TEDSalon NY2014
Naomi Oreskes: Why we should trust scientists
Naomi Oreskes: Tại sao chúng ta nên tin tưởng vào các nhà khoa học
Filmed:
Readability: 4.7
1,316,791 views
Rất nhiều những vấn đề lớn nhất của Thế giới cần đặt câu hỏi với các nhà khoa học -- nhưng tại sao chúng ta nên tin vào những gì họ nói?
Nhà sử gia khoa học Naomi Oreskes suy nghĩ sâu hơn về mối quan hệ của chúng ta để tin tưởng và rút ra 3 vấn đề với thái độ chung đối với nghiên cứu khoa học -- và cung cấp lý luận riêng của mình về lý do tại sao chúng ta cũng phải tin tưởng vào khoa học.
Naomi Oreskes - Historian of science
Naomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial. Full bio
Naomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
Every day we face issues like climate change
0
930
3128
Mỗi ngày, chúng ta phải đối mặt với
những vấn đề như thay đổi khí hậu
những vấn đề như thay đổi khí hậu
00:16
or the safety of vaccines
1
4058
1430
hay sự an toàn của vác-xin
00:17
where we have to answer questions whose answers
2
5488
3040
nơi chúng ta phải trả lời những câu hỏi
00:20
rely heavily on scientific information.
3
8528
3461
phụ thuộc rất nhiều vào
các thông tin khoa học.
các thông tin khoa học.
00:23
Scientists tell us that the world is warming.
4
11989
2881
Khoa học nói với chúng ta rằng
trái đất đang nóng dần lên.
trái đất đang nóng dần lên.
00:26
Scientists tell us that vaccines are safe.
5
14870
2541
Khoa học nói với chúng ta rằng
vác-xin là an toàn.
vác-xin là an toàn.
00:29
But how do we know if they are right?
6
17411
2054
Nhưng làm sao chúng ta biết
họ nói đúng hay không?
họ nói đúng hay không?
00:31
Why should be believe the science?
7
19465
1964
Tại sao lại phải tin vào khoa học?
00:33
The fact is, many of us actually
don't believe the science.
don't believe the science.
8
21429
3469
Sự thật là, rất nhiều người trong chúng ta
không tin vào khoa học.
không tin vào khoa học.
00:36
Public opinion polls consistently show
9
24898
2176
Các cuộc thăm dò dư luận
đều cho thấy
đều cho thấy
00:39
that significant proportions of the American people
10
27074
3010
rằng một tỷ lệ đáng kể người dân Mỹ
00:42
don't believe the climate is
warming due to human activities,
warming due to human activities,
11
30084
3541
không tin rằng khí hậu nóng dần lên
là do hoạt động của con người,
là do hoạt động của con người,
00:45
don't think that there is
evolution by natural selection,
evolution by natural selection,
12
33625
2939
không tin rằng có sự tiến hóa
bởi chọn lọc tự nhiên,
bởi chọn lọc tự nhiên,
00:48
and aren't persuaded by the safety of vaccines.
13
36564
3901
và không bị thuyết phục
bởi tính an toàn của vác-xin.
bởi tính an toàn của vác-xin.
00:52
So why should we believe the science?
14
40465
3631
Thế thì, tại sao chúng ta
nên tin tưởng vào khoa học?
nên tin tưởng vào khoa học?
00:56
Well, scientists don't like talking about
science as a matter of belief.
science as a matter of belief.
15
44096
3611
Vâng, các nhà khoa học không thích
nói về khoa học như là một vấn đề của niềm tin.
nói về khoa học như là một vấn đề của niềm tin.
00:59
In fact, they would contrast science with faith,
16
47707
2587
Trong thực tế,
có sự tương phản giữa khoa học và đức tin,
có sự tương phản giữa khoa học và đức tin,
01:02
and they would say belief is the domain of faith.
17
50294
2966
và họ sẽ nói rằng
niềm tin là một lĩnh vực của đức tin.
niềm tin là một lĩnh vực của đức tin.
01:05
And faith is a separate thing
apart and distinct from science.
apart and distinct from science.
18
53260
3778
Và đức tin là một thứ riêng biệt
và khác biệt hẳn với khoa học.
và khác biệt hẳn với khoa học.
01:09
Indeed they would say religion is based on faith
19
57038
3152
Thật vậy, họ có thể nói
tôn giáo là dựa trên đức tin
tôn giáo là dựa trên đức tin
01:12
or maybe the calculus of Pascal's wager.
20
60190
3694
hay có thể tính toán
việc cá cược của Pascal.
việc cá cược của Pascal.
01:15
Blaise Pascal was a 17th-century mathematician
21
63884
2676
Blaise Pascal là một nhà toán học thế kỷ 17
01:18
who tried to bring scientific
reasoning to the question of
reasoning to the question of
22
66560
2810
người đã cố gắng để
mang lý luận khoa học cho câu hỏi
mang lý luận khoa học cho câu hỏi
01:21
whether or not he should believe in God,
23
69370
1872
có nên tin vào Chúa,
01:23
and his wager went like this:
24
71242
2604
và sự cá cược của ông ấy như sau:
01:25
Well, if God doesn't exist
25
73846
2549
Vâng, nếu Chúa không tồn tại
01:28
but I decide to believe in him
26
76395
2025
nhưng tôi lại quyết định tin vào Ngài
01:30
nothing much is really lost.
27
78420
1978
không có gì thật sự mất đi.
01:32
Maybe a few hours on Sunday.
28
80398
1613
Có thể chỉ là vài tiếng đồng hồ
vào ngày chủ nhật.
vào ngày chủ nhật.
01:34
(Laughter)
29
82011
993
(Cười lớn)
01:35
But if he does exist and I don't believe in him,
30
83004
3381
Nhưng nếu Ngài có tồn tại
và tôi không tin vào điều này,
và tôi không tin vào điều này,
01:38
then I'm in deep trouble.
31
86385
2017
thì tôi sẽ gặp rắc rối lớn.
01:40
And so Pascal said, we'd better believe in God.
32
88402
3036
Và vì thế, Pascal đã nói,
tốt nhất là nên tin vào Chúa.
tốt nhất là nên tin vào Chúa.
01:43
Or as one of my college professors said,
33
91438
2172
Hay là một trong số
những giáo sư đại học của tôi cũng nói,
những giáo sư đại học của tôi cũng nói,
01:45
"He clutched for the handrail of faith."
34
93610
2226
"Hãy bám chặt lấy cái lan can của đức tin"
01:47
He made that leap of faith
35
95836
1936
Ông ấy đã tạo ra được
một bước nhảy vọt của đức tin
một bước nhảy vọt của đức tin
01:49
leaving science and rationalism behind.
36
97772
4524
bỏ lại phía sau
khoa học và chủ nghĩa duy lý.
khoa học và chủ nghĩa duy lý.
01:54
Now the fact is though, for most of us,
37
102296
2696
Mặc dù, thực tế hiện nay là,
hầu hết chúng ta,
hầu hết chúng ta,
01:56
most scientific claims are a leap of faith.
38
104992
3134
hầu hết các tuyên bố khoa học
là một bước nhảy vọt của đức tin.
là một bước nhảy vọt của đức tin.
02:00
We can't really judge scientific
claims for ourselves in most cases.
claims for ourselves in most cases.
39
108126
4385
Chúng ta thật sự không thể tự đánh giá
các tuyên bố khoa học
trong hầu hết các trường hợp.
các tuyên bố khoa học
trong hầu hết các trường hợp.
02:04
And indeed this is actually
true for most scientists as well
true for most scientists as well
40
112511
2840
Và thật vậy, điều này cũng thật sự đúng
với hầu hết các nhà khoa học
với hầu hết các nhà khoa học
02:07
outside of their own specialties.
41
115351
2330
với những vấn đề
nằm ngoài chuyên môn của họ.
nằm ngoài chuyên môn của họ.
02:09
So if you think about it, a geologist can't tell you
42
117681
2520
Nếu bạn nghĩ về nó, thì một nhà địa chất học
sẽ không thể nói cho bạn biết
sẽ không thể nói cho bạn biết
02:12
whether a vaccine is safe.
43
120201
1750
vắc-xin có an toàn hay không.
02:13
Most chemists are not experts in evolutionary theory.
44
121951
3000
Hầu hết các nhà hóa học, không phải
là chuyên gia trong lý thuyết tiến hóa.
là chuyên gia trong lý thuyết tiến hóa.
02:16
A physicist cannot tell you,
45
124951
2259
Một nhà vật lý học không thể cho bạn biết,
02:19
despite the claims of some of them,
46
127210
1443
mặc cho một vài tuyên bố của họ,
02:20
whether or not tobacco causes cancer.
47
128653
3354
thuốc lá có gây ung thư hay không.
02:24
So, if even scientists themselves
48
132007
2450
Vì thế, cho dù là chính các nhà khoa học
02:26
have to make a leap of faith
49
134457
1276
cũng phải thực hiện
một bước nhảy vọt của niềm tin
một bước nhảy vọt của niềm tin
02:27
outside their own fields,
50
135733
1922
với những thứ bên ngoài lĩnh vực của họ,
02:29
then why do they accept the
claims of other scientists?
claims of other scientists?
51
137655
3928
đó là lý do tại sao họ chấp nhận
những tuyên bố của những nhà khoa học khác.
những tuyên bố của những nhà khoa học khác.
02:33
Why do they believe each other's claims?
52
141583
2298
Tại sao họ lại tin vào
những tuyên bố của nhau?
những tuyên bố của nhau?
02:35
And should we believe those claims?
53
143881
3290
Và chúng ta có nên tin vào
những tuyên bố đó?
những tuyên bố đó?
02:39
So what I'd like to argue is yes, we should,
54
147171
2776
Điều mà tôi muốn tranh luận ở đây là có, chúng ta nên tin
02:41
but not for the reason that most of us think.
55
149947
2883
nhưng không phải là vì lý do
mà hầu hết trong chúng ta nghĩ tới
mà hầu hết trong chúng ta nghĩ tới
02:44
Most of us were taught in school
that the reason we should
that the reason we should
56
152830
2330
Hầu hết chúng ta được dạy ở trường
lý do mà chúng ta nên
lý do mà chúng ta nên
02:47
believe in science is because of the scientific method.
57
155160
3412
tin tưởng vào khoa học
là vì các phương pháp khoa học.
là vì các phương pháp khoa học.
02:50
We were taught that scientists follow a method
58
158572
2916
Chúng ta được dạy rằng
các nhà khoa học tuân theo một phương pháp
các nhà khoa học tuân theo một phương pháp
02:53
and that this method guarantees
59
161488
2356
và phương pháp này bảo đảm
02:55
the truth of their claims.
60
163844
1996
cho tính đúng đắn về các tuyên bố của họ.
02:57
The method that most of us were taught in school,
61
165840
3420
Phương pháp mà hầu hết chúng ta
được dạy ở trường,
được dạy ở trường,
03:01
we can call it the textbook method,
62
169260
1576
chúng ta có thể gọi nó là
phương pháp sách giáo khoa,
phương pháp sách giáo khoa,
03:02
is the hypothetical deductive method.
63
170836
2784
là phương pháp suy diễn giả thiết.
03:05
According to the standard
model, the textbook model,
model, the textbook model,
64
173620
3094
Theo mô hình chuẩn,
mô hình sách giáo khoa,
mô hình sách giáo khoa,
03:08
scientists develop hypotheses, they deduce
65
176714
2957
các nhà khoa học phát triển những giả thiết,
và họ suy diễn
và họ suy diễn
03:11
the consequences of those hypotheses,
66
179671
2460
những kết quả của những giả thiết đó,
03:14
and then they go out into the world and they say,
67
182131
1710
và sao đó họ đi ra ngoài
và nói với thế giới,
và nói với thế giới,
03:15
"Okay, well are those consequences true?"
68
183841
2374
"Được rồi, à,
có phải những kết quả đó là đúng?"
có phải những kết quả đó là đúng?"
03:18
Can we observe them taking
place in the natural world?
place in the natural world?
69
186215
3333
Chúng ta có thể quan sát chúng
đang diễn ra trong thế giới tự nhiên không?
đang diễn ra trong thế giới tự nhiên không?
03:21
And if they are true, then the scientists say,
70
189548
2600
Và nếu kết quả đưa ra là đúng,
thì các nhà khoa học sẽ nói rằng,
thì các nhà khoa học sẽ nói rằng,
03:24
"Great, we know the hypothesis is correct."
71
192148
2856
"Tuyệt vời,
chúng tôi biết giả thiết đó là đúng mà"
chúng tôi biết giả thiết đó là đúng mà"
03:27
So there are many famous examples in the history
72
195004
2179
Vì thế mà có rất nhiều
những ví dụ nổi tiếng trong lịch sử khoa học
những ví dụ nổi tiếng trong lịch sử khoa học
03:29
of science of scientists doing exactly this.
73
197183
2879
của các nhà khoa học
làm chính xác những điều như vậy.
làm chính xác những điều như vậy.
03:32
One of the most famous examples
74
200062
2058
Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất
03:34
comes from the work of Albert Einstein.
75
202120
2213
đến từ tác phẩm của Albert Einstein.
03:36
When Einstein developed the
theory of general relativity,
theory of general relativity,
76
204333
2522
Khi Einstein phát triển
Lý thuyết tương đối tổng quát,
Lý thuyết tương đối tổng quát,
03:38
one of the consequences of his theory
77
206855
2316
một trong những kết quả của thuyết này
03:41
was that space-time wasn't just an empty void
78
209171
2839
là thời gian - không gian không
chỉ là một khoảng trống rổng
chỉ là một khoảng trống rổng
03:44
but that it actually had a fabric.
79
212010
1909
nhưng nó thật sự có một kết cấu.
03:45
And that that fabric was bent
80
213919
1601
Và kết cấu đó đã bị uốn cong
03:47
in the presence of massive objects like the sun.
81
215520
3380
bởi sự hiện diện của một vật thể to lớn
như mặt trời.
như mặt trời.
03:50
So if this theory were true then it meant that light
82
218900
2749
Vì thế, nếu lý thuyết này là đúng
thì điều đó có nghĩa là ánh sáng
thì điều đó có nghĩa là ánh sáng
03:53
as it passed the sun
83
221649
1528
khi đi qua mặt trời
03:55
should actually be bent around it.
84
223177
2168
nên bị bẻ cong đi xung quanh nó.
03:57
That was a pretty startling prediction
85
225345
2400
Đó là một dự đoán gây sửng sốt
03:59
and it took a few years before scientists
86
227745
1988
và phải mất vài năm
trước khi các nhà khoa học
trước khi các nhà khoa học
04:01
were able to test it
87
229733
1278
có thể kiểm chứng nó
04:03
but they did test it in 1919,
88
231011
2510
nhưng họ đã kiểm chứng nó vào năm 1919,
04:05
and lo and behold it turned out to be true.
89
233521
2450
và thật lạ, nó đúng là sự thật
04:07
Starlight actually does bend
as it travels around the sun.
as it travels around the sun.
90
235971
3158
Ánh sáng đã thật sự bị bẻ cong
khi nó đi qua mặt trời.
khi nó đi qua mặt trời.
04:11
This was a huge confirmation of the theory.
91
239129
2494
Đây là một sự khẳng định rất lớn
của lý thuyết này.
của lý thuyết này.
04:13
It was considered proof of the truth
92
241623
1805
Nó được xem như là bằng chứng của sự thật
04:15
of this radical new idea,
93
243428
1312
của ý tưởng mới triệt để này,
04:16
and it was written up in many newspapers
94
244740
1852
và nó được đăng trên rất nhiều tờ báo
04:18
around the globe.
95
246592
2538
trên toàn cầu.
04:21
Now, sometimes this theory or this model
96
249130
2350
Bây giờ, đôi khi lý thuyết này
hay mô hình này
hay mô hình này
04:23
is referred to as the deductive-nomological model,
97
251480
3434
được gọi tắt là mô hình giảng giải lo-gíc diễn dịch,
04:26
mainly because academics like
to make things complicated.
to make things complicated.
98
254914
3384
chủ yếu là vì các học giả muốn làm cho
mọi thứ trở nên phức tạp.
mọi thứ trở nên phức tạp.
04:30
But also because in the ideal case, it's about laws.
99
258298
5261
Nhưng cũng bởi vì trong trường hợp lý tưởng,
thì đó là định luật.
thì đó là định luật.
04:35
So nomological means having to do with laws.
100
263559
2502
Vì thế, giảng giải lo-gíc có nghĩa là
phải làm gì với các định luật.
phải làm gì với các định luật.
04:38
And in the ideal case, the hypothesis isn't just an idea:
101
266061
3424
Và trong trường hợp lý tưởng,
giả thiết không chỉ là một ý tưởng:
giả thiết không chỉ là một ý tưởng:
04:41
ideally, it is a law of nature.
102
269485
2326
lý tưởng, đó là một định luật của tự nhiên.
04:43
Why does it matter that it is a law of nature?
103
271811
2287
Tại sao nó lại quan trọng
khi nó là một định luật của tự nhiên?
khi nó là một định luật của tự nhiên?
04:46
Because if it is a law, it can't be broken.
104
274098
2728
Bởi vì nếu là luật,
thì nó không thể bị phá vỡ.
thì nó không thể bị phá vỡ.
04:48
If it's a law then it will always be true
105
276826
2108
Nếu nó là luật
thì nó sẽ luôn luôn đúng
thì nó sẽ luôn luôn đúng
04:50
in all times and all places
106
278934
1244
ở mọi lúc mọi nơi
04:52
no matter what the circumstances are.
107
280178
2206
trong bất cứ trường hợp nào.
04:54
And all of you know of at least
one example of a famous law:
one example of a famous law:
108
282384
3229
Và tất cả các bạn đều biết ít nhất
một ví dụ của 1 định luật nổi tiếng:
một ví dụ của 1 định luật nổi tiếng:
04:57
Einstein's famous equation, E=MC2,
109
285613
3755
Phương trình nổi tiếng của Einstein
E=MC2,
E=MC2,
05:01
which tells us what the relationship is
110
289368
1800
phương trình nói lên mối quan hệ
05:03
between energy and mass.
111
291168
2193
giữa năng lượng và khối lượng.
05:05
And that relationship is true no matter what.
112
293361
4000
Và bất kể như thế nào thì mối quan hệ đó là đúng.
05:09
Now, it turns out, though, that there
are several problems with this model.
are several problems with this model.
113
297361
3649
Bây giờ, thành ra, mặc dù,
có vài vấn đề với mô hình này.
có vài vấn đề với mô hình này.
05:13
The main problem is that it's wrong.
114
301010
3635
Vấn đề chính là nó sai.
05:16
It's just not true. (Laughter)
115
304645
3502
Nó không đúng.
(Cười lớn)
(Cười lớn)
05:20
And I'm going to talk about
three reasons why it's wrong.
three reasons why it's wrong.
116
308147
2723
Và tôi sẽ nói về 3 lý do
tại sao nó sai.
tại sao nó sai.
05:22
So the first reason is a logical reason.
117
310870
2679
Lý do thứ nhất là về lo-gíc.
05:25
It's the problem of the fallacy
of affirming the consequent.
of affirming the consequent.
118
313549
3516
Nó là sự sai lầm của việc ảo tưởng
khẳng định kết quả.
khẳng định kết quả.
05:29
So that's another fancy, academic way of saying
119
317065
2826
Đó là một cách thú vị khác,
một cách hàn lâm khi nói
một cách hàn lâm khi nói
05:31
that false theories can make true predictions.
120
319891
2670
lý thuyết sai lầm đó
có thể dẫn đến một dự đoán đúng.
có thể dẫn đến một dự đoán đúng.
05:34
So just because the prediction comes true
121
322561
1994
Vì thế, chỉ vì dự đoán đó đúng
05:36
doesn't actually logically
prove that the theory is correct.
prove that the theory is correct.
122
324555
3222
cũng không thực sự hợp lý khi
chứng minh rằng lý thuyết đó đúng.
chứng minh rằng lý thuyết đó đúng.
05:39
And I have a good example of that too,
again from the history of science.
again from the history of science.
123
327777
3931
Và tôi cũng có một ví dụ hay về điều này,
cũng là từ lịch sử khoa học.
cũng là từ lịch sử khoa học.
05:43
This is a picture of the Ptolemaic universe
124
331708
2695
Đây là một bức ảnh của vũ trụ
thuộc triều đại Ptolemy
thuộc triều đại Ptolemy
05:46
with the Earth at the center of the universe
125
334403
1862
với Trái đất là trung tâm của vũ trụ
05:48
and the sun and the planets going around it.
126
336265
2595
và Mặt trời và các hành tinh
đi xung quanh nó.
đi xung quanh nó.
05:50
The Ptolemaic model was believed
127
338860
2030
Mô hình của triều đại Ptolemy
đã được tin tưởng
đã được tin tưởng
05:52
by many very smart people for many centuries.
128
340890
3253
bởi rất nhiều những người thông minh
trong nhiều thế kỷ,
trong nhiều thế kỷ,
05:56
Well, why?
129
344143
1736
Vâng, tại sao?
05:57
Well the answer is because it made
lots of predictions that came true.
lots of predictions that came true.
130
345879
3437
Là bởi vì nó làm cho
rất nhiều dự đoán trở thành sự thật.
rất nhiều dự đoán trở thành sự thật.
06:01
The Ptolemaic system enabled astronomers
131
349316
2016
Hệ thống Ptolemy
cho phép các nhà thiên văn học
cho phép các nhà thiên văn học
06:03
to make accurate predictions
of the motions of the planet,
of the motions of the planet,
132
351332
2750
đưa ra các dự đoán chính xác
về sự chuyển động của hành tinh,
về sự chuyển động của hành tinh,
06:06
in fact more accurate predictions at first
133
354082
2519
trên thực tế, nhiều dự đoán chính xác hơn lúc đầu
06:08
than the Copernican theory
which we now would say is true.
which we now would say is true.
134
356601
4324
so với lý thuyết Copernicus
mà hiện tại chúng ta cho là đúng.
mà hiện tại chúng ta cho là đúng.
06:12
So that's one problem with the textbook model.
135
360925
2982
Và đó là một vấn đề
của mô hình sách giáo khoa.
của mô hình sách giáo khoa.
06:15
A second problem is a practical problem,
136
363907
2396
Vấn đề thứ hai là vấn đề thực tiễn,
06:18
and it's the problem of auxiliary hypotheses.
137
366303
3235
và nó là vấn đề của các giả thiết phụ trợ.
06:21
Auxiliary hypotheses are assumptions
138
369538
2829
Các giả thiết phụ trợ là những giả định
06:24
that scientists are making
139
372367
1779
mà các nhà khoa học đang thực hiện
06:26
that they may or may not even
be aware that they're making.
be aware that they're making.
140
374146
3043
mà họ có thể có hoặc không có ý thức
rằng họ đang thực hiện nó.
rằng họ đang thực hiện nó.
06:29
So an important example of this
141
377189
2661
Một ví dụ quan trọng của vấn đề này
06:31
comes from the Copernican model,
142
379850
2095
là mô hình Copernicus,
06:33
which ultimately replaced the Ptolemaic system.
143
381945
3192
cuối cùng đã thay thế hệ thống Ptolemy.
06:37
So when Nicolaus Copernicus said,
144
385137
2040
Khi Nicolaus Copernicus nói
06:39
actually the Earth is not the center of the universe,
145
387177
2650
thật ra, Trái đất không phải là
trung tâm của vũ trụ,
trung tâm của vũ trụ,
06:41
the sun is the center of the solar system,
146
389827
1918
và mặt trời là trung tâm của
hệ thái dương,
hệ thái dương,
06:43
the Earth moves around the sun.
147
391745
1382
Trái đất quay xung quanh Mặt trời.
06:45
Scientists said, well okay, Nicolaus, if that's true
148
393127
3728
Các nhà khoa học nói, à vâng, Nicolaus,
nếu điều đó là đúng
nếu điều đó là đúng
06:48
we ought to be able to detect the motion
149
396855
1764
thì chúng ta phải có thể phát hiện ra
chuyển động
chuyển động
06:50
of the Earth around the sun.
150
398619
1958
của Trái đất xung quanh Mặt trời.
06:52
And so this slide here illustrates a concept
151
400577
2056
Và slide này sẽ minh họa cho một khái niệm
06:54
known as stellar parallax.
152
402633
1808
được gọi là thị sai của sao (stellar parallax).
06:56
And astronomers said, if the Earth is moving
153
404441
3822
Và các nhà thiên văn học cho biết,
nếu Trái đất đang chuyển động
nếu Trái đất đang chuyển động
07:00
and we look at a prominent star, let's say, Sirius --
154
408263
3200
và chúng ta nhìn vào một ngôi sao nổi bật,
giả sử, sao Thiên Lang -
giả sử, sao Thiên Lang -
07:03
well I know I'm in Manhattan
so you guys can't see the stars,
so you guys can't see the stars,
155
411463
2414
tôi biết là tôi đang ở Manhattan
nên các bạn sẽ không thể nhìn thấy nó,
nên các bạn sẽ không thể nhìn thấy nó,
07:05
but imagine you're out in the country,
imagine you chose that rural life —
imagine you chose that rural life —
156
413877
3731
nhưng hãy hình dung, bạn ở ngoài vùng này,
bạn đang ở gần với cuộc sống nông thôn --
bạn đang ở gần với cuộc sống nông thôn --
07:09
and we look at a star in December, we see that star
157
417608
2867
và chúng ta đang ngắm sao vào tháng 12,
chúng ta nhìn thấy ngôi sao đó
chúng ta nhìn thấy ngôi sao đó
07:12
against the backdrop of distant stars.
158
420475
2765
trong bối cảnh của các ngôi sao ở xa kia.
07:15
If we now make the same observation six months later
159
423240
2954
Nếu bây giờ, chúng ta thực hiện
một cuộc quan sát cho 6 tháng sau đó
một cuộc quan sát cho 6 tháng sau đó
07:18
when the Earth has moved to this position in June,
160
426194
3812
khi Trái đất đã di chuyển đến vị trí này
vào tháng 6,
vào tháng 6,
07:22
we look at that same star and we
see it against a different backdrop.
see it against a different backdrop.
161
430006
4099
chúng ta sẽ nhìn vào cùng ngôi sao ấy
nhưng ở vào một bối cảnh khác.
nhưng ở vào một bối cảnh khác.
07:26
That difference, that angular
difference, is the stellar parallax.
difference, is the stellar parallax.
162
434105
4182
Sự khác biệt đó, sự chênh lệch góc đó,
đó là thị sai sao.
đó là thị sai sao.
07:30
So this is a prediction that the Copernican model makes.
163
438287
2863
Và đây là dự đoán mà mô hình Copernicus thực hiện.
07:33
Astronomers looked for the stellar parallax
164
441150
2561
Các nhà thiên văn học tìm kiếm thị sai sao
07:35
and they found nothing, nothing at all.
165
443711
4982
và họ không tìm thấy gì cả, không có gì.
07:40
And many people argued that this proved
that the Copernican model was false.
that the Copernican model was false.
166
448693
3866
Và nhiều người lập luận rằng,
điều này cho thấy mô hình Copernicus là sai.
điều này cho thấy mô hình Copernicus là sai.
07:44
So what happened?
167
452559
1488
Thế chuyện gì đã xảy ra?
07:46
Well, in hindsight we can say
that astronomers were making
that astronomers were making
168
454047
2683
Vâng, khi nhìn lại, chúng ta có thể nói
rằng các nhà thiên văn học đã tạo ra
rằng các nhà thiên văn học đã tạo ra
07:48
two auxiliary hypotheses, both of which
169
456730
2547
2 giả thiết phụ trợ, và cả hai
07:51
we would now say were incorrect.
170
459277
2663
chúng ta có thể nói là không đúng.
07:53
The first was an assumption
about the size of the Earth's orbit.
about the size of the Earth's orbit.
171
461940
3635
Đầu tiên là giả định về kích cỡ
của quỹ đạo Trái đất.
của quỹ đạo Trái đất.
07:57
Astronomers were assuming
that the Earth's orbit was large
that the Earth's orbit was large
172
465575
3036
Các nhà thiên văn học đã giả định
rằng trái đất có quỹ đạo lớn
rằng trái đất có quỹ đạo lớn
08:00
relative to the distance to the stars.
173
468611
2338
so với khoảng cách tới các ngôi sao.
08:02
Today we would draw the picture more like this,
174
470949
2464
Ngày nay, chúng ta có thể vẽ ra hình ảnh như thế này,
08:05
this comes from NASA,
175
473413
1347
điều này đến từ NASA,
08:06
and you see the Earth's orbit is actually quite small.
176
474760
2423
và bạn có thể thấy đấy,
quỹ đạo Trái đất thật sự khá nhỏ.
quỹ đạo Trái đất thật sự khá nhỏ.
08:09
In fact, it's actually much
smaller even than shown here.
smaller even than shown here.
177
477183
2991
Trên thực tế, nó thật ra nhỏ hơn rất nhiều
so với những gì được thấy ở đây.
so với những gì được thấy ở đây.
08:12
The stellar parallax therefore,
178
480174
1539
Vì vậy, thị sai sao
08:13
is very small and actually very hard to detect.
179
481713
3584
sẽ rất là nhỏ
và thật sự rất khó để có thể phát hiện ra.
và thật sự rất khó để có thể phát hiện ra.
08:17
And that leads to the second reason
180
485297
1974
Và điều đó dẫn đến lý do thứ 2
08:19
why the prediction didn't work,
181
487271
1859
tại sao dự đoán đó không đúng,
08:21
because scientists were also assuming
182
489130
1915
bởi vì các nhà khoa học cũng giả thiết
08:23
that the telescopes they had were sensitive enough
183
491045
3010
rằng kính viễn vọng mà họ có đủ nhạy
08:26
to detect the parallax.
184
494055
1900
để phát hiện ra thị sai.
08:27
And that turned out not to be true.
185
495955
2017
Và nó thành ra không đúng.
08:29
It wasn't until the 19th century
186
497972
2534
Cho đến thế kỷ 19
08:32
that scientists were able to detect
187
500506
1684
các nhà khoa học mới có thể phát hiện ra
08:34
the stellar parallax.
188
502190
1536
thị sai sao.
08:35
So, there's a third problem as well.
189
503726
2646
Vì thế, đó cũng là vấn đề thứ 3.
08:38
The third problem is simply a factual problem,
190
506372
2778
Vấn đề thứ 3 là đơn giản một vấn đề thực tế,
08:41
that a lot of science doesn't fit the textbook model.
191
509150
2816
rất nhiều khoa học không phù hợp
với mô hình sách giáo khoa.
với mô hình sách giáo khoa.
08:43
A lot of science isn't deductive at all,
192
511966
2273
Rất nhiều khoa học không suy diễn gì cả,
08:46
it's actually inductive.
193
514239
1768
nó chính xác là quy nạp.
08:48
And by that we mean that scientists don't necessarily
194
516007
2516
Và do đó, chúng tôi nghĩ rằng
các nhà khoa học không nhất thiết
các nhà khoa học không nhất thiết
08:50
start with theories and hypotheses,
195
518523
2231
phải bắt đầu với các giả thiết và lý thuyết,
08:52
often they just start with observations
196
520754
1869
thường thì họ chỉ cần bắt đầu quan sát
08:54
of stuff going on in the world.
197
522623
2409
những thứ đang xảy ra trên thế giới.
08:57
And the most famous example
of that is one of the most
of that is one of the most
198
525032
2570
Một ví dụ nổi tiếng trong số đó là
08:59
famous scientists who ever lived, Charles Darwin.
199
527602
3065
về một nhà khoa học nổi tiếng nhất,
Charles Darwin.
Charles Darwin.
09:02
When Darwin went out as a young
man on the voyage of the Beagle,
man on the voyage of the Beagle,
200
530667
3162
Khi Darwin còn trẻ rong ruổi trên hành trình của tàu Beagle,
09:05
he didn't have a hypothesis, he didn't have a theory.
201
533829
3612
ông không có các giải thiết,
hay lý thuyết nào cả.
hay lý thuyết nào cả.
09:09
He just knew that he wanted
to have a career as a scientist
to have a career as a scientist
202
537441
3066
Ông chỉ biết rằng ông
muốn có một sự nghiệp của một nhà khoa học
muốn có một sự nghiệp của một nhà khoa học
09:12
and he started to collect data.
203
540507
2012
và ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.
09:14
Mainly he knew that he hated medicine
204
542519
2730
Chủ yếu thì ông biết rằng
ông ấy ghét các loại thuốc
ông ấy ghét các loại thuốc
09:17
because the sight of blood made him sick so
205
545249
1818
bởi vì nhìn thấy máu
làm ông phát ốm
làm ông phát ốm
09:19
he had to have an alternative career path.
206
547067
2268
vì thế, ông cần phải có một
con đường sự nghiệp khác.
con đường sự nghiệp khác.
09:21
So he started collecting data.
207
549335
2134
Ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.
09:23
And he collected many things,
including his famous finches.
including his famous finches.
208
551469
3166
Ông ấy đã thu thập rất nhiều thứ,
bao gồm cả con chim sẻ nổi tiếng của mình.
bao gồm cả con chim sẻ nổi tiếng của mình.
09:26
When he collected these finches,
he threw them in a bag
he threw them in a bag
209
554635
2210
Khi ông lượm những con chim sẻ này,
ông ấy ném chúng vào trong một cái túi
ông ấy ném chúng vào trong một cái túi
09:28
and he had no idea what they meant.
210
556845
2340
và không có một ý tưởng gì với chúng.
09:31
Many years later back in London,
211
559185
2287
Nhiều năm sau đó, khi trở về London,
09:33
Darwin looked at his data again and began
212
561472
2233
Darwin xem xét lại các dữ liệu của mình
một lần nữa và bắt đầu
một lần nữa và bắt đầu
09:35
to develop an explanation,
213
563705
2448
phát triển lời giải thích,
09:38
and that explanation was the
theory of natural selection.
theory of natural selection.
214
566153
3298
và lời giải thích đó chính là
Thuyết chọn lọc tự nhiên.
Thuyết chọn lọc tự nhiên.
09:41
Besides inductive science,
215
569451
2059
Bên cạnh khoa học quy nạp,
09:43
scientists also often participate in modeling.
216
571510
2936
các nhà khoa học cũng thường xuyên
tham gia vào các mô hình hóa.
tham gia vào các mô hình hóa.
09:46
One of the things scientists want to do in life
217
574446
2336
Một trong những thứ mà các nhà khoa học
muốn làm trong cuộc sống
muốn làm trong cuộc sống
09:48
is to explain the causes of things.
218
576782
2268
là giải thích nguyên nhân của sự vật, sự việc.
09:51
And how do we do that?
219
579050
1518
Và chúng ta làm điều đó như thế nào?
09:52
Well, one way you can do it is to build a model
220
580568
2252
Vâng, một cách mà bạn có thể làm được đó là
xây dựng một mô hình
xây dựng một mô hình
09:54
that tests an idea.
221
582820
1742
để kiểm tra một ý tưởng.
09:56
So this is a picture of Henry Cadell,
222
584562
1931
Đây là bức tranh của Henry Cadell,
09:58
who was a Scottish geologist in the 19th century.
223
586493
2866
một nhà địa chất người Scotland thế kỷ 19.
10:01
You can tell he's Scottish because he's wearing
224
589359
1433
Bạn có thể nói anh ta là người Scotland
vì anh ta đang đội
vì anh ta đang đội
10:02
a deerstalker cap and Wellington boots.
225
590792
2388
một chiếc mũ deerstalker
và mang ủng Wellington.
và mang ủng Wellington.
10:05
(Laughter)
226
593180
2154
(Cười lớn)
10:07
And Cadell wanted to answer the question,
227
595334
1566
Và Cadell muốn trả lời câu hỏi
10:08
how are mountains formed?
228
596900
1768
các ngọn núi được hình thành như thế nào?
10:10
And one of the things he had observed
229
598668
1516
Và một trong những thứ mà anh ta đã quan sát
10:12
is that if you look at mountains
like the Appalachians,
like the Appalachians,
230
600184
2574
là nếu bạn nhìn vào các ngọn núi như
dãy núi Appalachia,
dãy núi Appalachia,
10:14
you often find that the rocks in them
231
602758
1633
bạn sẽ thấy những tảng đá trên núi
10:16
are folded,
232
604391
1469
có nếp gấp,
10:17
and they're folded in a particular way,
233
605860
1646
và chúng bị gấp theo một cách đặc biệt,
10:19
which suggested to him
234
607506
1444
đã đưa anh ta đến với ý tưởng
10:20
that they were actually being
compressed from the side.
compressed from the side.
235
608950
2949
rằng những viên đá đó bị nén
từ một phía.
từ một phía.
10:23
And this idea would later play a major role
236
611899
2088
Và ý tưởng này đóng vai trò quan trọng
10:25
in discussions of continental drift.
237
613987
2423
trong các cuộc thảo luận về
vấn đề trôi dạt lục địa.
vấn đề trôi dạt lục địa.
10:28
So he built this model, this crazy contraption
238
616410
2506
Vì thế, anh ta đã xây dựng mô hình này,
đây là cái máy điên rồ
đây là cái máy điên rồ
10:30
with levers and wood, and here's his wheelbarrow,
239
618916
2152
với các đòn bẩy và gỗ,
và đây là chiếc xe cút kít của anh ta,
và đây là chiếc xe cút kít của anh ta,
10:33
buckets, a big sledgehammer.
240
621068
2442
những cái xô
và một chiếc búa tạ lớn.
và một chiếc búa tạ lớn.
10:35
I don't know why he's got the Wellington boots.
241
623510
1898
Tôi không biết tại sao anh ta lại mang
đôi ủng Wellington.
đôi ủng Wellington.
10:37
Maybe it's going to rain.
242
625408
1577
Có lẽ trời sẽ mưa.
10:38
And he created this physical model in order
243
626985
3085
Và anh ta đã tạo ra mô hình vật lý này
10:42
to demonstrate that you could, in fact, create
244
630070
3965
để mô tả rằng bạn có thể, trên thực tế,
10:46
patterns in rocks, or at least, in this case, in mud,
245
634035
2674
tạo ra các mô hình trên đá, hay ít nhất,
trong trường hợp này, là ở trên bùn
trong trường hợp này, là ở trên bùn
10:48
that looked a lot like mountains
246
636709
2226
nó trông rất giống một ngọn núi
10:50
if you compressed them from the side.
247
638935
1842
nếu bạn nén một bên.
10:52
So it was an argument about
the cause of mountains.
the cause of mountains.
248
640777
3628
Vì thế, có một sự tranh cãi
về nguyên nhân tạo thành núi.
về nguyên nhân tạo thành núi.
10:56
Nowadays, most scientists prefer to work inside,
249
644405
3048
Ngày nay, hầu hết các nhà khoa học
thích làm việc trong nhà,
thích làm việc trong nhà,
10:59
so they don't build physical models so much
250
647453
2427
vì thế họ không xây dựng một mô hình vật lý
11:01
as to make computer simulations.
251
649880
2361
mà thực hiện mô phỏng trên máy tính.
11:04
But a computer simulation is a kind of a model.
252
652241
2839
Nhưng việc mô phỏng máy tính
là một loại của mô hình.
là một loại của mô hình.
11:07
It's a model that's made with mathematics,
253
655080
1863
Nó là mô hình được làm bằng toán học,
11:08
and like the physical models of the 19th century,
254
656943
3233
và giống như mô hình vật lý thế kỷ 19,
11:12
it's very important for thinking about causes.
255
660176
3778
nó rất quan trọng
cho việc suy nghĩ về các nguyên nhân.
cho việc suy nghĩ về các nguyên nhân.
11:15
So one of the big questions
to do with climate change,
to do with climate change,
256
663954
2615
Và một trong số những câu hỏi lớn về biến đổi khí hậu,
11:18
we have tremendous amounts of evidence
257
666569
1803
chúng ta có một lượng lớn các bằng chứng
11:20
that the Earth is warming up.
258
668372
1880
rằng Trái đất đang nóng lên.
11:22
This slide here, the black line shows
259
670252
2464
Ở slide này, đường màu đen cho thấy
11:24
the measurements that scientists have taken
260
672716
2120
các phép đo mà các nhà khoa học đã làm
11:26
for the last 150 years
261
674836
1963
trong 150 năm qua
11:28
showing that the Earth's temperature
262
676799
1410
cho thấy nhiệt độ Trái đất
11:30
has steadily increased,
263
678209
1634
luôn tăng lên đều đặn,
11:31
and you can see in particular
that in the last 50 years
that in the last 50 years
264
679843
2846
và bạn có thể thấy,
đặc biệt là trong 50 năm qua,
đặc biệt là trong 50 năm qua,
11:34
there's been this dramatic increase
265
682689
1764
có một sự tăng đột biến
11:36
of nearly one degree centigrade,
266
684453
2340
gần 1 độ C,
11:38
or almost two degrees Fahrenheit.
267
686793
2375
hay nói cách khác là gần 2 độ F.
11:41
So what, though, is driving that change?
268
689168
2437
Vì vậy, tuy nhiên,
cái gì đã tạo nên sự thay đổi đó?
cái gì đã tạo nên sự thay đổi đó?
11:43
How can we know what's causing
269
691605
2335
Làm sao chúng ta biết được nguyên nhân
11:45
the observed warming?
270
693940
1516
của hiện tượng nóng lên toàn cầu?
11:47
Well, scientists can model it
271
695456
1714
Vâng, các nhà khoa học có thể
mô hình hóa nó
mô hình hóa nó
11:49
using a computer simulation.
272
697170
2368
bằng cách sử dụng mô phỏng máy tính.
11:51
So this diagram illustrates a computer simulation
273
699538
2792
Sơ đồ này minh họa một mô hình mô phỏng máy tính
11:54
that has looked at all the different factors
274
702330
2121
đã xem xét tất cả các yếu tố khác nhau
11:56
that we know can influence the Earth's climate,
275
704451
2605
mà chúng ta biết có thể tác động
đến nhiệt độ của Trái đất,
đến nhiệt độ của Trái đất,
11:59
so sulfate particles from air pollution,
276
707056
2752
như các phân tử sunfat sinh ra từ không khí ô nhiễm,
12:01
volcanic dust from volcanic eruptions,
277
709808
2970
bụi núi lửa từ các đợt phun trào,
12:04
changes in solar radiation,
278
712778
2234
những thay đổi trong bức xạ mặt trời,
12:07
and, of course, greenhouse gases.
279
715012
2378
và dĩ nhiên, khí nhà kính nữa.
12:09
And they asked the question,
280
717390
1818
Và họ đã đặt câu hỏi,
12:11
what set of variables put into a model
281
719208
3696
tổ hợp các biến đổi nào khi đưa vào mô hình
12:14
will reproduce what we actually see in real life?
282
722904
2976
sẽ tái tạo ra được điều mà chúng ta thấy
trong đời thực?
trong đời thực?
12:17
So here is the real life in black.
283
725880
2020
Và đây là cuộc sống thực trong màu đen.
12:19
Here's the model in this light gray,
284
727900
2280
Đây là mô hình trong ánh sáng màu xám này,
12:22
and the answer is
285
730180
1560
và câu trả lời là
12:23
a model that includes, it's the answer E on that SAT,
286
731740
4387
một mô hình bao gồm,
nó là câu trả lời E trên SAT,
nó là câu trả lời E trên SAT,
12:28
all of the above.
287
736127
2141
tất cả các yếu tố trên.
12:30
The only way you can reproduce
288
738268
1506
Cách duy nhất bạn có thể tái tạo lại
12:31
the observed temperature measurements
289
739774
1828
các phép đo nhiệt độ quan sát được
12:33
is with all of these things put together,
290
741602
1978
là đặt tất cả chúng lại với nhau,
12:35
including greenhouse gases,
291
743580
2139
bao gồm cả khí nhà kính,
12:37
and in particular you can see that the increase
292
745719
2551
và đặc biệt, bạn có thể thấy rằng
sự tăng lên
sự tăng lên
12:40
in greenhouse gases tracks
293
748270
1884
trong việc theo dõi khí nhà kính
12:42
this very dramatic increase in temperature
294
750154
2206
làm nhiệt độ tăng lên đột ngột
12:44
over the last 50 years.
295
752360
1480
trong vòng 50 năm qua.
12:45
And so this is why climate scientists say
296
753840
2434
Và đây là lý do tại sao
các nhà khoa học khí hậu nói rằng
các nhà khoa học khí hậu nói rằng
12:48
it's not just that we know that
climate change is happening,
climate change is happening,
297
756274
3108
Đó không chỉ là điều chúng ta biết rằng
biến đổi khí hậu đang xảy ra
biến đổi khí hậu đang xảy ra
12:51
we know that greenhouse gases are a major part
298
759382
2768
mà là khí nhà kính là một phần quan trọng
12:54
of the reason why.
299
762150
2730
trong các lý do.
12:56
So now because there all these different things
300
764880
2388
Và bây giờ,
bởi vì tất cả những điều khác nhau
bởi vì tất cả những điều khác nhau
12:59
that scientists do,
301
767268
1489
mà các nhà khoa học làm,
13:00
the philosopher Paul Feyerabend famously said,
302
768757
3486
nhà triết gia nổi tiếng Paul Feyerabend
đã nói,
đã nói,
13:04
"The only principle in science
303
772243
1626
"Nguyên tắc duy nhất của khoa học
13:05
that doesn't inhibit progress is: anything goes."
304
773869
3979
mà không gây cản trở tiến trình là:
thử bất cứ thứ gì."
thử bất cứ thứ gì."
13:09
Now this quotation has often
been taken out of context,
been taken out of context,
305
777848
2616
Bây giờ, trích dẫn này
thường được đưa ra khỏi ngữ cảnh,
thường được đưa ra khỏi ngữ cảnh,
13:12
because Feyerabend was not actually saying
306
780464
2118
bởi vì Feyerabend không thật sự nói
13:14
that in science anything goes.
307
782582
1950
rằng trong khoa học,
mọi thứ đều có thể thử.
mọi thứ đều có thể thử.
13:16
What he was saying was,
308
784532
1344
Điều mà ông ấy đã nói là,
13:17
actually the full quotation is,
309
785876
2024
thật ra, trích dẫn đầy đủ là,
13:19
"If you press me to say
310
787900
2090
"Nếu bạn thúc giục tôi để nói
13:21
what is the method of science,
311
789990
1646
phương pháp của kho học là gì,
13:23
I would have to say: anything goes."
312
791636
3629
tôi sẽ nói là: thử bất cứ thứ gì."
13:27
What he was trying to say
313
795265
1078
Điều mà ông cố gắng để truyền đạt
13:28
is that scientists do a lot of different things.
314
796343
2567
đó là các nhà khoa học
thực hiện rất nhiều việc khác nhau.
thực hiện rất nhiều việc khác nhau.
13:30
Scientists are creative.
315
798910
2308
Các nhà khoa học rất sáng tạo.
13:33
But then this pushes the question back:
316
801218
2110
Nhưng sau đó, lại có những câu hỏi như:
13:35
If scientists don't use a single method,
317
803328
3471
Nếu các nhà khoa học không chỉ sử dụng
duy nhất 1 phương pháp,
duy nhất 1 phương pháp,
13:38
then how do they decide
318
806799
1899
thì làm sao họ quyết định được
13:40
what's right and what's wrong?
319
808698
1458
cái gì là đúng và cái gì là sai?
13:42
And who judges?
320
810156
1894
Và ai sẽ đánh giá điều đó?
13:44
And the answer is, scientists judge,
321
812050
2080
Và câu trả lời là,
các nhà khoa học sẽ đánh giá,
các nhà khoa học sẽ đánh giá,
13:46
and they judge by judging evidence.
322
814130
2883
và họ đánh giá
bằng việc đánh giá các bằng chứng.
bằng việc đánh giá các bằng chứng.
13:49
Scientists collect evidence in many different ways,
323
817013
3409
Các nhà khoa học thu thập các bằng chứng
theo nhiều cách khác nhau,
theo nhiều cách khác nhau,
13:52
but however they collect it,
324
820422
1622
khi bất cứ khi nào họ thu thập chứng cứ,
13:54
they have to subject it to scrutiny.
325
822044
2577
họ phải chịu sự giám sát.
13:56
And this led the sociologist Robert Merton
326
824621
2560
Và điều này dẫn đến việc nhà xã hội học
Robert Merton
Robert Merton
13:59
to focus on this question of how scientists
327
827181
2180
tập trung hơn vào câu hỏi
làm sao các nhà khoa học
làm sao các nhà khoa học
14:01
scrutinize data and evidence,
328
829361
1679
có thể xem xét kỹ lưỡng
các dữ liệu và chứng cứ,
các dữ liệu và chứng cứ,
14:03
and he said they do it in a way he called
329
831040
2808
và anh ta nói rằng họ làm nó theo cách
mà anh ta gọi là
mà anh ta gọi là
14:05
"organized skepticism."
330
833848
1919
"Tính hoài nghi"
14:07
And by that he meant it's organized
331
835767
1884
Ý anh ta là sự hoài nghi là cố tổ chức hẳn hoi
14:09
because they do it collectively,
332
837651
1478
vì các nhà khoa học làm theo một tập thể,
14:11
they do it as a group,
333
839129
1629
họ làm việc theo nhóm,
14:12
and skepticism, because they do it from a position
334
840758
2816
và hoài nghi, bởi vì họ làm việc trên vị thế
14:15
of distrust.
335
843574
1454
của sự ngờ vực.
14:17
That is to say, the burden of proof
336
845028
1962
Tức là, nghĩa vụ chứng minh
14:18
is on the person with a novel claim.
337
846990
2481
thuộc về người có tuyên bố mới.
14:21
And in this sense, science
is intrinsically conservative.
is intrinsically conservative.
338
849471
3143
Và theo nghĩa này,
khoa học có tính chất bảo thủ.
khoa học có tính chất bảo thủ.
14:24
It's quite hard to persuade the scientific community
339
852614
2572
Hơi khó khăn để thuyết phục
cộng đồng khoa học
cộng đồng khoa học
14:27
to say, "Yes, we know something, this is true."
340
855186
3711
để nói rằng,
"Vâng, chúng tôi biết, điều này là đúng."
"Vâng, chúng tôi biết, điều này là đúng."
14:30
So despite the popularity of the concept
341
858897
2496
Vì vậy, mặc cho sự phổ biến của khái niệm
14:33
of paradigm shifts,
342
861393
1597
thay đổi khuôn mẫu nhận thức
(paradigm shift),
(paradigm shift),
14:34
what we find is that actually,
343
862990
1284
cái cuối cùng chúng ta tìm thấy là,
14:36
really major changes in scientific thinking
344
864274
2785
những thay đổi chủ yếu trong tư duy khoa học
14:39
are relatively rare in the history of science.
345
867059
3720
là tương đối hiếm trong lịch sử khoa học.
14:42
So finally that brings us to one more idea:
346
870779
3563
Vì thế, cuối cùng
điều đó mang chúng ta đến một ý tưởng khác:
điều đó mang chúng ta đến một ý tưởng khác:
14:46
If scientists judge evidence collectively,
347
874342
3708
Nếu các nhà khoa học đánh giá
các bằng chứng theo tập thể,
các bằng chứng theo tập thể,
14:50
this has led historians to focus on the question
348
878050
2562
điều này làm các nhà sử học
lại tập trung vào câu hỏi
lại tập trung vào câu hỏi
14:52
of consensus,
349
880612
1419
của sự đồng thuận,
14:54
and to say that at the end of the day,
350
882031
1895
và cuối cùng, để nói rằng
14:55
what science is,
351
883926
1934
khoa học là,
14:57
what scientific knowledge is,
352
885860
1670
kiến thức khoa học là,
14:59
is the consensus of the scientific experts
353
887530
3379
là sự đồng thuận của các
chuyên gia khoa học
chuyên gia khoa học
15:02
who through this process of organized scrutiny,
354
890909
2154
người thông qua
quá trình giám sát có tổ chức,
quá trình giám sát có tổ chức,
15:05
collective scrutiny,
355
893063
2305
giám sát tập thể,
15:07
have judged the evidence
356
895368
1242
đánh giá các bằng chứng
15:08
and come to a conclusion about it,
357
896610
2797
và đi tới kết luận về chúng,
15:11
either yea or nay.
358
899407
2477
dù có hoặc không.
15:13
So we can think of scientific knowledge
359
901884
1724
Vì thế, chúng ta có thể nghĩ về
các kiến thức khoa học
các kiến thức khoa học
15:15
as a consensus of experts.
360
903608
2052
như là một sự đồng thuận của các chuyên gia.
15:17
We can also think of science as being
361
905660
1772
Chúng ta cũng có thể nghĩ về khoa học
15:19
a kind of a jury,
362
907432
1578
giống như một bồi thẩm đoàn,
15:21
except it's a very special kind of jury.
363
909010
2514
ngoại trừ việc bồi thẩm đoàn này là 1 thể loại đặc biệt
15:23
It's not a jury of your peers,
364
911524
2104
Không chỉ là bồi thẩm đoàn của đồng môn
15:25
it's a jury of geeks.
365
913628
1896
mà là bồi thẩm đoàn của
các chuyên gia.
các chuyên gia.
15:27
It's a jury of men and women with Ph.D.s,
366
915524
3634
Đó là bồi thẩm đoàn của nam giới và nữ giới
có bằng tiến sĩ,
có bằng tiến sĩ,
15:31
and unlike a conventional jury,
367
919158
2442
và không giống như
một bồi thẩm đoàn thông thường,
một bồi thẩm đoàn thông thường,
15:33
which has only two choices,
368
921600
1690
chỉ có 2 lựa chọn,
15:35
guilty or not guilty,
369
923290
2685
có tội hay không có tội,
15:37
the scientific jury actually has a number of choices.
370
925975
3401
bồi thẩm đoàn khoa học có một số lựa chọn.
15:41
Scientists can say yes, something's true.
371
929376
2784
Các nhà khoa học có thể nói có,
nếu điều đó là đúng.
nếu điều đó là đúng.
15:44
Scientists can say no, it's false.
372
932160
2580
Họ có thể nói không nếu là sai.
15:46
Or, they can say, well it might be true
373
934740
2540
Hoặc, họ cũng có thể nói,
vâng, có lẽ đúng
vâng, có lẽ đúng
15:49
but we need to work more
and collect more evidence.
and collect more evidence.
374
937280
3044
nhưng chúng tôi cần phải làm việc nhiều hơn
và thu thập nhiều bằng chứng hơn.
và thu thập nhiều bằng chứng hơn.
15:52
Or, they can say it might be true,
375
940324
1616
Hoặc, họ cũng có thể nói có lẽ đúng
15:53
but we don't know how to answer the question
376
941940
1700
nhưng chúng tôi không biết làm sao
để trả lời câu hỏi
để trả lời câu hỏi
15:55
and we're going to put it aside
377
943640
1310
và chúng tôi sẽ để nó sang một bên
15:56
and maybe we'll come back to it later.
378
944950
2923
và có lẽ chúng tôi sẽ xem xét lại sau.
15:59
That's what scientists call "intractable."
379
947873
4002
Đó là thứ mà các nhà khoa học gọi là
"nan giải"
"nan giải"
16:03
But this leads us to one final problem:
380
951875
2606
Và điều này dẫn chúng ta đến
vấn đề cuối cùng:
vấn đề cuối cùng:
16:06
If science is what scientists say it is,
381
954481
2938
Nếu khoa học
là điều mà các nhà khoa học nói đúng như vậy
là điều mà các nhà khoa học nói đúng như vậy
16:09
then isn't that just an appeal to authority?
382
957419
2541
sau đó thì không phải chỉ là viện dẫn thẩm quyền sao?
16:11
And weren't we all taught in school
383
959960
1062
Không phải chúng ta được dạy ở trường
16:13
that the appeal to authority is a logical fallacy?
384
961022
3227
rằng viện dẫn thẩm quyền là lỗi logic sao?
16:16
Well, here's the paradox of modern science,
385
964249
3032
Vâng,
đây là nghịch lý của khoa học hiện đại,
đây là nghịch lý của khoa học hiện đại,
16:19
the paradox of the conclusion I think historians
386
967281
2272
nghịch lý của kết luận
mà tôi nghĩ các nhà lịch sử học
mà tôi nghĩ các nhà lịch sử học
16:21
and philosophers and sociologists have come to,
387
969553
2601
triết học và xã hội học đã gặp,
16:24
that actually science is the appeal to authority,
388
972154
3501
đó là, trên thực tế,
khoa học là sự viện dẫn thẩm quyền
khoa học là sự viện dẫn thẩm quyền
16:27
but it's not the authority of the individual,
389
975655
3776
nhưng đó không phải là thẩm quyèn của một cá nhân
16:31
no matter how smart that individual is,
390
979431
2399
không quan trọng là cá nhân có thông minh đến đâu,
16:33
like Plato or Socrates or Einstein.
391
981830
3865
như Plato hay Socrates hay Einstein.
16:37
It's the authority of the collective community.
392
985695
3114
Nó là quyền lực của một cộng đồng tập thể.
16:40
You can think of it is a kind of wisdom of the crowd,
393
988809
2986
Bạn có thể nghĩ về nó như một kiểu
trí tuệ của đám đông,
trí tuệ của đám đông,
16:43
but a very special kind of crowd.
394
991795
4126
nhưng là một kiểu đám đông rất đặc biệt.
16:47
Science does appeal to authority,
395
995921
1890
Khoa học là thực hiện viện dẫn thẩm quyền,
16:49
but it's not based on any individual,
396
997811
2050
nhưng không dựa trên bất cứ cá nhân nào,
16:51
no matter how smart that individual may be.
397
999861
2586
không quan trọng là cá nhân đó có thông minh đến đâu.
16:54
It's based on the collective wisdom,
398
1002447
1751
Khoa học dựa trên trí tuệ tập thể,
16:56
the collective knowledge, the collective work,
399
1004198
2642
kiến thức tập thể, làm việc tập thể,
16:58
of all of the scientists who have worked
400
1006840
1898
của tất cả các nhà khoa học làm việc
17:00
on a particular problem.
401
1008738
2717
trong một vấn đề cụ thể.
17:03
Scientists have a kind of culture of collective distrust,
402
1011455
2796
Các nhà khoa học có một kiểu văn hóa
của sự ngờ vực tập thể,
của sự ngờ vực tập thể,
17:06
this "show me" culture,
403
1014251
2200
văn hóa "thể hiện bản thân",
17:08
illustrated by this nice woman here
404
1016451
1950
minh họa bằng người phụ nữ xinh đẹp ở đây
17:10
showing her colleagues her evidence.
405
1018401
3082
cho đồng nghiệp
xem các bằng chứng của mình.
xem các bằng chứng của mình.
17:13
Of course, these people don't
really look like scientists,
really look like scientists,
406
1021483
1857
Dĩ nhiên, những người này
trông không giống như những nhà khoa học,
trông không giống như những nhà khoa học,
17:15
because they're much too happy.
407
1023340
1986
bởi vì họ quá vui vẻ.
17:17
(Laughter)
408
1025326
4012
(Cười lớn)
17:21
Okay, so that brings me to my final point.
409
1029338
4322
Được thôi,
và điều đó đưa tôi đến kết luận.
và điều đó đưa tôi đến kết luận.
17:25
Most of us get up in the morning.
410
1033660
2648
Hầu hết chúng ta thức dậy vào buổi sáng.
17:28
Most of us trust our cars.
411
1036308
1410
Hầu hết chúng ta
tin tưởng vào chiếc xe hơi của mình.
tin tưởng vào chiếc xe hơi của mình.
17:29
Well, see, now I'm thinking, I'm in Manhattan,
412
1037718
1542
Vâng, bây giờ tôi đang suy nghĩ,
tôi đang ở Manhattan,
tôi đang ở Manhattan,
17:31
this is a bad analogy,
413
1039260
1298
đây là một phép loại suy xấu.
17:32
but most Americans who don't live in Manhattan
414
1040558
2824
nhưng hầu hết người Mỹ không sống ở Manhattan
17:35
get up in the morning and get in their cars
415
1043382
1738
thức dậy vào buổi sáng và bước vào xe
17:37
and turn on that ignition, and their cars work,
416
1045120
2529
và kích hoạt động cơ,
và chiếc xe hoạt động,
và chiếc xe hoạt động,
17:39
and they work incredibly well.
417
1047649
2001
và họ làm việc cực kỳ tốt.
17:41
The modern automobile hardly ever breaks down.
418
1049650
2715
Những ô tô hiện đại
hầu như không bao giờ bị hư hỏng.
hầu như không bao giờ bị hư hỏng.
17:44
So why is that? Why do cars work so well?
419
1052365
2783
Tại sao?
Tại sao những chiếc xe hơi lại chạy rất tốt?
Tại sao những chiếc xe hơi lại chạy rất tốt?
17:47
It's not because of the genius of Henry Ford
420
1055148
2504
Không phải vì sự thiên tài
của Henry Ford
của Henry Ford
17:49
or Karl Benz or even Elon Musk.
421
1057652
3091
hay Karl Benz
hay ngay cả Elon Musk.
hay ngay cả Elon Musk.
17:52
It's because the modern automobile
422
1060743
2142
Mà bởi vì những ô tô hiện đại
17:54
is the product of more than 100 years of work
423
1062885
5034
là sản phẩm của hơn 100 năm làm việc
17:59
by hundreds and thousands
424
1067919
1590
của hàng trăm hàng ngàn
18:01
and tens of thousands of people.
425
1069509
1336
và hàng chục ngàn người.
18:02
The modern automobile is the product
426
1070845
2111
Những ô tô hiện đại là sản phẩm
18:04
of the collected work and wisdom and experience
427
1072956
2789
của làm việc tập thể
và trí tuệ và kinh nghiệm
và trí tuệ và kinh nghiệm
18:07
of every man and woman who has ever worked
428
1075745
2347
của mỗi người cả nam lẫn nữ đã từng làm việc
18:10
on a car,
429
1078092
1608
về xe hơi,
18:11
and the reliability of the technology is the result
430
1079700
2915
và độ tin cậy của công nghệ này là kết quả
18:14
of that accumulated effort.
431
1082615
2683
của sự tích lũy nổ lực đó.
18:17
We benefit not just from the genius of Benz
432
1085298
2857
Chúng ta được hưởng lợi không chỉ từ
sự khôn ngoan của Benz
sự khôn ngoan của Benz
18:20
and Ford and Musk
433
1088155
1066
và Ford và Musk
18:21
but from the collective intelligence and hard work
434
1089221
2768
mà là tự trí tuệ tập thể
và làm việc chăm chỉ
và làm việc chăm chỉ
18:23
of all of the people who have worked
435
1091989
2251
của tất cả mọi người đã làm việc
18:26
on the modern car.
436
1094240
1670
trên chiếc xe hơi hiện đại này.
18:27
And the same is true of science,
437
1095910
2050
Và điều tương tự cũng đúng với khoa học,
18:29
only science is even older.
438
1097960
2844
chỉ là khoa học thì cũ xưa hơn.
18:32
Our basis for trust in science is actually the same
439
1100804
2574
Điều cơ bản để tin vào khoa học
cũng giống như
cũng giống như
18:35
as our basis in trust in technology,
440
1103378
2674
điều cơ bản khi chúng ta tin vào công nghệ,
18:38
and the same as our basis for trust in anything,
441
1106052
3987
và giống với các điều cơ bản
khi chúng ta tin vào bất cứ thứ gì,
khi chúng ta tin vào bất cứ thứ gì,
18:42
namely, experience.
442
1110039
2278
cụ thể là, kinh nghiệm.
18:44
But it shouldn't be blind trust
443
1112317
1844
Nhưng đó không thể là niềm tin mù quáng
18:46
any more than we would have blind trust in anything.
444
1114161
2760
khi chúng ta tin mù quáng vào bất cứ thứ gì.
18:48
Our trust in science, like science itself,
445
1116921
2841
Niềm tin của chúng ta trong khoa học,
giống như bản thân khoa học,
giống như bản thân khoa học,
18:51
should be based on evidence,
446
1119762
1913
nên dựa trên các bằng chứng,
18:53
and that means that scientists
447
1121675
1502
và điều đó nghĩa là các nhà khoa học
18:55
have to become better communicators.
448
1123177
2048
phải trở thành người truyền thông tốt hơn.
18:57
They have to explain to us not just what they know
449
1125225
2887
Họ phải giải thích cho chúng ta
không chỉ cái họ biết
không chỉ cái họ biết
19:00
but how they know it,
450
1128112
1728
mà còn là làm sao họ biết điều đó,
19:01
and it means that we have
to become better listeners.
to become better listeners.
451
1129840
3890
và điều đó cũng có nghĩa là
chúng ta phải trở thành người nghe tốt hơn.
chúng ta phải trở thành người nghe tốt hơn.
19:05
Thank you very much.
452
1133730
1419
Cảm ơn rất nhiều.
19:07
(Applause)
453
1135149
2303
(Vỗ tay)
ABOUT THE SPEAKER
Naomi Oreskes - Historian of scienceNaomi Oreskes is a historian of science who uses reason to fight climate change denial.
Why you should listen
Noami Oreskes is a professor of the History of Science and an affiliated professor of Earth and Planetary Sciences at Harvard University. She received her PhD at Stanford in 1990 in the Graduate Special Program in Geological Research and History of Science.
In her 2004 paper published in Science, "Beyond the Ivory Tower: The Scientific Consensus on Climate Change,” Oreskes analyzed nearly 1,000 scientific journals to directly assess the magnitude of scientific consensus around anthropogenic climate change. The paper was famously cited by Al Gore in his film An Inconvenient Truth and led Oreskes to testify in front of the U.S. Senate Committee on Environment and Public Works.
Oreskes is the co-author of the 2010 book Merchants of Doubt, which looks at how the tobacco industry attempted to cast doubt on the link between smoking and lung cancer, and the 2014 book The Collapse of Western Civilization: A View from the Future, which looks back at the present from the year 2093. Both are written with Erik M. Conway.
Naomi Oreskes | Speaker | TED.com