TEDSalon London 2010
Brian Cox: Why we need the explorers
Brian Cox: Czemu potrzebujemy odkrywców
Filmed:
Readability: 4.1
1,935,340 views
W trudnej sytuacji ekonomicznej, odkrywcze programy badawcze, od sond kosmicznych po LHC, narażone są na cięcia budżetowe. Brian Cox wyjaśnia w jak nauka, napędzana ciekawością, placi sama za siebie, napędzając innowacje i oferując głębokie zrozumienie naszej egzystencji.
Brian Cox - Physicist
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Physicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:16
We live in difficult and challenging
0
1000
2000
Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.
00:18
economic times, of course.
1
3000
2000
Żyjemy w trudnych i wymagających czasach.
00:20
And one of the first victims
2
5000
3000
Jedną z pierwszych ofiar
00:23
of difficult economic times,
3
8000
2000
trudnej sytuacji ekonomicznej
00:25
I think, is public spending of any kind,
4
10000
3000
są wydatki publiczne,
00:28
but certainly in the firing line at the moment
5
13000
2000
a na linii ognia znalazły się
00:30
is public spending for science,
6
15000
2000
publiczne wydatki na naukę,
00:32
and particularly curiosity-led science
7
17000
2000
głównie tę zaspokajającą ciekawość
00:34
and exploration.
8
19000
2000
i umożliwiającą odkrycia.
00:36
So I want to try and convince you in about 15 minutes
9
21000
3000
Chcę was przekonać w 15 minut,
00:39
that that's a ridiculous
10
24000
2000
że to śmieszne
00:41
and ludicrous thing to do.
11
26000
2000
i niedorzeczne.
00:43
But I think to set the scene,
12
28000
2000
Żeby przygotować grunt,
00:45
I want to show -- the next slide is not my attempt
13
30000
2000
pokażę - nie jak się wydaje
00:47
to show the worst TED slide in the history of TED,
14
32000
3000
najgorszy slajd w historii TED
00:50
but it is a bit of a mess.
15
35000
2000
ale przyznam - to bałagan.
00:52
(Laughter)
16
37000
2000
(Śmiech)
00:54
But actually, it's not my fault; it's from the Guardian newspaper.
17
39000
3000
Nie moja wina, to z czasopisma "Guardian".
00:57
And it's actually a beautiful demonstration
18
42000
2000
To piękna demonstracja,
00:59
of how much science costs.
19
44000
2000
wydatków na naukę.
01:01
Because, if I'm going to make the case
20
46000
2000
Chcąc was przekonać,
01:03
for continuing to spend on curiosity-driven science and exploration,
21
48000
3000
byśmy nadal łożyli na naukę i odkrycia,
01:06
I should tell you how much it costs.
22
51000
2000
muszę powiedzieć ile kosztują.
01:08
So this is a game called "spot the science budgets."
23
53000
2000
A teraz znajdźmy budżet na naukę.
01:10
This is the U.K. government spend.
24
55000
2000
To budżet Wlk. Brytanii.
01:12
You see there, it's about 620 billion a year.
25
57000
3000
Około 620 mld. rocznie.
01:15
The science budget is actually --
26
60000
2000
Budźet naukowy to...
01:17
if you look to your left, there's a purple set of blobs
27
62000
3000
Po lewej są fioletowe bąble,
01:20
and then yellow set of blobs.
28
65000
2000
a obok żółte.
01:22
And it's one of the yellow set of blobs
29
67000
2000
To jeden z żółtych bąbli
01:24
around the big yellow blob.
30
69000
2000
wokół tego dużego żółtego.
01:26
It's about 3.3 billion pounds per year
31
71000
2000
Jakieś 3.3 mld. funtów rocznie
01:28
out of 620 billion.
32
73000
2000
z puli 620 mld.
01:30
That funds everything in the U.K.
33
75000
2000
Te pieniądze fundują wszystko,
01:32
from medical research, space exploration,
34
77000
3000
od medycyny, misji kosmicznych,
01:35
where I work, at CERN in Geneva, particle physics,
35
80000
2000
CERN w Genewie - gdzie pracuję, fizyki molekularnej,
01:37
engineering, even arts and humanities,
36
82000
3000
inżynierii i nauk humanistycznych,
01:40
funded from the science budget,
37
85000
2000
wszystko z tego samego budżetu,
01:42
which is that 3.3 billion, that little, tiny yellow blob
38
87000
3000
3.3 mld., ten mały żółty bąbel
01:45
around the orange blob at the top left of the screen.
39
90000
3000
wokół pomarańczowego na górze po lewej.
01:48
So that's what we're arguing about.
40
93000
2000
O to się właśnie spieramy.
01:50
That percentage, by the way, is about the same
41
95000
2000
Procentowo to tyle samo,
01:52
in the U.S. and Germany and France.
42
97000
2000
co w USA, Niemczech i Francji.
01:54
R&D in total in the economy,
43
99000
2000
Fundusze na prace
01:56
publicly funded, is about
44
101000
2000
badawczo-rozwojowe
01:58
0.6 percent of GDP.
45
103000
2000
to tylko 0,6 % PKB.
02:00
So that's what we're arguing about.
46
105000
2000
O to się spieramy.
02:02
The first thing I want to say,
47
107000
2000
Chcę zacytować coś
02:04
and this is straight from "Wonders of the Solar System,"
48
109000
3000
z "Cudów Układu Słonecznego"
02:07
is that our exploration of the solar system and the universe
49
112000
3000
eksploracja Układu Słonecznego i Wszechświata,
02:10
has shown us that it is indescribably beautiful.
50
115000
3000
pokazała jak jest piękny.
02:13
This is a picture that actually was sent back
51
118000
2000
To zdjęcie zostało przesłane
02:15
by the Cassini space probe around Saturn,
52
120000
2000
przez sondę Cassini z orbity Saturna,
02:17
after we'd finished filming "Wonders of the Solar System."
53
122000
2000
po tym jak zakończyliśmy zdjęcia.
02:19
So it isn't in the series.
54
124000
2000
Nie ma go w serialu.
02:21
It's of the moon Enceladus.
55
126000
2000
To księżyc Enceladus.
02:23
So that big sweeping, white
56
128000
2000
A ta duża, biała sfera
02:25
sphere in the corner is Saturn,
57
130000
2000
w rogu, to Saturn,
02:27
which is actually in the background of the picture.
58
132000
3000
który jest w tle.
02:30
And that crescent there is the moon Enceladus,
59
135000
2000
Ten półksiężyc to Enceladus,
02:32
which is about as big as the British Isles.
60
137000
3000
wielkością podobny do Wysp Brytyjskich.
02:35
It's about 500 kilometers in diameter.
61
140000
2000
Ma średnicę około 500 km.
02:37
So, tiny moon.
62
142000
2000
Ten maultki księżyc,
02:39
What's fascinating and beautiful ...
63
144000
2000
jest piękny i fascynujący,
02:41
this an unprocessed picture, by the way, I should say,
64
146000
2000
nawet na tym nieprzetworzonym zdjęciu.
02:43
it's black and white, straight from Saturnian orbit.
65
148000
3000
Czarno-białe, prosto z orbity Saturna.
02:46
What's beautiful is, you can probably see on the limb there
66
151000
2000
Co najpiękniejsze, pewnie możecie dostrzec
02:48
some faint, sort of,
67
153000
2000
te delikatne pasemka
02:50
wisps of almost smoke
68
155000
2000
tak jakby dymu unoszące się
02:52
rising up from the limb.
69
157000
2000
nad jego krawędzią.
02:54
This is how we visualize that in "Wonders of the Solar System."
70
159000
3000
Tak to pokazujemy w "Cudach Układu Słonecznego"
02:57
It's a beautiful graphic.
71
162000
2000
Piękna grafika.
02:59
What we found out were that those faint wisps
72
164000
2000
Te delikatne smugi
03:01
are actually fountains of ice
73
166000
2000
są fontannami lodu
03:03
rising up from the surface of this tiny moon.
74
168000
3000
unoszącymi się z tego księżyca.
03:06
That's fascinating and beautiful in itself,
75
171000
3000
Samo to jest fascynujące,
03:09
but we think that the mechanism
76
174000
2000
ale sądzimy, że by fontanny
03:11
for powering those fountains
77
176000
2000
te mogły działać,
03:13
requires there to be lakes of liquid water
78
178000
3000
potrzebne są jeziora płynnej wody,
03:16
beneath the surface of this moon.
79
181000
2000
pod powierzchnią księzyca.
03:18
And what's important about that
80
183000
2000
To o tyle ważne,
03:20
is that, on our planet, on Earth,
81
185000
2000
że na Ziemi,
03:22
wherever we find liquid water,
82
187000
2000
tam gdzie jest woda,
03:24
we find life.
83
189000
2000
jest życie.
03:26
So, to find strong evidence
84
191000
3000
Znalezienie dowodów,
03:29
of liquid, pools of liquid, beneath the surface of a moon
85
194000
3000
na istnienie basenów płynnej wody pod powierzchnią
03:32
750 million miles away from the Earth
86
197000
3000
1200 milionów km. od Ziemi
03:35
is really quite astounding.
87
200000
3000
jest niesamowite.
03:38
So what we're saying, essentially,
88
203000
2000
Przypuszczamy, że może to być
03:40
is maybe that's a habitat for life in the solar system.
89
205000
3000
środowisko odpowiednie dla życia.
03:44
Well, let me just say, that was a graphic. I just want to show this picture.
90
209000
3000
To była grafika a teraz zdjęcie.
03:47
That's one more picture of Enceladus.
91
212000
2000
To kolejne zdjęcie Enceladusa.
03:49
This is when Cassini flew beneath Enceladus.
92
214000
3000
Kiedy Cassini przeleciał pod nim,
03:52
So it made a very low pass,
93
217000
2000
bardzo nisko,
03:54
just a few hundred kilometers above the surface.
94
219000
2000
jedynie kilka setek km. ponad powierzchnią.
03:56
And so this, again, a real picture of the ice fountains rising up into space,
95
221000
3000
To zdjęcie fontann wystrzeliwujących lód
03:59
absolutely beautiful.
96
224000
2000
w przestrzeń kosmiczną, piękne.
04:01
But that's not the prime candidate for life in the solar system.
97
226000
3000
Ale to nie główny kandydat na kolebkę życia.
04:04
That's probably this place,
98
229000
2000
Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.
04:06
which is a moon of Jupiter, Europa.
99
231000
2000
Jest nim ten księżyc Jowisza, Europa.
04:08
And again, we had to fly to the Jovian system
100
233000
3000
Musieliśmy podlecieć do Jowisza,
04:11
to get any sense that this moon, as most moons,
101
236000
3000
żeby zauważyć, że ten księżyc
04:14
was anything other than a dead ball of rock.
102
239000
2000
nie był tylko kulą skały.
04:16
It's actually an ice moon.
103
241000
2000
To księżyc lodowy.
04:18
So what you're looking at is the surface of the moon Europa,
104
243000
3000
Patrząc na jego powierzchnię,
04:21
which is a thick sheet of ice, probably a hundred kilometers thick.
105
246000
3000
widzimy pokrywę lodową, głęboką na setki km.
04:24
But by measuring the way that
106
249000
2000
Dzięki pomiarom tego,
04:26
Europa interacts
107
251000
2000
w jaki sposób Europa
04:28
with the magnetic field of Jupiter,
108
253000
2000
reaguje na pole magnetyczne Jowisza,
04:30
and looking at how those cracks in the ice
109
255000
2000
i obserwacjom pęknięć lodu,
04:32
that you can see there on that graphic move around,
110
257000
3000
które widać na tej grafice,
04:35
we've inferred very strongly
111
260000
2000
podejrzewamy, że pod lodem
04:37
that there's an ocean of liquid surrounding
112
262000
2000
jest płynny ocean pokrywający
04:39
the entire surface of Europa.
113
264000
3000
całą powierzchnię Europy.
04:42
So below the ice, there's an ocean of liquid around the whole moon.
114
267000
3000
Pod lodem, jest ocean pokrywający cały księżyc.
04:45
It could be hundreds of kilometers deep, we think.
115
270000
3000
Może mieć setki km. głębokości.
04:48
We think it's saltwater, and that would mean that
116
273000
2000
Myślimy, że ma słoną wodę, co może oznaczać,
04:50
there's more water on that moon of Jupiter
117
275000
3000
że na księżycu Jowisza jest więcej wody,
04:53
than there is in all the oceans of the Earth combined.
118
278000
3000
niż we wszystkich ziemskich oceanach.
04:56
So that place, a little moon around Jupiter,
119
281000
3000
Mały księżyc Jowisza,
04:59
is probably the prime candidate
120
284000
3000
jest głównym kandydatem,
05:02
for finding life on a moon
121
287000
2000
na znalezienie życia na księżycu,
05:04
or a body outside the Earth, that we know of.
122
289000
3000
albo innym ciele niebieskim poza Ziemią.
05:07
Tremendous and beautiful discovery.
123
292000
3000
To niesamowite odkrycie.
05:10
Our exploration of the solar system
124
295000
2000
Eksploracja Układu Słonecznego
05:12
has taught us that the solar system is beautiful.
125
297000
2000
pokazała nam jaki jest piękny.
05:14
It may also have pointed the way to answering
126
299000
3000
Pokazała nam też jak będzie można
05:17
one of the most profound questions that you can possibly ask,
127
302000
3000
odpowiedzieć na pytanie:
05:20
which is: "Are we alone in the universe?"
128
305000
3000
"Czy jesteśmy sami we Wszechświecie?"
05:23
Is there any other use to exploration and science,
129
308000
2000
Czy prócz zachwytu są powody
05:25
other than just a sense of wonder?
130
310000
2000
by zajmować się nauką?
05:27
Well, there is.
131
312000
2000
Oczywiście.
05:29
This is a very famous picture
132
314000
2000
To znane zdjęcie zrobione
05:31
taken, actually, on my first Christmas Eve,
133
316000
2000
w Wigilię Bożego Narodzenia,
05:33
December 24th, 1968,
134
318000
3000
24 grudnia, 1968 roku,
05:36
when I was about eight months old.
135
321000
2000
miałem wtedy osiem miesięcy
05:38
It was taken by Apollo 8
136
323000
2000
Zrobił je Apollo 8,
05:40
as it went around the back of the moon.
137
325000
2000
zza naszego księżyca.
05:42
Earthrise from Apollo 8.
138
327000
2000
To wschód Ziemi z Apolla.
05:44
A famous picture; many people have said that it's the picture
139
329000
2000
To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,
05:46
that saved 1968,
140
331000
2000
To znane zdjęcie odkupiło rok 1968,
05:48
which was a turbulent year --
141
333000
2000
to był niespokojny rok...
05:50
the student riots in Paris,
142
335000
2000
bunt studentów w Paryżu,
05:52
the height of the Vietnam War.
143
337000
2000
eskalacja wojny w Wietnamie.
05:54
The reason many people think that about this picture,
144
339000
3000
To zdjęcie tyle dla nas znaczy...
05:57
and Al Gore has said it many times, actually, on the stage at TED,
145
342000
3000
Al Gore powiedział to już na forum TED.
06:00
is that this picture, arguably, was
146
345000
2000
Bo zapoczątkowało ono
06:02
the beginning of the environmental movement.
147
347000
2000
ruch ochrony środowiska.
06:04
Because, for the first time,
148
349000
2000
Pierwszy raz
06:06
we saw our world,
149
351000
2000
nasz świat ukazał się
06:08
not as a solid, immovable,
150
353000
3000
nie jako pewne i niewzruszone,
06:11
kind of indestructible place,
151
356000
2000
niezniszczalne miejsce,
06:13
but as a very small, fragile-looking world
152
358000
3000
ale jako świat mały i delikatny,
06:16
just hanging against the blackness of space.
153
361000
3000
zawieszony w czarnej przestrzeni.
06:19
What's also not often said
154
364000
2000
Nieczęsto wspomina się też,
06:21
about the space exploration, about the Apollo program,
155
366000
3000
w nawiązaniu do programu Apollo,
06:24
is the economic contribution it made.
156
369000
2000
o zyskach ekonomicznych.
06:26
I mean while you can make arguments that it was wonderful
157
371000
3000
Można mnożyć argumenty jakim wspaniałym
06:29
and a tremendous achievement
158
374000
2000
był on osiągnięciem,
06:31
and delivered pictures like this,
159
376000
2000
pokazywać zdjęcia,
06:33
it cost a lot, didn't it?
160
378000
2000
ale sporo kosztował, prawda?
06:35
Well, actually, many studies have been done
161
380000
2000
Ukazało się wiele prac,
06:37
about the economic effectiveness,
162
382000
2000
na temat wydajności ekonomicznej,
06:39
the economic impact of Apollo.
163
384000
2000
i ekonomicznego wpływu Apolla.
06:41
The biggest one was in 1975 by Chase Econometrics.
164
386000
3000
W 1975 Chase Econometrics wykazała,
06:44
And it showed that for every $1 spent on Apollo,
165
389000
3000
że na każdy wydany na Apolla dolar,
06:47
14 came back into the U.S. economy.
166
392000
3000
do gospodarki USA powróciło 14.
06:50
So the Apollo program paid for itself
167
395000
2000
Program Apollo się opłacił,
06:52
in inspiration,
168
397000
2000
w inspiracji,
06:54
in engineering, achievement
169
399000
2000
w inżynierii, osiągnięciach.
06:56
and, I think, in inspiring young scientists and engineers
170
401000
3000
Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.
06:59
14 times over.
171
404000
2000
Dał inspirację młodym naukowcom po 14-kroć.
07:01
So exploration can pay for itself.
172
406000
2000
Eksploracja płaci sama za siebie.
07:03
What about scientific discovery?
173
408000
3000
A co z odkryciami naukowymi?
07:06
What about driving innovation?
174
411000
2000
Co z napędzeniem innowacji?
07:08
Well, this looks like a picture of virtually nothing.
175
413000
3000
To wygląda jak zdjęcie niczego.
07:11
What it is, is a picture of the spectrum
176
416000
2000
Ale to spektrum wodoru.
07:13
of hydrogen.
177
418000
2000
Ale to spektrum wodoru.
07:16
See, back in the 1880s, 1890s,
178
421000
3000
W latach 80 i 90 XIX w,
07:19
many scientists, many observers,
179
424000
3000
wielu naukowców i obserwatorów
07:22
looked at the light given off from atoms.
180
427000
2000
przyglądało się światłu atomów.
07:24
And they saw strange pictures like this.
181
429000
2000
Oglądali takie dziwne zdjęcia.
07:26
What you're seeing when you put it through a prism
182
431000
2000
Odkryli, że jeśli rozszczepić światło
07:28
is that you heat hydrogen up and it doesn't just glow
183
433000
3000
to podgrzany wodór nie będzie jarzył się
07:31
like a white light,
184
436000
2000
jak światło białe,
07:33
it just emits light at particular colors,
185
438000
2000
ale wyemituje różne kolory,
07:35
a red one, a light blue one, some dark blue ones.
186
440000
3000
czerwony, jasno i ciemno niebieskie.
07:38
Now that led to an understanding of atomic structure
187
443000
3000
To pomogło w rozumieniu struktury atomowej,
07:41
because the way that's explained
188
446000
2000
dzięki wyjaśnieniu,
07:43
is atoms are a single nucleus
189
448000
2000
że atomy mają pojedyncze jądra
07:45
with electrons going around them.
190
450000
2000
z elektronami wokół nich.
07:47
And the electrons can only be in particular places.
191
452000
3000
Elektrony mogą się znajdować w określonych miejscach.
07:50
And when they jump up to the next place they can be,
192
455000
2000
A kiedy przeskakują z orbity na orbitę
07:52
and fall back down again,
193
457000
2000
A kiedy przeskakują z orbity na orbitę
07:54
they emit light at particular colors.
194
459000
2000
powstają różne kolory światła.
07:56
And so the fact that atoms, when you heat them up,
195
461000
2000
Fakt, że atomy, jeśli je podgrzać
07:58
only emit light at very specific colors,
196
463000
3000
emitują określone kolory światła
08:01
was one of the key drivers
197
466000
2000
był jednym z czynników, które doprowadziły
08:03
that led to the development of the quantum theory,
198
468000
2000
do rozwoju teorii kwantowej,
08:05
the theory of the structure of atoms.
199
470000
3000
teorii opisującej strukturę atomów.
08:08
I just wanted to show this picture because this is remarkable.
200
473000
3000
Chcę pokazać to ciekawe zdjęcie.
08:11
This is actually a picture of the spectrum of the Sun.
201
476000
2000
To spektrum Słońca.
08:13
And now, this is a picture of atoms in the Sun's atmosphere
202
478000
3000
Pokazuje w jaki sposób atomy w atmosferze Słońca
08:16
absorbing light.
203
481000
2000
pochłaniają światło.
08:18
And again, they only absorb light at particular colors
204
483000
2000
Ale tylko określonych kolorów,
08:20
when electrons jump up and fall down,
205
485000
2000
przez elektrony, które przemieszczają się
08:22
jump up and fall down.
206
487000
2000
między orbitami.
08:24
But look at the number of black lines in that spectrum.
207
489000
3000
To te czarne linie w spektrum.
08:27
And the element helium
208
492000
2000
Wodór został odkryty,
08:29
was discovered just by staring at the light from the Sun
209
494000
3000
dzięki wpatrywaniu się w Słońce,
08:32
because some of those black lines were found
210
497000
2000
bo niektóre z tych czarnych linii,
08:34
that corresponded to no known element.
211
499000
2000
nie odpowiadały znanym pierwiastkom.
08:36
And that's why helium's called helium.
212
501000
2000
Dlatego wodór nazywa się 'helium'.
08:38
It's called "helios" -- helios from the Sun.
213
503000
3000
Od 'helios' czyli Słońca.
08:41
Now, that sounds esoteric,
214
506000
2000
To brzmi tajemniczo,
08:43
and indeed it was an esoteric pursuit,
215
508000
3000
ale tak to wyglądało.
08:46
but the quantum theory quickly led
216
511000
2000
Teoria kwantowa szybko
08:48
to an understanding of the behaviors of electrons in materials
217
513000
3000
pozwoliła zrozumieć zachowanie elektronów w materiałach
08:51
like silicon, for example.
218
516000
2000
takich jak krzem.
08:53
The way that silicon behaves,
219
518000
2000
Dzięki własnościom krzemu
08:55
the fact that you can build transistors,
220
520000
2000
można budować tranzystory,
08:57
is a purely quantum phenomenon.
221
522000
2000
to zjawisko czysto kwantowe.
08:59
So without that curiosity-driven
222
524000
2000
Bez zrozumienia struktury atomu
09:01
understanding of the structure of atoms,
223
526000
2000
osiągniętego dzięki ciekawości
09:03
which led to this rather esoteric theory, quantum mechanics,
224
528000
3000
i uwieńczonego tajemniczą mechaniką kwantową,
09:06
then we wouldn't have transistors, we wouldn't have silicon chips,
225
531000
3000
nie byłoby tranzystorów i układów scalonych,
09:09
we wouldn't have pretty much the basis
226
534000
3000
nie byłoby podwalin
09:12
of our modern economy.
227
537000
2000
naszej gospodarki.
09:14
There's one more, I think, wonderful twist to that tale.
228
539000
3000
A teraz jeszcze jeden zwrot akcji.
09:17
In "Wonders of the Solar System,"
229
542000
2000
W "Cudach Układu Słonecznego"
09:19
we kept emphasizing the laws of physics are universal.
230
544000
3000
podkreślaliśmy znaczenie uniwersalnych praw fizyki.
09:22
It's one of the most incredible things about the physics
231
547000
3000
Mają one niesamowitą własność,
09:25
and the understanding of nature that you get on Earth,
232
550000
3000
bo ich zrozumienie na Ziemi,
09:28
is you can transport it, not only to the planets,
233
553000
3000
pozwala ich użyć, nie tylko na innych planetach
09:31
but to the most distant stars and galaxies.
234
556000
2000
ale też na gwiazdach i galaktykach.
09:33
And one of the astonishing predictions
235
558000
2000
Jednym z przewidywań
09:35
of quantum mechanics,
236
560000
2000
mechaniki kwantowej,
09:37
just by looking at the structure of atoms --
237
562000
2000
dzięki badaniu struktury atomów -
09:39
the same theory that describes transistors --
238
564000
2000
to ta sama teoria która dała nam tranzystory -
09:41
is that there can be no stars in the universe
239
566000
3000
jest to, że nie istnieją we Wszechświecie
09:44
that have reached the end of their life
240
569000
2000
gwiazdy, które zakończą żywot,
09:46
that are bigger than, quite specifically, 1.4 times the mass of the Sun.
241
571000
3000
które są większe niż dokładnie 1.4 masy Słońca.
09:49
That's a limit imposed on the mass of stars.
242
574000
3000
To jest limit wielkości gwiazd.
09:52
You can work it out on a piece of paper in a laboratory,
243
577000
3000
Można to wyliczyć na kartce papieru,
09:55
get a telescope, swing it to the sky,
244
580000
2000
przyjrzeć się gwiazdom przez teleskop
09:57
and you find that there are no dead stars
245
582000
3000
i zobaczyć, że nie ma martwych gwiazd
10:00
bigger than 1.4 times the mass of the Sun.
246
585000
2000
większych niż 1.4 masy Słońca.
10:02
That's quite an incredible prediction.
247
587000
3000
To niesamowita prognoza.
10:05
What happens when you have a star that's right on the edge of that mass?
248
590000
3000
A co jeśli gwiazda jest na granicy przekroczenia tej masy?
10:08
Well, this is a picture of it.
249
593000
2000
Widać to na zdjęciu.
10:10
This is the picture of a galaxy, a common "our garden" galaxy
250
595000
3000
To zdjęcie galaktyki, podobnej do naszej.
10:13
with, what, 100 billion
251
598000
2000
Jest tam 100 mld. gwiazd
10:15
stars like our Sun in it.
252
600000
2000
podobnych do Słońca.
10:17
It's just one of billions of galaxies in the universe.
253
602000
3000
To tylko jedna z miliardów galaktyk.
10:20
There are a billion stars in the galactic core,
254
605000
2000
W centrum galaktyki są miliardy gwiazd,
10:22
which is why it's shining out so brightly.
255
607000
3000
dlatego jest tam tak jasno.
10:25
This is about 50 million light years away,
256
610000
2000
To 50 milionów lat świetlnych stąd,
10:27
so one of our neighboring galaxies.
257
612000
2000
sąsiadująca z nami galaktyka.
10:29
But that bright star there
258
614000
2000
Ale ta jasna gwiazda,
10:31
is actually one of the stars in the galaxy.
259
616000
3000
też należy do tej galaktyki.
10:34
So that star is also
260
619000
2000
Jest tak samo daleko,
10:36
50 million light years away.
261
621000
2000
50 milionów lat świetlnych.
10:38
It's part of that galaxy, and it's shining as brightly
262
623000
3000
Jest częścią tamtej galaktyki, a świeci tak jasno
10:41
as the center of the galaxy
263
626000
2000
jak centrum tej galaktyki,
10:43
with a billion suns in it.
264
628000
2000
jak miliardy gwiazd.
10:45
That's a Type Ia supernova explosion.
265
630000
3000
To wybuch supernowej Typu Ia.
10:48
Now that's an incredible phenomena,
266
633000
2000
Niesamowite zjawisko,
10:50
because it's a star that sits there.
267
635000
2000
bo tam jest gwiazda.
10:52
It's called a carbon-oxygen dwarf.
268
637000
2000
To karzeł węglowo-tlenowy.
10:54
It sits there about, say, 1.3 times the mass of the Sun.
269
639000
3000
Jej masa to 1.3 masy Słońca.
10:57
And it has a binary companion that goes around it,
270
642000
3000
W tym układzie podwójnym
11:00
so a big star, a big ball of gas.
271
645000
3000
jest też inna duża gwiazda.
11:03
And what it does is it sucks gas
272
648000
2000
Karzeł wysysa gaz,
11:05
off its companion star,
273
650000
2000
z tej drugiej gwiazdy,
11:07
until it gets to this limit called the Chandrasekhar limit,
274
652000
3000
aż do osiągnięcia granicy Chandrasekhara,
11:10
and then it explodes.
275
655000
2000
wtedy wybucha.
11:12
And it explodes, and it shines as brightly
276
657000
2000
W czasie wybuchu przez dwa tygodnie
11:14
as a billion suns for about two weeks,
277
659000
2000
świeci tak jasno jak miliard gwiazd,
11:16
and releases, not only energy,
278
661000
3000
wyzwalając nie tylko energię,
11:19
but a huge amount of chemical elements into the universe.
279
664000
3000
ale mnóstwo pierwiastków w przestrzeń.
11:22
In fact, that one is a carbon-oxygen dwarf.
280
667000
3000
To karzeł węglowo-tlenowy.
11:25
Now, there was no carbon and oxygen
281
670000
2000
Węgiel i tlen jeszcze nie istniały
11:27
in the universe at the Big Bang.
282
672000
2000
zaraz po Wiekim Wybuchu.
11:29
And there was no carbon and oxygen in the universe
283
674000
2000
Nie było węgla i tlenu we Wszechświecie,
11:31
throughout the first generation of stars.
284
676000
3000
podczas gdy świeciły gwiazdy pierwszego pokolenia.
11:34
It was made in stars like that,
285
679000
2000
Te pierwiastki wytworzyły się
11:36
locked away and then returned to the universe
286
681000
2000
w takich gwiazdach, a ich wybuch
11:38
in explosions like that
287
683000
2000
uwalniał je do przestrzeni kosmiczniej
11:40
in order to recondense into planets,
288
685000
2000
gdzie mogły zacząć tworzyć planety,
11:42
stars, new solar systems
289
687000
2000
nowe gwiazdy, układy słoneczne
11:44
and, indeed, people like us.
290
689000
3000
i ludzie - jak my.
11:47
I think that's a remarkable demonstration of the power
291
692000
2000
To niesamowita demonstracja siły,
11:49
and beauty and universality of the laws of physics,
292
694000
3000
piękna i uniwersalności praw fizyki,
11:52
because we understand that process,
293
697000
2000
bo dzięki nim rozumiemy ten proces,
11:54
because we understand
294
699000
2000
rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.
11:56
the structure of atoms here on Earth.
295
701000
2000
rozumiemy strukturę atomów na Ziemi.
11:58
This is a beautiful quote that I found --
296
703000
2000
Zacytuję wam piękny fragment,
12:00
we're talking about serendipity there -- from Alexander Fleming:
297
705000
3000
Alexander Fleming mówi o szczęśliwym trafie:
12:03
"When I woke up just after dawn
298
708000
2000
"Kiedy wstałem wraz ze świtem
12:05
on September 28, 1928,
299
710000
2000
28 Września, 1928 roku,
12:07
I certainly didn't plan to revolutionize all medicine
300
712000
2000
nie planowałem zrewolucjonizować medycyny
12:09
by discovering the world's first antibiotic."
301
714000
3000
odkrywając pierwszy antybiotyk."
12:12
Now, the explorers of the world of the atom
302
717000
2000
Naukowcy zajmujący się atomami,
12:14
did not intend to invent the transistor.
303
719000
2000
nie planowali wynaleźć tranzystorów.
12:16
And they certainly didn't intend to
304
721000
2000
Na pewno nie planowali odkryć
12:18
describe the mechanics of supernova explosions,
305
723000
3000
więcej o eksplozjach supernowych,
12:21
which eventually told us where
306
726000
2000
co doprowadziło nas do zrozumienia
12:23
the building blocks of life
307
728000
2000
gdzie części składowe życia
12:25
were synthesized in the universe.
308
730000
2000
powstały we Wszechświecie.
12:28
So, I think science can be --
309
733000
2000
Odkrywanie rzeczy dzięki
12:30
serendipity is important.
310
735000
2000
szczęśliwym trafom jest ważne.
12:32
It can be beautiful. It can reveal quite astonishing things.
311
737000
3000
Może wyjawić niesamowite rzeczy.
12:35
It can also, I think, finally
312
740000
3000
Może też wyjawić odpowiedzi
12:38
reveal the most profound
313
743000
2000
na najważniejsze dla nas pytania
12:40
ideas to us
314
745000
2000
na najważniejsze dla nas pytania,
12:42
about our place in the universe
315
747000
2000
o nasze miejsce we wszechświecie,
12:44
and really the value of our home planet.
316
749000
2000
i nauczyć nas szanować Ziemię.
12:46
This is a spectacular picture of our home planet.
317
751000
3000
To niesamowite zdjęcie naszej planety.
12:49
Now, it doesn't look like our home planet.
318
754000
2000
Nie wygląda jak ona?
12:51
It looks like Saturn because, of course, it is.
319
756000
3000
Bo to oczywiście Saturn.
12:54
It was taken by the Cassini space probe.
320
759000
2000
Zdjęcie zrobił Cassini.
12:56
But it's a famous picture, not because of
321
761000
2000
Jest słynne, nie z powodu piękna
12:58
the beauty and majesty of Saturn's rings,
322
763000
3000
i majestatu pierścieni Saturna,
13:01
but actually because of a tiny, faint blob
323
766000
3000
ale z powodu tego małego kleksa
13:04
just hanging underneath one of the rings.
324
769000
2000
wiszącego pod jednym z pierścieni.
13:06
And if I blow it up there, you see it.
325
771000
2000
Gdyby go powiększyć,
13:08
It looks like a moon,
326
773000
2000
wyglądałby jak księżyc,
13:10
but in fact, it's a picture of Earth.
327
775000
2000
ale to jest zdjęcie Ziemi.
13:12
It was a picture of Earth captured in that frame of Saturn.
328
777000
3000
To zdjęcie zrobione obok Saturna.
13:15
That's our planet from 750 million miles away.
329
780000
3000
z odległości 1,2 miliarda km.
13:19
I think the Earth has got a strange property
330
784000
2000
Ziemia ma dziwną właściwość,
13:21
that the farther away you get from it,
331
786000
2000
że im dalej od niej się znajdziesz,
13:23
the more beautiful it seems.
332
788000
2000
tym piękniejsza się wydaje.
13:25
But that is not the most distant or most famous picture of our planet.
333
790000
3000
Ale to nie najbardziej odległe lub najsłynniejsze zdjęcie.
13:28
It was taken by this thing, which is called the Voyager spacecraft.
334
793000
3000
To jest sonda Voyager
13:31
And that's a picture of me in front of it for scale.
335
796000
3000
i ja, dla porównania.
13:34
The Voyager is a tiny machine.
336
799000
2000
Voyager jest malutki.
13:36
It's currently 10 billion miles away from Earth,
337
801000
3000
Znajduje się teraz 16 miliardów km od Ziemi,
13:39
transmitting with that dish, with the power of 20 watts,
338
804000
3000
przesyła dane przez ten talerz, z mocą 20 watów,
13:42
and we're still in contact with it.
339
807000
2000
nadal jesteśmy w kontakcie.
13:44
But it visited Jupiter, Saturn,
340
809000
2000
Odwiedził on Jowisza, Saturna,
13:46
Uranus and Neptune.
341
811000
2000
Urana i Neptuna.
13:48
And after it visited all four of those planets,
342
813000
3000
A kiedy był u końca swojej podróży,
13:51
Carl Sagan, who's one of my great heroes,
343
816000
3000
Carl Sagan, jeden z moich bohaterów,
13:54
had the wonderful idea
344
819000
2000
miał wspaniały pomysł
13:56
of turning Voyager around
345
821000
2000
by go obrócić i zrobić
13:58
and taking a picture of every planet it had visited.
346
823000
2000
zdjęcie wszystkim tym planetom.
14:00
And it took this picture of Earth.
347
825000
2000
Zrobił zdjęcie Ziemi.
14:02
Now it's very hard to see the Earth there, it's called the "Pale Blue Dot" picture,
348
827000
3000
Trudno ją zauważyć, zdjęcie nazwano 'Błękitną Kropką',
14:05
but Earth is suspended in that red shaft of light.
349
830000
3000
to ziemia zawieszona w snopie światła.
14:08
That's Earth from four billion miles away.
350
833000
3000
Widziana z 6 miliardów km.
14:11
And I'd like to read you what
351
836000
2000
Chciałbym wam przeczytać,
14:13
Sagan wrote about it, just to finish,
352
838000
2000
co napisał o niej Sagan,
14:15
because I cannot say words as beautiful as this
353
840000
3000
bo sam nie mogę znaleźć tak pięknych słów
14:18
to describe what he saw
354
843000
2000
opisujących to, co zobaczył,
14:20
in that picture that he had taken.
355
845000
2000
na zdjęciu, które zrobił.
14:22
He said, "Consider again that dot.
356
847000
2000
"Zastanówcie się nad tą kropką.
14:24
That's here. That's home. That's us.
357
849000
3000
To tutaj. To dom. To my.
14:27
On it, everyone you love,
358
852000
2000
Na niej wszyscy, których kochacie,
14:29
everyone you know, everyone you've ever heard of,
359
854000
3000
których znacie, o których słyszeliście
14:32
every human being who ever was
360
857000
2000
wszyscy którzy kiedyś istnieli,
14:34
lived out their lives.
361
859000
2000
żyli właśnie tam.
14:36
The aggregates of joy and suffering
362
861000
2000
Zebrane radości i cierpienia,
14:38
thousands of confident religions,
363
863000
2000
tysiące pewnych religii,
14:40
ideologies and economic doctrines,
364
865000
3000
ideologii i systemów ekonomicznych,
14:43
every hunter and forager, every hero and coward,
365
868000
3000
każdy myśliwy i rolnik, bohater i tchórz,
14:46
every creator and destroyer of civilization,
366
871000
3000
twórca i niszczyciel cywiliazacji,
14:49
every king and peasant, every young couple in love,
367
874000
3000
król i wieśniak, każda zakochana para,
14:52
every mother and father, hopeful child,
368
877000
2000
matka i ojciec, wyczekiwane dziecko,
14:54
inventor and explorer,
369
879000
2000
odkrywca i wynalazca,
14:56
every teacher of morals, every corrupt politician,
370
881000
3000
każdy moralista, skorumpowany polityk,
14:59
every superstar, every supreme leader,
371
884000
3000
każda gwiazda, każdy przywódca,
15:02
every saint and sinner in the history of our species,
372
887000
3000
każdy święty i grzesznik w historii naszego gatunku,
15:05
lived there, on a mote of dust,
373
890000
2000
żył tam, na tym okruchu pyłu,
15:07
suspended in a sunbeam.
374
892000
2000
zawieszonym w promieniu Słońca.
15:09
It's been said that astronomy's a humbling
375
894000
2000
Mówi się, że astronomia uczy pokory
15:11
and character-building experience.
376
896000
2000
i rozwija charakter.
15:13
There is perhaps no better demonstration
377
898000
2000
Nie ma lepszego pokazu
15:15
of the folly of human conceits
378
900000
2000
głupoty ludzkich fanaberii
15:17
than this distant image of our tiny world.
379
902000
2000
niż to odległe zdjęcie maleńkiego świata.
15:19
To me, it underscores our responsibility
380
904000
2000
Podkreśla ono naszą odpowiedzialność
15:21
to deal more kindly with one another
381
906000
3000
byśmy obchodzili się ze sobą lepiej,
15:24
and to preserve and cherish the pale blue dot,
382
909000
3000
żeby chronić i pielęgnować tą Błękitną Kropkę,
15:27
the only home we've ever known."
383
912000
2000
jedyny dom jaki znamy."
15:29
Beautiful words about
384
914000
2000
Piękne słowa o mocy
15:31
the power of science and exploration.
385
916000
2000
nauki i eksploracji.
15:33
The argument has always been made, and it will always be made,
386
918000
2000
Argument, że wiemy już wystarczająco dużo
15:35
that we know enough about the universe.
387
920000
2000
o Wszechświecie istniał od zawsze.
15:37
You could have made it in the 1920s; you wouldn't have had penicillin.
388
922000
3000
W 1920 roku nie odkrylibyśmy penicyliny.
15:40
You could have made it in the 1890s; you wouldn't have the transistor.
389
925000
3000
W 1890 nie byłoby tranzystorów.
15:43
And it's made today in these difficult economic times.
390
928000
3000
Nawet dzisiaj nadal się go wysuwa.
15:46
Surely, we know enough.
391
931000
2000
Wiemy wystarczająco dużo.
15:48
We don't need to discover anything else about our universe.
392
933000
2000
Nie trzeba odkrywać już nic nowego.
15:50
Let me leave the last words to someone
393
935000
2000
Pozwólcie, że ostatnie słowa będą
15:52
who's rapidly becoming a hero of mine,
394
937000
2000
się należeć mojemu bohaterowi,
15:54
Humphrey Davy, who did his science at the turn of the 19th century.
395
939000
3000
Humphrey Davy, który pracował naukowo u schyłku XIX wieku.
15:57
He was clearly under assault all the time.
396
942000
3000
Cały czas był pod ostrzałem.
16:00
"We know enough at the turn of the 19th century.
397
945000
3000
Bo wtedy też wiedzieliśmy wystarczająco dużo.
16:03
Just exploit it; just build things."
398
948000
2000
Wystarczy wiedzę wykorzystać żeby tworzyć.
16:05
He said this, he said, "Nothing is more fatal
399
950000
2000
"Nie ma nic bardziej niszczącego
16:07
to the progress of the human mind
400
952000
2000
dla rozwoju ludzkiego umysłu
16:09
than to presume that our views of science
401
954000
2000
niż przekonanie, że nasza wiedza
16:11
are ultimate,
402
956000
2000
jest ostateczna,
16:13
that our triumphs are complete,
403
958000
2000
że triumfy są za nami,
16:15
that there are no mysteries in nature,
404
960000
2000
że zagadki natury są rozwiązane,
16:17
and that there are no new worlds to conquer."
405
962000
2000
i że nie czekają na nas nieznane światy."
16:19
Thank you.
406
964000
2000
Dziękuję
16:21
(Applause)
407
966000
2000
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Brian Cox - PhysicistPhysicist Brian Cox has two jobs: working with the Large Hadron Collider at CERN, and explaining big science to the general public. He's a professor at the University of Manchester.
Why you should listen
Based at the University of Manchester, Brian Cox works at CERN in Geneva on the ATLAS experiment, studying the forward proton detectors for the Large Hadron Collider there. He's a professor at the University of Manchester, working in the High Energy Physics group, and is a research fellow of the Royal Society.
He's also become a vital voice in the UK media for explaining physics to the public. With his rockstar hair and accessible charm, he's the go-to physicist for explaining heady concepts on British TV and radio. (If you're in the UK, watch him on The Big Bang Machine.) He was the science advisor for the 2007 film Sunshine. He answers science questions every Friday on BBC6 radio's Breakfast Show.
Brian Cox | Speaker | TED.com