TED2017
Anne Madden: Meet the microscopic life in your home -- and on your face
ئانی مادین: ژیانە مایکرۆسکۆپییەکەی ماڵەکەت -- و سەر دەم و چاو ببینە
Filmed:
Readability: 4.2
1,428,263 views
سەیرێکی دارستانە مایکرۆسکۆپییەکەی لەشی خۆت و چواردەور بکە: بوونەوەری بچووک کە لەسەر ڕوومەتەکانت، لەژێر قەنەفەکەت و لەناو خۆڵی حەوشەکەتدا دەژین. پەیوەندییەکی دووژمنکارانەمان هەیە لەگەڵ ئەو میکرۆبانە --پاکیان دەکەینەوە، لەناویان دەبەین، و دەیانکوژین -- بەڵام بەپێی میکرۆب زان ئانی مادین، سەرچاوەی تەکنەلۆجیای نوێ و دەرمانن کە هێشتا نەدۆزراونەتەوە. ئەم کیمیاگەرە میکرۆسکۆپییانە پیس نین، وەک مادین دەڵێت -- ئەمانە داهاتوون
Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us. Full bio
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
00:13
I want you to touch your face.
0
1290
1710
ئەمەوێ دەست بەن لە دەموچاوتان.
00:15
Go on.
1
3586
1271
دەی.
00:17
What do you feel?
2
5586
1403
هەست بەچی دەکەن؟
00:19
Soft? Squishy?
3
7013
1883
نەرمی؟ ئیسفنجی؟
00:21
It's you, right? You're feeling you?
4
9493
2610
هی خۆتانە وانییە؟ هەست بە خۆتان دەکەن؟
00:25
Well, it's not quite true.
5
13109
1703
ڕاستییەکەی، بەو شێوەیە نییە.
00:27
You're actually feeling
thousands of microscopic creatures
thousands of microscopic creatures
6
15387
3245
ڕاستییەکەی هەست بە هەزارەها
بوونەوەری میکرۆسکۆپی ئەکەن
بوونەوەری میکرۆسکۆپی ئەکەن
00:30
that live on our face and fingers.
7
18656
2541
کە لەسەر دەم و چاو و
پەنجەکانتان دەژین.
پەنجەکانتان دەژین.
00:34
You're feeling some of the fungi
8
22481
1722
هەست بە هەندێک لە کەڕووەکان دەکەن
00:36
that drifted down
from the air ducts today.
from the air ducts today.
9
24227
2880
کە لە پاکەرەوەی هەوای
ژوورەکانەوە هاتووەتە خوارەوە.
ژوورەکانەوە هاتووەتە خوارەوە.
00:39
They set off our allergies
10
27131
1967
هۆکاری هەستیاری پێستمانن و
00:41
and smell of mildew.
11
29122
1552
ئەو بۆنی کەڕووەکەی کە لێماندێت.
00:44
You're feeling some
of the 100 billion bacterial cells
of the 100 billion bacterial cells
12
32045
4144
هەست بە هەندێک لەو
سەد ملیار بەکتریایە دەکەن
سەد ملیار بەکتریایە دەکەن
00:48
that live on our skin.
13
36213
1646
کە لەسەر پێستمان دەژین.
00:50
They've been munching away
at your skin oils and replicating,
at your skin oils and replicating,
14
38453
3906
خەریکی خواردنی ڕۆنی سەر پێستتان و
خۆزیادکردن بوون،
خۆزیادکردن بوون،
00:54
producing the smells of body odor.
15
42383
2262
ئەو بۆنانە درووست دەکەن
کە لە لەش دێت.
کە لە لەش دێت.
00:57
You're likely even touching
the fecal bacteria
the fecal bacteria
16
45564
2915
تەنانەت ئەگەریشی زۆرە
دست بۆ بکتریاکانی پیسایی بەرن
دست بۆ بکتریاکانی پیسایی بەرن
01:00
that sprayed onto you the last time
you flushed a toilet,
you flushed a toilet,
17
48503
3660
کە دوایین جار لە تەوالێت دوای
ئاو پیاکردن بەرتان کەوتبێت،
ئاو پیاکردن بەرتان کەوتبێت،
01:04
or those bacteria that live
in our water pipes
in our water pipes
18
52187
3124
یان بەکتریاکانی لە بۆرییەکانی
ئاودا دەژین و
ئاودا دەژین و
01:07
and sprayed onto you
with your last shower.
with your last shower.
19
55335
2459
دوایین جار کە خۆتان شتووە
هاتووەتە سەر لەشتان.
هاتووەتە سەر لەشتان.
01:10
Sorry.
20
58666
1151
ببورن.
01:11
(Laughter)
21
59841
1468
(پێکەنین)
01:13
You're probably even giving
a microscopic high five
a microscopic high five
22
61333
3564
تەنانەت لەوانەشە لێدانەوەیەکی
مایکرۆسکۆپیشت کردبێت
مایکرۆسکۆپیشت کردبێت
01:16
to the two species of mites
that live on our faces,
that live on our faces,
23
64921
3725
لەگەڵ دووان لەو جۆرە مۆرانانەی
لەسەر ڕووخسارمان دەژین،
لەسەر ڕووخسارمان دەژین،
01:20
on all of our faces.
24
68670
1668
ڕووخساری هەموومان.
01:22
They've spent the night
squirming across your face
squirming across your face
25
70877
2646
شەویان لەسەر دەم و چاوتان
بەسەربردووە و
بەسەربردووە و
01:25
and having sex on the bridge of your nose.
26
73547
2848
لەوانەیە تەنانەت لەسەر لوتیشتان
جووت بووبێتن.
جووت بووبێتن.
01:28
(Laughter)
27
76419
2590
(پێکەنین)
01:31
Many of them are now leaking
their gut contents onto your pores.
their gut contents onto your pores.
28
79970
4162
تەنانەت زۆرێکیان ئێستا شتەکانی
ناو سکیان دەکەنە کونەکانی پێستتانەوە.
ناو سکیان دەکەنە کونەکانی پێستتانەوە.
01:36
(Laughter)
29
84156
2056
(پێکەنین)
01:38
Now look at your finger.
30
86236
1464
سەیری پەنجەکانتان بکەن.
01:40
How's it feel? Gross?
31
88366
2101
هەست بە چی دەکەن؟ قێزەون؟
01:42
In desperate need of soap or bleach?
32
90491
2380
زۆر بەحەسرەتن دەستتان
بە سابون و تایت بگات؟
بە سابون و تایت بگات؟
01:46
That's how you feel now,
33
94372
1614
ئێستا هەست بەوە دەکەن،
01:48
but it's not going to be
how you feel in the future.
how you feel in the future.
34
96010
2612
بەڵام لەمەودوا هەست بەوە ناکەن.
01:51
For the last 100 years,
35
99454
1925
بۆ سەد ساڵی پێشوو،
01:53
we've had an adversarial relationship
36
101403
1977
پەیوەندییەکی دووژمنکارانەمان هەبووە
01:55
with the microscopic life nearest us.
37
103404
2615
لەگەڵ ژیانە مایکرۆسکۆپییەکانی نزیکمان.
01:58
If I told you there was
a bug in your house
a bug in your house
38
106043
2122
ئەگەر پێتان بڵێم مێرووێک
لە ماڵەکەتاندایە یان
لە ماڵەکەتاندایە یان
02:00
or bacteria in your sink,
39
108189
1234
بەکتریایەک لە دەستشۆرەکەتاندایە.
02:01
there was a human-devised
solution for that,
solution for that,
40
109447
2327
چارەسەرێکی مرۆیی دەبوو
تایبەت بۆ ئەوە،
تایبەت بۆ ئەوە،
02:03
a product to eradicate, exterminate,
41
111798
3136
بەرهەمێک بۆ لەناوبردن، و کووشتن، و
02:06
disinfect.
42
114958
1293
پاککردنەوە.
02:08
We strive to remove most
of the microscopic life in our world now.
of the microscopic life in our world now.
43
116843
3875
ئێستا هەوڵێکی زۆر دەدەین بۆ
لابردنی ژیانە مایکرۆسکۆپییەکانی جیهانەکەمان.
لابردنی ژیانە مایکرۆسکۆپییەکانی جیهانەکەمان.
02:13
But in doing so, we're ignoring
the best source of new technology
the best source of new technology
44
121822
4693
بەڵام بەوە، ئێمە باشترین سەرچاوەی
تەکنەلۆجیای نوێ فەرامۆش دەکەین
تەکنەلۆجیای نوێ فەرامۆش دەکەین
02:18
on this planet.
45
126539
1216
لەسەر ئەم هەسارەیە.
02:20
The last 100 years have featured
human solutions to microbial problems,
human solutions to microbial problems,
46
128624
5646
سەد ساڵی پێشوو چارەسەرە مرۆییەکانی
بەخۆیەوە دیوە بۆ کێشە میکرۆبییەکان،
بەخۆیەوە دیوە بۆ کێشە میکرۆبییەکان،
02:26
but the next 100 years will feature
microbial solutions to human problems.
microbial solutions to human problems.
47
134294
5464
بەڵام سەد ساڵی دواتر چارەسەرە
میکرۆبییەکان دەبێت بۆ کێشە مرۆییەکان.
میکرۆبییەکان دەبێت بۆ کێشە مرۆییەکان.
02:32
I'm a scientist, and I work
with researchers
with researchers
48
140511
2369
من زانام، و لەگەڵ توێژەرەوەکان کاردەکەم
02:34
at North Carolina State University
and the University of Colorado
and the University of Colorado
49
142904
3276
لە زانکۆی ویلایەتی کارۆلاینای باکور و
زانکۆی کۆلۆرادۆ
زانکۆی کۆلۆرادۆ
02:38
to uncover the microscopic
life that is nearest us,
life that is nearest us,
50
146204
3594
بۆ پەردەهەڵدانەوە لە ژیانە
مایکرۆسکۆپییەکەی نزیکمان، و
مایکرۆسکۆپییەکەی نزیکمان، و
02:42
and that's often in our most intimate
and boring environments,
and boring environments,
51
150817
3868
ئەوەی زۆر جار لە نزیکترین
ژینگەی چواردەورمانە
ژینگەی چواردەورمانە
02:46
be it under our couches, in our backyards,
52
154709
3158
لەژێر قەنەفەکانمان بێت، لە حەوشەی پشتەوە،
02:49
or in our belly buttons.
53
157891
1419
یان لە ناوکی سکماندا.
02:52
I do this work because it turns out
that we know very little
that we know very little
54
160083
2870
بۆیە ئەم کارە دەکەم چونکە
دەرکەوت زۆر کەم دەزانین
دەرکەوت زۆر کەم دەزانین
02:54
about the microscopic life
that's nearest us.
that's nearest us.
55
162977
2321
لەسەر ژیانە مایکرۆسکۆپییەکەی
زۆر نزیکە لێمانەوە.
زۆر نزیکە لێمانەوە.
02:58
As of a few years ago,
no scientist could tell you
no scientist could tell you
56
166281
2473
هەتا چەند ساڵێکیش لەمەوبەر،
هیچ زانایەک نەیدەتوانی پێتان بڵێت
هیچ زانایەک نەیدەتوانی پێتان بڵێت
03:00
what bugs or microorganisms
live in your home --
live in your home --
57
168778
2613
چی مێروو یان میکرۆب
لە ماڵەکانتاندا دەژی --
لە ماڵەکانتاندا دەژی --
03:04
your home, the place you know
better than anywhere else.
better than anywhere else.
58
172508
3423
ماڵەکانتان، شوێنەکەی لەهەموو
شوێنێک باشتر شارەزایین.
شوێنێک باشتر شارەزایین.
03:08
And so I and teams of others
59
176607
1740
من و چەند کەسێکی تری تیمەکە
03:10
are armed with Q-tips and tweezers
60
178371
2193
گوێ پاکەرەوە و مووکێش و
03:12
and advanced DNA techniques
61
180588
1866
تەکنەلۆجیای دی ئێن ئەی
پێشکەوتوومان پێیە
پێشکەوتوومان پێیە
03:14
to uncover the microscopic
life nearest us.
life nearest us.
62
182478
2592
بۆ دۆزینەوەی ژیانە
مایکرۆسکۆپییەکەی نزیکمان.
مایکرۆسکۆپییەکەی نزیکمان.
03:18
In doing so, we found
over 600 species of bugs
over 600 species of bugs
63
186222
4060
لەو کارەیا، زیاتر لە
٦٠٠ جۆر مێروومان دۆزییەوە
٦٠٠ جۆر مێروومان دۆزییەوە
03:22
that live in USA homes,
64
190306
1900
کە لە ماڵەکانی ئەمریکادا دەژین،
03:24
everything from spiders and cockroaches
65
192230
2497
هەموو شتێک لە جاڵجاڵۆکە و قالونچەوە
03:26
to tiny mites that cling to feathers.
66
194751
2568
بۆ مۆرانە بچووکەکانی خۆیان
بە پەڕەوە هەڵدەواسن. و
بە پەڕەوە هەڵدەواسن. و
03:30
And we found over 100,000 species
of bacteria and fungi
of bacteria and fungi
67
198090
5325
زیاتر لە ١٠٠,٠٠٠ جۆری
بەکتریا و کەڕوومان دۆزییەوە
بەکتریا و کەڕوومان دۆزییەوە
03:35
that live in our dust bunnies,
68
203439
2015
کە لەناو تەنەکەخۆڵەکانماندا دەژین،
03:37
thousands more that live
on our clothes or in our showers.
on our clothes or in our showers.
69
205478
3534
هەزارەهای تریش لەسەر جلەکانمان
یان لە گەرماوەکانماندا دەژین.
یان لە گەرماوەکانماندا دەژین.
03:42
We've gone further still,
70
210326
1544
زیاتر ڕۆشتین، و
03:43
and we looked at the microorganisms
71
211894
1716
سەیری میکرۆبەکانیشمان کرد
03:45
that live inside the bodies
of each of those bugs in our home.
of each of those bugs in our home.
72
213634
4128
کە لەناو لەشی هەر یەکێک
لەو مێروانەیا دەژین لە ماڵەکانمان.
لەو مێروانەیا دەژین لە ماڵەکانمان.
03:50
In each bug, for example, a wasp,
73
218508
3410
لە هەر مێروێکدا، بۆ نموونە،
لە زەردەواڵەیەکدا
لە زەردەواڵەیەکدا
03:53
we see a microscopic jungle
unfold in a petri plate,
unfold in a petri plate,
74
221942
4210
دارستانێکی مایکرۆسکۆپی دەبینین
لەناو قاپێکی پێتریدا،
لەناو قاپێکی پێتریدا،
03:58
a world of hundreds of vibrant species.
75
226176
3277
جیهانێکی چنەندین جۆری بونەوەر.
04:01
Behold the biological cosmos!
76
229477
2453
سەیری گەردوونە زیندەییەکە بکەن!
04:05
So many of the species
you're looking at right now
you're looking at right now
77
233531
2429
زۆرێک لە جۆرەکانی سەیری دەکەن
تەنانەت تا ئێستاش
تەنانەت تا ئێستاش
04:07
don't yet have names.
78
235984
1227
هیچ ناوێکیان نییە.
04:09
Most of the life around us
remains unknown.
remains unknown.
79
237903
2823
زۆرێک لە ژیانەکانی چواردەورمان
بە نەزانراوی ماونەتەوە.
بە نەزانراوی ماونەتەوە.
04:13
I remember the first time I discovered
and got to name a new species.
and got to name a new species.
80
241830
3503
بیرمە یەکەم جار کە جۆرێکی
نوێم دۆزییەوە و ئەبوو ناوی بنێم.
نوێم دۆزییەوە و ئەبوو ناوی بنێم.
04:17
It was a fungus that lives
in the nest of a paper wasp.
in the nest of a paper wasp.
81
245357
3494
کەڕوێک بوو کە لە هێلانەی
زەردەواڵەدا دەژیا.
زەردەواڵەدا دەژیا.
04:20
It's white and fluffy,
82
248875
2225
سپی و گەندەموو بوو، و
04:23
and I named it "mucor nidicola,"
83
251124
2544
ناوم نا "موکۆر نیدیکۆلا،"
04:25
meaning in Latin that it lives
in the nest of another.
in the nest of another.
84
253692
3003
بە لاتینی واتا ئەوەی
لە هێلانەی ئەوی تردا دەژی.
لە هێلانەی ئەوی تردا دەژی.
04:29
This is a picture of it
growing on a dinosaur,
growing on a dinosaur,
85
257952
2844
ئەمە وێنەکەیەتی لەسەر
دەیناسۆرێک گەشە دەکات،
دەیناسۆرێک گەشە دەکات،
04:32
because everyone
thinks dinosaurs are cool.
thinks dinosaurs are cool.
86
260820
3097
چونکە هەمووان دەیناسۆرەکانیان
بەلاوە سەرنجڕاکێشە.
بەلاوە سەرنجڕاکێشە.
04:36
At the time, I was in graduate school,
87
264686
2316
ئەوکاتە لە زانکۆ بووم، و
04:39
and I was so excited
that I had found this new life form.
that I had found this new life form.
88
267026
3722
زۆر دڵخۆش بووم کە ئەم
جۆرە ژیانە نوێیەم دۆزییەوە.
جۆرە ژیانە نوێیەم دۆزییەوە.
04:42
I called up my dad, and I go,
89
270772
1776
باوکمم بانگ کرد و وتم،
04:44
"Dad! I just discovered
a new microorganism species."
a new microorganism species."
90
272572
3418
"باوکە! جۆرێکی نوێم لە بوونەوەری
مایکرۆسکۆپی دۆزییەوە."
مایکرۆسکۆپی دۆزییەوە."
04:48
And he laughed and he goes,
91
276574
1501
پێکەنی و پێی وتم،
04:50
"That's great. I hope you also
discovered a cure for it."
discovered a cure for it."
92
278099
3268
"زۆر باشە، هیوادارم چارەسەرێکیش
دۆزیبێتەوە بۆی."
دۆزیبێتەوە بۆی."
04:53
(Laughter)
93
281391
1446
(پێکنین)
04:54
"Cure it."
94
282861
1172
"چارەسەرکردنی."
04:57
Now, my dad is my biggest fan,
95
285202
2707
باوکم گەورەترین هەوادارمە،
04:59
so in that crushing moment where he wanted
to kill my new little life form,
to kill my new little life form,
96
287933
4370
لەو ساتە ناخۆشەدا کە دەیویست
ئەو شێوە نوێیەی ژیان بکوژم،
ئەو شێوە نوێیەی ژیان بکوژم،
05:04
I realized that actually I had failed him,
97
292327
2546
بۆم دەرکەوت کە نائومێدم کردووە،
05:06
both as a daughter and a scientist.
98
294897
2161
وەک کچێک و وەک زانایەکیش.
05:09
In my years toiling away in labs
and in people's backyards,
and in people's backyards,
99
297082
3926
لەو ساڵانەدا کە خەریکی گەڕان بووم
لە تاقیگەکان و حەوشەی ماڵەکان،
لە تاقیگەکان و حەوشەی ماڵەکان،
05:13
investigating and cataloging
the microscopic life around us,
the microscopic life around us,
100
301032
3680
لێکۆڵینەوەم دەکرد لەسەر
ژیانە مایکرۆسکۆپییەکەی چواردەورمان،
ژیانە مایکرۆسکۆپییەکەی چواردەورمان،
05:16
I'd never made clear
my true mission to him.
my true mission to him.
101
304736
2536
قەت ئامانجە ڕاستەقینەکەی خۆمم
بۆ ڕوون نەکردبۆوە.
بۆ ڕوون نەکردبۆوە.
05:20
My goal is not to find technology
102
308444
1916
ئامانجی من دۆزینەوەی تەکنەلۆجیایەک نییە
05:22
to kill the new microscopic
life around us.
life around us.
103
310384
2400
بۆ کووشتنی ژیانە مایکرۆسکۆپییە
نوێکەی چواردەورمان.
نوێکەی چواردەورمان.
05:25
My goal is to find new technology
from this life, that will help save us.
from this life, that will help save us.
104
313315
4132
ئامانجم دۆزینەوەی تەکنەلۆجیایەک بوو لەم
ژیانە نوێیە، یارمەتی ڕزگارکردنی مرۆڤ بدات.
ژیانە نوێیە، یارمەتی ڕزگارکردنی مرۆڤ بدات.
05:31
The diversity of life in our homes is more
than a list of 100,000 new species.
than a list of 100,000 new species.
105
319495
5752
فرەچەشنی ژیانەکەی ناو ماڵەکانمان
زیاترە لە لیستێکی ١٠٠,٠٠٠ جۆری.
زیاترە لە لیستێکی ١٠٠,٠٠٠ جۆری.
05:37
It is 100,000 new sources
of solutions to human problems.
of solutions to human problems.
106
325271
3968
سەد هەزار سەرچاوەی نوێی چارەسەرە
بۆ کێشەکانی مرۆڤ.
بۆ کێشەکانی مرۆڤ.
05:42
I know it's hard to believe
that anything that's so small
that anything that's so small
107
330448
2701
ئەزانم قورسە باوەڕ بکەیت
شتێک ئەوەندە بچووک بێت
شتێک ئەوەندە بچووک بێت
05:45
or only has one cell
108
333173
1158
یان یەک خانە بێت
05:46
can do anything powerful,
109
334355
1319
بتوانێت کارێکی بەهێز بکات،
05:47
but they can.
110
335698
1337
بەڵام دەتوانن.
05:49
These creatures
are microscopic alchemists,
are microscopic alchemists,
111
337059
2845
ئەم بوونەوەرانە کیمیاگەری مایکرۆسکۆپین،
05:51
with the ability to transform
their environment
their environment
112
339928
2858
توانای گۆڕینی ژینگەکەی خۆیان هەیە
05:54
with an arsenal of chemical tools.
113
342810
2319
بە زنجیرەیەک ئامرازی کیمیایی.
05:57
This means that they can live
anywhere on this planet,
anywhere on this planet,
114
345925
2983
ئەمە واتای ئەوەیە کە دەتوانن لەسەر
هەرشوێنێکی ئەم هەسارەیە بێت بژین، و
هەرشوێنێکی ئەم هەسارەیە بێت بژین، و
06:00
and they can eat whatever
food is around them.
food is around them.
115
348932
2387
هەر خواردنێکیان لەچواردەور بێت دەیخۆن.
06:04
This means they can eat everything
from toxic waste to plastic,
from toxic waste to plastic,
116
352552
4309
واتا دەتوانن هەموو شتێک بخۆن
لە پاشماوەی ژەهراویەوە بۆ پلاستیک، و
لە پاشماوەی ژەهراویەوە بۆ پلاستیک، و
06:10
and they can produce waste products
like oil and battery power
like oil and battery power
117
358075
4515
دەتوانن بەرهەمی پاشماوەی وەک ڕۆن و
وزەی پاتری و
وزەی پاتری و
06:14
and even tiny nuggets of real gold.
118
362614
2842
تەنانەت پارچەی بچووکی ئاڵتوونی
ڕاستیش بەرهەم بهێنن.
ڕاستیش بەرهەم بهێنن.
06:18
They can transform the inedible
into nutritive.
into nutritive.
119
366729
3561
دەتوانن ئەوەی ناخورێت
بیکەن بە شتێکی بەسوود.
بیکەن بە شتێکی بەسوود.
06:22
They can make sugar into alcohol.
120
370747
2382
دەتوانن شەکر بکەن بە مەی.
06:25
They give chocolate its flavor,
121
373926
1913
تام ئەیەن بە چکلێت، و
06:27
and soil the power to grow.
122
375863
1736
هێزی گەشەسەندن ئەیەن بە گڵ.
06:30
I'm here to tell you
123
378453
1167
من پێتان دەڵێم
06:31
that the next 100 years will feature
these microscopic creatures
these microscopic creatures
124
379644
3147
لە سەد ساڵی دوواتردا ئەم بوونەوەرە
مایکرۆسکۆپییانە
مایکرۆسکۆپییانە
06:34
solving more of our problems.
125
382815
1605
کێشەی زیاترمان بۆ چارەسەر دەکەن.
06:36
And we have a lot of problems
to choose from.
to choose from.
126
384960
2273
خۆشمان کێشەی زۆرمان هەیە لێیان هەڵبژێرین.
06:39
We've got the mundane:
bad-smelling clothes or bland food.
bad-smelling clothes or bland food.
127
387762
3927
چەند شتێکی بچووکمان هەیە:
جلەکانی بۆنیان ناخۆشە یان خواردنی سوک.
جلەکانی بۆنیان ناخۆشە یان خواردنی سوک.
06:44
And we've got the monumental:
128
392464
2037
کێشەی گەورەشمان هەیە:
06:46
disease, pollution, war.
129
394525
3301
نەخۆشیی، پیسبوونی ژینگە، جەنگ.
06:51
And so this is my mission:
130
399326
1684
ئەمەش ئەرکی منە:
06:53
to not just catalog
the microscopic life around us,
the microscopic life around us,
131
401034
3230
نەک تەنیا ژیانە مایکرۆسکۆپییەکانی
چواردەورمان تۆمارکەم،
چواردەورمان تۆمارکەم،
06:56
but to find out what it's uniquely
well-suited to help us with.
well-suited to help us with.
132
404288
3249
بەڵکو دۆزینەوەی ئەوەی
لەچیدا زۆر باش دەتوانن یارمەتیمان بەن.
لەچیدا زۆر باش دەتوانن یارمەتیمان بەن.
07:00
Here's an example.
133
408681
1365
ئەمە نموونەیەکە.
07:02
We started with a pest,
134
410070
1632
بە مێروێک دەستمان پێکرد،
07:03
a wasp that lives on many of our homes.
135
411726
2348
زەردەواڵەیەک کە لە زۆر ماڵدا دەژی.
07:06
Inside that wasp, we plucked out
a little-known microorganism species
a little-known microorganism species
136
414707
4927
لەناو زەردەواڵەکەدا جۆرێک بوونەوەری
مایکرۆسکۆپی کەمناسراومان دۆزییەوە
مایکرۆسکۆپی کەمناسراومان دۆزییەوە
07:11
with a unique ability:
137
419658
1389
کە توانایەکی تایبەتی هەیە:
07:13
it could make beer.
138
421775
1235
دەیتوانی بیرە دروستکات.
07:15
This is a trait that only
a few species on this planet have.
a few species on this planet have.
139
423886
3525
ئەمە خەسڵەتێکە تەنیا چەند
جۆرێکی کەمی سەر هەسارەکە هەیانە.
جۆرێکی کەمی سەر هەسارەکە هەیانە.
07:19
In fact, all commercially produced
beer you've ever had
beer you've ever had
140
427435
2861
ڕاستییەکەی، هەموو ئەو بیرە
بازرگانیانەی کە هەیە
بازرگانیانەی کە هەیە
07:22
likely came from one of only
three microorganism species.
three microorganism species.
141
430320
3503
ئەگەری زۆرە تەنیا لە سێ جۆری
بونەوەری مایکرۆسکۆپییەوە هاتبێتن.
بونەوەری مایکرۆسکۆپییەوە هاتبێتن.
07:26
Yet our species, it could make
a beer that tasted like honey,
a beer that tasted like honey,
142
434729
4082
بەڵام جۆرەکەی ئێمە دۆزیمانەوە، بیرەیەکی
درووست ئەکرد تامی هەنگوین بات، و
درووست ئەکرد تامی هەنگوین بات، و
07:31
and it could also make
a delightfully tart beer.
a delightfully tart beer.
143
439596
2642
دەشیتوانی بیرەیەک درووست بکات
کە کەمێک ترش بێت.
کە کەمێک ترش بێت.
07:35
In fact, this microorganism species
that lives in the belly of a wasp,
that lives in the belly of a wasp,
144
443043
3833
ڕاستییەکەی، بوونەوەرە مایکرۆسکۆپییەکەی
لە سکی زەردەواڵەکەدا دەژی،
لە سکی زەردەواڵەکەدا دەژی،
07:39
it could make a valuable sour beer
145
447607
2297
دەیتوانی بیرەیەکی ترشی
بەنرخ درووست بکات
بەنرخ درووست بکات
07:41
better than any other species
on this planet.
on this planet.
146
449928
3459
باشتر لە هەر جۆرێکی تری
سەر ئەم هەسارەیە.
سەر ئەم هەسارەیە.
07:46
There are now four species
that produce commercial beer.
that produce commercial beer.
147
454676
3124
ئێستا چوار جۆر هەیە کە دەتوانن
بیرەی بازرگانی درووست بکەن.
بیرەی بازرگانی درووست بکەن.
07:51
Where you used to see a pest,
148
459197
2315
ئەوەی پێشتر بەلاتەوە مەگەز بوو،
07:53
now think of tasting
your future favorite beer.
your future favorite beer.
149
461536
2937
ئێستا وەک سەرچاوەی بیرەیەکی
تامخۆشی داهاتوو سەیریکە.
تامخۆشی داهاتوو سەیریکە.
07:57
As a second example,
150
465925
1529
وەک نموونەی دووەم،
07:59
I worked with researchers
to dig in the dirt in people's backyards.
to dig in the dirt in people's backyards.
151
467478
3356
لەگەڵ توێژەرەوەکان کارم کرد
لە هەڵکەندنی گڵی حەوشەی پشتەوەی ماڵان.
لە هەڵکەندنی گڵی حەوشەی پشتەوەی ماڵان.
08:03
There, we uncovered a microorganism
that could make novel antibiotics,
that could make novel antibiotics,
152
471493
4057
لەویا، میکرۆبێکمان دۆزییەوە کە دەیتوانی
جۆرە دژە بەکتریایەکی نوێ درووستکات،
جۆرە دژە بەکتریایەکی نوێ درووستکات،
08:07
antibiotics that can kill
the world's worst superbugs.
the world's worst superbugs.
153
475574
3133
دژە بەکتریایەک کە دەتوانێت
بەهێزترین بەکتریای جیهان بکوژێت.
بەهێزترین بەکتریای جیهان بکوژێت.
08:11
This was an awesome thing to find,
154
479690
3209
ئەمە دۆزینەوەیەکی سەرسوڕهێنەر بوو،
08:14
but here's the secret:
155
482923
1378
بەڵام با ئەم نهێنییە بزانن:
08:17
for the last 60 years,
156
485164
1920
لە ٦٠ ساڵی ڕابردوودا،
08:19
most of the antibiotics on the market
157
487108
2289
زۆربەی دژەبەکتریاکانی بازاڕ
08:21
have come from similar soil bacteria.
158
489421
2209
لە بەکتریای هاوشێوەی خۆڵەوە هاتووە.
08:24
Every day, you and I
and everyone in this room
and everyone in this room
159
492269
3025
هەموو ڕۆژێک، ئێوەش و منیش و
هەر یەکێکمان لێرە و
هەر یەکێکمان لێرە و
08:27
and on this planet,
160
495318
1742
لەسەر ئەم هەسارەیە،
08:29
are saved by similar soil bacteria
that produce most of our antibiotics.
that produce most of our antibiotics.
161
497084
4419
لەلایەن بەکتریای هاوشێوەی ناو گڵەوە ڕزگاردەکرێین
کە زۆربەی دژەبەکتریاکان دروست دەکەن.
کە زۆربەی دژەبەکتریاکان دروست دەکەن.
08:35
Where you used to see dirt,
162
503225
1673
ئەوەی وەک پیسی سەیر دەکرد،
08:36
now think of medication.
163
504922
1931
ئێستا وەک دەرمان سەیریکە.
08:40
Perhaps my favorite example
comes from colleagues
comes from colleagues
164
508402
2646
لەوانەیە نموونەکەی زۆرترین
گرنگی پێدەدەم هی هاوپیشەیەک بێت
گرنگی پێدەدەم هی هاوپیشەیەک بێت
08:43
who are studying
a pond scum microorganism,
a pond scum microorganism,
165
511072
2896
کە لێکۆڵینەوە لەسەر قەوزەیەکی
مایکرۆسکۆپی حەوزی مەنگ دەکات،
مایکرۆسکۆپی حەوزی مەنگ دەکات،
08:45
which is tragically named after
the cow dung it was first found in.
the cow dung it was first found in.
166
513992
3619
کە لەدوای ئەو پیسایی
مانگایەوە ناونراوە کە تیایا دۆزراوەتەوە.
مانگایەوە ناونراوە کە تیایا دۆزراوەتەوە.
08:50
It's pretty unremarkable
and would be unworthy of discussion,
and would be unworthy of discussion,
167
518388
3958
شتێکی ئاسایی بەلاتەوە و
ئەوەنە شایەنی باسکردن نابێت،
ئەوەنە شایەنی باسکردن نابێت،
08:54
except that the researchers found
that if you feed it to mice,
that if you feed it to mice,
168
522370
3522
جگە لەوەی توێژەرەوەکانی
دۆزیانەوە ئەگەر وەک خواردن بیەیت بە مشک،
دۆزیانەوە ئەگەر وەک خواردن بیەیت بە مشک،
08:57
it vaccinates against PTSD.
169
525916
2051
وەک کوتانێکە دژی فشاری دەروونی
دوای داخورپانی دەرونی.
دوای داخورپانی دەرونی.
09:01
It vaccinates against fear.
170
529842
1904
کوتانە دژی ترس.
09:05
Where you used to see pond scum,
now think of hope.
now think of hope.
171
533418
3222
ئێستا ئەوەی وەک قەوزەی
ئاوی مەنگ دەیبینیت، وەک هیوایەک سەیریکە.
ئاوی مەنگ دەیبینیت، وەک هیوایەک سەیریکە.
09:10
There are so many more microbial examples
172
538077
2404
چەندین نموونەی مایکرۆسکۆپی تر هەیە
09:12
that I don't have time
to talk about today.
to talk about today.
173
540505
2144
کە کاتم نییە ئەمڕۆ باسیان بکەم.
09:15
I gave you examples of solutions
that came from just three species,
that came from just three species,
174
543122
5384
نموونەم یانێ لەسەر چارەسەرەکانی
کە لە سێ جۆرەوە یەن،
کە لە سێ جۆرەوە یەن،
09:20
but imagine what those other
100,000 species in your dust bunnies
100,000 species in your dust bunnies
175
548530
4346
بەڵام بیهێنەرە بەرچاوت ئەبێت
ئەو ١٠٠,٠٠٠ جۆرەی تری تەنەکە خۆڵەکەت
ئەو ١٠٠,٠٠٠ جۆرەی تری تەنەکە خۆڵەکەت
09:24
might be able to do.
176
552900
1273
دەتوانن چی بکەن.
09:26
In the future, they might be able
to make you sexier
to make you sexier
177
554751
3328
لە داهاتووا لەوانەیە بتوانن واتلێکەن
سەرنجڕاکێشتر بیت
سەرنجڕاکێشتر بیت
09:30
or smarter
178
558758
1307
یان زیرەکتر
09:33
or perhaps live longer.
179
561035
1877
یان زیاتر بژیت.
09:36
So I want you to look
at your finger again.
at your finger again.
180
564483
2152
بۆیە ئەمەوێ دووبارە سەیری پەنجەتان بکەن.
09:39
Think about all those
microscopic creatures
microscopic creatures
181
567185
2286
بیر لە هەموو بوونەوەرە
مایکرۆسکۆپییەکان بکەنەوە
مایکرۆسکۆپییەکان بکەنەوە
09:41
that are unknown.
182
569495
1447
کە نەزانراون.
09:42
Think about in the future
what they might be able to do
what they might be able to do
183
570966
3005
بیر بکەنەوە ئەبێ لە داهاتوودا لەوانەیە
بتوانن چی بەدیبێنن
بتوانن چی بەدیبێنن
09:45
or make
184
573995
1173
یان چی بکەن
09:47
or whose life they might be able to save.
185
575708
2146
یان لەوانەیە بتوانن
ژیانی کێ ڕزگار بکەن.
ژیانی کێ ڕزگار بکەن.
09:51
How does your finger feel right now?
186
579071
1803
ئێستا هەست بە چی دەکەیت
بۆ پەنجەکانت؟
بۆ پەنجەکانت؟
09:53
A little bit powerful?
187
581502
1505
کەمێک بەهێزن؟
09:56
That's because you're feeling the future.
188
584564
2027
ئەوە لەبەر ئەوەی هەست
بە داهاتوو دەکەن.
بە داهاتوو دەکەن.
09:59
Thank you.
189
587210
1162
زۆر سوپاس.
10:00
(Applause)
190
588803
4621
(چەپڵەلێدان)
ABOUT THE SPEAKER
Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategistWhether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us.
Why you should listen
Dr. Anne Madden studies the ways that our dimly understood microbial neighbors can yield surprising discoveries, including solutions to many of our human problems. Alongside her colleagues at North Carolina State University and the University of Colorado, she discovers what life exists around us, and how it can be employed to make our lives better, from new medications to new food and beverage flavors. She's helped create novel brewing technology (see more in her 2016 TEDx Charlotte talk), discovered a new fungus species living inside wasp nests and cataloged the astonishing diversity of some of the microscopic and macroscopic life in our homes by investigating the DNA in our dust.
In addition to her research work at North Carolina State University, Madden is chief strategist and partner at the brewing yeast company Lachancea LLC and consults for a variety of industries from biotechnology and lifestyle companies to textile and food companies. Her work has been featured on numerous media platforms, including National Geographic, Newsweek, Scientific American and PBS NewsHour.
Anne Madden | Speaker | TED.com