde bulunabilir"
demenin
demenin
05:31
that false theories can make true predictions.
120
319891
2670
daha başka fantastik ve akademik bir yolu.
05:34
So just because the prediction comes true
121
322561
1994
Yani sadece sonucun doğru çıkması
05:36
doesn't actually logically
prove that the theory is correct.
prove that the theory is correct.
122
324555
3222
mantıksal olarak
teoremin gerçekten doğru olduğunu kanıtlamaz.
teoremin gerçekten doğru olduğunu kanıtlamaz.
05:39
And I have a good example of that too,
again from the history of science.
again from the history of science.
123
327777
3931
Ve bununla ilgili de iyi bir örneğim var,
yine bilim tarihinden.
yine bilim tarihinden.
05:43
This is a picture of the Ptolemaic universe
124
331708
2695
Bu, Batlamyus'un evreni
05:46
with the Earth at the center of the universe
125
334403
1862
Dünya evrenin merkezinde,
05:48
and the sun and the planets going around it.
126
336265
2595
güneş ve gezegenler etrafında dönüyor.
05:50
The Ptolemaic model was believed
127
338860
2030
Batlamyus modeline yüzyıllar boyunca
05:52
by many very smart people for many centuries.
128
340890
3253
birçok, çok zeki insan inandılar.
05:56
Well, why?
129
344143
1736
Peki neden?
05:57
Well the answer is because it made
lots of predictions that came true.
lots of predictions that came true.
130
345879
3437
Cevabı, çünkü pek çok öngörünün
doğru çıkmasını sağladı.
doğru çıkmasını sağladı.
06:01
The Ptolemaic system enabled astronomers
131
349316
2016
Batlamyus sistemi, gökbilimcilerin
gezegenlerin hareketlerini
gezegenlerin hareketlerini
06:03
to make accurate predictions
of the motions of the planet,
of the motions of the planet,
132
351332
2750
çok hassas biçimde tahmin etmelerine
imkan sağladı,
imkan sağladı,
06:06
in fact more accurate predictions at first
133
354082
2519
hatta ilk başta,
şu anda doğru diyebildiğimiz
şu anda doğru diyebildiğimiz
06:08
than the Copernican theory
which we now would say is true.
which we now would say is true.
134
356601
4324
Kopernik teoreminden bile daha hassas.
06:12
So that's one problem with the textbook model.
135
360925
2982
Yani bu okul kitabı modelinin ilk sorunu.
06:15
A second problem is a practical problem,
136
363907
2396
İkincisi uygulamadaki sorun
06:18
and it's the problem of auxiliary hypotheses.
137
366303
3235
ve bu yan hipotezlerle ilgili bir sorun.
06:21
Auxiliary hypotheses are assumptions
138
369538
2829
Yan hipotezler, biliminsanlarının
06:24
that scientists are making
139
372367
1779
farkında olarak ya da olmayarak
06:26
that they may or may not even
be aware that they're making.
be aware that they're making.
140
374146
3043
yaptıkları varsayımlardır.
06:29
So an important example of this
141
377189
2661
Bunun önemli bir örneği,
06:31
comes from the Copernican model,
142
379850
2095
Batlamyus sisteminin yerini alan
06:33
which ultimately replaced the Ptolemaic system.
143
381945
3192
Kopernik modelinden.
06:37
So when Nicolaus Copernicus said,
144
385137
2040
Nicolaus Kopernik,
06:39
actually the Earth is not the center of the universe,
145
387177
2650
Dünya evrenin merkezi değil,
06:41
the sun is the center of the solar system,
146
389827
1918
güneş, güneş sisteminin merkezi,
06:43
the Earth moves around the sun.
147
391745
1382
Dünya, güneşin etrafında dönüyor,
06:45
Scientists said, well okay, Nicolaus, if that's true
148
393127
3728
deyince, biliminsanları,
peki tamam Nicolaus, bu doğruysa
peki tamam Nicolaus, bu doğruysa
06:48
we ought to be able to detect the motion
149
396855
1764
Dünya'nın güneş etrafındaki hareketini
06:50
of the Earth around the sun.
150
398619
1958
tetkik edebilmemiz gerekir, dediler.
06:52
And so this slide here illustrates a concept
151
400577
2056
Şimdi bu slayt, "yıldız paralaksı" olarak bilinen
06:54
known as stellar parallax.
152
402633
1808
bir konsepti gösteriyor.
06:56
And astronomers said, if the Earth is moving
153
404441
3822
Ve gökbilimciler dediler ki, eğer Dünya hareket ediyorsa
07:00
and we look at a prominent star, let's say, Sirius --
154
408263
3200
ve biz belirli bir yıldıza baktığımızda, diyelim ki Sirius,
07:03
well I know I'm in Manhattan
so you guys can't see the stars,
so you guys can't see the stars,
155
411463
2414
-- evet biliyoruz ki Manhattan'dayız
ve burada yıldızları göremezsiniz,
ve burada yıldızları göremezsiniz,
07:05
but imagine you're out in the country,
imagine you chose that rural life —
imagine you chose that rural life —
156
413877
3731
ama farz edin ki kırsal alandasınız,
köy hayatını seçtiniz --
köy hayatını seçtiniz --
07:09
and we look at a star in December, we see that star
157
417608
2867
ve Aralık ayında bir yıldıza bakıyoruz,
07:12
against the backdrop of distant stars.
158
420475
2765
arkaplanda başka uzak yıldızları görürüz.
07:15
If we now make the same observation six months later
159
423240
2954
Eğer aynı gözlemi altı ay sonra yinelersek,
07:18
when the Earth has moved to this position in June,
160
426194
3812
Dünya Haziran'daki yerine gittiğinde,
07:22
we look at that same star and we
see it against a different backdrop.
see it against a different backdrop.
161
430006
4099
aynı yıldıza bakınca
farklı bir arkaplan görürüz.
farklı bir arkaplan görürüz.
07:26
That difference, that angular
difference, is the stellar parallax.
difference, is the stellar parallax.
162
434105
4182
Bu açısal fark,
"yıldız paralaksı"dır.
"yıldız paralaksı"dır.
07:30
So this is a prediction that the Copernican model makes.
163
438287
2863
Evet bu Kopernik modelinin bir öngörüsüdür.
07:33
Astronomers looked for the stellar parallax
164
441150
2561
Gökbilimciler, yıldız paralaksını aradılar
07:35
and they found nothing, nothing at all.
165
443711
4982
ve hiç ama hiç bir şey bulamadılar.
07:40
And many people argued that this proved
that the Copernican model was false.
that the Copernican model was false.
166
448693
3866
Ve pek çok kimse bunun Kopernik modelinin
yanlış olduğunu ispatladığını savundu.
yanlış olduğunu ispatladığını savundu.
07:44
So what happened?
167
452559
1488
Sonra ne oldu?
07:46
Well, in hindsight we can say
that astronomers were making
that astronomers were making
168
454047
2683
Pekala, günümüzde diyebiliyoruz ki,
07:48
two auxiliary hypotheses, both of which
169
456730
2547
gökbilimciler artık yanlış olduğunu bildiğimiz
07:51
we would now say were incorrect.
170
459277
2663
iki yan hipotez kuruyorlardı.
07:53
The first was an assumption
about the size of the Earth's orbit.
about the size of the Earth's orbit.
171
461940
3635
Birincisi, Dünya'nın yörüngesi
hakkındaki varsayımları.
hakkındaki varsayımları.
07:57
Astronomers were assuming
that the Earth's orbit was large
that the Earth's orbit was large
172
465575
3036
Gökbilimciler, Dünya yörüngesinin
Dünya'nın yıldızlara uzaklığıyla orantılı
Dünya'nın yıldızlara uzaklığıyla orantılı
08:00
relative to the distance to the stars.
173
468611
2338
bir büyüklükte olduğunu varsaymışlardı.
08:02
Today we would draw the picture more like this,
174
470949
2464
Günümüzde resmi daha çok bu şekilde çizmeliyiz,
08:05
this comes from NASA,
175
473413
1347
bu NASA'dan
08:06
and you see the Earth's orbit is actually quite small.
176
474760
2423
ve görüyorsunuz ki Dünya'nın yörüngesi oldukça küçük.
08:09
In fact, it's actually much
smaller even than shown here.
smaller even than shown here.
177
477183
2991
Aslında, burada gösterilenden bile
çok daha küçük.
çok daha küçük.
08:12
The stellar parallax therefore,
178
480174
1539
Bu yüzden yıldız paralaksı
08:13
is very small and actually very hard to detect.
179
481713
3584
çok küçük ve incelenmesi çok zordur.
08:17
And that leads to the second reason
180
485297
1974
Ve bu da, öngörünün işlememesinin
08:19
why the prediction didn't work,
181
487271
1859
ikinci nedenine yol açıyor,
08:21
because scientists were also assuming
182
489130
1915
çünkü biliminsanları, teleskoplarının
08:23
that the telescopes they had were sensitive enough
183
491045
3010
paralaksı görmeye yetecek kadar
08:26
to detect the parallax.
184
494055
1900
hassas olduğunu varsayıyorlardı.
08:27
And that turned out not to be true.
185
495955
2017
Ve bunun da öyle olmadığı ortaya çıktı.
08:29
It wasn't until the 19th century
186
497972
2534
19. yy.'a kadar biliminsanlarının
08:32
that scientists were able to detect
187
500506
1684
yıldız paralaksını incelemeleri
08:34
the stellar parallax.
188
502190
1536
mümkün olmadı.
08:35
So, there's a third problem as well.
189
503726
2646
Ve üçüncü bir sorun daha var.
08:38
The third problem is simply a factual problem,
190
506372
2778
Bu olgusal bir sorun, şöyle ki,
08:41
that a lot of science doesn't fit the textbook model.
191
509150
2816
bilimin büyük bir kısmı okul kitabı modeline uymaz.
08:43
A lot of science isn't deductive at all,
192
511966
2273
Bilimin büyük bir kısmı tümdengelimsel bile değildir,
08:46
it's actually inductive.
193
514239
1768
tümevarımsaldır.
08:48
And by that we mean that scientists don't necessarily
194
516007
2516
Ve bununla, biliminsanları teoremlerle ve
08:50
start with theories and hypotheses,
195
518523
2231
hipotezlerle başlamaz,
08:52
often they just start with observations
196
520754
1869
sıklıkla dünyada devam eden şeyleri gözlemlemekle
08:54
of stuff going on in the world.
197
522623
2409
başlarlar demek istiyorum.
08:57
And the most famous example
of that is one of the most
of that is one of the most
198
525032
2570
Ve bunun en önemli örneği,
yaşamış en ünlü biliminsanlarından
yaşamış en ünlü biliminsanlarından
08:59
famous scientists who ever lived, Charles Darwin.
199
527602
3065
Charles Darwin'dir.
09:02
When Darwin went out as a young
man on the voyage of the Beagle,
man on the voyage of the Beagle,
200
530667
3162
Darwin, genç bir adam olarak
Beagle seyahatine çıktığında,
Beagle seyahatine çıktığında,
09:05
he didn't have a hypothesis, he didn't have a theory.
201
533829
3612
bir hipotezi yada teoremi yoktu.
09:09
He just knew that he wanted
to have a career as a scientist
to have a career as a scientist
202
537441
3066
Yalnızca bir biliminsanı olarak
kariyer yapmak istiyordu
kariyer yapmak istiyordu
09:12
and he started to collect data.
203
540507
2012
ve veri toplamaya başladı.
09:14
Mainly he knew that he hated medicine
204
542519
2730
Çünkü tıptan nefret ediyordu
09:17
because the sight of blood made him sick so
205
545249
1818
onu kan tutuyordu,
09:19
he had to have an alternative career path.
206
547067
2268
bu yüzden başka bir kariyer yolu çizmeliydi.
09:21
So he started collecting data.
207
549335
2134
Bu yüzden veri toplamaya başladı.
09:23
And he collected many things,
including his famous finches.
including his famous finches.
208
551469
3166
Ve onun o ünlü ispinoz kuşları da dahil olmak üzere
pek çok şey topladı.
pek çok şey topladı.
09:26
When he collected these finches,
he threw them in a bag
he threw them in a bag
209
554635
2210
Kuşları toplayıp çantasına attı
09:28
and he had no idea what they meant.
210
556845
2340
bunların ne anlama geldiği konusunda
hiçbir fikri yoktu.
hiçbir fikri yoktu.
09:31
Many years later back in London,
211
559185
2287
Yıllar sonra Londra'ya döndüğünde,
09:33
Darwin looked at his data again and began
212
561472
2233
verilerine yeniden baktı ve
09:35
to develop an explanation,
213
563705
2448
bir açıklama geliştirmeye başladı,
09:38
and that explanation was the
theory of natural selection.
theory of natural selection.
214
566153
3298
ve o açıklama,
doğal seçilim teoremi idi.
doğal seçilim teoremi idi.
09:41
Besides inductive science,
215
569451
2059
Tümevarımsal bilimin yanısıra,
09:43
scientists also often participate in modeling.
216
571510
2936
biliminsanları modellemeyi de sık sık kullanırlar.
09:46
One of the things scientists want to do in life
217
574446
2336
Biliminsanlarının hayatta yapmayı istedikleri
şeylerden birisi de
şeylerden birisi de
09:48
is to explain the causes of things.
218
576782
2268
bir şeylerin sebeplerini açıklamaktır.
09:51
And how do we do that?
219
579050
1518
Peki bunu nasıl yaparız?
09:52
Well, one way you can do it is to build a model
220
580568
2252
Pekala, bunun bir yolu, bir fikri test etmek için
09:54
that tests an idea.
221
582820
1742
model oluşturmaktır.
09:56
So this is a picture of Henry Cadell,
222
584562
1931
Şimdi, bu Henry Cadell'ın bir resmi,
09:58
who was a Scottish geologist in the 19th century.
223
586493
2866
19.yy.'da yaşamış, İskoçyalı bir jeolog.
10:01
You can tell he's Scottish because he's wearing
224
589359
1433
İskoçyalı olduğunu giydiği geyik avı şapkasından
10:02
a deerstalker cap and Wellington boots.
225
590792
2388
ve Wellington botlarından anlayabilirsiniz.
10:05
(Laughter)
226
593180
2154
Cadell, "dağlar nasıl oluştu?"
10:07
And Cadell wanted to answer the question,
227
595334
1566
10:08
how are mountains formed?
228
596900
1768
sorusunu cevaplamak istedi.
10:10
And one of the things he had observed
229
598668
1516
Ve gözlemlediği şeylerden bir tanesi,
10:12
is that if you look at mountains
like the Appalachians,
like the Appalachians,
230
600184
2574
Appalach Dağları gibi dağlara bakarsanız,
10:14
you often find that the rocks in them
231
602758
1633
genellikle içlerindeki kayaların
10:16
are folded,
232
604391
1469
kıvrılmış olduğunu görürsünüz
10:17
and they're folded in a particular way,
233
605860
1646
ve öyle kıvrılmışlardı ki,
10:19
which suggested to him
234
607506
1444
bu ona (Cadell'e)
10:20
that they were actually being
compressed from the side.
compressed from the side.
235
608950
2949
yanlardan sıkıştırılmış oldukları fikrini verdi.
10:23
And this idea would later play a major role
236
611899
2088
Ve bu fikir daha sonra,
kıtaların sürüklenmesi tartışmalarında
kıtaların sürüklenmesi tartışmalarında
10:25
in discussions of continental drift.
237
613987
2423
büyük rol oynayacaktı.
10:28
So he built this model, this crazy contraption
238
616410
2506
Sonra bu modeli kurdu, kaldıraçlarla ve ahşapla
10:30
with levers and wood, and here's his wheelbarrow,
239
618916
2152
bu çılgın mekanizmayı... Burada da
10:33
buckets, a big sledgehammer.
240
621068
2442
el arabası, kovası ve balyozu.
10:35
I don't know why he's got the Wellington boots.
241
623510
1898
Neden Wellington botları giydiğini bilmiyorum.
10:37
Maybe it's going to rain.
242
625408
1577
Belki yağmur yağacaktır.
10:38
And he created this physical model in order
243
626985
3085
Bu modeli, yanlardan sıkıştırdığınız zaman
10:42
to demonstrate that you could, in fact, create
244
630070
3965
kayalarda -burada çamurda-,
dağlara benzeyen dokular oluşturabileceğinizi
10:46
patterns in rocks, or at least, in this case, in mud,
245
634035
2674
10:48
that looked a lot like mountains
246
636709
2226
göstermek için oluşturdu.
10:50
if you compressed them from the side.
247
638935
1842
Yani bu dağların oluşumuyla ilgili bir kanıttı.
10:52
So it was an argument about
the cause of mountains.
the cause of mountains.
248
640777
3628
10:56
Nowadays, most scientists prefer to work inside,
249
644405
3048
Günümüzde, biliminsanları
içeride çalışmayı tercih ediyorlar,
içeride çalışmayı tercih ediyorlar,
10:59
so they don't build physical models so much
250
647453
2427
bu yüzden bilgisayar simülasyonları yapıyorlar
11:01
as to make computer simulations.
251
649880
2361
ve fiziksel modeller yapmıyorlar pek.
11:04
But a computer simulation is a kind of a model.
252
652241
2839
Ama bilgisayar simülasyonu da bir tür modeldir.
11:07
It's a model that's made with mathematics,
253
655080
1863
Matematikle yapılmış bir model,
11:08
and like the physical models of the 19th century,
254
656943
3233
19. yy.'daki fiziksel modeller gibi.
11:12
it's very important for thinking about causes.
255
660176
3778
Nedenler hakkında düşünmek çok önemlidir.
11:15
So one of the big questions
to do with climate change,
to do with climate change,
256
663954
2615
Ve şimdi, iklim değişikliği üzerine
önemli sorulardan bir tanesi,
önemli sorulardan bir tanesi,
11:18
we have tremendous amounts of evidence
257
666569
1803
Dünya'nın ısındığına dair
11:20
that the Earth is warming up.
258
668372
1880
inanılmaz miktarda belirtiler var.
11:22
This slide here, the black line shows
259
670252
2464
Bu slaytta, siyah çizgi 150 yıl boyunca
11:24
the measurements that scientists have taken
260
672716
2120
biliminsanları tarafından ölçülen
11:26
for the last 150 years
261
674836
1963
Dünya'nın sıcaklığının
11:28
showing that the Earth's temperature
262
676799
1410
sürekli olarak arttığını
11:30
has steadily increased,
263
678209
1634
gösteriyor ve
11:31
and you can see in particular
that in the last 50 years
that in the last 50 years
264
679843
2846
özellikle son 50 yılda
bir santigrat dereceye yakın yada
11:34
there's been this dramatic increase
265
682689
1764
11:36
of nearly one degree centigrade,
266
684453
2340
hemen hemen iki Fahrenheit gibi
11:38
or almost two degrees Fahrenheit.
267
686793
2375
dramatik bir artış olduğunu görebilirsiniz.
11:41
So what, though, is driving that change?
268
689168
2437
Peki bu değişikliğe neden olan nedir?
11:43
How can we know what's causing
269
691605
2335
Gözlemlediğimiz ısınmanın sebebini
11:45
the observed warming?
270
693940
1516
nasıl öğrenebiliriz?
11:47
Well, scientists can model it
271
695456
1714
Pekala, biliminsanları bunu
11:49
using a computer simulation.
272
697170
2368
bilgisayar simülasyonu ile modelleyebilirler.
11:51
So this diagram illustrates a computer simulation
273
699538
2792
İşte bu grafik, iklim değişikliğni etkilediğini bildiğimiz
11:54
that has looked at all the different factors
274
702330
2121
tüm farklı faktörleri gösteren
11:56
that we know can influence the Earth's climate,
275
704451
2605
bir bilgisayar simülasyonu çıktısı,
11:59
so sulfate particles from air pollution,
276
707056
2752
hava kirliliğinden kaynaklanan sülfat partikülleri,
12:01
volcanic dust from volcanic eruptions,
277
709808
2970
volkan patlamalarından kaynaklanan volkanik tozlar,
12:04
changes in solar radiation,
278
712778
2234
güneşten gelen radyasyondaki değişimler
12:07
and, of course, greenhouse gases.
279
715012
2378
ve tabii ki, sera gazları.
12:09
And they asked the question,
280
717390
1818
Ve şunu sordular:
12:11
what set of variables put into a model
281
719208
3696
Modele eklenen hangi değişkenler
12:14
will reproduce what we actually see in real life?
282
722904
2976
gerçek hayattaki durumu önümüze koyacak?
12:17
So here is the real life in black.
283
725880
2020
İşte burada siyah renkte gerçek hayat.
12:19
Here's the model in this light gray,
284
727900
2280
Modelimiz de gri
12:22
and the answer is
285
730180
1560
ve cevap şıkkı E,
12:23
a model that includes, it's the answer E on that SAT,
286
731740
4387
yani hepsi, hepsini içeren model.
12:28
all of the above.
287
736127
2141
Ölçülen sıcaklık ölçümlerini
12:30
The only way you can reproduce
288
738268
1506
12:31
the observed temperature measurements
289
739774
1828
yeniden üretmenin tek yolu
12:33
is with all of these things put together,
290
741602
1978
bunların hepsini biraraya getirmek,
12:35
including greenhouse gases,
291
743580
2139
sera gazları dahil
12:37
and in particular you can see that the increase
292
745719
2551
ve son 50 yılda sıcaklıktaki dramatik artışın
12:40
in greenhouse gases tracks
293
748270
1884
özellikle sera gazlarındaki
12:42
this very dramatic increase in temperature
294
750154
2206
artıştan kaynaklandığını
12:44
over the last 50 years.
295
752360
1480
görebilirsiniz.
12:45
And so this is why climate scientists say
296
753840
2434
Bu yüzden biliminsanları,
12:48
it's not just that we know that
climate change is happening,
climate change is happening,
297
756274
3108
yalnızca iklimin değiştiğini
bilmekle kalmayıp,
bilmekle kalmayıp,
12:51
we know that greenhouse gases are a major part
298
759382
2768
sera gazlarının bunun en büyük nedeni olduğunu da
12:54
of the reason why.
299
762150
2730
biliyoruz diyorlar.
12:56
So now because there all these different things
300
764880
2388
Ve biliminsanlarının yaptıkları
12:59
that scientists do,
301
767268
1489
onca farklı şeylerden dolayı,
13:00
the philosopher Paul Feyerabend famously said,
302
768757
3486
filozof Paul Feyerabend şu ünlü sözü söylemiştir:
13:04
"The only principle in science
303
772243
1626
"Bilimde süreci engellemeyen
13:05
that doesn't inhibit progress is: anything goes."
304
773869
3979
tek ilke: Herşey uyar."
13:09
Now this quotation has often
been taken out of context,
been taken out of context,
305
777848
2616
Bu alıntı sık sık eksik yapılır,
13:12
because Feyerabend was not actually saying
306
780464
2118
çünkü Feyerabend'in gerçekte söylediği
13:14
that in science anything goes.
307
782582
1950
"bilime herşey uyar" değil.
13:16
What he was saying was,
308
784532
1344
Söylediğini tam olarak
13:17
actually the full quotation is,
309
785876
2024
alıntılarsak,
13:19
"If you press me to say
310
787900
2090
"Beni bilimin yönteminin ne olduğunu
13:21
what is the method of science,
311
789990
1646
söylemek zorunda bırakırsanız,
13:23
I would have to say: anything goes."
312
791636
3629
her şey uyar derdim"
Söylemeye çalıştığı
13:27
What he was trying to say
313
795265
1078
13:28
is that scientists do a lot of different things.
314
796343
2567
biliminsanlarının pek çok farklı şey yaptıklarıdır.
13:30
Scientists are creative.
315
798910
2308
Biliminsanları yaratıcıdır.
13:33
But then this pushes the question back:
316
801218
2110
Ancak bu da şu soruyu geri getiriyor:
13:35
If scientists don't use a single method,
317
803328
3471
Biliminsanları tek bir yöntem kullanmazlarsa,
13:38
then how do they decide
318
806799
1899
neyin doğru, neyin yanlış olduğuna
13:40
what's right and what's wrong?
319
808698
1458
nasıl karar verecekler?
13:42
And who judges?
320
810156
1894
Ve bunu kim değerlendirecek?
13:44
And the answer is, scientists judge,
321
812050
2080
Cevap, biliminsanları,
13:46
and they judge by judging evidence.
322
814130
2883
bunu kanıtları değerlendirerek yaparlar.
13:49
Scientists collect evidence in many different ways,
323
817013
3409
Biliminsanları pek çok farklı yollarla kanıt toplarlar,
13:52
but however they collect it,
324
820422
1622
ancak nasıl toplamış olurlarsa olsunlar,
13:54
they have to subject it to scrutiny.
325
822044
2577
bunu ince eleyip sık dokumak zorundadırlar.
13:56
And this led the sociologist Robert Merton
326
824621
2560
İşte bu sosyolog Robert Merton'ı
biliminsanlarının veri ve kanıtları
nasıl ince eleyip sık dokudukları
nasıl ince eleyip sık dokudukları
13:59
to focus on this question of how scientists
327
827181
2180
14:01
scrutinize data and evidence,
328
829361
1679
sorusuna odaklanmaya yöneltti
14:03
and he said they do it in a way he called
329
831040
2808
ve bunu "organize şüphecilik" dediği bir yolla
14:05
"organized skepticism."
330
833848
1919
yaptıklarını söyledi.
14:07
And by that he meant it's organized
331
835767
1884
"Organize" çünkü
14:09
because they do it collectively,
332
837651
1478
bunu kollektif olarak,
14:11
they do it as a group,
333
839129
1629
grup halinde yaparlar
14:12
and skepticism, because they do it from a position
334
840758
2816
ve "şüpheci" çünkü
güvensizlikten yola çıkarlar
güvensizlikten yola çıkarlar
14:15
of distrust.
335
843574
1454
demek istedi.
14:17
That is to say, the burden of proof
336
845028
1962
Bu, yeni bir iddiası olan
bunu kanıtlamak zorundadır, anlamına gelir.
14:18
is on the person with a novel claim.
337
846990
2481
14:21
And in this sense, science
is intrinsically conservative.
is intrinsically conservative.
338
849471
3143
Ve bu bağlamda, bilim
doğal olarak muhafazakardır.
doğal olarak muhafazakardır.
14:24
It's quite hard to persuade the scientific community
339
852614
2572
Bilim camiasından birisini "Evet, bir şey biliyoruz, bu doğru"
14:27
to say, "Yes, we know something, this is true."
340
855186
3711
demeye ikna etmek oldukça zordur.
14:30
So despite the popularity of the concept
341
858897
2496
Yani "paradigma kaymaları" kavramının
14:33
of paradigm shifts,
342
861393
1597
popülaritesine karşın,
14:34
what we find is that actually,
343
862990
1284
gerçekte gördüğümüz,
14:36
really major changes in scientific thinking
344
864274
2785
bilimsel düşüncede gerçek büyük değişimlerin
14:39
are relatively rare in the history of science.
345
867059
3720
bilim tarihinde görece olarak nadir olduğudur.
14:42
So finally that brings us to one more idea:
346
870779
3563
Nihai olarak bu bizi bir fikre daha ulaştırır:
14:46
If scientists judge evidence collectively,
347
874342
3708
Biliminsanları, kanıtları kollektif olarak değerlendiriyorsa,
14:50
this has led historians to focus on the question
348
878050
2562
bu, tarihçileri, bilimin ne olduğu,
14:52
of consensus,
349
880612
1419
bilimsel bilginin
14:54
and to say that at the end of the day,
350
882031
1895
ne olduğu üzerine bir konsensus sorusuna
14:55
what science is,
351
883926
1934
odaklanmaya yöneltir:
14:57
what scientific knowledge is,
352
885860
1670
organize şüphecilik ve
14:59
is the consensus of the scientific experts
353
887530
3379
kollektif şüphecilik sürecinde
bilimsel uzmanlar kanıtları inceleyip,
15:02
who through this process of organized scrutiny,
354
890909
2154
15:05
collective scrutiny,
355
893063
2305
bununla ilgili
bir hükme vardılar mı?
15:07
have judged the evidence
356
895368
1242
15:08
and come to a conclusion about it,
357
896610
2797
evet mi hayır mı?
15:11
either yea or nay.
358
899407
2477
Öyleyse bilimsel bilgiyi, uzmanların konsensusu,
15:13
So we can think of scientific knowledge
359
901884
1724
uzlaşısı olarak düşünebiliriz.
15:15
as a consensus of experts.
360
903608
2052
15:17
We can also think of science as being
361
905660
1772
Bilimi de bir tür jüri
15:19
a kind of a jury,
362
907432
1578
olarak düşünebiliriz,
15:21
except it's a very special kind of jury.
363
909010
2514
ama çok özel bir tür jüri.
15:23
It's not a jury of your peers,
364
911524
2104
Perilerinizden oluşan bir jüri değil,
15:25
it's a jury of geeks.
365
913628
1896
ucubelerden oluşan bir jüri.
15:27
It's a jury of men and women with Ph.D.s,
366
915524
3634
Doktoralı adamlar ve kadınlardan oluşan bir jüri,
15:31
and unlike a conventional jury,
367
919158
2442
"suçlu" ya da "suçsuz" gibi
15:33
which has only two choices,
368
921600
1690
sadece iki seçeneği olan
15:35
guilty or not guilty,
369
923290
2685
geleneksel bir jüriye benzemez,
15:37
the scientific jury actually has a number of choices.
370
925975
3401
bilim jürisinin bir kaç seçeneği vardır:
15:41
Scientists can say yes, something's true.
371
929376
2784
Biliminsanları "Evet, bu doğrudur." diyebilirler,
15:44
Scientists can say no, it's false.
372
932160
2580
"Hayır, bu yanlış." diyebilirler
15:46
Or, they can say, well it might be true
373
934740
2540
ya da "Pekala, bu doğru olabilir,
15:49
but we need to work more
and collect more evidence.
and collect more evidence.
374
937280
3044
ancak daha fazla çalışmamız ve
daha çok kanıt toplamamız gerekli." diyebilirler,
daha çok kanıt toplamamız gerekli." diyebilirler,
15:52
Or, they can say it might be true,
375
940324
1616
ya da "Doğru olabilir, ancak
15:53
but we don't know how to answer the question
376
941940
1700
bu sorunun cevabını bilmiyoruz
15:55
and we're going to put it aside
377
943640
1310
ve bunu bir kenara koyalım
15:56
and maybe we'll come back to it later.
378
944950
2923
ve belki ileride tekrar döneriz" diyebilirler.
15:59
That's what scientists call "intractable."
379
947873
4002
Bu, biliminsanlarının "kolayca kontrol edilemeyen"
dedikleri şeydir.
dedikleri şeydir.
16:03
But this leads us to one final problem:
380
951875
2606
Ama bu da bizi nihai bir probleme götürür:
16:06
If science is what scientists say it is,
381
954481
2938
Eğer bilim, biliminsanlarının anlattığı şeyse,
16:09
then isn't that just an appeal to authority?
382
957419
2541
bu da sadece otoriteye başvurmak değil midir?
16:11
And weren't we all taught in school
383
959960
1062
Ve bize okulda otoriteye başvurmanın
16:13
that the appeal to authority is a logical fallacy?
384
961022
3227
mantık hatası olduğu öğretilmedi mi?
16:16
Well, here's the paradox of modern science,
385
964249
3032
Evet, işte modern bilimin paradoksu,
16:19
the paradox of the conclusion I think historians
386
967281
2272
sanırım tarihçilerin, filozofların ve
16:21
and philosophers and sociologists have come to,
387
969553
2601
sosyologların vardığı sonucun paradoksu:
16:24
that actually science is the appeal to authority,
388
972154
3501
aslında bilim otoriteye başvurmaktır,
16:27
but it's not the authority of the individual,
389
975655
3776
ama bir bireyin otoritesine değil,
16:31
no matter how smart that individual is,
390
979431
2399
ne kadar zeki olursa olsun,
16:33
like Plato or Socrates or Einstein.
391
981830
3865
Platon yada Sokrates yada Einstein gibi.
16:37
It's the authority of the collective community.
392
985695
3114
Kollektif grubun otoritesidir.
16:40
You can think of it is a kind of wisdom of the crowd,
393
988809
2986
Bir topluluğun bir çeşit ortak aklı olarak düşünebilirsiniz,
16:43
but a very special kind of crowd.
394
991795
4126
ama çok özel bir tür topluluk.
Bilim -tabii ki- otoriteye başvurur,
16:47
Science does appeal to authority,
395
995921
1890
ama herhangi bir bireye dayalı değildir,
16:49
but it's not based on any individual,
396
997811
2050
16:51
no matter how smart that individual may be.
397
999861
2586
o birey olabileceği kadar zeki olsa da.
16:54
It's based on the collective wisdom,
398
1002447
1751
Bu, belirli bir problem üzerinde çalışan
16:56
the collective knowledge, the collective work,
399
1004198
2642
biliminsanlarının kollektif bilgeliğine,
16:58
of all of the scientists who have worked
400
1006840
1898
kollektif bilgisine,
17:00
on a particular problem.
401
1008738
2717
kollektif çalışmasına dayanır.
17:03
Scientists have a kind of culture of collective distrust,
402
1011455
2796
Biliminsanlarında bir tür "kollektif güvensizlik" vardır,
17:06
this "show me" culture,
403
1014251
2200
şu "göster bana" kültürü,
17:08
illustrated by this nice woman here
404
1016451
1950
bu şirin bayanın arkadaşlarına
17:10
showing her colleagues her evidence.
405
1018401
3082
kanıtlarını gösterdiği gibi.
17:13
Of course, these people don't
really look like scientists,
really look like scientists,
406
1021483
1857
Tabii ki, bu insanlar biliminsanlarına
gerçekten benzemiyorlar
gerçekten benzemiyorlar
17:15
because they're much too happy.
407
1023340
1986
çünkü fazlasıyla mutlu görünüyorlar.
17:17
(Laughter)
408
1025326
4012
Tamam, bu beni varış noktama taşıyor.
17:21
Okay, so that brings me to my final point.
409
1029338
4322
17:25
Most of us get up in the morning.
410
1033660
2648
Çoğumuz sabah uyanırız.
Çoğumuz arabalarımıza güveniriz.
17:28
Most of us trust our cars.
411
1036308
1410
17:29
Well, see, now I'm thinking, I'm in Manhattan,
412
1037718
1542
Pekala, bakın, şimdi düşünüyorum da,
17:31
this is a bad analogy,
413
1039260
1298
ben Manhattan'dayım, bu kötü bir benzetme oldu,
17:32
but most Americans who don't live in Manhattan
414
1040558
2824
ama Manhattan'da yaşamayan pek çok Amerikalı
17:35
get up in the morning and get in their cars
415
1043382
1738
sabah uyanır ve arabalarına biner
17:37
and turn on that ignition, and their cars work,
416
1045120
2529
kontağı çevirirler ve arabaları çalışır
17:39
and they work incredibly well.
417
1047649
2001
ve muazzam çalışır.
17:41
The modern automobile hardly ever breaks down.
418
1049650
2715
Modern ortomobil kolay kolay arıza yapmaz.
17:44
So why is that? Why do cars work so well?
419
1052365
2783
Peki nasıl oluyor? Arabalar nasıl bu kadar iyi çalışıyor?
17:47
It's not because of the genius of Henry Ford
420
1055148
2504
Bu, Henry Ford'un dehası değil,
17:49
or Karl Benz or even Elon Musk.
421
1057652
3091
ya da Karl Benz yada Elon Musk'ın da değil.
17:52
It's because the modern automobile
422
1060743
2142
Çünkü modern otomobil
17:54
is the product of more than 100 years of work
423
1062885
5034
yüzlerce, binlerce hatta onbinlerce insanın
yüzyılı aşkın çalışmasının
17:59
by hundreds and thousands
424
1067919
1590
18:01
and tens of thousands of people.
425
1069509
1336
bir ürünüdür.
18:02
The modern automobile is the product
426
1070845
2111
Modern otomobil,
18:04
of the collected work and wisdom and experience
427
1072956
2789
bir araba üzerinde çalışmış olan her adam ve kadının
18:07
of every man and woman who has ever worked
428
1075745
2347
toplu emeğinin ve bilgeliğinin ve deneyiminin
18:10
on a car,
429
1078092
1608
bir ürünüdür
18:11
and the reliability of the technology is the result
430
1079700
2915
ve teknolojinin güvenilirliği, bu toplu çabanın
18:14
of that accumulated effort.
431
1082615
2683
bir sonucudur.
18:17
We benefit not just from the genius of Benz
432
1085298
2857
Sadece Benz'in, Ford'un ve Musk'ın
dehalarından değil,
18:20
and Ford and Musk
433
1088155
1066
18:21
but from the collective intelligence and hard work
434
1089221
2768
modern araba üzerinde çalışmış olan tüm insanların
18:23
of all of the people who have worked
435
1091989
2251
ortak akıl ve emeğinden
18:26
on the modern car.
436
1094240
1670
istifade ettik.
18:27
And the same is true of science,
437
1095910
2050
Ve bilimin doğrusu hep aynıdır,
18:29
only science is even older.
438
1097960
2844
sadece bilim biraz daha yaşlanmıştır.
18:32
Our basis for trust in science is actually the same
439
1100804
2574
temelde bilime güvenmek,
18:35
as our basis in trust in technology,
440
1103378
2674
teknolojiye güvenmekle
18:38
and the same as our basis for trust in anything,
441
1106052
3987
ve deneyim dediğimiz bir şeye güvenmekle,
18:42
namely, experience.
442
1110039
2278
esasen aynı şeydir.
18:44
But it shouldn't be blind trust
443
1112317
1844
Ama bu herhangi bir şeye körü körüne inanmaktan
18:46
any more than we would have blind trust in anything.
444
1114161
2760
daha fazla körü körüne olmamalıdır.
18:48
Our trust in science, like science itself,
445
1116921
2841
Bilime güvenimiz de, bilimin kendisi gibi,
18:51
should be based on evidence,
446
1119762
1913
kanıta dayanmalıdır
ve bu da biliminsanlarının,
daha iyi iletişimciler
daha iyi iletişimciler
18:53
and that means that scientists
447
1121675
1502
18:55
have to become better communicators.
448
1123177
2048
haline gelmeleri gerektiği anlamına gelir.
18:57
They have to explain to us not just what they know
449
1125225
2887
Bize sadece bildiklerini değil,
nasıl bildiklerini de
nasıl bildiklerini de
19:00
but how they know it,
450
1128112
1728
açıklamak zorundadırlar
19:01
and it means that we have
to become better listeners.
to become better listeners.
451
1129840
3890
ve bu da daha iyi dinleyiciler
olmaları gerektiği anlamına gelir.
olmaları gerektiği anlamına gelir.
19:05
Thank you very much.
452
1133730
1419
Çok çok teşekkürler.
19:07
(Applause)
453
1135149
2303
ABOUT THE SPEAKER
Naomi Oreskes - Historian of scienceNaomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial.
Why you should listen
Noami Oreskes is a professor of the History of Science and an affiliated professor of Earth and Planetary Sciences at Harvard University. She received her PhD at Stanford in 1990 in the Graduate Special Program in Geological Research and History of Science.
In her 2004 paper published in Science, "Beyond the Ivory Tower: The Scientific Consensus on Climate Change,” Oreskes analyzed nearly 1,000 scientific journals to directly assess the magnitude of scientific consensus around anthropogenic climate change. The paper was famously cited by Al Gore in his film An Inconvenient Truth and led Oreskes to testify in front of the U.S. Senate Committee on Environment and Public Works.
Oreskes is the co-author of the 2010 book Merchants of Doubt, which looks at how the tobacco industry attempted to cast doubt on the link between smoking and lung cancer, and the 2014 book The Collapse of Western Civilization: A View from the Future, which looks back at the present from the year 2093. Both are written with Erik M. Conway.
Naomi Oreskes | Speaker | TED.com