Serious Play 2008
George Smoot: The design of the universe
George Smoot: Kainatın Dizaynı
Filmed:
Readability: 3.6
2,187,714 views
Serious Play 2008-ci ildə (sənət və dizayn üzərinə bir konfrans) astrofizik George Smoot dərin-kosmos araşdırmalarından əldə edilən nəfəs kəsici yeni görüntülər təqdim edir və bizi kozmosun - nəhəng qaranlıq maddə şəbəkələri və sirrli boşluqları ilə - necə bu şəkildə meydana gəldiyi haqqında düşünməyə itələyir.
George Smoot - Astrophysicist
Astrophysicist, cosmologist and Nobel Prize winner George Smoot studies the cosmic microwave background radiation -- the afterglow of the Big Bang. His pioneering research into deep space and time is uncovering the structure of the universe itself. Full bio
Astrophysicist, cosmologist and Nobel Prize winner George Smoot studies the cosmic microwave background radiation -- the afterglow of the Big Bang. His pioneering research into deep space and time is uncovering the structure of the universe itself. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
I thought I would think about changing your perspective on the world a bit,
0
0
4000
Dünyaya dair baxış bucağınızı bir az dəyişdirməyi
00:20
and showing you some of the designs that we have in nature.
1
4000
3000
və təbiətdə olan bəzi dizaynları sizlərə göstərməyi düşündüm.
00:23
And so, I have my first slide to talk about
2
7000
4000
İşdə ilk yansım,
00:27
the dawning of the universe and what I call
3
11000
3000
burada kainatın meydana gəlməsindən danışacağıq,
00:30
the cosmic scene investigation, that is, looking at
4
14000
2000
yaradılışın iz və qalıqlarına baxaraq
00:32
the relics of creation and inferring what happened at the beginning,
5
16000
4000
başlanğıcda nələr olduğunu qavramağa çalışacağıq
00:36
and then following it up and trying to understand it.
6
20000
3000
ki mən buna "kosmik hadisə yeri araşdırma" (CSI) deyirəm.
00:39
And so one of the questions that I asked you is,
7
23000
2000
Sizə soruşduğum suallardan biri bu idi:
00:41
when you look around, what do you see?
8
25000
2000
Ətrafınıza baxanda nə görürsünüz?
00:43
Well, you see this space that's created by designers
9
27000
4000
Dizaynçıların və insanların əməklərinin meydana gətirdiyi bu yeri görürsünüz.
00:47
and by the work of people, but what you actually see
10
31000
4000
Ancaq gerçək budur ki,
00:51
is a lot of material that was already here,
11
35000
2000
bir çox maddə hal-hazırda burada
00:53
being reshaped in a certain form.
12
37000
2000
və başqa bir formaya yenidən şekillendirildi.
00:55
And so the question is: how did that material get here?
13
39000
3000
Bu səbəbdən sual bu: bu maddə bura necə gəldi?
00:58
How did it get into the form that it had before it got reshaped, and so forth?
14
42000
3000
Yenidən şekillendirilmeden əvvəlki formalarını necə almışdı?
01:01
It's a question of what's the continuity?
15
45000
3000
Bu sual bir "davamlılıq nədir" sualıdır.
01:04
So one of the things I look at is,
16
48000
2000
Burada üzərində dayandığım bir nöqtə isə
01:06
how did the universe begin and shape?
17
50000
2000
kainatın necə başladığı və necə şəkil aldığınız.
01:08
What was the whole process in the creation and the evolution of the universe
18
52000
4000
Bu cür maddələri təşkil edən
01:12
to getting to the point that we have these kinds of materials?
19
56000
2000
yaradılış və kainatın evrimindeki bütün müddət nə idi?
01:14
So that's sort of the part, and let me move on then and show you
20
58000
4000
İndi keçin və sizə göstərmək istədiyim:
01:18
the Hubble Ultra Deep Field.
21
62000
2000
Habl Ultra Dərin Alan.
01:20
If you look at this picture,
22
64000
2000
Bu şəkilə baxsaq
01:22
what you will see is a lot of dark with some light objects in it.
23
66000
4000
çox çox qaranlıq və özü ilə bəzi parlaq obyektlər görəcəksiniz.
01:26
And everything but -- four of these light objects are stars,
24
70000
2000
Bu parlaq obyektlərin 4 dənəsi ulduzdur,
01:28
and you can see them there -- little pluses.
25
72000
2000
burada görə bilərsiniz - kiçik müsbətlər formasında.
01:30
This is a star, this is a star, everything else is a galaxy, OK?
26
74000
5000
Bu bir ulduz, bu da bir ulduz və bunların xaricindəki hər şey qalaktika, oldumu?
01:35
So there's a couple of thousand galaxies
27
79000
2000
Bu səbəbdən, burada gözünüzlə asanca görə biləcəyiniz
01:37
you can see easily with your eye in here.
28
81000
3000
bir neçə min qalaktika var.
01:40
And when I look out at particularly this galaxy,
29
84000
2000
Xüsusilə bizim qalaktikamızın bənzəyən bu qalaktikanı cəmlədinizsə,
01:42
which looks a lot like ours, I wonder if there's
30
86000
2000
maraq edirəm da orada da
01:44
an art design college conference going on,
31
88000
3000
sənət dizaynı üzərinə bir konfrans vardırmı?
01:47
and intelligent beings there are thinking about, you know,
32
91000
3000
Və oradakı ağıllı varlıqlar
01:50
what designs they might do, and there might be a few cosmologists
33
94000
3000
necə dizaynlar edə düşünür ola bilər,
01:53
trying to understand where the universe itself came from,
34
97000
2000
bəlkə bir neçə kozmolog kainatın haradan gəldiyini anlamağa çalışır,
01:55
and there might even be some in that galaxy looking at ours
35
99000
2000
bəlkə də o qalaktikalar da bizim qalaktikanı baxıb
01:57
trying to figure out what's going on over here.
36
101000
2000
burada nələr olduğunu anlamağa çalışanlar var.
01:59
But there's a lot of other galaxies, and some are nearby,
37
103000
3000
Buna əlavə olaraq bir çox qalaktika var və bəziləri bizə yaxın,
02:02
and they're kind of the color of the Sun,
38
106000
1000
rəngləri də günəşin rənginə bənzəyir,
02:03
and some are further away and they're a little bluer, and so forth.
39
107000
3000
bəziləri də uzaq və onlar bir az daha göy rəngə çalan və s.
02:06
But one of the questions is -- this should be, to you --
40
110000
4000
Lakin suallardan biri də bu,
02:10
how come there are so many galaxies?
41
114000
2000
Necə bu qədər çox qalaktika ola bilir?
02:12
Because this represents a very clean fraction of the sky.
42
116000
2000
Burada səmanın dəqiq görünən bir qisimi var,
02:14
This is only 1,000 galaxies.
43
118000
2000
və içərisində yalnız 1,000 dənə qalaktika var.
02:16
We think there's on the order -- visible to the Hubble Space Telescope,
44
120000
3000
Habl Kosmos Teleskobu'na görünən
02:19
if you had the time to scan it around --
45
123000
2000
-Əgər müşahidə zaman tapsanız-
02:21
about 100 billion galaxies. Right?
46
125000
2000
təxminən 100 milyard ədəd qalaktika mövcud, deyilmi?
02:23
It's a very large number of galaxies.
47
127000
2000
Bu çox böyük bir sayı.
02:25
And that's roughly how many stars there are in our own galaxy.
48
129000
3000
Və bu sayı, kobudca, bizim galaksimizdeki ulduz bərabər.
02:28
But when you look at some of these regions like this, you'll see
49
132000
2000
Ancaq, buna bənzəyən bəzi bölgələrə baxdığınız zaman,
02:30
more galaxies than stars, which is kind of a conundrum.
50
134000
3000
ulduzlardan daha çox sayda qalaktika görəcəksiniz ki bu bir növ müəmma.
02:33
So the question should come to your mind is, what kind of design, you know,
51
137000
6000
O zaman, ağla gəlməsi lazım olan sual bu,
02:39
what kind of creative process and what kind of design
52
143000
2000
Nə cür yaradılış müddəti və nə cür bir dizayn
02:41
produced the world like that?
53
145000
2000
belə bir dünyanı meydana gətirdi?
02:43
And then I'm going to show you it's actually a lot more complicated.
54
147000
2000
İndi sizə göstərəcəyəm əslində çox daha kompleks.
02:45
We're going to try and follow it up.
55
149000
2000
Birlikdə təqib etməyə çalışaq.
02:47
We have a tool that actually helps us out in this study,
56
151000
3000
Kainat, inanılmaz dərəcədə böyük olduğu üçün,
02:50
and that's the fact that the universe is so incredibly big
57
154000
3000
bu araşdırmada bizə kömək edəcək bir aracımız var,
02:53
that it's a time machine, in a certain sense.
58
157000
3000
bu bir mənada bir zaman maşını.
02:56
We draw this set of nested spheres cut away so you see it.
59
160000
3000
Iç içə keçmiş kürələr və görməniz üçün ortasından kəsilmiş.
02:59
Put the Earth at the center of the nested spheres,
60
163000
2000
Dünya, kürələr tam ortasına qoyulmuş;
03:01
just because that's where we're making observations.
61
165000
2000
çünki dünya müşahidəsi etdiyimiz yerdir.
03:03
And the moon is only two seconds away, so if you take a picture of the moon
62
167000
3000
Və ay, yalnız 2 saniyə uzaqlıqda. Əgər normal işıq istifadə edərək
03:06
using ordinary light, it's the moon two seconds ago, and who cares.
63
170000
3000
ayın şəkilini çəksəniz, görəcəyiniz 2 saniyə əvvəlki aydır, bunu kim umursar ki?
03:09
Two seconds is like the present.
64
173000
2000
2 saniyə, az qala indidən fərqsiz.
03:11
The Sun is eight minutes ago. That's not such a big deal, right,
65
175000
3000
Əgər günəşi çəksək, 8 dəqiqə əvvəlki günəşi görərik. Bu da çox əhəmiyyətli bir zaman fərqi deyil.
03:14
unless there's solar flares coming then you want to get out the way.
66
178000
2000
Ancaq, günəş alovları gəlirsə və qaçmaq istəsəniz,
03:16
You'd like to have a little advance warning.
67
180000
2000
bir az daha erkən bilmək istəyərsiniz.
03:18
But you get out to Jupiter and it's 40 minutes away. It's a problem.
68
182000
3000
Yupiterə getdiyinizdə isə, 40 dəqiqə uzaqdadır. Bu bir problem.
03:21
You hear about Mars, it's a problem communicating to Mars
69
185000
2000
Marsı bilirsiniz, Mars ilə xəbərləşmək problemdir;
03:23
because it takes light long enough to go there.
70
187000
3000
çünki işığın oraya getməsi uzun sürər.
03:26
But if you look out to the nearest set of stars,
71
190000
3000
Lakin ən yaxın ulduzlar hininə (ən yaxın 40-50 ulduz) baxsanız
03:29
to the nearest 40 or 50 stars, it's about 10 years.
72
193000
3000
az qala 10 il uzaklıktadırlar.
03:32
So if you take a picture of what's going on, it's 10 years ago.
73
196000
3000
Yəni, şəkilini çəksəniz, görünən 10 il əvvəlinin.
03:35
But you go and look to the center of the galaxy,
74
199000
2000
Davam edib qalaktikanın mərkəzinə baxsanız,
03:37
it's thousands of years ago.
75
201000
1000
görünən 1000 il əvvəli olacaq.
03:38
If you look at Andromeda, which is the nearest big galaxy,
76
202000
3000
Ən yaxın böyük qalaktika olan Andromeda'ya baxsaq,
03:41
and it's two million years ago.
77
205000
1000
o da 2 milyon il əvvəlinin.
03:42
If you took a picture of the Earth two million years ago,
78
206000
2000
Dünyanın 2 milyon il əvvəlki fotoşəkilinə baxsanız,
03:44
there'd be no evidence of humans at all,
79
208000
2000
insanlığa dair heç bir tapıntı yoxdur;
03:46
because we don't think there were humans yet.
80
210000
2000
çünki o zamanlarda insanların olduğunu düşünmürük.
03:48
I mean, it just gives you the scale.
81
212000
2000
Bu bizə bir ölçək verir.
03:50
With the Hubble Space Telescope, we're looking at
82
214000
2000
Habl Kosmos Teleskopu ilə,
03:52
hundreds of millions of years to a billion years.
83
216000
2000
100 milyon - 1 milyard il əvvəlinə baxırıq.
03:54
But if we were capable to come up with an idea of how to look even further --
84
218000
5000
Daha da kənara baxma kabiliyetimiz olsaydı,
03:59
there's some things even further,
85
223000
1000
- Bunu reallaşdırmaq üçün texnikalar inkişaf etdirmək lazımdır,
04:00
and that was what I did in a lot of my work,
86
224000
2000
ki bu da mənim etdiyim işlərin böyük bir hissəsini təşkil edir. -
04:02
was to develop the techniques -- we could look out back to even earlier
87
226000
4000
bu vəziyyətdə daha əvvəlki dövrlərə,
04:06
epochs before there were stars and before there were galaxies,
88
230000
2000
ulduz və qalaktikaların meydana gəlməsindən əvvəlki zamanlara
04:08
back to when the universe was hot and dense and very different.
89
232000
4000
kainatın isti, sıx və çox fərqli olduğu zamana bakabilirdik.
04:12
And so that's the sort of sequence,
90
236000
2000
Dizilim bu şəkildə və
04:14
and so I have a more artistic impression of this.
91
238000
2000
bu səbəbdən sanatsal bir təəssüratınız var.
04:16
There's the galaxy in the middle, which is the Milky Way,
92
240000
3000
İşdə Samanyolu Qalaktikası, tam ortada
04:19
and around that are the Hubble -- you know, nearby kind of galaxies,
93
243000
3000
və ətrafında yaxın qalaktikalar,
04:22
and there's a sphere that marks the different times.
94
246000
2000
və fərqli zamanları ayıran kürə.
04:24
And behind that are some more modern galaxies.
95
248000
2000
Və kənarında daha yeni qalaktikalar.
04:26
You see the whole big picture?
96
250000
2000
Böyük rəsmi görürsünüzmü?
04:28
The beginning of time is funny -- it's on the outside, right?
97
252000
3000
Zamanın başlanğıcı komik. Çöldə qalır deyilmi?
04:31
And then there's a part of the universe we can't see
98
255000
2000
Və bizim görə bilmədiyimiz bəzi;
04:33
because it's so dense and so hot, light can't escape.
99
257000
3000
çünki o qədər sıx və isti ki, işıq belə qaça bilməz.
04:36
It's like you can't see to the center of the Sun;
100
260000
2000
Bu, günəşin mərkəzini görə bilməmək bənzər,
04:38
you have to use other techniques to know what's going on inside the Sun.
101
262000
3000
və günəşin içində nələr olub bitdiyini bilmək üçün başqa texnikalar istifadə məcburiyyətindəsiniz.
04:41
But you can see the edge of the Sun,
102
265000
1000
Ancaq, günəşin kənarını görə bilərsiniz,
04:42
and the universe gets that way, and you can see that.
103
266000
2000
biz də kainatı də bu şəkildə görə bilirik.
04:44
And then you see this sort of model area around the outside,
104
268000
4000
Sonra xarici tərəfin ətrafında, Big Bangdan (Böyük Partlama) gələn ışınımları göstərən,
04:48
and that is the radiation coming from the Big Bang,
105
272000
3000
inanılmaz dərəcədə nizamlı,
04:51
which is actually incredibly uniform.
106
275000
2000
bir növ model alan görürsünüz.
04:53
The universe is almost a perfect sphere,
107
277000
2000
Kainat az qala mükəmməl bir kürə şəklindədir,
04:55
but there are these very tiny variations
108
279000
2000
ancaq burada çox şişirdərək göstərdiyimiz
04:57
which we show here in great exaggeration.
109
281000
3000
çox kiçik sapmalar vardır.
05:00
And from them in the time sequence we're going to have to go
110
284000
4000
Və zamanda irəliləyərək bu kiçik azmalardan
05:04
from these tiny variations to these irregular galaxies and first stars
111
288000
4000
nizamsız qalaktikalara və ilk ulduzlara,
05:08
to these more advanced galaxies, and eventually the solar system, and so forth.
112
292000
4000
oradan daha inkişaf etmiş qalaktikalara və nəhayət günəş sisteminə gedəcəyik.
05:12
So it's a big design job,
113
296000
3000
Bəli, bu böyük bir dizayn işi,
05:15
but we'll see about how things are going on.
114
299000
2000
və bu tərz işlərin necə getdiyini görəcəyik.
05:17
So the way these measurements were done,
115
301000
2000
Bu ölçümlərin necə edildiyinə baxacaq olsaq
05:19
there's been a set of satellites, and this is where you get to see.
116
303000
3000
bir sıra peyklər var.
05:22
So there was the COBE satellite, which was launched in 1989,
117
306000
4000
COBE peyki, 1989-cu ildə atıldı
05:26
and we discovered these variations.
118
310000
2000
və bununla bəhs etdiyimiz sapmalar kəşf etdik.
05:28
And then in 2000, the MAP satellite was launched -- the WMAP --
119
312000
3000
Ardından 2000-ci ildə, MAP peyki atıldı, WMAP
05:31
and it made somewhat better pictures.
120
315000
2000
bir az daha yaxşı şəkillər əldə etdik.
05:33
And later this year -- this is the cool stealth version,
121
317000
4000
Və bu ilin sonlarında, Planck peyki atılacaq
05:37
the one that actually has some beautiful design features to it,
122
321000
4000
ki bu gizli versiyası,
05:41
and you should look -- the Planck satellite will be launched,
123
325000
2000
bəzi gözəl dizayn xüsusiyyətləri var, baxmalısınız,
05:43
and it will make very high-resolution maps.
124
327000
2000
və bu peyk çox yüksək keyfiyyətli xəritələr çıxardacaq.
05:45
And that will be the sequence of understanding
125
329000
3000
Və bu kainatın ən başını anlamamızı
05:48
the very beginning of the universe.
126
332000
1000
təmin edəcək olan dizilim olacaq.
05:49
And what we saw was, we saw these variations, and then they told us
127
333000
4000
Gördüyümüz sapmalar, bizə sirlər verməkdə, bunlar
05:53
the secrets, both about the structure of space-time,
128
337000
3000
həm kosmos-zamanın quruluşu,
05:56
and about the contents of the universe,
129
340000
2000
həm kainatın məzmunu haqqında,
05:58
and about how the universe started in its original motions.
130
342000
3000
həm də kainatın başlanğıcındakı xüsusi devinimlerle əlaqədar.
06:01
So we have this picture, which is quite a spectacular picture,
131
345000
3000
İşdə əlimizdə xariqüladə bir şəkil,
06:04
and I'll come back to the beginning, where we're going to have
132
348000
2000
başa geri gələcəyəm, və işdə burada kainatın meydana gəlməsini başladan
06:06
some mysterious process that kicks the universe off at the beginning.
133
350000
4000
sirrli bir müddət var.
06:10
And we go through a period of accelerating expansion, and the universe
134
354000
4000
Oradan genişləmənin sürətləndiyi dövrə keçirik və kainat
06:14
expands and cools until it gets to the point where it becomes transparent,
135
358000
4000
şeffaflaşana qədər genişlənir və soyuyur.
06:18
then to the Dark Ages, and then the first stars turn on,
136
362000
2000
sonra qaranlıq çağ, sonrasında ilk ulduzlar,
06:20
and they evolve into galaxies, and then later they get to the more expansive galaxies.
137
364000
5000
və onlar da qalaktikalara doğru evriliyor və sonra daha geniş qalaktikalara dönüşüyorlar.
06:25
And somewhere around this period is when our solar system started forming.
138
369000
3000
Bu dövr içərisindən bizim günəş sistemimiz də formalaşmağa başlayır.
06:28
And it's maturing up to the present time.
139
372000
3000
Və bu günə qədər də yetkinləşməyə davam edir.
06:31
And there's some spectacular things.
140
375000
2000
Burada bəzi möhtəşəm şeylər var.
06:33
And this wastebasket part, that's to represent
141
377000
3000
Bu zibil səbəti, bu dövr içində,
06:36
what the structure of space-time itself is doing during this period.
142
380000
2000
kosmos-zamanın quruluşunu göstərir.
06:38
And so this is a pretty weird model, right?
143
382000
4000
Qəribə bir model deyil mi?
06:42
What kind of evidence do we have for that?
144
386000
2000
Bunun üçün nə cür bir dəlilimiz var?
06:44
So let me show you some of nature's patterns
145
388000
3000
Sizə, bunun nəticəsi olaraq təbiətin buraxdığı
06:47
that are the result of this.
146
391000
1000
şəkilləri göstərim.
06:48
I always think of space-time as being the real substance of space,
147
392000
4000
Kosmos-zamanı hər zaman kosmosun gerçək toxuması olaraq düşünərəm,
06:52
and the galaxies and the stars just like the foam on the ocean.
148
396000
5000
qalaktika və ulduzları isə yalnız okeanda köpük olaraq;
06:57
It's a marker of where the interesting waves are and whatever went on.
149
401000
4000
maraqlı dalğaların və ya hər nə isə, yerini göstərən bir işarə.
07:01
So here is the Sloan Digital Sky Survey showing the location of a million galaxies.
150
405000
6000
Və burada bir milyon qalaktikanın yerini göstərən Sloan Rəqəmsal Göy araşdırması.
07:07
So there's a dot on here for every galaxy.
151
411000
2000
Hər qalaktika üçün bir nöqtə var.
07:09
They go out and point a telescope at the sky, take a picture,
152
413000
3000
Bu kəslər çölə çıxıb teleskop ilə səmanın şəkilini çəkirlər,
07:12
identify what are stars and throw them away, look at the galaxies,
153
416000
3000
sonra şəkildən ulduzları ayıklarıp, qalaktikalara baxırlar,
07:15
estimate how far away they are, and plot them up.
154
419000
3000
və uzaklıklarını hesablayıb rəsmi şekillendiriyorlar,
07:18
And just put radially they're going out that way.
155
422000
2000
və dairəvi olaraq yerləşdirirlər.
07:20
And you see these structures, this thing we call the Great Wall,
156
424000
3000
Bu gördüyünüz quruluşda, buna 'Böyük Divar' deyirik,
07:23
but there are voids and those kinds of stuff, and they kind of fade out
157
427000
3000
boşluqlar və bənzər şeylər var lakin teleskop kifayət qədər həssas olmadığından,
07:26
because the telescope isn't sensitive enough to do it.
158
430000
2000
uzaqlaşdıqca nəzərdən kayboluyorlar.
07:28
Now I'm going to show you this in 3D.
159
432000
3000
İndi bunu sizə 3 ölçülü olaraq göstərəcəyəm.
07:31
What happens is, you take pictures
160
435000
1000
Olan bu ki dünya dönərkən şəkillər çəkirsən
07:32
as the Earth rotates, you get a fan across the sky.
161
436000
3000
və səmada bir yelpik əldə edirsən.
07:35
There are some places you can't look because of our own galaxy,
162
439000
2000
Bizim qalaktikamızın maneə törətməsindən ötəri və ya uyğun teleskoplar olmadığı üçün
07:37
or because there are no telescopes available to do it.
163
441000
4000
bakamadığımız bəzi yerlər var.
07:41
So the next picture shows you the three-dimensional version of this rotating around.
164
445000
4000
Bir sonrakı şəkil, ətrafında dönən 3 ölçülü versiyasını göstərir.
07:45
Do you see the fan-like scans made across the sky?
165
449000
3000
Səma boyunca yelpiyə bənzər daramağı görürsünüzmü?
07:48
Remember, every spot on here is a galaxy, and you see the galaxies,
166
452000
6000
Xatırlayın, burada hər nöqtə bir qalaktika və qalaktikaları görürsünüz,
07:54
you know, sort of in our neighborhood, and you sort of see the structure.
167
458000
4000
bir baxımdan qonşularımız və quruluşu gördünüz.
07:58
And you see this thing we call the Great Wall,
168
462000
2000
Böyük divarı görürsünüz,
08:00
and you see the complicated structure, and you see these voids.
169
464000
3000
komplike quruluşu və boşluqları görürsünüz.
08:03
There are places where there are no galaxies and there are places
170
467000
2000
Heç qalaktika olmayan yerlər var və eyni zamanda
08:05
where there are thousands of galaxies clumped together, right.
171
469000
3000
minlərlə qalaktika kümeleştigi yerlər var.
08:08
So there's an interesting pattern,
172
472000
2000
Çox maraqlı bir şəkil,
08:10
but we don't have enough data here to actually see the pattern.
173
474000
2000
ancaq burada şəkli tam görə biləcək qədər məlumat yoxdur.
08:12
We only have a million galaxies, right?
174
476000
2000
Yalnız bir milyon Qalaktikalarımız var, deyilmi?
08:14
So we're keeping, like, a million balls in the air
175
478000
2000
Bu səbəbdən, havada bir milyon top tuturuq
08:16
but, what's going on?
176
480000
2000
amma nələr olur?
08:18
There's another survey which is very similar to this,
177
482000
2000
Buna çox bənzər bir başqa araşdırma,
08:20
called the Two-degree Field of View Galaxy Redshift Survey.
178
484000
6000
adı "Qırmızıya Kaya İki Bucaq dərəcəli (2dF) Qalaktika Araşdırması"
08:26
Now we're going to fly through it at warp a million.
179
490000
3000
İndi bunların içərisindən uçacağı.
08:29
And every time there's a galaxy -- at its location there's a galaxy --
180
493000
4000
Hər səfərində bir qalaktika var,
08:33
and if we know anything about the galaxy, which we do,
181
497000
2000
və əgər bu qalaktika haqqında bir şey bilirsənsə, ki bilirik,
08:35
because there's a redshift measurement and everything,
182
499000
2000
çünki 'Qırmızı sürüşmə Ölçümü' və bənzəri Maşınlarımız var,
08:37
you put in the type of galaxy and the color,
183
501000
2000
əgər qalaktikaların cinslərinə də rəngləri olaraq qoysanız
08:39
so this is the real representation.
184
503000
2000
məhz onlar həqiqi gösterimi.
08:41
And when you're in the middle of the galaxies
185
505000
1000
Əgər qalaktikaların tam ortasındaysanız,
08:42
it's hard to see the pattern; it's like being in the middle of life.
186
506000
3000
bu şəkli görmək həqiqətən də çətin; bu sanki həyatın ortasında olmaq kimi.
08:45
It's hard to see the pattern in the middle of the audience,
187
509000
1000
Tamaşaçıların ortasından şəkli görmək çətindir,
08:46
it's hard to see the pattern of this.
188
510000
2000
Bunun şəklini görmək də çətin.
08:48
So we're going to go out and swing around and look back at this.
189
512000
3000
Bu səbəbdən çölə çıxacağıq və ətrafından gəzib buna geri baxacağıq.
08:53
And you'll see, first, the structure of the survey,
190
517000
4000
Və siz də, ilk əvvəl araşdırmanın quruluşunu görəcəksiniz
08:57
and then you'll start seeing the structure of the galaxies
191
521000
3000
və sonra qalaktikaların quruluşunu görməyə başlayacaqsınız
09:00
that we see out there.
192
524000
3000
burada gördüyümüz bu.
09:06
So again, you can see the extension of this Great Wall of galaxies showing up here.
193
530000
3000
Təkrardan, qalaktikaların Böyük Duvar'ının uzadılmalarını burada görə bilirsiniz.
09:09
But you can see the voids,
194
533000
2000
Amma boşluqları görürsünüz,
09:11
you can see the complicated structure, and you say,
195
535000
4000
kompleks quruluşu görürsünüz və deyirsiniz ki:
09:15
well, how did this happen?
196
539000
2000
Çox yaxşı, bu necə oldu?
09:17
Suppose you're the cosmic designer.
197
541000
2000
Kainatın dizaynçısı olduğunuzu düşünün.
09:19
How are you going to put galaxies out there in a pattern like that?
198
543000
2000
Qalaktikaları bu motivli necə yerleştireceksiniz?
09:21
It's not just throwing them out at random.
199
545000
2000
Təsadüfi serpiştirmekle olmaz.
09:23
There's a more complicated process going on here.
200
547000
2000
Burada daha kompleks bir əməliyyat reallaşır.
09:25
How are you going to end up doing that?
201
549000
2000
Bununla hara çatacaqsınız?
09:27
And so now we're in for some serious play.
202
551000
3000
İndi ciddi bir oyunun içerisindeyiz.
09:30
That is, we have to seriously play God,
203
554000
2000
Belə ki, ciddi olaraq Tanrını oynamamı lazımdır,
09:32
not just change people's lives, but make the universe, right.
204
556000
3000
insanların həyatlarını dəyişdirmək üçün deyil amma kainatı yaratmaq üçün, çox yaxşı.
09:35
So if that's your responsibility, how are you going to do that?
205
559000
3000
Əgər bu sizin məsuliyyətiniz olsaydı, bunu necə edərdiniz?
09:38
What's the kind of technique?
206
562000
1000
Texnikasının nə olardı?
09:39
What's the kind of thing you're going to do?
207
563000
2000
Hansı tip bir şey edərdiniz?
09:41
So I'm going to show you the results of a very large-scale simulation
208
565000
4000
İndi sizə kainatın necə meydana gəldiyinə dair fikirlərimizi əks etdirən
09:45
of what we think the universe might be like, using, essentially,
209
569000
4000
böyük miqyaslı bir simulyasiya izleteceğim. Bu simülasyonda
09:49
some of the play principles and some of the design principles that,
210
573000
3000
insanların min bir səylə öyrənməyə çalışdığı
09:52
you know, humans have labored so hard to pick up,
211
576000
3000
ancaq göründüyü üzrə təbiətin bunları onsuz da bildiyi
09:55
but apparently nature knew how to do at the beginning.
212
579000
3000
bəzi oyun və dizayn prinsipləri istifadə edildi.
09:58
And that is, you start out with very simple ingredients
213
582000
4000
Çox sadə məzmunlarla və çox sadə
10:02
and some simple rules,
214
586000
1000
qaydalarla başlayacağıq
10:04
but you have to have enough ingredients to make it complicated.
215
588000
3000
amma əlimizdə, hər şeyi karmaşıklaştırmak üçün kifayət qədər məzmun var.
10:07
And then you put in some randomness,
216
591000
4000
Və sonra bir az rastgelelik qatarsan,
10:11
some fluctuations and some randomness,
217
595000
2000
bir az dalğalanma və bir az rastgelelik,
10:13
and realize a whole bunch of different representations.
218
597000
3000
və bir çox dəyişik gösterimle qarşılaşarsınız.
10:16
So what I'm going to do is show you
219
600000
2000
Sizə göstərəcəyəm şey isə,
10:18
the distribution of matter as a function of scales.
220
602000
2000
maddənin böyüklüklərin funksiyasına bağlı dağılamının.
10:20
We're going to zoom in, but this is a plot of what it is.
221
604000
3000
Daha da yaxınlaşacağı amma bu nə olduğunun bir şəkilinin.
10:23
And we had to add one more thing to make the universe come out right.
222
607000
4000
Və kainatın doğru olması üçün bir şey daha eklemeliyiz.
10:27
It's called dark matter.
223
611000
2000
Buna "qaranlıq maddə" deyilir.
10:29
That is matter that doesn't interact with light
224
613000
1000
Bu maddə, normal maddələrin əksinə,
10:30
the typical way that ordinary matter does,
225
614000
2000
işıqdan təsirlənmir, yəni mənə və ya səhnəyə
10:32
the way the light's shining on me or on the stage.
226
616000
3000
düşən işığın etdiyi kimi parlamır.
10:35
It's transparent to light, but in order for you to see it,
227
619000
2000
Bu işığı keçirən bir maddə amma keçirmək üçün
10:37
we're going to make it white. OK?
228
621000
2000
bunu ağ göstərəcəyik, oldumu?
10:39
So the stuff that's in this picture that's white, that is the dark matter.
229
623000
3000
Bu səbəbdən bu fotoşəkildəki ağ maddə, qaranlıq maddədir.
10:42
It should be called invisible matter,
230
626000
2000
Əslində görünməz maddə demək lazımdır
10:44
but the dark matter we've made visible.
231
628000
2000
ancaq biz qaranlıq maddəni görünər etdik.
10:46
And the stuff that is in the yellow color,
232
630000
3000
Sarı rəngdə görünenlerse
10:49
that is the ordinary kind of matter that's turned into stars and galaxies.
233
633000
4000
ulduzları və qalaktikaları meydana gətirən sıravi maddədir.
10:53
So I'll show you the next movie.
234
637000
2000
İndi sizə bir sonrakı filmi göstərəcəyəm.
10:55
So this -- we're going to zoom in.
235
639000
3000
Və bunda - yaxınlaşacağı.
10:58
Notice this pattern and pay attention to this pattern.
236
642000
2000
Naxışı fərq edin və bu naxışlara diqqət yetirin.
11:00
We're going to zoom in and zoom in.
237
644000
3000
Getdikcə daha da çox yaxınlaşacağı.
11:04
And you'll see there are all these filaments and structures and voids.
238
648000
4000
Və bütün bu iplikləri və strukturları və boşluqları görəcəksiniz.
11:08
And when a number of filaments come together in a knot,
239
652000
3000
Və bir neçə iplik bir düyünlər birləşdiyi zaman
11:11
that makes a supercluster of galaxies.
240
655000
2000
buna qalaktika super-hini deyilir.
11:13
This one we're zooming in on
241
657000
2000
Bu anda üzərinə yaxınlaşdığımızı içərisində,
11:15
is somewhere between 100,000 and a million galaxies in that small region.
242
659000
3000
kiçik bir sahədə 100.000 ilə 1 milyon qalaktika var.
11:18
So we live in the boonies.
243
662000
1000
Bizlər taşrada yaşayırıq.
11:19
We don't live in the center of the solar system,
244
663000
3000
Günəş sisteminin mərkəzində deyilik,
11:22
we don't live in the center of the galaxy
245
666000
1000
qalaktikanın mərkəzində deyilik,
11:23
and our galaxy's not in the center of the cluster.
246
667000
3000
və bizim Qalaktikalarımız çoxluğun mərkəzində deyil.
11:26
So we're zooming in.
247
670000
2000
Nəysə, yaxınlaşırıq.
11:28
This is a region which probably has more than 100,000,
248
672000
2000
Bura, 1 milyon qalaktikanın içərisində
11:30
on the order of a million galaxies in that region.
249
674000
3000
ehtimalla 100.000-dən çoxunun olduğu bir bölgə.
11:33
We're going to keep zooming in. OK.
250
677000
3000
Yaxınlaşmağa davam edəcəyik. Tamam.
11:36
And so I forgot to tell you the scale.
251
680000
2000
Sizə miqyası söyləməyi unutdum.
11:38
A parsec is 3.26 light years.
252
682000
3000
1 parsek, 3.26 işıq ili.
11:41
So a gigaparsec is three billion light years -- that's the scale.
253
685000
3000
Bu səbəbdən 1 gigaparsek, 3 milyard işıq ili - ölçeğimiz bu.
11:44
So it takes light three billion years to travel over that distance.
254
688000
3000
Bu səbəbdən işığın bu yolu alması 3 milyard il edir.
11:47
Now we're into a distance sort of between here and here.
255
691000
3000
İndi, şurasıyla bura arasında bir yerlerdeyiz.
11:50
That's the distance between us and Andromeda, right?
256
694000
3000
Və bu uzaqlıq bizimlə Andromeda arasındakı uzaqlıq, oldumu?
11:53
These little specks that you're seeing in here, they're galaxies.
257
697000
3000
Burada görəcəyiniz kiçik nöqtələr, onlar qalaktikalar.
11:58
Now we're going to zoom back out,
258
702000
1000
İndi uzaqlaşacağıq,
12:02
and you can see this structure that,
259
706000
3000
və siz də, çox uzaklaştığımızda
12:05
when we get very far out, looks very regular,
260
709000
2000
olduqca düz görünən bir bölgənin
12:07
but it's made up of a lot of irregular variations.
261
711000
3000
əslində olduqca nizamsız varyasyonlardan meydana gəldiyini görəcəksiniz.
12:10
So they're simple building blocks.
262
714000
2000
Bu səbəbdən onlar yalnız quruluş daşları.
12:12
There's a very simple fluid to begin with.
263
716000
2000
Burada, başlamaq üçün çox sadə bir axıcı var.
12:14
It's got dark matter, it's got ordinary matter,
264
718000
4000
Qaranlıq maddəsi var, sıravi maddəsi var,
12:18
it's got photons and it's got neutrinos,
265
722000
3000
fotonları və nötrinoları var,
12:21
which don't play much role in the later part of the universe.
266
725000
3000
amma bunlar kainatın sonrakı qisimlərində əhəmiyyət kəsb etmirlər.
12:24
And it's just a simple fluid and it, over time,
267
728000
4000
Bu sadə bir axıcı və bu, zamanla
12:28
develops into this complicated structure.
268
732000
3000
kompleks bir quruluşa doğru inkişaf edir.
12:31
And so you know when you first saw this picture,
269
735000
4000
Və bu səbəbdən, bu fotoşəkili ilk gördüyünüzdə
12:35
it didn't mean quite so much to you.
270
739000
2000
sizə çox bir şey ifadə etməmişdi.
12:37
Here you're looking across one percent of the volume of the visible universe
271
741000
5000
Burada, görünən kainatın 1%-lik qisiminə baxırsınız
12:42
and you're seeing billions of galaxies, right, and nodes,
272
746000
3000
və milyardlarla qalaktika və göy cisimi görürsünüz, deyilmi;
12:45
but you realize they're not even the main structure.
273
749000
2000
amma fərq edirsiniz ki, bunlar ana quruluş belə deyil.
12:47
There's a framework, which is the dark matter, the invisible matter,
274
751000
3000
Burada bir çərçivə var, bu qaranlıq maddə, görünməz maddə
12:50
that's out there that's actually holding it all together.
275
754000
3000
və hər şeyi bir yerdə tutan o.
12:53
So let's fly through it, and you can see how much harder it is
276
757000
4000
İndi içərisində uçaq və beləcə bu anda anlamağa
12:57
when you're in the middle of something to figure this out.
277
761000
2000
başladığınız şeyin əslində nə qədər çətin olduğunu görün.
12:59
So here's that same end result.
278
763000
2000
Burada eyni bitəm nəticəsində var.
13:01
You see a filament,
279
765000
2000
Bir iplik görürsünüz,
13:03
you see the light is the invisible matter,
280
767000
3000
açıq olanın görünməz maddə olduğunu görürsünüz
13:06
and the yellow is the stars or the galaxies showing up.
281
770000
4000
və sarı da ulduzlar ya da qalaktikaları göstərir.
13:10
And we're going to fly around, and we'll fly around,
282
774000
2000
Və ətrafından uçacağı, və ətrafından uçacağı,
13:12
and you'll see occasionally a couple of filaments intersect,
283
776000
3000
və ipliklərin nadir olaraq kesiştiğini görəcəksiniz
13:15
and you get a large cluster of galaxies.
284
779000
2000
və böyük bir qalaktika hini görəcəksiniz.
13:17
And then we'll fly in to where the very large cluster is,
285
781000
3000
Və sonra böyük çoxluğun olduğu yerə uçacağı
13:20
and you can see what it looks like.
286
784000
3000
və siz də nəyə bənzədiyini görəcəksiniz.
13:23
And so from inside, it doesn't look very complicated, right?
287
787000
3000
Içəridən o qədər də kompleks görünmür, deyilmi?
13:26
It's only when you look at it at a very large scale,
288
790000
3000
Yalnız böyük ölçəkdə baxdığınız
13:29
and explore it and so forth, you realize it's a very intricate,
289
793000
3000
və araştırdığınız zaman, nə qədər kompleks və
13:32
complicated kind of a design, right?
290
796000
3000
kompleks bir dizayn olduğunu görürsünüz, deyilmi?
13:35
And it's grown up in some kind of way.
291
799000
4000
Və bu hala bir şəkildə gəldi.
13:39
So the question is,
292
803000
2000
Bu səbəbdən sual,
13:41
how hard would it be to assemble this, right?
293
805000
5000
bunu birləşdirmənin nə qədər çətin olmasıdır, deyilmi?
13:46
How big a contractor team would you need
294
810000
2000
Bu kainatı bir araya gətirmək üçün nə qədər çox
13:48
to put this universe together, right?
295
812000
2000
işçiyə ehtiyac deyərdi deyilmi?
13:50
That's the issue, right?
296
814000
3000
Hadisə bu, deyilmi?
13:53
And so here we are.
297
817000
2000
Və işdə buradayıq.
13:55
You see how the filament --
298
819000
2000
Ipliyin necə -
13:57
you see how several filaments are coming together,
299
821000
2000
ipliklərin necə bir araya gəldiyini görürsünüz,
13:59
therefore making this supercluster of galaxies.
300
823000
4000
bu səbəbdən necə qalaktika süperkümelerini meydana gətirdiklərini.
14:03
And you have to understand, this is not how it would actually look
301
827000
3000
Və anlamalısınız ki, əslində belə gözükmezdi
14:06
if you -- first, you can't travel this fast,
302
830000
2000
əgər - əvvəlcə, bu qədər sürətli hərəkət edə bilməzsiniz,
14:08
everything would be distorted,
303
832000
1000
hər şey pozulardı,
14:09
but this is using simple rendering and graphic arts kind of stuff.
304
833000
6000
lakin burada yalnız sadə vizual sənət və proqramlaşdırma işləri aparılır.
14:15
This is how, if you took billions of years to go around,
305
839000
3000
Bu, əgər milyardlarla il məşğul olub ətrafından dolaşsaydınız,
14:18
it might look to you, right?
306
842000
1000
nəyə benzeyeceğinin görünüşüdür, deyilmi?
14:19
And if you could see invisible matter, too.
307
843000
3000
Və təbii görünməz maddəni də görə bilsəydiniz.
14:22
And so the idea is, you know, how would you put together the universe
308
846000
6000
Və fikir, bilirsiniz, bu kainatı sadə bir şəkildə necə
14:28
in a very simple way?
309
852000
1000
bir araya gətirərsiniz?
14:29
We're going to start and realize that the entire visible universe,
310
853000
5000
Habl Kosmos Teleskobundan və digər aletlerimizden
14:34
everything we can see in every direction with the Hubble Space Telescope
311
858000
3000
hər istiqamətdə gördüyümüz hər şeyin bir zamanlar
14:37
plus our other instruments,
312
861000
1000
bir atomdan belə daha kiçik
14:38
was once in a region that was smaller than an atom.
313
862000
5000
bir sahədə olduğunu anlamağa və fərq etməyə başlayacağıq.
14:43
It started with tiny quantum mechanical fluctuations,
314
867000
2000
Bu, kiçik kvant mexaniki dalgalanmalarla başladı
14:45
but expanding at a tremendous rate.
315
869000
2000
lakin inanılmaz nisbətlərdə genişləndi.
14:47
And those fluctuations
316
871000
2000
Və bu dalğalanmalar
14:49
were stretched to astronomical sizes, and those fluctuations
317
873000
3000
astronomik ölçülərə çıxdı və bu dalğalanmalar
14:52
eventually are the things we see in the cosmic microwave background.
318
876000
4000
nəticə olaraq kosmik art sahədə Gördüklərimiz halına gəldi.
14:56
And then we needed some way to turn those fluctuations into galaxies
319
880000
3000
Və sonra bu dalğalanmaları qalaktikalara və qalaktika çoxluqlarını
14:59
and clusters of galaxies and make these kinds of structures go on.
320
883000
3000
və bənzəri strukturlara çevirəcək bir yola ehtiyacımız oldu.
15:02
So I'm going to show you a smaller simulation.
321
886000
2000
Sizə daha kiçik bir simulyasiya göstərəcəyəm.
15:04
This simulation was run on 1,000 processors for a month
322
888000
4000
Bu simulyasiyası bu qədər sadə edə bilmək üçün, simulyasiyası
15:08
in order to make just this simple visible one.
323
892000
2000
1.000 prosessorda 1 ay boyunca çalıştırdık.
15:10
So I'm going to show you one
324
894000
1000
İndi bir sonrakı fotoşəkildə sizə göstərəcəyəm,
15:11
that can be run on a desktop in two days in the next picture.
325
895000
4000
masaüstü bir kompüterdə ancaq 2 gündə aça bir şey.
15:15
So you start out with teeny fluctuations
326
899000
2000
Kainat bu noktadayken
15:17
when the universe was at this point,
327
901000
1000
kiçik dalgalanmalarla başlayırsınız,
15:18
now four times smaller, and so forth.
328
902000
3000
indi 4 qat daha kiçik və beləcə gedir.
15:21
And you start seeing these networks, this cosmic web of structure forming.
329
905000
4000
Və bu şəbəkələri, bu quruluş meydana gəlməsinin kosmik şəbəkəsini görməyə başladınız.
15:25
And this is a simple one, because it doesn't have the ordinary matter
330
909000
3000
Bu sadə bir dənə, çünki normal maddəsi yox
15:28
and it just has the dark matter in it.
331
912000
2000
və yalnız qaranlıq maddə var.
15:30
And you see how the dark matter lumps up,
332
914000
2000
Və qaranlıq maddənin necə yuxarı getdiyini
15:32
and the ordinary matter just trails along behind.
333
916000
3000
və normal maddənin necə arxasından təqib etdiyini görürsünüz.
15:35
So there it is.
334
919000
2000
Və elə budur.
15:37
At the beginning it's very uniform.
335
921000
2000
Başlanğıcda olduqca nizamlı.
15:39
The fluctuations are a part in 100,000.
336
923000
2000
Dalğalanmalar 100.000 'in içərisində bir parça.
15:41
There are a few peaks that are a part in 10,000,
337
925000
2000
10.000 'də bir qisimində bir neçə təpə nöqtəsi var.
15:43
and then over billions of years, gravity just pulls in.
338
927000
5000
Və milyardlarla ildən çox zaman sonra, yer sürüşməsi, çəkməyə başlayır.
15:48
This is light over density, pulls the material around in.
339
932000
3000
Bu yoğunlukça yüngül, maddəni içəriyə çəkir.
15:51
That pulls in more material and pulls in more material.
340
935000
3000
Getdikcə daha çox vəsaiti içinə çəkir.
15:54
But the distances on the universe are so large
341
938000
2000
Lakin kainatdakı uzaqlıqlar çox çox
15:56
and the time scales are so large that it takes a long time for this to form.
342
940000
4000
və zaman vahidləri çox böyük və bu hala gəlməsi çox zaman alır.
16:00
And it keeps forming until the universe is roughly about half the size it is now,
343
944000
6000
Və kainat genişləmə baxımından İndikilər yarısı olana qədər
16:06
in terms of its expansion.
344
950000
2000
bu meydana gəlmə davam edir.
16:08
And at that point, the universe mysteriously starts accelerating
345
952000
4000
Və bu nöqtədə, kainat sirli bir şəkildə genişlənməsini
16:12
its expansion and cuts off the formation of larger-scale structure.
346
956000
3000
sürətləndirir və böyük ölçülü strukturların əmələ gəlməsi azalır.
16:15
So we're just seeing as large a scale structure as we can see,
347
959000
3000
Görə biləcəyimiz qədər böyük bir ölçüdə görürük
16:18
and then only things that have started forming already
348
962000
3000
və onsuz da meydana gəlmiş olan şeylərin meydana gəlməyə davam etdiyini
16:21
are going to form, and then from then on it's going to go on.
349
965000
3000
görürük və beləcə davam edəcəyini görürük.
16:24
So we're able to do the simulation, but this is two days on a desktop.
350
968000
6000
Bu simulyasiyası edə bilirik amma masaüstündə 2 gün edir.
16:30
We need, you know, 30 days on 1,000 processors
351
974000
3000
Sizə göstərdiyim bu simulyasiyası etmək, bilirsiniz,
16:33
to do the kind of simulation that I showed you before.
352
977000
3000
1.000 prosessor ilə 30 gün edir.
16:36
So we have an idea of how to play seriously, creating the universe
353
980000
6000
Bu səbəbdən kainatı yaratmaq üçün nə qədər ciddi olmamız lazım olduğunu
16:42
by starting with essentially less than an eyedrop full of material,
354
986000
5000
anlaya bilirik, həm də bu qədər az materialla
16:47
and we create everything we can see in any direction, right,
355
991000
5000
və hər istiqamətdə görə biləcəyimiz hər şey, heç bir şey
16:52
from almost nothing -- that is, something extremely tiny,
356
996000
5000
istifadə - belə ki, inanılmaz kiçik bir şey,
16:57
extremely small -- and it is almost perfect,
357
1001000
5000
inanılmaz kiçik - və az qala mükəmməl,
17:02
except it has these tiny fluctuations at a part in 100,000 level,
358
1006000
4000
100.000 'də 1 səviyyəsində dalğalanmaları xaric
17:06
which turn out to produce the interesting patterns and designs we see,
359
1010000
3000
ki bu dalğalanmalar bizim bu gün gördüyümüz maraqlı strukturların və dizaynların
17:09
that is, galaxies and stars and so forth.
360
1013000
3000
və qalaktikaların və ulduzların və digərlərinin meydana gəlməsini təmin edir.
17:12
So we have a model, and we can calculate it, and we can use it
361
1016000
5000
Bir modelimi var, hesaplayabiliyoruz, kainatın nəyə bənzədiyini
17:17
to make designs of what we think the universe really looks like.
362
1021000
3000
göstərmək üçün etdiyimiz dizaynlarda istifadə edə.
17:20
And that design is sort of way beyond
363
1024000
3000
Lakin gerçekteki dizayn, bizim bu Təxminlərimizdə
17:23
what our original imagination ever was.
364
1027000
2000
çox kənarında.
17:25
So this is what we started with 15 years ago,
365
1029000
4000
Bu, bizim 15 il əvvəl Kosmik Art Alan skaneri
17:29
with the Cosmic Background Explorer -- made the map on the upper right,
366
1033000
4000
ilə başladığımız şey - sağ üstdəki xəritəni edən.
17:33
which basically showed us that there were large-scale fluctuations,
367
1037000
4000
Bu xəritə böyük miqyaslı dalğalanmaları və gerçək dalğalanmaları
17:37
and actually fluctuations on several scales. You can kind of see that.
368
1041000
3000
bir neçə fərqli ölçüdə göstərir. Bunu bir şəkildə görə bilərsiniz.
17:40
Since then we've had WMAP,
369
1044000
2000
Ondan sonra, yüksək bucaq əmsalı verən
17:42
which just gives us higher angular resolution.
370
1046000
2000
WMAP'imiz oldu.
17:44
We see the same large-scale structure,
371
1048000
1000
Eyni böyük miqyaslı quruluşu gördük,
17:45
but we see additional small-scale structure.
372
1049000
3000
amma əlavə olaraq kiçik miqyaslı strukturlar da var idi.
17:48
And on the bottom right is if the satellite had flipped upside down
373
1052000
4000
Sağ alt küncdə də, əgər peyk tərs tərəfə dönərək Dünyanı
17:52
and mapped the Earth, what kind of a map we would have got of the Earth.
374
1056000
3000
haritalasaydı, Dünyanın görünüşünün necə olacağını görürsünüz.
17:55
You can see, well, you can, kind of pick out
375
1059000
2000
Çox yaxşı, bütün ana qitələri ayırt edə bilərsiniz
17:57
all the major continents, but that's about it.
376
1061000
3000
amma yalnız bu qədər.
18:00
But what we're hoping when we get to Planck, we'll have resolution
377
1064000
2000
Planck Uydusu'nu gönderdiğimizde gözlədiyimiz şey,
18:02
about equivalent to the resolution you see of the Earth there,
378
1066000
4000
burada gördüyünüz Dünya görünüşü qədər yüksək həllolma əmsalı
18:06
where you can really see the complicated pattern that exists on the Earth.
379
1070000
5000
bir görünüş əldə etmək ki, burada Dünyada olan bütün kompleks quruluşu görürsünüz.
18:11
And you can also tell, because of the sharp edges
380
1075000
2000
Və iti kənarlarından və bir-birinə oturmasından
18:13
and the way things fit together, there are some non-linear processes.
381
1077000
4000
ötəri bəzi xətti olmayan əməliyyatları də söyləyə bilərsiniz.
18:17
Geology has these effects,
382
1081000
2000
Nömrələri hərəkət etdirən
18:19
which is moving the plates around and so forth.
383
1083000
3000
geologiyanın bu təsirləri var.
18:22
You can see that just from the map alone.
384
1086000
2000
Tək başına bu xəritədən, bunu görə bilərsiniz.
18:24
We want to get to the point in our maps of the early universe
385
1088000
2000
Haritalarımızda elə bir nöqtəyə gəlmək istəyirik ki,
18:26
we can see whether there are any non-linear effects
386
1090000
3000
erkən kainatda hərəkət etdirən, dəyişdirən, və kosmos-zamanın
18:29
that are starting to move, to modify, and are giving us a hint about how
387
1093000
5000
başlanğıc anlarında necə olduğuna dair ipucları verən
18:34
space-time itself was actually created at the beginning moments.
388
1098000
2000
bütün xətti olmayan təsirləri görə bilmək istəyirik.
18:36
So that's where we are today,
389
1100000
2000
Nəticə olaraq, bu gün buradayıq.
18:38
and that's what I wanted to give you
a flavor of.
a flavor of.
390
1102000
3000
Və bunun dadını sizə daddırmaq istədim.
18:41
Give you a different view about what the design
391
1105000
2000
Dizayn haqqında sizə fərqli bir baxış göstərmək
18:43
and what everything else looks like.
392
1107000
2000
və digər hər şeyin nəyə bənzədiyini izah etmək istədim.
18:47
Thank you.
393
1111000
1000
Təşəkkür edirəm.
18:48
(Applause)
394
1112000
2000
(Alqışlar)
ABOUT THE SPEAKER
George Smoot - AstrophysicistAstrophysicist, cosmologist and Nobel Prize winner George Smoot studies the cosmic microwave background radiation -- the afterglow of the Big Bang. His pioneering research into deep space and time is uncovering the structure of the universe itself.
Why you should listen
George Smoot looks into the farthest reaches of space to the oldest objects in the known universe: fluctuations in the remnants of creation. Using data collected from satellites such as COBE and WMAP, scanning the cosmic microwave background radiation (a relic of the heat unleashed after the Big Bang), he probes the shape of the universe. In 1992 he and his Berkeley team discovered that the universe, once thought to be smooth and uniform at the largest scale, is actually anisotropic -- or varied and lumpy.
Smoot continues to investigate of the structure of the universe at the University of California at Berkeley, mapping billions of galaxies and filaments of dark matter in hope of uncovering the secrets of the universe's origins.
George Smoot | Speaker | TED.com