TEDSalon London 2010
Brian Cox: Why we need the explorers
ბრაიან კოქსი: რატომ გვჭირდება მკვლევარები
Filmed:
Readability: 4.1
1,935,340 views
მძიმე ეკონომიკური პრობლემების დროს ჩვენი კვლევითი მეცნიერების პროგრამები - კოსმოსური სივრცის კვლევიდან დიდ ადრონულ კოლაიდერამდე (LHC) - პირველნი განიცდიან ბიუჯეტის შემცირებას. ბრაიან კოქსი განმარტავს, თუ როგორ ანაზღაურებს თავის თავს ცნობისმოყვარეობაზე დამყარებული მეცნიერება, კვებავს ინოვაციებსა და ამართლებს ჩვენს არსებობას.
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
We live in difficult and challenging
0
1000
2000
ჩვენ ვცხოვრობთ რთულ, ეკონომიკური
00:18
economic times, of course.
1
3000
2000
სირთულეების ეპოქაში.
00:20
And one of the first victims
2
5000
3000
და ერთ-ერთი პირველი მსხვერპლი
00:23
of difficult economic times,
3
8000
2000
ამ რთული ეკონომიკური ეპოქისა,
00:25
I think, is public spending of any kind,
4
10000
3000
ვფიქრობ, არის ნებისმიერი სახის საჯარო ხარჯები,
00:28
but certainly in the firing line at the moment
5
13000
2000
მაგრამ ყველაზე კრიტიკულ მდგომარეობაში, რა თქმა უნდა,
00:30
is public spending for science,
6
15000
2000
არის საჯარო ხარჯები მეცნიერებაზე ზოგადად,
00:32
and particularly curiosity-led science
7
17000
2000
და კვლევით მეცნიერებასა და
00:34
and exploration.
8
19000
2000
აღმოჩენებზე კერძოდ.
00:36
So I want to try and convince you in about 15 minutes
9
21000
3000
ამიტომ მე შევეცდები, დაახლოებით 15 წუთში, დაგარწმუნოთ იმაში,
00:39
that that's a ridiculous
10
24000
2000
რომ ეს სასაცილოა
00:41
and ludicrous thing to do.
11
26000
2000
და ამის გააკეთება აბსურდია.
00:43
But I think to set the scene,
12
28000
2000
მაგრამ მოდით, ჯერ გავერკვეთ ვითარებაში,
00:45
I want to show -- the next slide is not my attempt
13
30000
2000
მინდა გაჩვენოთ – მომდევნო სლაიდი არ არის ჩემი მცდელობა
00:47
to show the worst TED slide in the history of TED,
14
32000
3000
წარმოვადგინო ყველაზე ცუდი სლაიდი TED-ის ისტორიაში,
00:50
but it is a bit of a mess.
15
35000
2000
მაგრამ იგი ცოტა უწესრიგოა.
00:52
(Laughter)
16
37000
2000
(სიცილი)
00:54
But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.
17
39000
3000
მაგრამ სინამდვილეში, ეს ჩემი ბრალი არაა, იგი გაზეთ „გარდიანი"-დანაა.
00:57
And it's actually a beautiful demonstration
18
42000
2000
და ეს ფაქტიურად კარგი დემონსტრაციაა იმისა,
00:59
of how much science costs.
19
44000
2000
თუ რამდენად ფასობს მეცნიერება
01:01
Because, if I'm going to make the case
20
46000
2000
იმიტომ, რომ, თუ მე ვაპირებ წარმოვადგინო არგუმენტები
01:03
for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration,
21
48000
3000
ცნობისმოყვარეობაზე ორიენტირებული მეცნიერებისა და კვლევის დაფინანსების გასაგრძელებლად,
01:06
I should tell you how much it costs.
22
51000
2000
უნდა გითხრათ, რამდენი ღირს იგი.
01:08
So this is a game called "spot the science budgets."
23
53000
2000
ასე რომ ეს არის თამაში სახელად "გამოიცანით, რამდენია მეცნიერების ბიუჯეტი".
01:10
This is the U.K. government spend.
24
55000
2000
ეს არის ბრიტანეთის მთავრობის ხარჯები.
01:12
You see there, it's about 620 billion a year.
25
57000
3000
ხედავთ იქ, ეს დაახლოებით 620 მილიარდია წლიურად.
01:15
The science budget is actually --
26
60000
2000
მეცნიერების ბიუჯეტი არის ფაქტიურად -
01:17
if you look to your left, there's a purple set of blobs
27
62000
3000
თუ გახედავთ თქვენგან მარცხნივ, იქ შინდისფერი ლაქების კრებულია
01:20
and then yellow set of blobs.
28
65000
2000
და შემდეგ ყვითელი ლაქების ნაკრები.
01:22
And it's one of the yellow set of blobs
29
67000
2000
იგი ერთ-ერთია ყვითელ ლაქათაგან.
01:24
around the big yellow blob.
30
69000
2000
იმ დიდი ყვითელი ლაქის გარშემო.
01:26
It's about 3.3 billion pounds per year
31
71000
2000
ეს არის დაახლოებით 3.3 მილიარდი ფუნტი წელიწადში,
01:28
out of 620 billion.
32
73000
2000
620 მილიარდიდან.
01:30
That funds everything in the U.K.
33
75000
2000
ეს თანხები მოიცავს ყველაფერს დიდ ბრიტანეთში,
01:32
from medical research, space exploration,
34
77000
3000
სამედიცინო კვლევას, კოსმოსურ კვლევას,
01:35
where I work, at CERN in Geneva, particle physics,
35
80000
2000
სადაც მე ვმუშაობ, CERN-ში ჟენევაში, ნაწილაკების ფიზიკას,
01:37
engineering, even arts and humanities,
36
82000
3000
საინჟინრო კვლევები, ხელოვნება და ჰუმანიტარული დარგებიც,
01:40
funded from the science budget,
37
85000
2000
ფინანსდება მეცნიერების ბიუჯეტიდან,
01:42
which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob
38
87000
3000
რომელიც სულ 3.3 მილიარდია, აი ის პატარა, პატარა ყვითელი ლაქა
01:45
around the orange blob at the top left of the screen.
39
90000
3000
ნარინჯისფერ ლაქასთან, ეკრანის ზედა მარცხენა კუთხეში.
01:48
So that's what we're arguing about.
40
93000
2000
ასე რომ, ეს არის ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ
01:50
That percentage, by the way, is about the same
41
95000
2000
ეს პროცენტი, სხვათა შორის, დაახლოებით იგივეა
01:52
in the U.S. and Germany and France.
42
97000
2000
აშშ-შიც, გერმანიაშიც და საფრანგეთშიც.
01:54
R&D in total in the economy,
43
99000
2000
მეცნიერებისა და კვლევის წილი ქვეყნის ეკონომიკაში
01:56
publicly funded, is about
44
101000
2000
საჯარო დაფინანსებიდან არის
01:58
0.6 percent of GDP.
45
103000
2000
მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.6 პროცენტი.
02:00
So that's what we're arguing about.
46
105000
2000
ასე რომ, აი ის, რაზეც ჩვენ ვკამათობთ.
02:02
The first thing I want to say,
47
107000
2000
პირველი, რაც მინდა ვთქვა,
02:04
and this is straight from "Wonders of the Solar System,"
48
109000
3000
და ეს პირდაპირ "მზის სისტემის საოცრებებიდანაა",
02:07
is that our exploration of the solar system and the universe
49
112000
3000
არის ის, რომ მზის სისტემისა და სამყაროს კვლევებმა
02:10
has shown us that it is indescribably beautiful.
50
115000
3000
გვაჩვენა, რომ იგი წარმოუდგენლად ლამაზია.
02:13
This is a picture that actually was sent back
51
118000
2000
ეს არის სურათი, რომელიც გამოგვიგზავნა
02:15
by the Cassini space probe around Saturn,
52
120000
2000
კომოსურმა ზონდმა "კასინიმ", სატურნის ორბიტიდან,
02:17
after we'd finished filming "Wonders of the Solar System."
53
122000
2000
მას შემდეგ, რაც დავასრულეთ "მზის სისტემის საოცრებების" გადაღება.
02:19
So it isn't in the series.
54
124000
2000
ასე რომ ის არ შევიდა სერიაში.
02:21
It's of the moon Enceladus.
55
126000
2000
ეს არის სატურნის "მთვარე" – ენცელადუსი.
02:23
So that big sweeping, white
56
128000
2000
ასე რომ ის დიდი კაშკაშა, თეთრი
02:25
sphere in the corner is Saturn,
57
130000
2000
სფერო კუთხეში, არის სატურნი,
02:27
which is actually in the background of the picture.
58
132000
3000
რომელიც ფაქტობრივად სურათის ფონზეა.
02:30
And that crescent there is the moon Enceladus,
59
135000
2000
და ის ნახევარმთვარე არის თანამგზარი ენცელადუსი,
02:32
which is about as big as the British Isles.
60
137000
3000
რომელიც დაახლოებით ბრიტანეთის კუნძულების ზომისაა.
02:35
It's about 500 kilometers in diameter.
61
140000
2000
იგი დაახლოებით 500 კმ დიამეტრისაა.€
02:37
So, tiny moon.
62
142000
2000
ანუ, პაწაწინა მთვარეა.
02:39
What's fascinating and beautiful ...
63
144000
2000
უფრო მომხიბვლელი და ლამაზი კი ...
02:41
this an unprocessed picture, by the way, I should say,
64
146000
2000
ეს დაუმუშავებელი სურათია, სხვათა შორის, მინდა გითხრათ.
02:43
it's black and white, straight from Saturnian orbit.
65
148000
3000
იგი შავ-თეთრია, პირდაპირ სატურნის ორბიტიდან.
02:46
What's beautiful is, you can probably see on the limb there
66
151000
2000
უფრო ლამაზი კი ისაა, თქვენ ალბათ ხედავთ ლიმბს, აი იქ
02:48
some faint, sort of,
67
153000
2000
რაღაც მკრთალს, როგორც
02:50
wisps of almost smoke
68
155000
2000
კვამლის ქულა,
02:52
rising up from the limb.
69
157000
2000
თითქოს ამოდის ლიმბიდან.
02:54
This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System."
70
159000
3000
აი ასე წარმოჩნდა იგი "მზის სისტემის საოცრებებში".
02:57
It's a beautiful graphic.
71
162000
2000
ლამაზი სურათია.
02:59
What we found out were that those faint wisps
72
164000
2000
ჩვენი აღმოჩენა იყო ის, რომ ის მკრთალი ქულები
03:01
are actually fountains of ice
73
166000
2000
სინამდვილეში ყინულის შადრევნებია,
03:03
rising up from the surface of this tiny moon.
74
168000
3000
რომლებიც ამ პატარა მთვარის ზედაპირიდან ამოიფრქვევიან.
03:06
That's fascinating and beautiful in itself,
75
171000
3000
ეს მომხიბლავი და ლამაზია თავისთავად,
03:09
but we think that the mechanism
76
174000
2000
მაგრამ ჩვენ ვფიქრობთ, რომ იმ შადრევნების
03:11
for powering those fountains
77
176000
2000
ამოფრქვევის მექანიზმი
03:13
requires there to be lakes of liquid water
78
178000
3000
მოითხოვს იქ თხევადი წყლის ტბების არსებობას
03:16
beneath the surface of this moon.
79
181000
2000
ამ მთვარის ზედაპირის ქვეშ.
03:18
And what's important about that
80
183000
2000
და ამას კი ის მნიშვნელობა აქვს,
03:20
is that, on our planet, on Earth,
81
185000
2000
რომ ჩვენს პლანეტაზე, დედამიწაზე,
03:22
wherever we find liquid water,
82
187000
2000
იქ, სადაც თხევად წყალს ვპოულობთ,
03:24
we find life.
83
189000
2000
ჩვენ სიცოცხლესაც ვპოულობთ.
03:26
So, to find strong evidence
84
191000
3000
ასე რომ, მყარი მტკიცებულების პოვნა
03:29
of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon
85
194000
3000
სითხის, სითხის აუზების, არსებობისა მთვარის ზედაპირის ქვეშ,
03:32
750 million miles away from the Earth
86
197000
3000
დედამიწიდან 750 მილიონი კილომეტრის დაშორებით,
03:35
is really quite astounding.
87
200000
3000
მართლაც საკმაოდ განსაცვიფრებელია.
03:38
So what we're saying, essentially,
88
203000
2000
ამიტომ ჩვენ, ფაქტიურად, ვამბობთ იმას, რომ
03:40
is maybe that's a habitat for life in the solar system.
89
205000
3000
შესაძლებელია იქ სიცოცხლის პირობები არსებობდეს მზის სისტემაში.
03:44
Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.
90
209000
3000
ეს უბრალოდ კომპიუტერული გრაფიკა იყო, ნება მიბოძეთ გაჩვენოთ ეს სურათი.
03:47
That's one more picture of Enceladus.
91
212000
2000
აი ენცელადუსის კიდევ ერთი სურათი.
03:49
This is when Cassini flew beneath Enceladus.
92
214000
3000
როდესაც კასინიმ გაიფრინა ენცელადუსის ქვეშ.
03:52
So it made a very low pass,
93
217000
2000
ისე, რომ მან ძალიან დაბლა გაიარა,
03:54
just a few hundred kilometers above the surface.
94
219000
2000
სულ რამდენიმე ასეულ კილომეტრზე ზედაპირიდან.
03:56
And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space,
95
221000
3000
ასე რომ ეს, კიდევ ერთხელ, რეალური სურათია ყინულის შადრევნების ამოფრქვევისა კოსმოსში,
03:59
absolutely beautiful.
96
224000
2000
აბსოლუტური სილამაზეა.
04:01
But that's not the prime candidate for life in the solar system.
97
226000
3000
მაგრამ ეს არ არის პირველი კანდიდატი სიცოცხლისა მზის სისტემაში.
04:04
That's probably this place,
98
229000
2000
ეს არის, ალბათ, ეს ადგილი,
04:06
which is a moon of Jupiter, Europa.
99
231000
2000
იუპიტერის მთვარე, ევროპა.
04:08
And again, we had to fly to the Jovian system
100
233000
3000
ერთხელ კიდევ, ჩვენ უნდა გვეფრინა იუპიტერის სისტემამდე
04:11
to get any sense that this moon, as most moons,
101
236000
3000
იმის გასაგებად, რომ ეს მთვარე, როგორც ყველა მთვარე,
04:14
was anything other than a dead ball of rock.
102
239000
2000
იყო მხოლოდ და მხოლოდ მკვდარი კლდოვანი ბურთი.
04:16
It's actually an ice moon.
103
241000
2000
სინამდვილეში ეს ყინულის მთვარეა.
04:18
So what you're looking at is the surface of the moon Europa,
104
243000
3000
რასაც თქვენ უყურებთ, არის ევროპის ზედაპირი.
04:21
which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.
105
246000
3000
ეს ყინულის სქელი ფენაა, ალბათ ასი კილომეტრის სისქის.
04:24
But by measuring the way that
106
249000
2000
მაგრამ იმის გაზომვით, თუ როგორ
04:26
Europa interacts
107
251000
2000
ურთიერთქმედებს ევროპა
04:28
with the magnetic field of Jupiter,
108
253000
2000
იუპიტერის მაგნიტური ველთან
04:30
and looking at how those cracks in the ice
109
255000
2000
და ყინულის იმ ნაპრალების მოძრაობის დაკვირვებით,
04:32
that you can see there on that graphic move around,
110
257000
3000
რომლებსაც თქვენ ხედავთ ამ გამოსახულებაზე,
04:35
we've inferred very strongly
111
260000
2000
ძალიან მტკიცედ ვასკვნით,
04:37
that there's an ocean of liquid surrounding
112
262000
2000
რომ არსებობს თხევადი ოკეანე
04:39
the entire surface of Europa.
113
264000
3000
ევროპის მთელი ზედაპირის გარშემო.
04:42
So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.
114
267000
3000
ანუ მთელი მთვარის გარშემო ყინულის ქვეშ არის თხევადი ოკეანე.
04:45
It could be hundreds of kilometers deep, we think.
115
270000
3000
ვფიქრობთ, იგი ასობით კილომეტრის სიღრმისაა.
04:48
We think it's saltwater, and that would mean that
116
273000
2000
ჩვენ ვფიქრობთ, მასში მარილიანი წყალია, რაც ნიშნავს იმას, რომ
04:50
there's more water on that moon of Jupiter
117
275000
3000
იუპიტერის ამ მთვარეზე უფრო მეტი წყალია,
04:53
than there is in all the oceans of the Earth combined.
118
278000
3000
ვიდრე დედამიწის ყველა ოკეანეში ერთად.
04:56
So that place, a little moon around Jupiter,
119
281000
3000
ასე რომ ეს ადგილი, პატარა მთვარე იუპიტერის ორბიტაზე,
04:59
is probably the prime candidate
120
284000
3000
სავარაუდოდ პირველი კანდიდატია
05:02
for finding life on a moon
121
287000
2000
მთვარეზე სიცოცხლის აღმოჩენისა,
05:04
or a body outside the Earth, that we know of.
122
289000
3000
ანუ დედამიწის გარეთ ჩვენთვის ცნობილ სხეულებს შორის.
05:07
Tremendous and beautiful discovery.
123
292000
3000
ამაღელვებელი და ლამაზი აღმოჩენაა.
05:10
Our exploration of the solar system
124
295000
2000
მზის სისტემის კვლევამ
05:12
has taught us that the solar system is beautiful.
125
297000
2000
გვასწავლა, რომ მზის სისტემა მშვენიერია.
05:14
It may also have pointed the way to answering
126
299000
3000
შესაძლოა ასევე მან მიგვანიშნა
05:17
one of the most profound questions that you can possibly ask,
127
302000
3000
ყველაზე ღრმა აზრის შეკითხვის პასუხზე, რაც კი გაგვჩენია –
05:20
which is: "Are we alone in the universe?"
128
305000
3000
"ნუთუ მარტონი ვართ სამყაროში?"
05:23
Is there any other use to exploration and science,
129
308000
2000
არსებობს თუ არა კვლევისა და მეცნიერებისაგან სხვა სარგებლობა,
05:25
other than just a sense of wonder?
130
310000
2000
გარდა სასწაულის შეგრძნებისა?
05:27
Well, there is.
131
312000
2000
კი, არსებობს!
05:29
This is a very famous picture
132
314000
2000
ეს ძალიან ცნობილი სურათია,
05:31
taken, actually, on my first Christmas Eve,
133
316000
2000
გადაღებული, ჩემი პირველი ქრისტეშობისას,
05:33
December 24th, 1968,
134
318000
3000
1968 წლის 24 დეკემბერს,
05:36
when I was about eight months old.
135
321000
2000
როცა მე დაახლოებით რვა თვისა ვიყავი
05:38
It was taken by Apollo 8
136
323000
2000
იგი გადაიღო აპოლო რვამ,
05:40
as it went around the back of the moon.
137
325000
2000
როდესაც ის მთვარის უკანა მხარეს გავიდა.
05:42
Earthrise from Apollo 8.
138
327000
2000
დედამიწის ამოსვლა აპოლო 8-დან.
05:44
A famous picture; many people have said that it's the picture
139
329000
2000
ცნობილი სურათია; მრავალი ადამიანი აცხადებს რომ ამ სურათმა
05:46
that saved 1968,
140
331000
2000
გადაარჩინა 1968 წელი,
05:48
which was a turbulent year --
141
333000
2000
რომელიც მშფოთვარე წელი იყო –
05:50
the student riots in Paris,
142
335000
2000
სტუდენტების გამოსვლები პარიზში,
05:52
the height of the Vietnam War.
143
337000
2000
ვიეტნამის ომის სიმძიმე.
05:54
The reason many people think that about this picture,
144
339000
3000
მიზეზი, რის გამოც ბევრი ადამიანი ასე ფიქრობს ამ სურათზე,
05:57
and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED,
145
342000
3000
და ალ გორმა ეს ბევრჯერ განაცხადა, ფაქტიურად, აქ, TED-ის სცენაზე,
06:00
is that this picture, arguably, was
146
345000
2000
არის ის, რომ ამ სურათმა, სავარაუდოდ,
06:02
the beginning of the environmental movement.
147
347000
2000
საფუძველი ჩაუყარა გარემოს დაცვით მოძრაობას.
06:04
Because, for the first time,
148
349000
2000
იმიტომ, რომ ჩვენ პირველად
06:06
we saw our world,
149
351000
2000
დავინახეთ ჩვენი სამყარო,
06:08
not as a solid, immovable,
150
353000
3000
არა როგორც მყარი, უძრავი,
06:11
kind of indestructible place,
151
356000
2000
თითქოს ურღევი ადგილი,
06:13
but as a very small, fragile-looking world
152
358000
3000
არამედ როგორც ძალიან მცირე, მყიფე სამყარო,
06:16
just hanging against the blackness of space.
153
361000
3000
რომელიც ძლივს ჩანს კოსმოსური სივრცის სიბნელეში გამოკიდებული.
06:19
What's also not often said
154
364000
2000
ასევე ხშირად არ აცხადებენ იმას,
06:21
about the space exploration, about the Apollo program,
155
366000
3000
კოსმოსის კვლევის შესახებ, აპოლოს პროგრამის შესახებ,
06:24
is the economic contribution it made.
156
369000
2000
თუ რა წვლილი შეიტანა მან ეკონომიკაში.
06:26
I mean while you can make arguments that it was wonderful
157
371000
3000
ვგულისხმობ იმას, რომ შეგიძლიათ მოიყვანოთ არგუმენტები, რომ ეს იყო
06:29
and a tremendous achievement
158
374000
2000
მშვენიერი და უდიდესი მიღწევა
06:31
and delivered pictures like this,
159
376000
2000
და მოგვცა მსგავსი სურათები,
06:33
it cost a lot, didn't it?
160
378000
2000
მაგრამ იგი ძვირად დაჯდა, ასე არ არის?
06:35
Well, actually, many studies have been done
161
380000
2000
მართლაც ბევრი კვლევა ჩატარდა იმაზე
06:37
about the economic effectiveness,
162
382000
2000
თუ რა ეკონომიკური რენტაბელობა ჰქონდა,
06:39
the economic impact of Apollo.
163
384000
2000
ან ეკონომიკური ზეგავლენა, აპოლოს.
06:41
The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.
164
386000
3000
ერთერთი უდიდესი იყო, 1975 წლის Chase Econometrics-ის კვლევა.
06:44
And it showed that for every $1 spent on Apollo,
165
389000
3000
და მან აჩვენა, რომ ყოველმა დოლარმა, რაც დაიხარჯა აპოლოზე,
06:47
14 came back into the U.S. economy.
166
392000
3000
14 დოლარი შემოიტანა ამერიკის ეკონომიკაში
06:50
So the Apollo program paid for itself
167
395000
2000
ასე, რომ აპოლოს პროგრამამ საკუთარი თავი აანაზღაურა
06:52
in inspiration,
168
397000
2000
შთაგონებით,
06:54
in engineering, achievement
169
399000
2000
საინჟინრო მიღწევებით
06:56
and, I think, in inspiring young scientists and engineers
170
401000
3000
და, ვფიქრობ, ახალგაზრდა მეცნიერებისა და ინჟინრების სტიმულირებით
06:59
14 times over.
171
404000
2000
14 ჯერ მეტად.
07:01
So exploration can pay for itself.
172
406000
2000
ასე, რომ კვლევას შეუძლია საკუთარი თავის ანაზღაურება.
07:03
What about scientific discovery?
173
408000
3000
რა შეიძლება ითქვას სამეცნიერო აღმოჩენაზე?
07:06
What about driving innovation?
174
411000
2000
რა იწვევს ინოვაციას?
07:08
Well, this looks like a picture of virtually nothing.
175
413000
3000
ეს სურათი პრაქტიკულად არაფერს არ ჰგავს.
07:11
What it is, is a picture of the spectrum
176
416000
2000
სინამდვილეში ეს არის
07:13
of hydrogen.
177
418000
2000
წყალბადის სპექტრი.
07:16
See, back in the 1880s, 1890s,
178
421000
3000
იცით, 1880-იან, 1890-იან წლებში,
07:19
many scientists, many observers,
179
424000
3000
მრავალი მეცნიერი, ბევრი დამკვირვებელი,
07:22
looked at the light given off from atoms.
180
427000
2000
იკვლევდა ატომებიდან წამოსულ სინათლეს.
07:24
And they saw strange pictures like this.
181
429000
2000
და მათ დაინახეს ასეთი უცნაური სურათები.
07:26
What you're seeing when you put it through a prism
182
431000
2000
როდესაც სინათლეს პრიზმაში გაატარებთ, დაინახავთ იმას,
07:28
is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow
183
433000
3000
რომ თუ თქვენ წყალბადს ათბობთ, იგი არ კაშკაშებს
07:31
like a white light,
184
436000
2000
თეთრი სინათლის მსგავსად,
07:33
it just emits light at particular colors,
185
438000
2000
არამედ იგი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს ასხივებს:
07:35
a red one, a light blue one, some dark blue ones.
186
440000
3000
წითელს, ცისფერს, ზოგიერთ მუქ ლურჯს.
07:38
Now that led to an understanding of atomic structure
187
443000
3000
ამან მიგვიყვანა ატომური სტრუქტურის ამოცნობამდე,
07:41
because the way that's explained
188
446000
2000
რადგან ეს აიხსნა შემდეგნაირად:
07:43
is atoms are a single nucleus
189
448000
2000
ატომი შედგება ერთი ბირთვისა და
07:45
with electrons going around them.
190
450000
2000
მის გარშემო მბრუნავი ელექტრონებისაგან.
07:47
And the electrons can only be in particular places.
191
452000
3000
და ელექტრონებს შეუძლიათ მხოლოდ გარკვეულ ადგილებზე ყოფნა.
07:50
And when they jump up to the next place they can be,
192
455000
2000
და როცა ისინი ახტებიან მომდევნო დასაშვებ ადგილზე
07:52
and fall back down again,
193
457000
2000
და ისევ უკან ჩამოვარდებიან,
07:54
they emit light at particular colors.
194
459000
2000
ისინი ასხივებენ სინათლის გარკვეულ ფერებს.
07:56
And so the fact that atoms, when you heat them up,
195
461000
2000
ასე რომ ის ფაქტი, რომ ატომები, როცა მათ ვათბობთ,
07:58
only emit light at very specific colors,
196
463000
3000
სინათლის მხოლოდ ძალიან კონკრეტულ ფერებს ასხივებენ,
08:01
was one of the key drivers
197
466000
2000
იყო ერთი ძირითადი ფაქტორი,
08:03
that led to the development of the quantum theory,
198
468000
2000
რამაც კვანტური თეორიის შექმნა გამოიწვია,
08:05
the theory of the structure of atoms.
199
470000
3000
ატომის სტრუქტურის თეორიის.
08:08
I just wanted to show this picture because this is remarkable.
200
473000
3000
ამ სურათის ჩვენება მხოლოდ იმიტომ მინდოდა, რომ ეს მნიშვნელოვანია.
08:11
This is actually a picture of the spectrum of the Sun.
201
476000
2000
ეს სურათი მზის სპექტრს წარმოადგენს.
08:13
And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere
202
478000
3000
ახლა კი, ეს სურათი წარმოადგენს მზის ატმოსფეროს ატომების მიერ
08:16
absorbing light.
203
481000
2000
სინათლის შთანთქმას.
08:18
And again, they only absorb light at particular colors
204
483000
2000
და ისევ, ისინი მხოლოდ სინათლის კონკრეტულ ფერებს შთანთქავენ,
08:20
when electrons jump up and fall down,
205
485000
2000
როცა ელექტრონი ხტება და უკან ვარდება,
08:22
jump up and fall down.
206
487000
2000
ხტება და უკან ვარდება.
08:24
But look at the number of black lines in that spectrum.
207
489000
3000
მაგრამ შეხედეთ შავი ხაზების რაოდენობას ამ სპექტრში.
08:27
And the element helium
208
492000
2000
და ელემენტი ჰელიუმი
08:29
was discovered just by staring at the light from the Sun
209
494000
3000
აღმოჩენილია მხოლოდ მზის სინათლის თვალიერების შედეგად,
08:32
because some of those black lines were found
210
497000
2000
რადგან მოიძებნა ზოგიერთი ისეთი შავი ხაზი,
08:34
that corresponded to no known element.
211
499000
2000
რომელიც არ შეესაბამებოდა რომელიმე ცნობილ ელემენტს.
08:36
And that's why helium's called helium.
212
501000
2000
და ამიტომ ჰელიუმს ეწოდა ჰელიუმი.
08:38
It's called "helios" -- helios from the Sun.
213
503000
3000
მას ასე ეწოდა "helios" - ჰელიოს მზის გამო.
08:41
Now, that sounds esoteric,
214
506000
2000
ახლა, ეს ეზოთერულად ჟღერს,
08:43
and indeed it was an esoteric pursuit,
215
508000
3000
და მართლაც იყო ეზოთერული საქმიანობა,
08:46
but the quantum theory quickly led
216
511000
2000
მაგრამ კვანტურმა თეორიამ სწრაფად გამოიწვია
08:48
to an understanding of the behaviors of electrons in materials
217
513000
3000
ნივთიერებებში ელექტრონების ქცევის ახსნა,
08:51
like silicon, for example.
218
516000
2000
მაგალითად სილიციუმში-კაჟში.
08:53
The way that silicon behaves,
219
518000
2000
ის, თუ როგორ იქცევა სილიციუმი,
08:55
the fact that you can build transistors,
220
520000
2000
ის ფაქტი, რომ შესაძლებელია ტრანზისტორების შექმნა,
08:57
is a purely quantum phenomenon.
221
522000
2000
არის წმინდა კვანტური მოვლენა.
08:59
So without that curiosity-driven
222
524000
2000
ასე, რომ ცნობისმოყვარეობით გამოწვეული
09:01
understanding of the structure of atoms,
223
526000
2000
ატომების სტრუქტურის შესწავლის გარეშე,
09:03
which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics,
224
528000
3000
რომელმაც მიგვიყვანა ამ საკმაოდ ეზოთერულ თეორიამდე, კვანტურ მექანიკამდე,
09:06
then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips,
225
531000
3000
არ იქნებოდა ტრანზისტორები, არ გვექნებოდა ელექტრონული ჩიპები,
09:09
we wouldn't have pretty much the basis
226
534000
3000
ჩვენ არ გვექნებოდა ფაქტიურად ის საფუძველი,
09:12
of our modern economy.
227
537000
2000
რასაც ემყარება თანამედროვე ეკონომიკა.
09:14
There's one more, I think, wonderful twist to that tale.
228
539000
3000
აქ არის კიდევ ერთი, ჩემი აზრით, შესანიშნავი მომენტი ამ ზღაპარში.
09:17
In "Wonders of the Solar System,"
229
542000
2000
"მზის სისტემის საოცრებებში"
09:19
we kept emphasizing the laws of physics are universal.
230
544000
3000
ჩვენ მუდამ ხაზს ვუსვამთ, რომ ფიზიკის კანონები უნივერსალურია.
09:22
It's one of the most incredible things about the physics
231
547000
3000
ერთ ერთი ყველაზე წარმოუდგენელი რამ ფიზიკასა
09:25
and the understanding of nature that you get on Earth,
232
550000
3000
და ბუნების შესწავლაში, არის ის, რომ დედამიწაზე მიღებული ცოდნის
09:28
is you can transport it, not only to the planets,
233
553000
3000
გადატანა შეიძლება არა მხოლოდ პლანეტებზე,
09:31
but to the most distant stars and galaxies.
234
556000
2000
არამედ ყველაზე შორეულ ვარსკვლავებსა და გალაქტიკებზე.
09:33
And one of the astonishing predictions
235
558000
2000
და ერთ-ერთი საოცარი წინასწარმეტყველება
09:35
of quantum mechanics,
236
560000
2000
კვანტური მექანიკისა,
09:37
just by looking at the structure of atoms --
237
562000
2000
მხოლოდ ატომების სტრუქტურის შეხედვით -
09:39
the same theory that describes transistors --
238
564000
2000
იმავე თეორიისა, რომელიც აღწერს ტრანზისტორს -
09:41
is that there can be no stars in the universe
239
566000
3000
არის ის, რომ ამ სამყაროში არ შეიძლება არსებობდეს ვარსკვლავი,
09:44
that have reached the end of their life
240
569000
2000
რომელიც მიაღწევს მისი ცხოვრების ბოლომდე
09:46
that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.
241
571000
3000
და რომელიც მეტია, ვიდრე, საკმაოდ კონკრეტულად, 1.4 მზის მასა.
09:49
That's a limit imposed on the mass of stars.
242
574000
3000
ეს ზღვარი დაწესებულია ვარსკვლავების მასაზე.
09:52
You can work it out on a piece of paper in a laboratory,
243
577000
3000
თქვენ შეგიძლიათ ეს გამოიყვანოთ ლაბორატორიაში ქაღალდზე,
09:55
get a telescope, swing it to the sky,
244
580000
2000
აიღოთ ტელესკოპი, მიაბრუნოთ ცისკენ
09:57
and you find that there are no dead stars
245
582000
3000
და აღმოაჩენთ, რომ არ არსებობს მკვდარი ვარსკვლავი,
10:00
bigger than 1.4 times the mass of the Sun.
246
585000
2000
რომელიც მეტია, ვიდრე 1.4 მზის მასა.
10:02
That's quite an incredible prediction.
247
587000
3000
ეს სრულიად საოცარი პროგნოზია.
10:05
What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?
248
590000
3000
რა ხდება როცა თქვენი ვარსკვლავი მასით ამ ზღვარზეა?
10:08
Well, this is a picture of it.
249
593000
2000
აი, ეს არის მისი სურათი.
10:10
This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy
250
595000
3000
ეს არის გალაქტიკის სურათი, ჩვეულებრივი "ჩვენი ეზოს" გალაქტიკის,
10:13
with, what, 100 billion
251
598000
2000
რომლიც შეიცავს რამდენს? 100 მილიარდ
10:15
stars like our Sun in it.
252
600000
2000
ვარსკვლავს, როგორიცაა ჩვენი მზე.
10:17
It's just one of billions of galaxies in the universe.
253
602000
3000
ს მხოლოდ ერთ-ერთია სამყაროს მილიარდი გალაქტიკის შორის.
10:20
There are a billion stars in the galactic core,
254
605000
2000
გალაქტიკის ბირთვში მილიარდი ვარსკვლავია,
10:22
which is why it's shining out so brightly.
255
607000
3000
სწორედ ამიტომ კაშკაშებს იგი ასე.
10:25
This is about 50 million light years away,
256
610000
2000
იგი დაახლოებით 50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა,
10:27
so one of our neighboring galaxies.
257
612000
2000
ანუ ერთ-ერთი ჩვენი მეზობელი გალაქტიკაა.
10:29
But that bright star there
258
614000
2000
მაგრამ, ის ნათელი ვარსკვლავი
10:31
is actually one of the stars in the galaxy.
259
616000
3000
ფაქტობრივად გალაქტიკის ერთი ვარსკვლავია.
10:34
So that star is also
260
619000
2000
ასე რომ ის ვარსკვლავიც
10:36
50 million light years away.
261
621000
2000
50 მილიონი სინათლის წლის დაშორებითაა.
10:38
It's part of that galaxy, and it's shining as brightly
262
623000
3000
იგი გალაქტიკის ნაწილია და ისევე ბრწყინავს, როგორც
10:41
as the center of the galaxy
263
626000
2000
როგორც გალაქტიკის ცენტრი,
10:43
with a billion suns in it.
264
628000
2000
რომელშიც მილიარდი მზეა.
10:45
That's a Type Ia supernova explosion.
265
630000
3000
ეს Ia ტიპის ზეახალი ვარსკვლავის აფეთქებაა.
10:48
Now that's an incredible phenomena,
266
633000
2000
ეს საოცარი ფენომენია,
10:50
because it's a star that sits there.
267
635000
2000
რადგან ეს ვარსკვლავია, იქ რომ ზის.
10:52
It's called a carbon-oxygen dwarf.
268
637000
2000
ას ეწოდება ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა.
10:54
It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.
269
639000
3000
მას აქვს დაახლოებით, ვთქვათ, 1.3 მზის მასა.
10:57
And it has a binary companion that goes around it,
270
642000
3000
და მას მეორე წყვილი ჰყავს, რომელიც მის გარშემო დადის,
11:00
so a big star, a big ball of gas.
271
645000
3000
დიდი ვარსკვლავია, გაზის დიდი ბურთი.
11:03
And what it does is it sucks gas
272
648000
2000
და იგი იწოვს აირს
11:05
off its companion star,
273
650000
2000
მისი კომპანიონი ვარსკვლავიდან,
11:07
until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit,
274
652000
3000
სანამ იგი ამ ზღვარს არ მიაღწევს, ე.წ. ჩანდრასეხარის ზღვარს,
11:10
and then it explodes.
275
655000
2000
და მერე აფეთქდება.
11:12
And it explodes, and it shines as brightly
276
657000
2000
იგი აფეთქდება და ისე მკაფიოდ გაანათებს,
11:14
as a billion suns for about two weeks,
277
659000
2000
როგორც მილიარდი მზე, დაახლოებით ორი კვირის განმავლობაში,
11:16
and releases, not only energy,
278
661000
3000
და გამოათავისუფლებს, არა მხოლოდ ენერგიას,
11:19
but a huge amount of chemical elements into the universe.
279
664000
3000
არამედ აგრეთვე ქიმიური ელემენტების უზარმაზარ რაოდენობას, სამყაროში.
11:22
In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.
280
667000
3000
ფაქტობრივად, ეს არის ნახშირბად-ჟანგბადის ჯუჯა.
11:25
Now, there was no carbon and oxygen
281
670000
2000
დასაწყისში არ არსებობდა ნახშირბადი და ჟანგბადი,
11:27
in the universe at the Big Bang.
282
672000
2000
სამყაროს "დიდ აფეთქებამდე".
11:29
And there was no carbon and oxygen in the universe
283
674000
2000
ნახშირბადი და ჟანგბადი არც სამყაროს
11:31
throughout the first generation of stars.
284
676000
3000
პირველი თაობის ვარსკვლავებში არსებობდა.
11:34
It was made in stars like that,
285
679000
2000
ისინი შეიქმნა ასეთ ვარსკვლავებში, როგორიც ეს არის,
11:36
locked away and then returned to the universe
286
681000
2000
ჩაიკეტა და შემდეგ დაუბრუნდა სამყაროს
11:38
in explosions like that
287
683000
2000
ასეთი აფეთქების შედეგად,
11:40
in order to recondense into planets,
288
685000
2000
რომ შეიკრას პლანეტების,
11:42
stars, new solar systems
289
687000
2000
ვარსკვლავების, ახალი მზის სისტემების
11:44
and, indeed, people like us.
290
689000
3000
და, ცხადია, ჩვენისთანა ადამიანების სახით.
11:47
I think that's a remarkable demonstration of the power
291
692000
2000
მე ვფიქრობ, რომ არის ფიზიკის კანონები ძალის
11:49
and beauty and universality of the laws of physics,
292
694000
3000
და სილამაზის და უნივერსალურობის შესანიშნავი დემონსტრირება,
11:52
because we understand that process,
293
697000
2000
რადგან გვესმის ეს პროცესი,
11:54
because we understand
294
699000
2000
რადგან ჩვენ გვესმის,
11:56
the structure of atoms here on Earth.
295
701000
2000
აქ დედამიწაზე ატომების სტრუქტურა.
11:58
This is a beautiful quote that I found --
296
703000
2000
აი ლამაზი ციტატა, რომელსაც მე მივაგენი -
12:00
we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming:
297
705000
3000
აქ საუბარია შემთხვევით აღმოჩენაზე - ალექსანდრე ფლემინგიდან.
12:03
"When I woke up just after dawn
298
708000
2000
"როცა გარიჟრაჟზე გამეღვიძა
12:05
on September 28, 1928,
299
710000
2000
1928 წლის 28 სექტემბერს,
12:07
I certainly didn't plan to revolutionize all medicine
300
712000
2000
მე ნამდვილად არ ვაპირებდი მთელ მედიცინაში რევოლუციის მოხდენას
12:09
by discovering the world's first antibiotic."
301
714000
3000
მსოფლიოში პირველი ანტიბიოტიკის აღმოჩენით."
12:12
Now, the explorers of the world of the atom
302
717000
2000
ატომების სამყაროს მკვლევარები
12:14
did not intend to invent the transistor.
303
719000
2000
არ აპირებდნენ ტრანზისტორის გამოგონებას.
12:16
And they certainly didn't intend to
304
721000
2000
და ისინი ნამდვილად არ აპირებენ
12:18
describe the mechanics of supernova explosions,
305
723000
3000
აღეწერათ ზეახალი ვასკვლავების აფეთქებების მექანიკა,
12:21
which eventually told us where
306
726000
2000
რამაც საბოლოოდ გაგვაგებინა, თუ სადაც
12:23
the building blocks of life
307
728000
2000
სინთეზირდება სამყაროში სიცოცხლის
12:25
were synthesized in the universe.
308
730000
2000
სამშენებლო ბლოკები.
12:28
So, I think science can be --
309
733000
2000
ასე რომ, ვფიქრობ, მეცნიერება შეიძლება იყოს...
12:30
serendipity is important.
310
735000
2000
მოულოდნელი აღმოჩენები მნიშვნელოვანია.
12:32
It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.
311
737000
3000
მას შეიძლება იყოს ლამაზი. მას შეუძლია გამოავლინოს ძალიან საოცარი რამ.
12:35
It can also, I think, finally
312
740000
3000
და ბოლოს, მე ვფიქრობ, მას აგრეთვე შეუძლია,
12:38
reveal the most profound
313
743000
2000
ცხადყოს ჩვენთვის ძალიან ღრმა
12:40
ideas to us
314
745000
2000
აზრის მქონე იდეა –
12:42
about our place in the universe
315
747000
2000
ჩვენი ადგილის შესახებ სამყაროში
12:44
and really the value of our home planet.
316
749000
2000
და ჩვენი მშობლიური პლანეტის ნამდვილი ღირებულება.
12:46
This is a spectacular picture of our home planet.
317
751000
3000
ეს არის ჩვენი მშობლიური პლანეტის ულამაზესი სურათი.
12:49
Now, it doesn't look like our home planet.
318
754000
2000
ახლა, იგი არ ჰგავს ჩვენს პლანეტა-სახლს.
12:51
It looks like Saturn because, of course, it is.
319
756000
3000
ეს ჰგავს სატურნს იმიტომ, რომ, რა თქმა უნდა, ასეც არის.
12:54
It was taken by the Cassini space probe.
320
759000
2000
ეს იყო გადაღებული კასინის კოსმოსური სადგურიდან.
12:56
But it's a famous picture, not because of
321
761000
2000
მაგრამ ეს ცნობილი სურათია, არა იმიტომ, რომ
12:58
the beauty and majesty of Saturn's rings,
322
763000
3000
სატურნის რგოლები ლამაზი და დიდებულია,
13:01
but actually because of a tiny, faint blob
323
766000
3000
არამედ სინამდვილეში პატარა მკრთალი ლაქის გამო,
13:04
just hanging underneath one of the rings.
324
769000
2000
რომელიც ერთ-ერთი რგოლის ქვეშაა ჩამოკიდებული.
13:06
And if I blow it up there, you see it.
325
771000
2000
თუ მე აი იქ ზემოთ გავადიდებ, თქვენ მას დაინახავთ.
13:08
It looks like a moon,
326
773000
2000
იგი მთვარისავით გამოიყურება,
13:10
but in fact, it's a picture of Earth.
327
775000
2000
მაგრამ სინამდვილეში ეს დედამიწის სურათია.
13:12
It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.
328
777000
3000
ეს სატურნის გამოსახულებასთან ერთად მიღებული დედამიწის სურათია.
13:15
That's our planet from 750 million miles away.
329
780000
3000
ეს არის ჩვენი პლანეტა 750 მილიონი კილომეტრიდან.
13:19
I think the Earth has got a strange property
330
784000
2000
ვფიქრობ დედამიწას აქვს უცნაური თვისება –
13:21
that the farther away you get from it,
331
786000
2000
რაც უფრო შორდები,
13:23
the more beautiful it seems.
332
788000
2000
მით უფრო ლამაზი ჩანს.
13:25
But that is not the most distant or most famous picture of our planet.
333
790000
3000
მაგრამ ეს არ არის ჩვენი პლანეტის ყველაზე შორეულ ან ყველაზე ცნობილი სურათი.
13:28
It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.
334
793000
3000
იგი იყო მიღებული კოსმოსური აპარატიდან, რომელსაც ვოიჯერი ჰქვია.
13:31
And that's a picture of me in front of it for scale.
335
796000
3000
ეს კი ჩემი სურათია მის წინ – მასშტაბისათვის.
13:34
The Voyager is a tiny machine.
336
799000
2000
ვოიჯერი არის პატარა მანქანა.
13:36
It's currently 10 billion miles away from Earth,
337
801000
3000
იგი ამჟამად 20 მილიარდი კილომეტრითაა დაშორებული დედამიწას,
13:39
transmitting with that dish, with the power of 20 watts,
338
804000
3000
გადასცემს ამ თეფშის საშუალებით, რომლის სიმძლავრეც 20 ვატია,
13:42
and we're still in contact with it.
339
807000
2000
და ჩვენ ჯერ კიდევ გვაქვს მასთან კავშირი.
13:44
But it visited Jupiter, Saturn,
340
809000
2000
მაგრამ იგი ეწვია იუპიტერს, სატურნს,
13:46
Uranus and Neptune.
341
811000
2000
ურანს და ნეპტუნს.
13:48
And after it visited all four of those planets,
342
813000
3000
და ოთხივე ამ პლანეტის მონახულების შემდეგ
13:51
Carl Sagan, who's one of my great heroes,
343
816000
3000
კარლ საგანს, რომელიც ერთ-ერთი ჩემი დიდი გმირია,
13:54
had the wonderful idea
344
819000
2000
გაუჩნდა შესანიშნავი იდეა
13:56
of turning Voyager around
345
821000
2000
მოებრუნებინა ვოიჯერი
13:58
and taking a picture of every planet it had visited.
346
823000
2000
და გადაეღო ყველა პლანეტის სურათი, რომლებიც მან ნახა.
14:00
And it took this picture of Earth.
347
825000
2000
და მან დედამიწის ეს სურათი გადაიღო.
14:02
Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture,
348
827000
3000
აქ ძალიან ძნელია დედამიწის დანახვა, ეს ე.წ. "მკრთალი ცისფერი წერტილის" სურათია,
14:05
but Earth is suspended in that red shaft of light.
349
830000
3000
მაგრამ დედამიწა სინათლის ამ სხივშია.
14:08
That's Earth from four billion miles away.
350
833000
3000
ეს არის დედამიწა რვა მილიარდი კილომეტრის მანძილიდან.
14:11
And I'd like to read you what
351
836000
2000
მე მინდა წაგიკითხოთ, თუ რა
14:13
Sagan wrote about it, just to finish,
352
838000
2000
დაწერა კ.საგანმა ამის შესახებ, ჩემი გამოსვლის დასასრულს,
14:15
because I cannot say words as beautiful as this
353
840000
3000
რადგან მე ვერ გეტყვით, ასეთივე ლამაზ სიტყვებს
14:18
to describe what he saw
354
843000
2000
იმის აღსაწერად, თუ რა იხილა მან
14:20
in that picture that he had taken.
355
845000
2000
იმ სურათზე, რომელიც თვითონ გადაიღო.
14:22
He said, "Consider again that dot.
356
847000
2000
მან თქვა: "დაფიქრდით კიდევ ერთხელ ამ წერტილზე.
14:24
That's here. That's home. That's us.
357
849000
3000
ეს აქაა. ეს სახლია. ეს ჩვენ ვართ.
14:27
On it, everyone you love,
358
852000
2000
მასზეა, ყველა, ვინც გვიყვარს,
14:29
everyone you know, everyone you've ever heard of,
359
854000
3000
ყველა, ვისაც ვიცნობთ, ყველა, ვიზეც ოდესმე გვსმენია,
14:32
every human being who ever was
360
857000
2000
ყველა ადამიანი, ვისაც ოდესმე
14:34
lived out their lives.
361
859000
2000
უცხოვრია.
14:36
The aggregates of joy and suffering
362
861000
2000
ერთობლიობა სიხარულისა და ტანჯვის,
14:38
thousands of confident religions,
363
863000
2000
ათასობით თავდაჯერებული რელიგიის,
14:40
ideologies and economic doctrines,
364
865000
3000
იდეოლოგიისა და ეკონომიკური დოქტრინის,
14:43
every hunter and forager, every hero and coward,
365
868000
3000
ყველა მონადირისა და მძარცველის, ყველა გმირისა და ლაჩრის,
14:46
every creator and destroyer of civilization,
366
871000
3000
ცივილიზაციის ყველა შემოქმედისა და გამანადგურებლის,
14:49
every king and peasant, every young couple in love,
367
874000
3000
ყველა მეფისა და გლეხის, ყველა შეყვარებული ახალგაზრდა წყვილის,
14:52
every mother and father, hopeful child,
368
877000
2000
ყველა დედისა და მამის, იმედიანი ბავშვის,
14:54
inventor and explorer,
369
879000
2000
გამომგონებლისა და აღმომჩენის,
14:56
every teacher of morals, every corrupt politician,
370
881000
3000
მორალის ყველა მასწავლებლის, ყველა კორუმპირებული პოლიტიკოსის,
14:59
every superstar, every supreme leader,
371
884000
3000
ყველა ვარსკვლავის, ყველა უმაღლესი ლიდერის,
15:02
every saint and sinner in the history of our species,
372
887000
3000
ყველა წმინდანისა და ცოდვილის ჩვენი სახეობის ისტორიაში,
15:05
lived there, on a mote of dust,
373
890000
2000
ცხოვრობდა იქ, მტვრის ნამცეცზე,
15:07
suspended in a sunbeam.
374
892000
2000
მზის სხივების ქვეშ.
15:09
It's been said that astronomy's a humbling
375
894000
2000
ნათქვამია, რომ ასტრონომია არის დამამშვიდებელი
15:11
and character-building experience.
376
896000
2000
და ხასიათის სიმტკიცის მომცემი საქმიანობა.
15:13
There is perhaps no better demonstration
377
898000
2000
ალბათ არ არსებობს, უკეთესი დემონსტრაცია
15:15
of the folly of human conceits
378
900000
2000
ადამიანის ამპარტავნების უგუნურებისა,
15:17
than this distant image of our tiny world.
379
902000
2000
ვიდრე ჩვენი პატარა სამყაროს ეს შორეული სურათი.
15:19
To me, it underscores our responsibility
380
904000
2000
ჩემი აზრით, იგი ხაზს უსვამს, ჩვენს პასუხისმგებლობას,
15:21
to deal more kindly with one another
381
906000
3000
მეტი გულისხმიერებით მოვექცეთ ერთმანეთს
15:24
and to preserve and cherish the pale blue dot,
382
909000
3000
და შევინარჩუნოთ და დავაფასოთ ეს ფერმკრთალი ცისფერი წერტილი –
15:27
the only home we've ever known."
383
912000
2000
ერთადერთი ჩვენთვის ოდესმე ცნობილი სახლი."
15:29
Beautiful words about
384
914000
2000
ლამაზი სიტყვებია
15:31
the power of science and exploration.
385
916000
2000
მეცნიერებისა და კვლევის ძალაზე.
15:33
The argument has always been made, and it will always be made,
386
918000
2000
ყოველთვის იყო და მომავალშიც ყოველთვის იქნება გამოთქმული მოსაზრება,
15:35
that we know enough about the universe.
387
920000
2000
რომ ჩვენ უკვე საკმარისი ვიცით სამყაროს შესახებ.
15:37
You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.
388
922000
3000
შეიძლებოდა ეს აზრი 1920 წ მიგვეღო... და არ გვექნებოდა პენიცილინი.
15:40
You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.
389
925000
3000
შეიძლებოდა იგი 1890-იან წლებში მიგვეღო... და არ იქნებოდა ტრანზისტორი.
15:43
And it's made today in these difficult economic times.
390
928000
3000
და ეს აზრი დღესაც გამოითქმის – ამ ეკონომიკური სიძნელეების დროს.
15:46
Surely, we know enough.
391
931000
2000
რა თქმა უნდა, ჩვენ საკმაოდ ბევრი ვიცით.
15:48
We don't need to discover anything else about our universe.
392
933000
2000
ჩვენ აღარ გვჭირდება აღმოვაჩინოთ რაიმე ჩვენი სამყარო შესახებ.
15:50
Let me leave the last words to someone
393
935000
2000
ნება მომეცით უკანასკნელი სიტყვები ვესესხო პიროვნებას,
15:52
who's rapidly becoming a hero of mine,
394
937000
2000
რომელიც სწრაფად ხდება ჩემი გმირი,
15:54
Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.
395
939000
3000
ჰემფრი დევის, რომელიც ეწეოდა მეცნიერებას მე -19 საუკუნის დასაწყისში.
15:57
He was clearly under assault all the time.
396
942000
3000
იგი ყოველთვის თავდასხმებს განიცდიდა.
16:00
"We know enough at the turn of the 19th century.
397
945000
3000
ჩვენ საკმარისი ცოდნა გვაქვს მე -19 საუკუნის დასაწყისში.
16:03
Just exploit it; just build things."
398
948000
2000
საჭიროა მხოლოდ მისი გამოყენება; მხოლოდ შემოქმედება
16:05
He said this, he said, "Nothing is more fatal
399
950000
2000
აი რა უპასუხა მან: მისი თქმით, "არაფერი არაა უფრო საბედისწერო
16:07
to the progress of the human mind
400
952000
2000
ადამიანის გონების პროგრესისათვის,
16:09
than to presume that our views of science
401
954000
2000
ვიდრე ვარაუდი, რომ ჩვენი სამეცნიერო შეხედულებები
16:11
are ultimate,
402
956000
2000
საბოლოო და უცვლელია,
16:13
that our triumphs are complete,
403
958000
2000
რომ ჩვენი ტრიუმფი აბსოლუტურია,
16:15
that there are no mysteries in nature,
404
960000
2000
რომ აღარ არსებობენ ბუნების საიდუმლოებანი,
16:17
and that there are no new worlds to conquer."
405
962000
2000
და რომ აღარ არსებობენ ახალი დასაპყრობი სამყაროები".
16:19
Thank you.
406
964000
2000
მადლობა!
16:21
(Applause)
407
966000
2000
(აპლოდისმენტები)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - PhysicistPhysicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.
Why you should listen
Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.
He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.
Brian Cox | Speaker | TED.com