TED2013
Saki Mafundikwa: Ingenuity and elegance in ancient African alphabets
Саки Мафундиква: Африканың көне әліпбиі: шеберлік пен әдемілік
Filmed:
Readability: 5.6
775,241 views
Саки Мафундиква атты графикалық дизайнер Африканың әліпбиден бастап, символдар жүйесіне дейінгі жазу жүйесіне үлкен құрметпен қарайды. Ол жазу мен символдарға айналып кеткен тарихи мұраның құнын көрсетеді. Африка дизайнерлерін көне графикалық формалардан шабыт іздеуге шақырады. Ол сөзін өзінің жақсы көретін — Санкофа — «бұрыл да түсін» немесе «өткеннен үлгі ал» мағыналарын беретін символы туралы айтып аяқтайды.
Saki Mafundikwa - Graphic designer
Saki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe. Full bio
Saki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:12
I moved back home 15 years ago
0
802
3775
15 жыл бұрын үйіме оралдым,
00:16
after a 20-year stay in the United States,
1
4577
2864
20 жыл уақытым АҚШ-та өтті.
00:19
and Africa called me back.
2
7441
2364
Африка жатсынбай қабылдады.
00:21
And I founded my country's first
3
9805
3541
Өз елімде алғашқылардың бірі болып,
00:25
graphic design and new media college.
4
13346
2311
Зимбабе Визуалды өнер институты атты
00:27
And I called it the Zimbabwe Institute of Vigital Arts.
5
15657
4926
сызба-дизайн және жаңа
медиа технология колледжін аштым.
медиа технология колледжін аштым.
00:32
The idea, the dream, was really for a sort of Bauhaus
6
20583
4237
Менің ойым, арманым Баухауза
сияқты мектеп ашу болатын,
сияқты мектеп ашу болатын,
00:36
sort of school where new ideas were interrogated
7
24820
4606
онда жаңа идеялар түбегейлі зерттеліп,
00:41
and investigated,
8
29426
3213
тексерілер еді,
00:44
the creation of a new visual language
9
32639
2760
Африка тұрғындарының шығармашылық
мұрасына негізделген
мұрасына негізделген
00:47
based on the African creative heritage.
10
35399
4981
жаңа визуалды тіл пайда болар еді.
00:52
We offer a two-year diploma
11
40380
3425
Біз орта мектепті табысты бітірген
00:55
to talented students who have successfully completed
12
43805
3764
талантты студенттерге диплом
00:59
their high school education.
13
47569
2180
алу мүмкіндігін ұсынамыз.
01:01
And typography's a very important part of the curriculum
14
49749
2937
Типографиялық іске үйрету — курстың
маңызды бөлігі,
маңызды бөлігі,
01:04
and we encourage our students to look inward for influence.
15
52686
4943
студенттерге өз жан дүниесін
сыртқа шығаруға күш саламыз.
сыртқа шығаруға күш саламыз.
01:09
Here's a poster designed by one of the students
16
57629
2366
Мынау «Білім алу – әркімнің құқығы»
01:11
under the theme "Education is a right."
17
59995
4157
тақырыбы аясында студенттердің
жасаған плакаты.
жасаған плакаты.
01:16
Some logos designed by my students.
18
64152
4283
Мыналар - студенттерім әзірлеген
логотиптер.
логотиптер.
01:20
Africa has had a long tradition of writing,
19
68435
4068
Африканың көне жазу мұрасы бар,
01:24
but this is not such a well-known fact,
20
72503
2172
бірақ бұл өте танымал дерек емес,
01:26
and I wrote the book "Afrikan Alphabets" to address that.
21
74675
3933
осы туралы
«Африка әліпбиі» атты кітап жаздым.
«Африка әліпбиі» атты кітап жаздым.
01:30
The different types of writing in Africa,
22
78608
3547
Африкада жазудың бірнеше түрі бар.
01:34
first was proto-writing,
23
82155
2245
Алғашқысы идеографиялық хат болатын,
01:36
as illustrated by Nsibidi,
24
84400
2168
мысалы, Нсибиди —
01:38
which is the writing system of a secret society
25
86568
3072
Нигерияның оңтүстігінде тұратын
Экои халқының
Экои халқының
01:41
of the Ejagham people in southern Nigeria.
26
89640
3830
жасырын қауымдастығының жазу жүйесі екен.
01:45
So it's a special-interest writing system.
27
93470
3870
Бұл – ерекше мақсаттарға бағытталған
жазулар.
жазулар.
01:49
The Akan of people of Ghana and [Cote d'Ivoire]
28
97340
3575
Гана мен Кот-д’Ивуардан Акан
этникалық тобы
этникалық тобы
01:52
developed Adinkra symbols some 400 years ago,
29
100915
4045
Адинкра символдарын шамамен 400 жыл
бұрын жасап шығарған.
бұрын жасап шығарған.
01:56
and these are proverbs, historical sayings,
30
104960
3868
Бұл - мақалдар, тарихи әңгімелер,
02:00
objects, animals, plants,
31
108828
2710
заттар, жануарлар, өсімдіктер.
02:03
and my favorite Adinkra system
32
111538
2008
Менің сүйікті символым Адинкра
02:05
is the first one at the top on the left.
33
113546
2376
жоғарғы сол жағында орналасқан.
02:07
It's called Sankofa.
34
115922
1002
Оны Санкофа дейді
02:08
It means, "Return and get it." Learn from the past.
35
116924
5994
Ол «бұрыл да ұста» дегенді білдіреді.
Өткеннен үйрен.
Өткеннен үйрен.
02:14
This pictograph by the Jokwe people of Angola
36
122918
2801
Анголадан Джокве халқының пиктограммасы
02:17
tells the story of the creation of the world.
37
125719
3820
әлемнің жаратылысы туралы тарихты айтады.
Оның шыңында Құдай бар, төменде – адам,
адам тұқымы,
адам тұқымы,
02:21
At the top is God, at the bottom is man, mankind,
38
129539
5403
02:26
and on the left is the sun, on the right is the moon.
39
134942
4908
сол жағында – Күн, оң жағында – Ай.
02:31
All the paths lead to and from God.
40
139850
3855
Барлық жолдар Құдайдан тарайды және
соған қайта алып барады.
соған қайта алып барады.
02:35
These secret societies of the Yoruba, Kongo
41
143705
4394
Йоруба діндерін уағыздайтын жасырын
қауымдастықтар
қауымдастықтар
02:40
and Palo religions
42
148099
2195
Нигериядағы Конго мен Пало,
02:42
in Nigeria, Congo and Angola respectively,
43
150294
3737
Конго мен Ангола
02:46
developed this intricate writing system
44
154031
3924
жазудың күрделі жүйесін құрды,
02:49
which is alive and well today in the New World
45
157955
3769
ол әлі күнге дейін Кубада, Бразилияда,
02:53
in Cuba, Brazil and Trinidad and Haiti.
46
161724
6188
Тринидадта және Гаитиде қолданылады.
02:59
In the rainforests of the Democratic Republic of Congo,
47
167912
3296
Конго Демократиялық Республикасының
тропик ормандарында,
тропик ормандарында,
03:03
in the Ituri society,
48
171208
2891
Итури аймағында,
03:06
the men pound out a cloth out of a special tree,
49
174099
3771
ер адамдар ағаштың ерекше түрінен
маталар әзірлейді,
маталар әзірлейді,
03:09
and the women, who are also the praise singers,
50
177870
3093
ал әйелдер дәстүрлі әндер орындап,
03:12
paint interweaving patterns
51
180963
2681
өз әндерінде қолданатын
03:15
that are the same in structure
52
183644
2730
көп дауыспен үндесіп жататын,
03:18
as the polyphonic structures that they use in their singing --
53
186374
4655
өрілген оюлар салады.
03:23
a sort of a musical score, if you may.
54
191029
3988
Бұл өз ретінде партитура сияқты, егер
осылай атауға болар болса.
осылай атауға болар болса.
03:27
In South Africa, Ndebele women
55
195017
2749
Солтүстік Африкада
Ндебеле халқының әйелдері
Ндебеле халқының әйелдері
03:29
use these symbols and other geometric patterns
56
197766
3358
өз үйлерін ашық түстермен сәндеу үшін,
03:33
to paint their homes in bright colors,
57
201124
3814
осы және басқа геометриялық оюларды
пайдаланады.
пайдаланады.
03:36
and the Zulu women use the symbols
58
204938
2922
Зулу халқының әйелдері бисермен білезік,
03:39
in the beads that they weave
59
207860
1498
моншақ тоқу кезінде осы
03:41
into bracelets and necklaces.
60
209358
3143
символдарға қарайды.
03:44
Ethiopia has had the longest tradition of writing,
61
212501
4079
Эфиопияның
03:48
with the Ethiopic script that was developed
62
216580
2319
Эфиопия тілінен бастау алатын,
03:50
in the fourth century A.D.
63
218899
1962
б. э. д. 4 ғасырда пайда болған
03:52
and is used to write Amharic,
64
220861
2514
көне жазу хаттары
03:55
which is spoken by over 24 million people.
65
223375
3285
қазіргі кезде 24 миллион адам қолданатын
амхар тілінің негізі.
амхар тілінің негізі.
03:58
King Ibrahim Njoya of the Bamum Kingdom of Cameroon
66
226660
4457
Сұлтан Ибраһим Нджойя, Камерундағы
Бамум хандығының көсемі,
Бамум хандығының көсемі,
04:03
developed Shü-mom at the age of 25.
67
231117
3565
25 жасында бамум тілі жазуын құрастырған.
04:06
Shü-mom is a writing system.
68
234682
2087
Бамум жазуы —
04:08
It's a syllabary. It's not exactly an alphabet.
69
236769
2993
жазудың әліппелік емес, буындық
жазу үлгісі.
жазу үлгісі.
04:11
And here we see three stages of development
70
239762
3315
Бұл жерде біз 30 жылға жалғасқан,
04:15
that it went through in 30 years.
71
243077
4639
үш даму сатысын көреміз.
04:19
The Vai people of Liberia had a long tradition of literacy
72
247716
5560
Либерияның Ван халқының 1800 жылғы
еуропалықтармен
еуропалықтармен
04:25
before their first contact with Europeans in the 1800s.
73
253276
3935
таныстығына дейін көне сауаты болған.
04:29
It's a syllabary and reads from left to right.
74
257211
4582
Бұл – сөздерді оңнан солға қарай жазатын
буындық хат.
буындық хат.
04:33
Next door, in Sierra Leone, the Mende
75
261793
3571
Сьерра-Леонедегі Менде халқы да
04:37
also developed a syllabary,
76
265364
2023
буындық жазуды ойлап тапқан,
04:39
but theirs reads from right to left.
77
267387
3632
бірақ ол солдан оңға қарай оқылады.
04:43
Africa has had a long tradition of design,
78
271019
3390
Африканың көне дизайн дәстүрі бар,
04:46
a well-defined design sensibility,
79
274409
3623
дизайнның үздік бейнелері сипатталған.
04:50
but the problem in Africa has been that,
80
278032
2302
Бұндағы мәселе
04:52
especially today, designers in Africa
81
280334
2698
қазіргі уақытта африка дизайнерлерінің
04:55
struggle with all forms of design
82
283032
2534
барлық үлгілерінде
қиындықтар кездесуінде,
қиындықтар кездесуінде,
04:57
because they are more apt to look outward
83
285566
4506
яғни олар рух пен шабытты
05:02
for influence and inspiration.
84
290072
2628
сырттан іздейді.
05:04
The creative spirit in Africa, the creative tradition,
85
292700
4197
Африканың шығармашылық бастамалары,
05:08
is as potent as it has always been,
86
296897
2876
шығармашылық дәстүрлері үнемі
тартымды және
тартымды және
05:11
if only designers could look within.
87
299773
4047
дизайнерлер осыны көре білсе жеткілікті.
05:15
This Ethiopic cross illustrates
88
303820
2891
Мынау эфиопиялық айқыш белгі
05:18
what Dr. Ron Eglash has established:
89
306711
2780
доктор Рон Иглаштың ерекшелігін көрсетеді:
05:21
that Africa has a lot to contribute to computing
90
309491
3889
Африка информатика мен математикаға
05:25
and mathematics through their intuitive grasp of fractals.
91
313380
5376
өзінің фракталды сезімді түсінуі
арқасында көп нәрсе бере алады.
арқасында көп нәрсе бере алады.
05:30
Africans of antiquity created civilization,
92
318756
4067
Көне африкалықтар өркениетті құраған,
05:34
and their monuments, which still stand today,
93
322823
3313
сол кезден қалған ескерткіштер әлі күнге
05:38
are a true testimony of their greatness.
94
326136
3584
олардың айбындарының куәсі.
05:41
Most probably, one of humanity's greatest achievements
95
329720
3918
Адам жеткен жетістіктерінің ең
ұлыларының бірі,
ұлыларының бірі,
05:45
is the invention of the alphabet,
96
333638
2966
мүмкін, бұл біздің э.д. 1600 жылы
ойлап табылған,
ойлап табылған,
05:48
and that has been attributed to Mesopotamia
97
336604
3118
месопотамдық сына жазумен байланысты
деп саналған
деп саналған
05:51
with their invention of cuneiform in 1600 BC,
98
339722
5565
әліпбиді ойлап табу болар;
05:57
followed by hieroglyphics in Egypt,
99
345287
3738
бұдан ары мысыр иероглифтері пайда
болды
болды
06:01
and that story has been cast in stone as historical fact.
100
349025
5469
және бұл тарихи дерек ретінде тасқа
қашалып, тарихқа өшпес із қалдырды.
қашалып, тарихқа өшпес із қалдырды.
06:06
That is, until 1998,
101
354494
2714
Йель профессоры
Джон Колеман Дарнелл
Джон Колеман Дарнелл
06:09
when one Yale professor John Coleman Darnell
102
357208
5119
Фиваид шөлінде батыс Египеттің
06:14
discovered these inscriptions in the Thebes desert
103
362327
3390
әкті жартастарында осы жазуларды
байқағанға дейін,
байқағанға дейін,
06:17
on the limestone cliffs in western Egypt,
104
365717
3360
яғни 1998 жылға дейін осылай болған еді.
06:21
and these have been dated at between 1800 and 1900 B.C.,
105
369077
6236
Олар біздің э.д.
1800-1900 жылдар аралығы деп белгіленген,
1800-1900 жылдар аралығы деп белгіленген,
06:27
centuries before Mesopotamia.
106
375313
3009
Месопотамияға дейінгі көптеген ғасырлар.
06:30
Called Wadi el-Hol
107
378322
2928
Бұл жазулар
Уәди-Әл-Хол деп,
Уәди-Әл-Хол деп,
06:33
because of the place that they were discovered,
108
381250
3206
олар табылған орын атымен аталды.
06:36
these inscriptions -- research is still going on,
109
384456
3405
Зерттеулер әлі де жалғасып жатыр,
06:39
a few of them have been deciphered,
110
387861
2798
олардың біразының ғана құпиясы ашылды.
06:42
but there is consensus among scholars
111
390659
2507
Ғалымдар, шындығында,
06:45
that this is really humanity's first alphabet.
112
393166
5217
бұл адамзаттың алғашқы әліпбиі деген
оймен келіседі.
оймен келіседі.
06:50
Over here, you see a paleographic chart
113
398383
3044
Сіздер бұл жерден
палеографиялық картаны шифрланған түрінде
палеографиялық картаны шифрланған түрінде
06:53
that shows what has been deciphered so far,
114
401427
3117
көріп отырсыздар, жоғарыдан төмен қарай
06:56
starting with the letter A, "ālep," at the top,
115
404544
3409
А ālep әріпінен,
06:59
and "bêt," in the middle, and so forth.
116
407953
3685
басталып, bêt-пен жалғасатын, одар ары
солай кете береді.
солай кете береді.
07:03
It is time that students of design in Africa
117
411638
3613
Қазіргі уақытта африка
дизайнер-студенттері
дизайнер-студенттері
07:07
read the works of titans like Cheikh Anta Diop,
118
415251
4217
сенегалдық Шейх Анта Диоп сияқты
07:11
Senegal's Cheikh Anta Diop,
119
419468
2116
адамдардың кітабын оқуы керек,
07:13
whose seminal work on Egypt is vindicated
120
421584
3083
олардың Мысырдағы жемісті еңбектері
07:16
by this discovery.
121
424667
3133
осы жәдігерлермен дәлелденді.
07:19
The last word goes to the great Jamaican leader
122
427800
3087
Соңғы сөз Ямайлық көшбасшы
07:22
Marcus Mosiah Garvey
123
430887
1989
Маркусом Гарви мен
07:24
and the Akan people of Ghana
124
432876
3200
Ганалық Акан халқының
07:28
with their Adinkra symbol Sankofa,
125
436076
2373
Санкофа символында,
07:30
which encourages us to go to the past
126
438449
2242
Бұл біздің қазіргі кезімізді
еске салуы үшін,
еске салуы үшін,
07:32
so as to inform our present
127
440691
2172
кейін қарай бұрылуымызға және өзіміз бен
07:34
and build on a future for us and our children.
128
442863
4602
балаларымыздың болашағы үшін
түрткі болады.
түрткі болады.
07:39
It is also time that designers in Africa
129
447465
4241
Бұл да африка дизайнерлері
07:43
stop looking outside.
130
451706
2626
сыртқа қарауды тоқтататын уақыт.
07:46
They've been looking outward for a long time,
131
454332
2390
Олар сыртқы әлемге өте ұзақ қарады,
07:48
yet what they were looking for
132
456722
2312
ал олардың іздегендері алыста емес,
07:51
has been right there within grasp, right within them.
133
459034
4953
әрқашан жандарында болған еді.
07:55
Thank you very much.
134
463987
1804
Үлкен рақмет.
07:57
(Applause)
135
465791
4939
(Қол соғу)
ABOUT THE SPEAKER
Saki Mafundikwa - Graphic designerSaki Mafundikwa wrote the book on Africa’s graphic design heritage -- then opened a school of graphic arts in his native Zimbabwe.
Why you should listen
In his book Afrikan Alphabets, Saki Mafundiwaka includes a Ghanaian pictograph meaning “return to the past” This is exactly what he did in 1997 when he cashed in his publishing job 401(k) and left New York to open the Zimbabwe Institute of Vigital Arts (ZIVA) in Harare. (“Vigital” denotes visual arts taught using digital tools.)
As a kid growing up in Zimbabwe, Mafundiwaka loved to sketch letterforms he saw in books and magazines, but he didn’t know graphic design was a career option until he arrived in America. "Sometimes you have to leave home,” he says, “to discover yourself.” He opened ZIVA to pay it forward. “The dream,” he says, “is for something to come out of Africa that is of Africa."
In 2010, he made the film Shungu: The Resilience of a People, a compelling narrative of the strategies ordinary people use to survive in Zimbabwe today.
Saki Mafundikwa | Speaker | TED.com