ABOUT THE SPEAKER
Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us.

Why you should listen

Dr. Anne Madden studies the ways that our dimly understood microbial neighbors can yield surprising discoveries, including solutions to many of our human problems. Alongside her colleagues at North Carolina State University and the University of Colorado, she discovers what life exists around us, and how it can be employed to make our lives better, from new medications to new food and beverage flavors. She's helped create novel brewing technology (see more in her 2016 TEDx Charlotte talk), discovered a new fungus species living inside wasp nests and cataloged the astonishing diversity of some of the microscopic and macroscopic life in our homes by investigating the DNA in our dust.

In addition to her research work at North Carolina State University, Madden is chief strategist and partner at the brewing yeast company Lachancea LLC and consults for a variety of industries from biotechnology and lifestyle companies to textile and food companies. Her work has been featured on numerous media platforms, including National Geographic, Newsweek, Scientific American and PBS NewsHour.

More profile about the speaker
Anne Madden | Speaker | TED.com
TED2017

Anne Madden: Meet the microscopic life in your home -- and on your face

Anne Madden: ရှင်တို့အိမ်ထဲနှင့် မျက်နှာပေါ်က အဏုဇီဝ ဘဝတွေကို မိတ်ဆက်ပေးပါရစေ

Filmed:
1,428,263 views

ရှင်တို့ အထဲမှာနှင့် ဝန်းကျင်ရှိ အဏုဇီဝ ဘဝတွေကို၊ ရှင်တို့ရဲ့ ဆိုဖာအောက်မှာနှင့် ရှင်တို့ နောက်ဖေးခြံထဲရှိ အကောင်တွေကို ရှုမြင်တော် မူကြပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အဲဒီလို အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို ဆက်ဆံပုံဟာ ကြမ်းတမ်းလှပါတယ်၊ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ၎င်းတို့ကို သန့်ရှင်းကြတယ်၊ ရှင်းလင်းကြတယ်၊ ပိုးသတ်ကြတယ်-- ဒါပေမဲ့ အဏုဇီဝပညာရှင် ဖြစ်သူ Anne Madden ရဲ့ အဆိုအရဆိုရင် ၎င်းတို့ဟာ နည်းပညာ အသစ်တွေနှင့် ဆေးဝါးအသစ်တွေအတွက် ရင်းမြစ်တွေ ဖြစ်ကြပြီး အဲဒါတွေကို တီထွင် ထုတ်လုပ်နိုင်မှာကို စောင့်မျှော်နေကြတာပါ။ အဲဒီ အဏုဇီဝ အဂ္ဂိရတ်ဆရာတွေဟာ အညစ်အကြေးများ မဟုတ်ကြဘဲ အနာဂတ်ပါလို့ Madden က ဆိုထားပါတယ်။
- Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာကို တို့ကြည့်ကြပါ။
00:13
I want you to touch your face.
0
1290
1710
00:15
Go on.
1
3586
1271
တို့ကြည့်ကြပါ။
00:17
What do you feel?
2
5586
1403
ဘယ်လို ခံစားရလဲ?
00:19
Soft? Squishy?
3
7013
1883
ပျော့လား၊ ပျော့အိနေလား?
00:21
It's you, right? You're feeling you?
4
9493
2610
အဲဒါက ရှင်တို့ရဲ့ ကိုယ်ပဲ?
ကိုယ့်ကိုကိုယ် ခံစားရလား?
00:25
Well, it's not quite true.
5
13109
1703
တကယ်တော့၊ အဲဒါ အမှန်မဟုတ်ပါ။
00:27
You're actually feeling
thousands of microscopic creatures
6
15387
3245
လက်တွေ့မှာ ကျွန်မတို့ မျက်နှာတွေနဲ့
လက်ချောင်းတွေပေါ် နေထိုင်ကြတဲ့
00:30
that live on our face and fingers.
7
18656
2541
သေးနုပ်လှတဲ့ အကောင်လေးတွေကို
ခံစားနေကြရတာပါ။
00:34
You're feeling some of the fungi
8
22481
1722
ဒီနေ့ လေထဲမှနေပြီး ကျဆင်းလာခဲ့ကြတဲ့
00:36
that drifted down
from the air ducts today.
9
24227
2880
မှိုအချို့ကို ရှင်တို့ ခံစားနေရတာပါ။
00:39
They set off our allergies
10
27131
1967
၎င်းတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဓာတ်မတည့်မှုတွေ
00:41
and smell of mildew.
11
29122
1552
မှုိလို အနံ့ကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။
00:44
You're feeling some
of the 100 billion bacterial cells
12
32045
4144
ကျွန်မတို့ အသားအရေပေါ်မှာ နေထိုင်ကြတဲ့
ဘီလီယံ ၁၀၀ ရှိတဲ့ ဘက်တီးရီးယား ဆဲလ်
00:48
that live on our skin.
13
36213
1646
အချို့ကို ခံစားနေရတာပါ။
00:50
They've been munching away
at your skin oils and replicating,
14
38453
3906
၎င်းတို့ဟာ သင်တို့ရဲ့ အရေပြားထဲက အဆီတွေကို
မှီဝဲလျက် ပွားနေကြတာပါ၊
00:54
producing the smells of body odor.
15
42383
2262
ခန္ဓာကိုယ် အနံ့ဆိုတာကို
သူတို့ ထုတ်ပေးကြတာပါ။
00:57
You're likely even touching
the fecal bacteria
16
45564
2915
ရှင်တို့က အိမ်သာမှာ နောက်ဆုံးအကြိမ်
ရေကို ဆွဲချလိုက်တုန်းက
01:00
that sprayed onto you the last time
you flushed a toilet,
17
48503
3660
ရှင်တို့ အပေါ် ပျံ့ကျဲကျလာခဲ့တဲ့ မစင်
ဘက်တီးရီးယားကို တို့မိတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။
01:04
or those bacteria that live
in our water pipes
18
52187
3124
ရေပိုက်တွေပေါ်မှာ နေထိုင်ကြတဲ့
ဘက်တီးရီးယားတွေ ရှင်တို့ ရေချိုးစဉ်
01:07
and sprayed onto you
with your last shower.
19
55335
2459
ရှင်တို့ အပေါ်မှာ ပက်ြဖန်းခဲ့တာလည်း
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
01:10
Sorry.
20
58666
1151
ဝမ်းနည်းပါတယ်။
01:11
(Laughter)
21
59841
1468
(ရယ်သံများ)
01:13
You're probably even giving
a microscopic high five
22
61333
3564
ရှင်တို့ဟာ ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာပေါ်မှာ၊
ကျွန်မတို့ရဲ့ မျက်နှာတွေ ပေါ်မှာ၊
01:16
to the two species of mites
that live on our faces,
23
64921
3725
နေထိုင်ကြတဲ့ ကမျဉ်းကောင်
မျိုးစိတ်နှစ်မျိုးကို
01:20
on all of our faces.
24
68670
1668
နှုတ်ဆက်ခဲ့ဖူးနိုင်ပါတယ်။
01:22
They've spent the night
squirming across your face
25
70877
2646
သူတို့ဟာ ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာအနှံ့
ကူးလူးသွားလာနေရင်း
01:25
and having sex on the bridge of your nose.
26
73547
2848
ရှင်တို့ရဲ့ နှာတံပေါ်မှာ
လိင်ဆက်ဆံခဲ့တာလည်း ဖြစ်နို​င်ပါတယ်။
01:28
(Laughter)
27
76419
2590
(ရယ်သံများ)
01:31
Many of them are now leaking
their gut contents onto your pores.
28
79970
4162
၎င်းတို့ အတော်များများဟာ အခု ရှင်တို့ရဲ့
ချွေးပေါက်ထဲကို မစင်စွန့်နေကြနိုင်ပါတယ်။
01:36
(Laughter)
29
84156
2056
(ရယ်သံများ)
01:38
Now look at your finger.
30
86236
1464
အခု လက်ချောင်းကို ကြည့်ပါ။
01:40
How's it feel? Gross?
31
88366
2101
ဘယ်လိုခံစားရလဲ? ရွံစရာကြီးလား?
01:42
In desperate need of soap or bleach?
32
90491
2380
ဆပ်ပြာ ဒါမှမဟုတ် ချေးချွတ်ဆေးကို
လိုအပ်နေလား?
ရှင်တို့ ခံစားရတာ အဲဒီလိုဟုတ်ပေမဲ့၊
01:46
That's how you feel now,
33
94372
1614
01:48
but it's not going to be
how you feel in the future.
34
96010
2612
အနာဂတ်မှာ အဲဒီလို ခံစားကြရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။
01:51
For the last 100 years,
35
99454
1925
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်းမှာ
01:53
we've had an adversarial relationship
36
101403
1977
ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး
01:55
with the microscopic life nearest us.
37
103404
2615
အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို
ရန်သူလို ဆက်ဆံခဲ့ကြတယ်။
ရှင်တို့အိမ်မှာ ဒါမှမဟုတ်
မျက်နှာသစ်ကန်ထဲ ရောဂါပိုး
01:58
If I told you there was
a bug in your house
38
106043
2122
02:00
or bacteria in your sink,
39
108189
1234
ဘက်တီးရီးယား ရှိနေရင်၊
02:01
there was a human-devised
solution for that,
40
109447
2327
အဲဒါ့အတွက် ဖြေရှင်းနည်းတွေလည်း
ရှိခဲ့ပါတယ်၊
02:03
a product to eradicate, exterminate,
41
111798
3136
အဲဒါကို ရှင်းပစ်ရန်၊
သုတ်သင်ရန်၊ ပိုးသတ်ရန်
02:06
disinfect.
42
114958
1293
နည်းတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။
02:08
We strive to remove most
of the microscopic life in our world now.
43
116843
3875
ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘဝထဲက အဏုဇီဝ
မှန်သမျှကို ဖယ်ရှားပစ်ချင်ကြပါတယ်။
02:13
But in doing so, we're ignoring
the best source of new technology
44
121822
4693
အဲဒီလိုလုပ်ကိုင်ခြင်းဖြင့် ကျွန်မတို့ဟာ
နည်းပညာသစ်အတွက် အကောင်းဆုံး ရင်းမြစ်ကို
02:18
on this planet.
45
126539
1216
ဥပေက္ခာပြုနေကြပါတယ်။
02:20
The last 100 years have featured
human solutions to microbial problems,
46
128624
5646
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်း လူတွေဟာ
ပိုးမွှားပြဿနာ ဖြေရှင်းနည်း ရှာခဲ့ကြတယ်၊
02:26
but the next 100 years will feature
microbial solutions to human problems.
47
134294
5464
လာမယ့်နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ ကတော့ လူသားရဲ့ပြဿနာ
များအတွက် အဏုဇီဝနည်းများကို ရှာကြံကြပါမယ်။
ကျွန်မဟာ သိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်ပြီး
North Carolina State University နဲ့
02:32
I'm a scientist, and I work
with researchers
48
140511
2369
02:34
at North Carolina State University
and the University of Colorado
49
142904
3276
University of Colorado မှ သုတေသီများနဲ့
လက်တွဲ အလုပ်လုပ်ပါတယ်။
02:38
to uncover the microscopic
life that is nearest us,
50
146204
3594
ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးစပ်ဆုံး အဏုဇီဝ အကောင်
တွေကို ဖော်ထုတ်ဖို့ အတွက်၊
02:42
and that's often in our most intimate
and boring environments,
51
150817
3868
အဲဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ထိစပ်နေကာ
ငြီးငွေ့စရာ ဝန်းကျင်ထဲမှာပါ၊
02:46
be it under our couches, in our backyards,
52
154709
3158
ကျွန်မတို့ရဲ့ အိပ်ရာခင်းတွေ၊
အိမ်နောက်ဖေး နေရာတွေ၊
02:49
or in our belly buttons.
53
157891
1419
ဒါမှမဟုတ် ချက်နေရာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
02:52
I do this work because it turns out
that we know very little
54
160083
2870
ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး အဏုဇီဝ
အကောင်တွေကို သိတာ နည်းလို့
02:54
about the microscopic life
that's nearest us.
55
162977
2321
ကျွန်မဟာ ဒီအလုပ်ကို လုပ်ကိုင်နေတာပါ။
02:58
As of a few years ago,
no scientist could tell you
56
166281
2473
လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် အနည်းတုန်းက
ဘယ်သိပ္ပံပညာရှင်ကမှ
03:00
what bugs or microorganisms
live in your home --
57
168778
2613
ရှင်တို့အိမ်မှာ၊ ရှင်တို့ ကောင်းကောင်း
သိတဲ့ နေရာမှာ ဘယ်လို ပိုးမွှားတွေ
03:04
your home, the place you know
better than anywhere else.
58
172508
3423
နေထိုင်နေကြတာကို ​မပြောနိုင်ခဲ့ပါဘူး။
ဒါကြောင့်မို့လို့ ကျွန်မနဲ့
တခြားအဖွဲ့ဝင်တွေဟာ
03:08
And so I and teams of others
59
176607
1740
03:10
are armed with Q-tips and tweezers
60
178371
2193
စမ်းသပ်ရေး ဂွမ်းဖတ်တွေနဲ့ ဇာဂနာတွေနဲ့အတူ
03:12
and advanced DNA techniques
61
180588
1866
အဆင့်မြင့် DNA နည်းစနစ်တွေကို သုံးပြီး
03:14
to uncover the microscopic
life nearest us.
62
182478
2592
ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး အဏုဇီဝ
အကောင်တွေကို ဖေါ်ထုတ်နေကြပါတယ်။
03:18
In doing so, we found
over 600 species of bugs
63
186222
4060
အဲဒါရဲ့ ရလဒ်အဖြစ် ကျွန်မတို့ဟာ
ပိုးမွှားမျိုးူစိတ် ၆၀၀ ကျော်
03:22
that live in USA homes,
64
190306
1900
အမေရိကန် အိမ်တွေမှာ နေထိုင်တာ တွေ့တယ်။
03:24
everything from spiders and cockroaches
65
192230
2497
ပင့်ကူတွေနဲ့ ပိုးဟပ်တွေမှအစ
03:26
to tiny mites that cling to feathers.
66
194751
2568
ငှက်မွေးတွေမှာ တွယ်ကပ်နိုင်ကြတဲ့
ကမျဉ်းကောင်တွေ အဆုံးပါပဲ။
03:30
And we found over 100,000 species
of bacteria and fungi
67
198090
5325
ပြီးတော့ ဘက်တီးရီးယားနဲ့ မှို မျိုးစိတ်တွေ
၁၀၀၀၀၀ ကျော်ကိုလည်း
ကျွန်မတို့ရဲ့ အမှိုက်ပုံးတွေထဲမှာ
တွေ့ခဲ့ကြရာ၊
03:35
that live in our dust bunnies,
68
203439
2015
03:37
thousands more that live
on our clothes or in our showers.
69
205478
3534
ကျွန်မတို့ရဲ့ အဝတ်အစားတွေ၊ ရေချိုးခန်းတွေ
မှာထက် ထောင်နဲ့ချီ ပိုများပါတယ်။
03:42
We've gone further still,
70
210326
1544
ကျွန်မတို့ ရှေ့ တစ်လှမ်းတက်ပြီး
03:43
and we looked at the microorganisms
71
211894
1716
ကျွန်မတို့ အိမ်ထဲက ပိုးမွှား
03:45
that live inside the bodies
of each of those bugs in our home.
72
213634
4128
တစ်ခုချင်းမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ အဏုဇီဝအကောင်
တွေကို ဆက်ပြီး လေ့လာခဲ့ကြတယ်။
03:50
In each bug, for example, a wasp,
73
218508
3410
ပိုးမွှားတိုင်း၊ ဥပမာ၊
နာကျယ်ကောင်မှာ ဆိုပါစို့၊
03:53
we see a microscopic jungle
unfold in a petri plate,
74
221942
4210
အဏုဇီဝ သစ်တောကြီးရဲ့ ရှုခင်းပုံလိုဟာကို
တွေ့မြင်ကြရပါမယ်၊
03:58
a world of hundreds of vibrant species.
75
226176
3277
ရာချိီရှိကြတဲ့ မျိုးစိတ်တွေ တရွရွ
လှုပ်ရှားနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးပါ။
04:01
Behold the biological cosmos!
76
229477
2453
တကယ့်ကို ဇီဝစကြာဝဠာကြီးပါပဲ!
ရှင်တို့ အခု ဒီမှာမြင်နေကြရတဲ့ မျိုးစိတ်
အတော်များများဆီမှာ
04:05
So many of the species
you're looking at right now
77
233531
2429
04:07
don't yet have names.
78
235984
1227
အမည်တောင် မရှိသေးပါဘူး။
ကျွန်မတို့ ဝန်းကျင်ရှိ သက်ရှိအကောင်တွေကို
ကျွန်မတို့ မသိကြရသေးပါ။
04:09
Most of the life around us
remains unknown.
79
237903
2823
04:13
I remember the first time I discovered
and got to name a new species.
80
241830
3503
ကျွန်မ မျိုးစိတ်အသစ် ရှာတွေ့ခဲ့လို့
အမည်ပေးဖို့ စဉ်းစားခဲ့ရတာ မှတ်မိတယ်။
04:17
It was a fungus that lives
in the nest of a paper wasp.
81
245357
3494
စက္ကူနာကျယ်ကောင် ပေါ်မှာ နေထိုင်ခဲ့တဲ့
မှိုဖြစ်ခဲ့တယ်။
04:20
It's white and fluffy,
82
248875
2225
အဲဒါဟာ ဖြူလျက် အမွေးတွေနဲ့ ဖြစ်ခဲ့တယ်။
04:23
and I named it "mucor nidicola,"
83
251124
2544
ကျွန်မက "mucor nidicola" လို့
အမည်ပေးခဲ့တယ်၊
04:25
meaning in Latin that it lives
in the nest of another.
84
253692
3003
လက်တင်ဘာသာအရ တခြားအကောင်ရဲ့
အသိုက်ထဲမှာ နေထိုင်သူပါ။
04:29
This is a picture of it
growing on a dinosaur,
85
257952
2844
ဒါက အဲဒါရဲ့ ပုံပါ၊
ဒိုင်နိုဆောကောင် ပေါ်မှာ ကြီးထွားလာသူပါ။
04:32
because everyone
thinks dinosaurs are cool.
86
260820
3097
လူတိုင်းက ဒိုင်နိုဆောတွေကို
သိပ်ကို အားကျကြလို့ပါ။
04:36
At the time, I was in graduate school,
87
264686
2316
အဲဒီတုန်းက၊ ကျွန်မဟာ ဘွဲ့လွန်သင်တန်းမှာ၊
04:39
and I was so excited
that I had found this new life form.
88
267026
3722
အဲဒီလို ပုံစံသစ် အကောင်ပုံစံကို ရှာတွေ့
နိုင်ခဲ့တာ သိပ်ကို စိတ်လှုပ်ရှားခဲ့တယ်။
04:42
I called up my dad, and I go,
89
270772
1776
ကျွန်မ ဖခင်ကို ဖုန်းဆက်လျက်၊
04:44
"Dad! I just discovered
a new microorganism species."
90
272572
3418
"ဖေဖေ! ကျွန်မ ခုလေးတင်ပဲ
အဏုဇီဝ မျိုးစိတ် အသစ်ကို ရှာတွေ့မိတယ်။"
ဖခင်ဟာ ရယ်မောရင်းနဲ့၊
04:48
And he laughed and he goes,
91
276574
1501
"သိပ်ကောင်း၊ နင် အဲဒါအတွက် ကုဆေးကိုပါ
ရှာတွေ့နိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်တယ်။"
04:50
"That's great. I hope you also
discovered a cure for it."
92
278099
3268
04:53
(Laughter)
93
281391
1446
(ရယ်သံများ)
04:54
"Cure it."
94
282861
1172
"အဲဒါကို ကုသပါ။"
04:57
Now, my dad is my biggest fan,
95
285202
2707
ကျွန်မ ဖခင်ဟာ ကျွန်မကို
အားအပေးဆုံးသူပါပဲ၊
04:59
so in that crushing moment where he wanted
to kill my new little life form,
96
287933
4370
ဒါပေမဲ့၊ ဖေဖေက ပုံစံသစ်အကောင်ကို
သတ်ပစ်စေလိုခဲ့ပေမဲ့၊
05:04
I realized that actually I had failed him,
97
292327
2546
ကျွန်မ တကယ်တမ်း နားလည်လိုက်တာက၊
သမီးအနေနဲ့ရော၊ သိပ္ပံပညာရှင် အနေနဲ့ပါ၊
ဖခင်လိုချင်သလို ဖြစ်မလာခဲ့ပါ။
05:06
both as a daughter and a scientist.
98
294897
2161
05:09
In my years toiling away in labs
and in people's backyards,
99
297082
3926
ဓာတ်ခွဲခန်းတွေ၊ လူတွေရဲ့ အိမ်နောက်ဖေးမှာ
နှစ်ပေါင်း များစွာကြာ လုပ်ကိုင်ရာတွင်၊
05:13
investigating and cataloging
the microscopic life around us,
100
301032
3680
ကျွန်မတို့ကို ဝန်းရံနေကြတဲ့ အဏုဇီဝ အကောင်
တွေကို စူးစမ်း မှတ်ပုံတင်ရာတွင်၊
05:16
I'd never made clear
my true mission to him.
101
304736
2536
ကျွန်မရဲ့ တကယ့် ရည်ရွယ်ချက်ကို
ရှင်းမပြခဲ့ဘူးပါဘူး။
ကျွန်မရဲ့ ရည်မှန်းချက်က ကျွန်မတို့ကို
05:20
My goal is not to find technology
102
308444
1916
ဝန်းရံနေကြတဲ့ အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို
သတ်ပစ်ရန် နည်းပညာ မဟုတ်ပါ။
05:22
to kill the new microscopic
life around us.
103
310384
2400
05:25
My goal is to find new technology
from this life, that will help save us.
104
313315
4132
ကျွန်မရဲ့ ရည်မှန်းချက်က အဲဒီလို အကောင်များ
ထံမှ နည်းပညာသစ်ကို ရှာဖွေလျက် ကယ်တင်ရန်ပါ။
05:31
The diversity of life in our homes is more
than a list of 100,000 new species.
105
319495
5752
ကျွန်မတို့ အိမ်တွေမှာ နေထိုင်ကြတဲ့
မျိုးစိတ်သစ်တွေဟာ ၁၀၀၀၀၀ ကျော်ပါတယ်။
05:37
It is 100,000 new sources
of solutions to human problems.
106
325271
3968
တနည်းအားဖြင့် လူတွေရဲ့ ပြဿနာတွေကို
ဖြေရှင်းရန် ရင်းမြစ်သစ် ၁၀၀၀၀- ကျော်ပါပဲ။
ဒီလို ​သေးနုပ်လှတဲ့ အကောင်တွေ၊
ဆဲလ်တစ်ခုမျှသာ ရှိတဲ့
05:42
I know it's hard to believe
that anything that's so small
107
330448
2701
အကောင်တွေဟာ အားကောင်းတာ
05:45
or only has one cell
108
333173
1158
တစ်ခု လုပ်ပေးနိုင်မှာကို ယုံဖို့ မလွယ်ပါ။
05:46
can do anything powerful,
109
334355
1319
ဒါပေမဲ့ သူတို့ တတ်နိုင်ပါတယ်။
05:47
but they can.
110
335698
1337
05:49
These creatures
are microscopic alchemists,
111
337059
2845
အဲဒီအကောင်လေးတွေဟာ
သေးနုပ်တဲ့ အဂ္ဂိရတ်ဆရာလေးတွေပါ၊
05:51
with the ability to transform
their environment
112
339928
2858
ဓာတုဗေဒ ကိရိယာတွေကို သုံးစွဲပြီး
သူတို့ရဲ့ တ်ဝန်းကျင်ကို
05:54
with an arsenal of chemical tools.
113
342810
2319
ပြောင်းလဲပစ်နိုင်စွမ်း ရှိကြပါတယ်။
05:57
This means that they can live
anywhere on this planet,
114
345925
2983
၎င်းတို့ဟာ ဒီဂြိုဟ်ပေါ်မှာ ဘယ်နေရာမှာမဆို
နေထိုင်နိုင်ကြပြီး
06:00
and they can eat whatever
food is around them.
115
348932
2387
သူတို့ဝန်းကျင်ရှိ ဘယ်အစားအစာကိုမဆို
စားနိုင်မှာကို ဆိုလိုပါတယ်။
၎င်းတို့ဟာ အဆိပ်အတောက်များမှအစ ပလပ်စတစ်
အဆုံး အရာတိုင်းကို စားနိုင်ကြပြီး
06:04
This means they can eat everything
from toxic waste to plastic,
116
352552
4309
06:10
and they can produce waste products
like oil and battery power
117
358075
4515
ရေနံနဲ့ ဘက်ထရီပါဝါတို့လို
စွန့်ပစ်အရာတွေကို ထုတ်လုပ်နိုင်ကြပါတယ်။
06:14
and even tiny nuggets of real gold.
118
362614
2842
ရွှေစစ်စစ် အတုံးလေးတွေကိုတောင်
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ကြတယ်။
06:18
They can transform the inedible
into nutritive.
119
366729
3561
စားမရနိုင်တာကို အာဟာရအဖြစ်
ပုံစံပြောင်းလဲပေးနိုင်ကြတယ်။
၎င်းတို့ဟာ သကြားကို အရက်အဖြစ်
ပုံ​ပြောင်းပေးနိုင်ကြတယ်။
06:22
They can make sugar into alcohol.
120
370747
2382
၎င်းတို့ဟာ ချောကလက်ကို လိုချင်တဲ့ အရသာကို
ဖန်တီးပေးနိုင်တယ်။
06:25
They give chocolate its flavor,
121
373926
1913
06:27
and soil the power to grow.
122
375863
1736
မြေဆီလွှာကို ကြီးထွားရေး
စွမ်းပကားကို ပေးကြတယ်။
ကျွန်မ ရှင်တို့ ပြောချင်တာက
06:30
I'm here to tell you
123
378453
1167
06:31
that the next 100 years will feature
these microscopic creatures
124
379644
3147
လာမယ့် နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်းမှာ
ဒီလိုအဏုဇီဝ အကောင်တွေက
06:34
solving more of our problems.
125
382815
1605
ကျွန်မတို့ ပြဿနာတွေကို
တိုးတိုးပြီး ဖြေရှင်းပေးကြပါမယ်။
06:36
And we have a lot of problems
to choose from.
126
384960
2273
များပြားလှတဲ့ ပြဿနာတွေ
အထဲကနေပြီး ရွေးကြရပါမယ်။
06:39
We've got the mundane:
bad-smelling clothes or bland food.
127
387762
3927
အနံ့မကောင်းတဲ့ အဝတ် ဒါမှမဟုတ်
ရသမဲ့ အစားအစာလို သာမန်ပြဿနာတွေ ရှိပါတယ်။
06:44
And we've got the monumental:
128
392464
2037
ဧရာမ ပြဿနာကြီးတွေလည်း ရှိပါတယ်-
06:46
disease, pollution, war.
129
394525
3301
ရောဂါဘယတွေ၊ လေထုညစ်ညမ်းမှု၊ စစ်မက်တွေ။
ဒီတော့ ကျွန်မမြင်တဲ့ တာဝန်က-
06:51
And so this is my mission:
130
399326
1684
ကျွန်မတို့ ဝန်းကျင်ရှိ အဏုဇီဝတွေကို
စာရင်းလုပ် မှတ်တမ်းတင်ရုံတင် မကပါ၊
06:53
to not just catalog
the microscopic life around us,
131
401034
3230
06:56
but to find out what it's uniquely
well-suited to help us with.
132
404288
3249
ကျွန်မတို့ကို ကူညီပေးရန် အသင့်လျော်ဆုံး
တွေကို ရှာကြံပေးရန်ပါပဲ။
ဥပမာတစ်ခုကို တင်ပြပေးမယ်။
07:00
Here's an example.
133
408681
1365
ကျွန်မတို့ဟာ ဖျက်ကောင်နဲ့ စခဲ့ကြတယ်၊
07:02
We started with a pest,
134
410070
1632
07:03
a wasp that lives on many of our homes.
135
411726
2348
ကျွန်မတို့ အိမ်တွေအများစုမှာ
နေထိုင်တဲ့ နကျယ်ကောင်ပါ။
07:06
Inside that wasp, we plucked out
a little-known microorganism species
136
414707
4927
အဲဒီနကျယ်ကောင် အထဲကနေပြီး ကျွန်မတို့ဟာ
လူသိနည်းတဲ့ အဏုဇီဝ မျိုးစိတ်တစ်ခုကို
07:11
with a unique ability:
137
419658
1389
ထုတ်ယူနိုင်ခဲ့ရာ
ထူးဆန်းတဲ့ လုပ်နိုင်စွမ်း၊
07:13
it could make beer.
138
421775
1235
ဘီယာကို ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း တွေ့ခဲ့တယ်။
07:15
This is a trait that only
a few species on this planet have.
139
423886
3525
ဒီဂြိုစ်ပေါ်က မျိုးစိတ် အချို့ဆီမှာသာ
တွေ့ရှိရတဲ့ လက္ခဏာပါ။
07:19
In fact, all commercially produced
beer you've ever had
140
427435
2861
တကယ်တော့ စီးပွားဖြစ် ရောင်းကြတဲ့
ဘီယာအားလုံးဟာ
07:22
likely came from one of only
three microorganism species.
141
430320
3503
အဏုဇီဝ မျိုးစိတ် သုံးခုတို့မှသာ
ထုတ်လုပ်ကြတာပါ။
07:26
Yet our species, it could make
a beer that tasted like honey,
142
434729
4082
ကျွန်မတို့ တွေ့ထားတဲ့ မျိုးစိတ်တွေကျတော့
ပျားရည်အရသာရှိ ဘီယာကို ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပြီး
သောက်လို့ ကောင်းမယ့် ဘီယာအချဉ်ကိုလည်း
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်တယ်။
07:31
and it could also make
a delightfully tart beer.
143
439596
2642
07:35
In fact, this microorganism species
that lives in the belly of a wasp,
144
443043
3833
ခုနက ပြောခဲ့သလို နကျယ်ကောင်ရဲ့ ဝမ်းထဲမှာ
နေထိုင်တဲ့ အဲဒီ အဏုဇီဝ မျိုးစိတ်များဟာ
ဒီပြင် မျိုးစိတ်တွေနဲ့ စာရင်
သိပ်ကို တန်ဖိုးရှိမယ့်
07:39
it could make a valuable sour beer
145
447607
2297
07:41
better than any other species
on this planet.
146
449928
3459
ဘီယာအချဉ်မျိုးကို ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။
ဒီနေ့တွင် စီးပွားဖြစ် ဘီယာထုတ်လုပ်ကြတဲ့
မျိုးစိတ် လေးမျိုး ရှိပါတယ်။
07:46
There are now four species
that produce commercial beer.
147
454676
3124
07:51
Where you used to see a pest,
148
459197
2315
ဒီတော့ ရှင်တို့ မြင်ခဲ့ရတဲ့
ဖျက်ကောင်ရဲ့ နေရာမှာ
07:53
now think of tasting
your future favorite beer.
149
461536
2937
အခုတော့ ရှင်တို့ အကြိုက်ဆုံး ဘီယာ
သောက်သုံးရမှာကို စဉ်းစားလို့ ရပါပြီ။
07:57
As a second example,
150
465925
1529
ဒုတိယ ဥပမာအနေနဲ့၊
07:59
I worked with researchers
to dig in the dirt in people's backyards.
151
467478
3356
သုသေသီများနဲ့အတူ လူတွေရဲ့ အိမ်နောက်ဖေးက
အမှိုက်တွေကို တူးဖေါ်ကြည့်ခဲ့ပါတယ်။
08:03
There, we uncovered a microorganism
that could make novel antibiotics,
152
471493
4057
အဲဒီမှာ ကျွန်မတို့ဟာ ပုံစံသစ် ပဋိဇီဝဆေးကို
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်တဲ့ အဏုဇီဝတွေ တွေ့ခဲ့တယ်။
08:07
antibiotics that can kill
the world's worst superbugs.
153
475574
3133
ကမ္ဘာ့အဆိုးဆုံး ရောဂါပိုးတွေကို
သတ်ပစ်နိုင်တဲ့ ပဋိဇီဝဆေးပါ။
08:11
This was an awesome thing to find,
154
479690
3209
အဲဒါကို ရှာတွေ့ခဲ့ခြင်းဟာ
သိပ်ကို ကံကောင်းမှုပါ။
08:14
but here's the secret:
155
482923
1378
ဒါပေမဲ့ လျှို့ဝှက်ချက်က ဒီလိုပါ-
08:17
for the last 60 years,
156
485164
1920
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၆၀ အတွင်းမှာ၊
08:19
most of the antibiotics on the market
157
487108
2289
စျေးကွက်ထဲက ပဋိဇီဝဆေး အများစုကို
08:21
have come from similar soil bacteria.
158
489421
2209
ဆင်တူ မြေဆီလွှာ ဗက်တီးရီးယားမှ ရရှိတာပါ။
08:24
Every day, you and I
and everyone in this room
159
492269
3025
နေ့စဉ်နေ့တိုင်းလိုလို ဒီခန်းမကြီးထဲ
ရှိနေသူတွေအားလုံး
08:27
and on this planet,
160
495318
1742
ဒီဂြိုဟ်ပေါ်က တခြားလူတွေကို
08:29
are saved by similar soil bacteria
that produce most of our antibiotics.
161
497084
4419
ပဋိဇီဝဆေးအများစုကို ထုတ်လုပ်ပေးကြတဲ့
အဲဒီမြေဆီလွှာ ဘက်တီးရီးယားက ကယ်တင်ပေးတာပါ။
ဒီတော့ ရှင်တို့ အညစ်အကြေးကို
မြင်ခဲ့ကြတဲ့ နေရာမှာ
08:35
Where you used to see dirt,
162
503225
1673
08:36
now think of medication.
163
504922
1931
အခုတော့ ဆေးဝါးအကြောင်းကို
စဉ်းစားနိုင်ပါပြီ။
ကျွန်မ အကြိုက်ဆုံး ဥပမာကို
လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များထံမှ ရရှိခဲ့တာပါ၊
08:40
Perhaps my favorite example
comes from colleagues
164
508402
2646
08:43
who are studying
a pond scum microorganism,
165
511072
2896
ရေကန်အမြှုပ်ထဲက အဏုဇီဝတွေကို
သူတို့ လေ့လာနေခဲ့ကြရာ၊
၎င်းကို ပထမဦးဆုံး တွေ့ခဲ့တဲ့ နွားချေးရဲ့
ဝမ်းနည်းစရာ အမည်ကို ရရှိထားတဲ့ အကောင်ပါ။
08:45
which is tragically named after
the cow dung it was first found in.
166
513992
3619
အဲဒါကို သုတေသီတွေက ကြွက်တွေကို
ကျွေးပေးကြည့်တဲ့အခါမှာ
08:50
It's pretty unremarkable
and would be unworthy of discussion,
167
518388
3958
08:54
except that the researchers found
that if you feed it to mice,
168
522370
3522
အဲဒါဟာ PTSD ကို တိုက်ဖျက်ကုစားနိုင်ကြောင်း
တွေ့ရှိခဲ့ရတာကို သိလာရတော့မှ
08:57
it vaccinates against PTSD.
169
525916
2051
အဲဒါဟာ မှတ်သားစရာ ကောင်းတဲ့ ဆေးဖြစ်လာတာပါ။
09:01
It vaccinates against fear.
170
529842
1904
၎င်းဟာ ကြောက်ရွံ့မှုအတွက် ကာကွယ်ဆေးပါ။
09:05
Where you used to see pond scum,
now think of hope.
171
533418
3222
ဒီတော့ ရေကန်ထဲက အမြှုပ်တွေကို မြင်ရရင်
မျှော်လင့်ချက်ကိုပါ သတိရနိုင်ပါပြီ။
အဲဒီလို အဏုဇီဝအကောင်များဆိုင်ရာ
ပြနိုင်တဲ့ သာဓကတွေ များလွန်းလို့
09:10
There are so many more microbial examples
172
538077
2404
ဒီနေ့ အဲဒါတွေကို ပြောဖို့အချိန်
လုံလောက်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။
09:12
that I don't have time
to talk about today.
173
540505
2144
09:15
I gave you examples of solutions
that came from just three species,
174
543122
5384
မျိုးစိတ် သုံးခုတည်းကနေပြီး
လုပ်နိုင်မယ့် ဥပမာတွေကို တင်ပြခဲ့တာပါ၊
09:20
but imagine what those other
100,000 species in your dust bunnies
175
548530
4346
ဒါပေမဲ့ ရှင်တို့ရဲ့ အမှိုက်ပုံးများထဲက
မျိုးစိတ် ၁၀၀၀၀၀ လုပ်နိုင်မှာကို
09:24
might be able to do.
176
552900
1273
စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။
09:26
In the future, they might be able
to make you sexier
177
554751
3328
အနာဂတ်တွင် ၎င်းတို့ဟာ ရှင်တို့ဟာ
ရာဂစိတ်ကြွလာအောင်၊
ဒါမှမဟုတ် ပိုပြီးစမတ်ကျလာအောင်
09:30
or smarter
178
558758
1307
ဒါမှမဟုတ် အသက်ရှည်အောင်
လုပ်ပေးနိုင်ကြပါတယ်။
09:33
or perhaps live longer.
179
561035
1877
ဒီတော့ ရှင်တို့ကို ရှင်တို့ရဲ့
လက်ချောင်းကို ပြန်ပြီး ကြည့်စေလိုပါတယ်။
09:36
So I want you to look
at your finger again.
180
564483
2152
09:39
Think about all those
microscopic creatures
181
567185
2286
မသိရှိရသေးတဲ့ အဏုဇီဝ
အကောင်တွေ အားလုံးအကြောင်းကို
09:41
that are unknown.
182
569495
1447
စဉ်းစားစိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။
အနာဂတ်တွင် ၎င်းတို့ဟာ ဘာတွေကို
လုပ်ပေးနိုင်မှာကို စဉ်းစားကြည့်ကြပါ၊
09:42
Think about in the future
what they might be able to do
183
570966
3005
09:45
or make
184
573995
1173
ဒါမှမဟုတ်
၎င်းတို့က ကယ်တင်ပေးကြမယ့် အသက်တွေ
အကြောင်းကို စဉ်းစားကြည့်ကြပါ။
09:47
or whose life they might be able to save.
185
575708
2146
အခုတော့ ရှင်တို့ရဲ့ လက်ချောင်းကို
ဘယ်လိုခံစားမိကြလဲ?
09:51
How does your finger feel right now?
186
579071
1803
09:53
A little bit powerful?
187
581502
1505
နည်းနည်းလေး ပိုပြီး အစွမ်းထက်လာတယ်နော်?
09:56
That's because you're feeling the future.
188
584564
2027
အဲဒါက ရှင်တို့ အနာဂတ်ကို ခံစားမိကြလို့ပါ။
09:59
Thank you.
189
587210
1162
ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။
10:00
(Applause)
190
588803
4621
(လက်ခုပ်သံများ)
Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us.

Why you should listen

Dr. Anne Madden studies the ways that our dimly understood microbial neighbors can yield surprising discoveries, including solutions to many of our human problems. Alongside her colleagues at North Carolina State University and the University of Colorado, she discovers what life exists around us, and how it can be employed to make our lives better, from new medications to new food and beverage flavors. She's helped create novel brewing technology (see more in her 2016 TEDx Charlotte talk), discovered a new fungus species living inside wasp nests and cataloged the astonishing diversity of some of the microscopic and macroscopic life in our homes by investigating the DNA in our dust.

In addition to her research work at North Carolina State University, Madden is chief strategist and partner at the brewing yeast company Lachancea LLC and consults for a variety of industries from biotechnology and lifestyle companies to textile and food companies. Her work has been featured on numerous media platforms, including National Geographic, Newsweek, Scientific American and PBS NewsHour.

More profile about the speaker
Anne Madden | Speaker | TED.com
THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM