ABOUT THE SPEAKER

Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us.

Why you should listen

Dr. Anne Madden studies the ways that our dimly understood microbial neighbors can yield surprising discoveries, including solutions to many of our human problems. Alongside her colleagues at North Carolina State University and the University of Colorado, she discovers what life exists around us, and how it can be employed to make our lives better, from new medications to new food and beverage flavors. She's helped create novel brewing technology (see more in her 2016 TEDx Charlotte talk), discovered a new fungus species living inside wasp nests and cataloged the astonishing diversity of some of the microscopic and macroscopic life in our homes by investigating the DNA in our dust.

In addition to her research work at North Carolina State University, Madden is chief strategist and partner at the brewing yeast company Lachancea LLC and consults for a variety of industries from biotechnology and lifestyle companies to textile and food companies. Her work has been featured on numerous media platforms, including National Geographic, Newsweek, Scientific American and PBS NewsHour.

More profile about the speaker
Anne Madden | Speaker | TED.com

TED2017

Anne Madden: Meet the microscopic life in your home -- and on your face

Anne Madden: ရှင်တို့အိမ်ထဲနှင့် မျက်နှာပေါ်က အဏုဇီဝ ဘဝတွေကို မိတ်ဆက်ပေးပါရစေ

Filmed: 2017-04-24

Readability: 4.2

1,428,263 views

ရှင်တို့ အထဲမှာနှင့် ဝန်းကျင်ရှိ အဏုဇီဝ ဘဝတွေကို၊ ရှင်တို့ရဲ့ ဆိုဖာအောက်မှာနှင့် ရှင်တို့ နောက်ဖေးခြံထဲရှိ အကောင်တွေကို ရှုမြင်တော် မူကြပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အဲဒီလို အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို ဆက်ဆံပုံဟာ ကြမ်းတမ်းလှပါတယ်၊ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ ၎င်းတို့ကို သန့်ရှင်းကြတယ်၊ ရှင်းလင်းကြတယ်၊ ပိုးသတ်ကြတယ်-- ဒါပေမဲ့ အဏုဇီဝပညာရှင် ဖြစ်သူ Anne Madden ရဲ့ အဆိုအရဆိုရင် ၎င်းတို့ဟာ နည်းပညာ အသစ်တွေနှင့် ဆေးဝါးအသစ်တွေအတွက် ရင်းမြစ်တွေ ဖြစ်ကြပြီး အဲဒါတွေကို တီထွင် ထုတ်လုပ်နိုင်မှာကို စောင့်မျှော်နေကြတာပါ။ အဲဒီ အဏုဇီဝ အဂ္ဂိရတ်ဆရာတွေဟာ အညစ်အကြေးများ မဟုတ်ကြဘဲ အနာဂတ်ပါလို့ Madden က ဆိုထားပါတယ်။

Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာကို တို့ကြည့်ကြပါ။

00:13

I want you to touch your face.

0

1290

1710

00:15

Go on.

1

3586

1271

တို့ကြည့်ကြပါ။

00:17

What do you feel?

2

5586

1403

ဘယ်လို ခံစားရလဲ?

00:19

Soft? Squishy?

3

7013

1883

ပျော့လား၊ ပျော့အိနေလား?

00:21

It's you, right? You're feeling you?

4

9493

2610

အဲဒါက ရှင်တို့ရဲ့ ကိုယ်ပဲ?
ကိုယ့်ကိုကိုယ် ခံစားရလား?

00:25

Well, it's not quite true.

5

13109

1703

တကယ်တော့၊ အဲဒါ အမှန်မဟုတ်ပါ။

00:27

You're actually feeling
thousands of microscopic creatures

6

15387

3245

လက်တွေ့မှာ ကျွန်မတို့ မျက်နှာတွေနဲ့
လက်ချောင်းတွေပေါ် နေထိုင်ကြတဲ့

00:30

that live on our face and fingers.

7

18656

2541

သေးနုပ်လှတဲ့ အကောင်လေးတွေကို
ခံစားနေကြရတာပါ။

00:34

You're feeling some of the fungi

8

22481

1722

ဒီနေ့ လေထဲမှနေပြီး ကျဆင်းလာခဲ့ကြတဲ့

00:36

that drifted down
from the air ducts today.

9

24227

2880

မှိုအချို့ကို ရှင်တို့ ခံစားနေရတာပါ။

00:39

They set off our allergies

10

27131

1967

၎င်းတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဓာတ်မတည့်မှုတွေ

00:41

and smell of mildew.

11

29122

1552

မှုိလို အနံ့ကို ဖြစ်ပေါ်စေပါတယ်။

00:44

You're feeling some
of the 100 billion bacterial cells

12

32045

4144

ကျွန်မတို့ အသားအရေပေါ်မှာ နေထိုင်ကြတဲ့
ဘီလီယံ ၁၀၀ ရှိတဲ့ ဘက်တီးရီးယား ဆဲလ်

00:48

that live on our skin.

13

36213

1646

အချို့ကို ခံစားနေရတာပါ။

00:50

They've been munching away
at your skin oils and replicating,

14

38453

3906

၎င်းတို့ဟာ သင်တို့ရဲ့ အရေပြားထဲက အဆီတွေကို
မှီဝဲလျက် ပွားနေကြတာပါ၊

00:54

producing the smells of body odor.

15

42383

2262

ခန္ဓာကိုယ် အနံ့ဆိုတာကို
သူတို့ ထုတ်ပေးကြတာပါ။

00:57

You're likely even touching
the fecal bacteria

16

45564

2915

ရှင်တို့က အိမ်သာမှာ နောက်ဆုံးအကြိမ်
ရေကို ဆွဲချလိုက်တုန်းက

01:00

that sprayed onto you the last time
you flushed a toilet,

17

48503

3660

ရှင်တို့ အပေါ် ပျံ့ကျဲကျလာခဲ့တဲ့ မစင်
ဘက်တီးရီးယားကို တို့မိတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

01:04

or those bacteria that live
in our water pipes

18

52187

3124

ရေပိုက်တွေပေါ်မှာ နေထိုင်ကြတဲ့
ဘက်တီးရီးယားတွေ ရှင်တို့ ရေချိုးစဉ်

01:07

and sprayed onto you
with your last shower.

19

55335

2459

ရှင်တို့ အပေါ်မှာ ပက်ြဖန်းခဲ့တာလည်း
ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

01:10

Sorry.

20

58666

1151

ဝမ်းနည်းပါတယ်။

01:11

(Laughter)

21

59841

1468

(ရယ်သံများ)

01:13

You're probably even giving
a microscopic high five

22

61333

3564

ရှင်တို့ဟာ ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာပေါ်မှာ၊
ကျွန်မတို့ရဲ့ မျက်နှာတွေ ပေါ်မှာ၊

01:16

to the two species of mites
that live on our faces,

23

64921

3725

နေထိုင်ကြတဲ့ ကမျဉ်းကောင်
မျိုးစိတ်နှစ်မျိုးကို

01:20

on all of our faces.

24

68670

1668

နှုတ်ဆက်ခဲ့ဖူးနိုင်ပါတယ်။

01:22

They've spent the night
squirming across your face

25

70877

2646

သူတို့ဟာ ရှင်တို့ရဲ့ မျက်နှာအနှံ့
ကူးလူးသွားလာနေရင်း

01:25

and having sex on the bridge of your nose.

26

73547

2848

ရှင်တို့ရဲ့ နှာတံပေါ်မှာ
လိင်ဆက်ဆံခဲ့တာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

01:28

(Laughter)

27

76419

2590

(ရယ်သံများ)

01:31

Many of them are now leaking
their gut contents onto your pores.

28

79970

4162

၎င်းတို့ အတော်များများဟာ အခု ရှင်တို့ရဲ့
ချွေးပေါက်ထဲကို မစင်စွန့်နေကြနိုင်ပါတယ်။

01:36

(Laughter)

29

84156

2056

(ရယ်သံများ)

01:38

Now look at your finger.

30

86236

1464

အခု လက်ချောင်းကို ကြည့်ပါ။

01:40

How's it feel? Gross?

31

88366

2101

ဘယ်လိုခံစားရလဲ? ရွံစရာကြီးလား?

01:42

In desperate need of soap or bleach?

32

90491

2380

ဆပ်ပြာ ဒါမှမဟုတ် ချေးချွတ်ဆေးကို
လိုအပ်နေလား?

ရှင်တို့ ခံစားရတာ အဲဒီလိုဟုတ်ပေမဲ့၊

01:46

That's how you feel now,

33

94372

1614

01:48

but it's not going to be
how you feel in the future.

34

96010

2612

အနာဂတ်မှာ အဲဒီလို ခံစားကြရမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

01:51

For the last 100 years,

35

99454

1925

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်းမှာ

01:53

we've had an adversarial relationship

36

101403

1977

ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး

01:55

with the microscopic life nearest us.

37

103404

2615

အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို
ရန်သူလို ဆက်ဆံခဲ့ကြတယ်။

ရှင်တို့အိမ်မှာ ဒါမှမဟုတ်
မျက်နှာသစ်ကန်ထဲ ရောဂါပိုး

01:58

If I told you there was
a bug in your house

38

106043

2122

02:00

or bacteria in your sink,

39

108189

1234

ဘက်တီးရီးယား ရှိနေရင်၊

02:01

there was a human-devised
solution for that,

40

109447

2327

အဲဒါ့အတွက် ဖြေရှင်းနည်းတွေလည်း
ရှိခဲ့ပါတယ်၊

02:03

a product to eradicate, exterminate,

41

111798

3136

အဲဒါကို ရှင်းပစ်ရန်၊
သုတ်သင်ရန်၊ ပိုးသတ်ရန်

02:06

disinfect.

42

114958

1293

နည်းတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

02:08

We strive to remove most
of the microscopic life in our world now.

43

116843

3875

ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘဝထဲက အဏုဇီဝ
မှန်သမျှကို ဖယ်ရှားပစ်ချင်ကြပါတယ်။

02:13

But in doing so, we're ignoring
the best source of new technology

44

121822

4693

အဲဒီလိုလုပ်ကိုင်ခြင်းဖြင့် ကျွန်မတို့ဟာ
နည်းပညာသစ်အတွက် အကောင်းဆုံး ရင်းမြစ်ကို

02:18

on this planet.

45

126539

1216

ဥပေက္ခာပြုနေကြပါတယ်။

02:20

The last 100 years have featured
human solutions to microbial problems,

46

128624

5646

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်း လူတွေဟာ
ပိုးမွှားပြဿနာ ဖြေရှင်းနည်း ရှာခဲ့ကြတယ်၊

02:26

but the next 100 years will feature
microbial solutions to human problems.

47

134294

5464

လာမယ့်နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ ကတော့ လူသားရဲ့ပြဿနာ
များအတွက် အဏုဇီဝနည်းများကို ရှာကြံကြပါမယ်။

ကျွန်မဟာ သိပ္ပံပညာရှင် ဖြစ်ပြီး
North Carolina State University နဲ့

02:32

I'm a scientist, and I work
with researchers

48

140511

2369

02:34

at North Carolina State University
and the University of Colorado

49

142904

3276

University of Colorado မှ သုတေသီများနဲ့
လက်တွဲ အလုပ်လုပ်ပါတယ်။

02:38

to uncover the microscopic
life that is nearest us,

50

146204

3594

ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးစပ်ဆုံး အဏုဇီဝ အကောင်
တွေကို ဖော်ထုတ်ဖို့ အတွက်၊

02:42

and that's often in our most intimate
and boring environments,

51

150817

3868

အဲဒါက ကျွန်မတို့ရဲ့ ထိစပ်နေကာ
ငြီးငွေ့စရာ ဝန်းကျင်ထဲမှာပါ၊

02:46

be it under our couches, in our backyards,

52

154709

3158

ကျွန်မတို့ရဲ့ အိပ်ရာခင်းတွေ၊
အိမ်နောက်ဖေး နေရာတွေ၊

02:49

or in our belly buttons.

53

157891

1419

ဒါမှမဟုတ် ချက်နေရာလည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

02:52

I do this work because it turns out
that we know very little

54

160083

2870

ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး အဏုဇီဝ
အကောင်တွေကို သိတာ နည်းလို့

02:54

about the microscopic life
that's nearest us.

55

162977

2321

ကျွန်မဟာ ဒီအလုပ်ကို လုပ်ကိုင်နေတာပါ။

02:58

As of a few years ago,
no scientist could tell you

56

166281

2473

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် အနည်းတုန်းက
ဘယ်သိပ္ပံပညာရှင်ကမှ

03:00

what bugs or microorganisms
live in your home --

57

168778

2613

ရှင်တို့အိမ်မှာ၊ ရှင်တို့ ကောင်းကောင်း
သိတဲ့ နေရာမှာ ဘယ်လို ပိုးမွှားတွေ

03:04

your home, the place you know
better than anywhere else.

58

172508

3423

နေထိုင်နေကြတာကို မပြောနိုင်ခဲ့ပါဘူး။

ဒါကြောင့်မို့လို့ ကျွန်မနဲ့
တခြားအဖွဲ့ဝင်တွေဟာ

03:08

And so I and teams of others

59

176607

1740

03:10

are armed with Q-tips and tweezers

60

178371

2193

စမ်းသပ်ရေး ဂွမ်းဖတ်တွေနဲ့ ဇာဂနာတွေနဲ့အတူ

03:12

and advanced DNA techniques

61

180588

1866

အဆင့်မြင့် DNA နည်းစနစ်တွေကို သုံးပြီး

03:14

to uncover the microscopic
life nearest us.

62

182478

2592

ကျွန်မတို့နဲ့ အနီးကပ်ဆုံး အဏုဇီဝ
အကောင်တွေကို ဖေါ်ထုတ်နေကြပါတယ်။

03:18

In doing so, we found
over 600 species of bugs

63

186222

4060

အဲဒါရဲ့ ရလဒ်အဖြစ် ကျွန်မတို့ဟာ
ပိုးမွှားမျိုးူစိတ် ၆၀၀ ကျော်

03:22

that live in USA homes,

64

190306

1900

အမေရိကန် အိမ်တွေမှာ နေထိုင်တာ တွေ့တယ်။

03:24

everything from spiders and cockroaches

65

192230

2497

ပင့်ကူတွေနဲ့ ပိုးဟပ်တွေမှအစ

03:26

to tiny mites that cling to feathers.

66

194751

2568

ငှက်မွေးတွေမှာ တွယ်ကပ်နိုင်ကြတဲ့
ကမျဉ်းကောင်တွေ အဆုံးပါပဲ။

03:30

And we found over 100,000 species
of bacteria and fungi

67

198090

5325

ပြီးတော့ ဘက်တီးရီးယားနဲ့ မှို မျိုးစိတ်တွေ
၁၀၀၀၀၀ ကျော်ကိုလည်း

ကျွန်မတို့ရဲ့ အမှိုက်ပုံးတွေထဲမှာ
တွေ့ခဲ့ကြရာ၊

03:35

that live in our dust bunnies,

68

203439

2015

03:37

thousands more that live
on our clothes or in our showers.

69

205478

3534

ကျွန်မတို့ရဲ့ အဝတ်အစားတွေ၊ ရေချိုးခန်းတွေ
မှာထက် ထောင်နဲ့ချီ ပိုများပါတယ်။

03:42

We've gone further still,

70

210326

1544

ကျွန်မတို့ ရှေ့ တစ်လှမ်းတက်ပြီး

03:43

and we looked at the microorganisms

71

211894

1716

ကျွန်မတို့ အိမ်ထဲက ပိုးမွှား

03:45

that live inside the bodies
of each of those bugs in our home.

72

213634

4128

တစ်ခုချင်းမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ အဏုဇီဝအကောင်
တွေကို ဆက်ပြီး လေ့လာခဲ့ကြတယ်။

03:50

In each bug, for example, a wasp,

73

218508

3410

ပိုးမွှားတိုင်း၊ ဥပမာ၊
နာကျယ်ကောင်မှာ ဆိုပါစို့၊

03:53

we see a microscopic jungle
unfold in a petri plate,

74

221942

4210

အဏုဇီဝ သစ်တောကြီးရဲ့ ရှုခင်းပုံလိုဟာကို
တွေ့မြင်ကြရပါမယ်၊

03:58

a world of hundreds of vibrant species.

75

226176

3277

ရာချိီရှိကြတဲ့ မျိုးစိတ်တွေ တရွရွ
လှုပ်ရှားနေတဲ့ ကမ္ဘာကြီးပါ။

04:01

Behold the biological cosmos!

76

229477

2453

တကယ့်ကို ဇီဝစကြာဝဠာကြီးပါပဲ!

ရှင်တို့ အခု ဒီမှာမြင်နေကြရတဲ့ မျိုးစိတ်
အတော်များများဆီမှာ

04:05

So many of the species
you're looking at right now

77

233531

2429

04:07

don't yet have names.

78

235984

1227

အမည်တောင် မရှိသေးပါဘူး။

ကျွန်မတို့ ဝန်းကျင်ရှိ သက်ရှိအကောင်တွေကို
ကျွန်မတို့ မသိကြရသေးပါ။

04:09

Most of the life around us
remains unknown.

79

237903

2823

04:13

I remember the first time I discovered
and got to name a new species.

80

241830

3503

ကျွန်မ မျိုးစိတ်အသစ် ရှာတွေ့ခဲ့လို့
အမည်ပေးဖို့ စဉ်းစားခဲ့ရတာ မှတ်မိတယ်။

04:17

It was a fungus that lives
in the nest of a paper wasp.

81

245357

3494

စက္ကူနာကျယ်ကောင် ပေါ်မှာ နေထိုင်ခဲ့တဲ့
မှိုဖြစ်ခဲ့တယ်။

04:20

It's white and fluffy,

82

248875

2225

အဲဒါဟာ ဖြူလျက် အမွေးတွေနဲ့ ဖြစ်ခဲ့တယ်။

04:23

and I named it "mucor nidicola,"

83

251124

2544

ကျွန်မက "mucor nidicola" လို့
အမည်ပေးခဲ့တယ်၊

04:25

meaning in Latin that it lives
in the nest of another.

84

253692

3003

လက်တင်ဘာသာအရ တခြားအကောင်ရဲ့
အသိုက်ထဲမှာ နေထိုင်သူပါ။

04:29

This is a picture of it
growing on a dinosaur,

85

257952

2844

ဒါက အဲဒါရဲ့ ပုံပါ၊
ဒိုင်နိုဆောကောင် ပေါ်မှာ ကြီးထွားလာသူပါ။

04:32

because everyone
thinks dinosaurs are cool.

86

260820

3097

လူတိုင်းက ဒိုင်နိုဆောတွေကို
သိပ်ကို အားကျကြလို့ပါ။

04:36

At the time, I was in graduate school,

87

264686

2316

အဲဒီတုန်းက၊ ကျွန်မဟာ ဘွဲ့လွန်သင်တန်းမှာ၊

04:39

and I was so excited
that I had found this new life form.

88

267026

3722

အဲဒီလို ပုံစံသစ် အကောင်ပုံစံကို ရှာတွေ့
နိုင်ခဲ့တာ သိပ်ကို စိတ်လှုပ်ရှားခဲ့တယ်။

04:42

I called up my dad, and I go,

89

270772

1776

ကျွန်မ ဖခင်ကို ဖုန်းဆက်လျက်၊

04:44

"Dad! I just discovered
a new microorganism species."

90

272572

3418

"ဖေဖေ! ကျွန်မ ခုလေးတင်ပဲ
အဏုဇီဝ မျိုးစိတ် အသစ်ကို ရှာတွေ့မိတယ်။"

ဖခင်ဟာ ရယ်မောရင်းနဲ့၊

04:48

And he laughed and he goes,

91

276574

1501

"သိပ်ကောင်း၊ နင် အဲဒါအတွက် ကုဆေးကိုပါ
ရှာတွေ့နိုင်မယ်လို့ မျှော်လင့်တယ်။"

04:50

"That's great. I hope you also
discovered a cure for it."

92

278099

3268

04:53

(Laughter)

93

281391

1446

(ရယ်သံများ)

04:54

"Cure it."

94

282861

1172

"အဲဒါကို ကုသပါ။"

04:57

Now, my dad is my biggest fan,

95

285202

2707

ကျွန်မ ဖခင်ဟာ ကျွန်မကို
အားအပေးဆုံးသူပါပဲ၊

04:59

so in that crushing moment where he wanted
to kill my new little life form,

96

287933

4370

ဒါပေမဲ့၊ ဖေဖေက ပုံစံသစ်အကောင်ကို
သတ်ပစ်စေလိုခဲ့ပေမဲ့၊

05:04

I realized that actually I had failed him,

97

292327

2546

ကျွန်မ တကယ်တမ်း နားလည်လိုက်တာက၊

သမီးအနေနဲ့ရော၊ သိပ္ပံပညာရှင် အနေနဲ့ပါ၊
ဖခင်လိုချင်သလို ဖြစ်မလာခဲ့ပါ။

05:06

both as a daughter and a scientist.

98

294897

2161

05:09

In my years toiling away in labs
and in people's backyards,

99

297082

3926

ဓာတ်ခွဲခန်းတွေ၊ လူတွေရဲ့ အိမ်နောက်ဖေးမှာ
နှစ်ပေါင်း များစွာကြာ လုပ်ကိုင်ရာတွင်၊

05:13

investigating and cataloging
the microscopic life around us,

100

301032

3680

ကျွန်မတို့ကို ဝန်းရံနေကြတဲ့ အဏုဇီဝ အကောင်
တွေကို စူးစမ်း မှတ်ပုံတင်ရာတွင်၊

05:16

I'd never made clear
my true mission to him.

101

304736

2536

ကျွန်မရဲ့ တကယ့် ရည်ရွယ်ချက်ကို
ရှင်းမပြခဲ့ဘူးပါဘူး။

ကျွန်မရဲ့ ရည်မှန်းချက်က ကျွန်မတို့ကို

05:20

My goal is not to find technology

102

308444

1916

ဝန်းရံနေကြတဲ့ အဏုဇီဝ အကောင်တွေကို
သတ်ပစ်ရန် နည်းပညာ မဟုတ်ပါ။

05:22

to kill the new microscopic
life around us.

103

310384

2400

05:25

My goal is to find new technology
from this life, that will help save us.

104

313315

4132

ကျွန်မရဲ့ ရည်မှန်းချက်က အဲဒီလို အကောင်များ
ထံမှ နည်းပညာသစ်ကို ရှာဖွေလျက် ကယ်တင်ရန်ပါ။

05:31

The diversity of life in our homes is more
than a list of 100,000 new species.

105

319495

5752

ကျွန်မတို့ အိမ်တွေမှာ နေထိုင်ကြတဲ့
မျိုးစိတ်သစ်တွေဟာ ၁၀၀၀၀၀ ကျော်ပါတယ်။

05:37

It is 100,000 new sources
of solutions to human problems.

106

325271

3968

တနည်းအားဖြင့် လူတွေရဲ့ ပြဿနာတွေကို
ဖြေရှင်းရန် ရင်းမြစ်သစ် ၁၀၀၀၀- ကျော်ပါပဲ။

ဒီလို သေးနုပ်လှတဲ့ အကောင်တွေ၊
ဆဲလ်တစ်ခုမျှသာ ရှိတဲ့

05:42

I know it's hard to believe
that anything that's so small

107

330448

2701

အကောင်တွေဟာ အားကောင်းတာ

05:45

or only has one cell

108

333173

1158

တစ်ခု လုပ်ပေးနိုင်မှာကို ယုံဖို့ မလွယ်ပါ။

05:46

can do anything powerful,

109

334355

1319

ဒါပေမဲ့ သူတို့ တတ်နိုင်ပါတယ်။

05:47

but they can.

110

335698

1337

05:49

These creatures
are microscopic alchemists,

111

337059

2845

အဲဒီအကောင်လေးတွေဟာ
သေးနုပ်တဲ့ အဂ္ဂိရတ်ဆရာလေးတွေပါ၊

05:51

with the ability to transform
their environment

112

339928

2858

ဓာတုဗေဒ ကိရိယာတွေကို သုံးစွဲပြီး
သူတို့ရဲ့ တ်ဝန်းကျင်ကို

05:54

with an arsenal of chemical tools.

113

342810

2319

ပြောင်းလဲပစ်နိုင်စွမ်း ရှိကြပါတယ်။

05:57

This means that they can live
anywhere on this planet,

114

345925

2983

၎င်းတို့ဟာ ဒီဂြိုဟ်ပေါ်မှာ ဘယ်နေရာမှာမဆို
နေထိုင်နိုင်ကြပြီး

06:00

and they can eat whatever
food is around them.

115

348932

2387

သူတို့ဝန်းကျင်ရှိ ဘယ်အစားအစာကိုမဆို
စားနိုင်မှာကို ဆိုလိုပါတယ်။

၎င်းတို့ဟာ အဆိပ်အတောက်များမှအစ ပလပ်စတစ်
အဆုံး အရာတိုင်းကို စားနိုင်ကြပြီး

06:04

This means they can eat everything
from toxic waste to plastic,

116

352552

4309

06:10

and they can produce waste products
like oil and battery power

117

358075

4515

ရေနံနဲ့ ဘက်ထရီပါဝါတို့လို
စွန့်ပစ်အရာတွေကို ထုတ်လုပ်နိုင်ကြပါတယ်။

06:14

and even tiny nuggets of real gold.

118

362614

2842

ရွှေစစ်စစ် အတုံးလေးတွေကိုတောင်
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ကြတယ်။

06:18

They can transform the inedible
into nutritive.

119

366729

3561

စားမရနိုင်တာကို အာဟာရအဖြစ်
ပုံစံပြောင်းလဲပေးနိုင်ကြတယ်။

၎င်းတို့ဟာ သကြားကို အရက်အဖြစ်
ပုံပြောင်းပေးနိုင်ကြတယ်။

06:22

They can make sugar into alcohol.

120

370747

2382

၎င်းတို့ဟာ ချောကလက်ကို လိုချင်တဲ့ အရသာကို
ဖန်တီးပေးနိုင်တယ်။

06:25

They give chocolate its flavor,

121

373926

1913

06:27

and soil the power to grow.

122

375863

1736

မြေဆီလွှာကို ကြီးထွားရေး
စွမ်းပကားကို ပေးကြတယ်။

ကျွန်မ ရှင်တို့ ပြောချင်တာက

06:30

I'm here to tell you

123

378453

1167

06:31

that the next 100 years will feature
these microscopic creatures

124

379644

3147

လာမယ့် နှစ်ပေါင်း ၁၀၀ အတွင်းမှာ
ဒီလိုအဏုဇီဝ အကောင်တွေက

06:34

solving more of our problems.

125

382815

1605

ကျွန်မတို့ ပြဿနာတွေကို
တိုးတိုးပြီး ဖြေရှင်းပေးကြပါမယ်။

06:36

And we have a lot of problems
to choose from.

126

384960

2273

များပြားလှတဲ့ ပြဿနာတွေ
အထဲကနေပြီး ရွေးကြရပါမယ်။

06:39

We've got the mundane:
bad-smelling clothes or bland food.

127

387762

3927

အနံ့မကောင်းတဲ့ အဝတ် ဒါမှမဟုတ်
ရသမဲ့ အစားအစာလို သာမန်ပြဿနာတွေ ရှိပါတယ်။

06:44

And we've got the monumental:

128

392464

2037

ဧရာမ ပြဿနာကြီးတွေလည်း ရှိပါတယ်-

06:46

disease, pollution, war.

129

394525

3301

ရောဂါဘယတွေ၊ လေထုညစ်ညမ်းမှု၊ စစ်မက်တွေ။

ဒီတော့ ကျွန်မမြင်တဲ့ တာဝန်က-

06:51

And so this is my mission:

130

399326

1684

ကျွန်မတို့ ဝန်းကျင်ရှိ အဏုဇီဝတွေကို
စာရင်းလုပ် မှတ်တမ်းတင်ရုံတင် မကပါ၊

06:53

to not just catalog
the microscopic life around us,

131

401034

3230

06:56

but to find out what it's uniquely
well-suited to help us with.

132

404288

3249

ကျွန်မတို့ကို ကူညီပေးရန် အသင့်လျော်ဆုံး
တွေကို ရှာကြံပေးရန်ပါပဲ။

ဥပမာတစ်ခုကို တင်ပြပေးမယ်။

07:00

Here's an example.

133

408681

1365

ကျွန်မတို့ဟာ ဖျက်ကောင်နဲ့ စခဲ့ကြတယ်၊

07:02

We started with a pest,

134

410070

1632

07:03

a wasp that lives on many of our homes.

135

411726

2348

ကျွန်မတို့ အိမ်တွေအများစုမှာ
နေထိုင်တဲ့ နကျယ်ကောင်ပါ။

07:06

Inside that wasp, we plucked out
a little-known microorganism species

136

414707

4927

အဲဒီနကျယ်ကောင် အထဲကနေပြီး ကျွန်မတို့ဟာ
လူသိနည်းတဲ့ အဏုဇီဝ မျိုးစိတ်တစ်ခုကို

07:11

with a unique ability:

137

419658

1389

ထုတ်ယူနိုင်ခဲ့ရာ
ထူးဆန်းတဲ့ လုပ်နိုင်စွမ်း၊

07:13

it could make beer.

138

421775

1235

ဘီယာကို ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း တွေ့ခဲ့တယ်။

07:15

This is a trait that only
a few species on this planet have.

139

423886

3525

ဒီဂြိုစ်ပေါ်က မျိုးစိတ် အချို့ဆီမှာသာ
တွေ့ရှိရတဲ့ လက္ခဏာပါ။

07:19

In fact, all commercially produced
beer you've ever had

140

427435

2861

တကယ်တော့ စီးပွားဖြစ် ရောင်းကြတဲ့
ဘီယာအားလုံးဟာ

07:22

likely came from one of only
three microorganism species.

141

430320

3503

အဏုဇီဝ မျိုးစိတ် သုံးခုတို့မှသာ
ထုတ်လုပ်ကြတာပါ။

07:26

Yet our species, it could make
a beer that tasted like honey,

142

434729

4082

ကျွန်မတို့ တွေ့ထားတဲ့ မျိုးစိတ်တွေကျတော့
ပျားရည်အရသာရှိ ဘီယာကို ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပြီး

သောက်လို့ ကောင်းမယ့် ဘီယာအချဉ်ကိုလည်း
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်တယ်။

07:31

and it could also make
a delightfully tart beer.

143

439596

2642

07:35

In fact, this microorganism species
that lives in the belly of a wasp,

144

443043

3833

ခုနက ပြောခဲ့သလို နကျယ်ကောင်ရဲ့ ဝမ်းထဲမှာ
နေထိုင်တဲ့ အဲဒီ အဏုဇီဝ မျိုးစိတ်များဟာ

ဒီပြင် မျိုးစိတ်တွေနဲ့ စာရင်
သိပ်ကို တန်ဖိုးရှိမယ့်

07:39

it could make a valuable sour beer

145

447607

2297

07:41

better than any other species
on this planet.

146

449928

3459

ဘီယာအချဉ်မျိုးကို ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်ပါတယ်။

ဒီနေ့တွင် စီးပွားဖြစ် ဘီယာထုတ်လုပ်ကြတဲ့
မျိုးစိတ် လေးမျိုး ရှိပါတယ်။

07:46

There are now four species
that produce commercial beer.

147

454676

3124

07:51

Where you used to see a pest,

148

459197

2315

ဒီတော့ ရှင်တို့ မြင်ခဲ့ရတဲ့
ဖျက်ကောင်ရဲ့ နေရာမှာ

07:53

now think of tasting
your future favorite beer.

149

461536

2937

အခုတော့ ရှင်တို့ အကြိုက်ဆုံး ဘီယာ
သောက်သုံးရမှာကို စဉ်းစားလို့ ရပါပြီ။

07:57

As a second example,

150

465925

1529

ဒုတိယ ဥပမာအနေနဲ့၊

07:59

I worked with researchers
to dig in the dirt in people's backyards.

151

467478

3356

သုသေသီများနဲ့အတူ လူတွေရဲ့ အိမ်နောက်ဖေးက
အမှိုက်တွေကို တူးဖေါ်ကြည့်ခဲ့ပါတယ်။

08:03

There, we uncovered a microorganism
that could make novel antibiotics,

152

471493

4057

အဲဒီမှာ ကျွန်မတို့ဟာ ပုံစံသစ် ပဋိဇီဝဆေးကို
ထုတ်လုပ်ပေးနိုင်တဲ့ အဏုဇီဝတွေ တွေ့ခဲ့တယ်။

08:07

antibiotics that can kill
the world's worst superbugs.

153

475574

3133

ကမ္ဘာ့အဆိုးဆုံး ရောဂါပိုးတွေကို
သတ်ပစ်နိုင်တဲ့ ပဋိဇီဝဆေးပါ။

08:11

This was an awesome thing to find,

154

479690

3209

အဲဒါကို ရှာတွေ့ခဲ့ခြင်းဟာ
သိပ်ကို ကံကောင်းမှုပါ။

08:14

but here's the secret:

155

482923

1378

ဒါပေမဲ့ လျှို့ဝှက်ချက်က ဒီလိုပါ-

08:17

for the last 60 years,

156

485164

1920

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၆၀ အတွင်းမှာ၊

08:19

most of the antibiotics on the market

157

487108

2289

စျေးကွက်ထဲက ပဋိဇီဝဆေး အများစုကို

08:21

have come from similar soil bacteria.

158

489421

2209

ဆင်တူ မြေဆီလွှာ ဗက်တီးရီးယားမှ ရရှိတာပါ။

08:24

Every day, you and I
and everyone in this room

159

492269

3025

နေ့စဉ်နေ့တိုင်းလိုလို ဒီခန်းမကြီးထဲ
ရှိနေသူတွေအားလုံး

08:27

and on this planet,

160

495318

1742

ဒီဂြိုဟ်ပေါ်က တခြားလူတွေကို

08:29

are saved by similar soil bacteria
that produce most of our antibiotics.

161

497084

4419

ပဋိဇီဝဆေးအများစုကို ထုတ်လုပ်ပေးကြတဲ့
အဲဒီမြေဆီလွှာ ဘက်တီးရီးယားက ကယ်တင်ပေးတာပါ။

ဒီတော့ ရှင်တို့ အညစ်အကြေးကို
မြင်ခဲ့ကြတဲ့ နေရာမှာ

08:35

Where you used to see dirt,

162

503225

1673

08:36

now think of medication.

163

504922

1931

အခုတော့ ဆေးဝါးအကြောင်းကို
စဉ်းစားနိုင်ပါပြီ။

ကျွန်မ အကြိုက်ဆုံး ဥပမာကို
လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်များထံမှ ရရှိခဲ့တာပါ၊

08:40

Perhaps my favorite example
comes from colleagues

164

508402

2646

08:43

who are studying
a pond scum microorganism,

165

511072

2896

ရေကန်အမြှုပ်ထဲက အဏုဇီဝတွေကို
သူတို့ လေ့လာနေခဲ့ကြရာ၊

၎င်းကို ပထမဦးဆုံး တွေ့ခဲ့တဲ့ နွားချေးရဲ့
ဝမ်းနည်းစရာ အမည်ကို ရရှိထားတဲ့ အကောင်ပါ။

08:45

which is tragically named after
the cow dung it was first found in.

166

513992

3619

အဲဒါကို သုတေသီတွေက ကြွက်တွေကို
ကျွေးပေးကြည့်တဲ့အခါမှာ

08:50

It's pretty unremarkable
and would be unworthy of discussion,

167

518388

3958

08:54

except that the researchers found
that if you feed it to mice,

168

522370

3522

အဲဒါဟာ PTSD ကို တိုက်ဖျက်ကုစားနိုင်ကြောင်း
တွေ့ရှိခဲ့ရတာကို သိလာရတော့မှ

08:57

it vaccinates against PTSD.

169

525916

2051

အဲဒါဟာ မှတ်သားစရာ ကောင်းတဲ့ ဆေးဖြစ်လာတာပါ။

09:01

It vaccinates against fear.

170

529842

1904

၎င်းဟာ ကြောက်ရွံ့မှုအတွက် ကာကွယ်ဆေးပါ။

09:05

Where you used to see pond scum,
now think of hope.

171

533418

3222

ဒီတော့ ရေကန်ထဲက အမြှုပ်တွေကို မြင်ရရင်
မျှော်လင့်ချက်ကိုပါ သတိရနိုင်ပါပြီ။

အဲဒီလို အဏုဇီဝအကောင်များဆိုင်ရာ
ပြနိုင်တဲ့ သာဓကတွေ များလွန်းလို့

09:10

There are so many more microbial examples

172

538077

2404

ဒီနေ့ အဲဒါတွေကို ပြောဖို့အချိန်
လုံလောက်မှာ မဟုတ်ပါဘူး။

09:12

that I don't have time
to talk about today.

173

540505

2144

09:15

I gave you examples of solutions
that came from just three species,

174

543122

5384

မျိုးစိတ် သုံးခုတည်းကနေပြီး
လုပ်နိုင်မယ့် ဥပမာတွေကို တင်ပြခဲ့တာပါ၊

09:20

but imagine what those other
100,000 species in your dust bunnies

175

548530

4346

ဒါပေမဲ့ ရှင်တို့ရဲ့ အမှိုက်ပုံးများထဲက
မျိုးစိတ် ၁၀၀၀၀၀ လုပ်နိုင်မှာကို

09:24

might be able to do.

176

552900

1273

စိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။

09:26

In the future, they might be able
to make you sexier

177

554751

3328

အနာဂတ်တွင် ၎င်းတို့ဟာ ရှင်တို့ဟာ
ရာဂစိတ်ကြွလာအောင်၊

ဒါမှမဟုတ် ပိုပြီးစမတ်ကျလာအောင်

09:30

or smarter

178

558758

1307

ဒါမှမဟုတ် အသက်ရှည်အောင်
လုပ်ပေးနိုင်ကြပါတယ်။

09:33

or perhaps live longer.

179

561035

1877

ဒီတော့ ရှင်တို့ကို ရှင်တို့ရဲ့
လက်ချောင်းကို ပြန်ပြီး ကြည့်စေလိုပါတယ်။

09:36

So I want you to look
at your finger again.

180

564483

2152

09:39

Think about all those
microscopic creatures

181

567185

2286

မသိရှိရသေးတဲ့ အဏုဇီဝ
အကောင်တွေ အားလုံးအကြောင်းကို

09:41

that are unknown.

182

569495

1447

စဉ်းစားစိတ်ကူးကြည့်ကြပါ။

အနာဂတ်တွင် ၎င်းတို့ဟာ ဘာတွေကို
လုပ်ပေးနိုင်မှာကို စဉ်းစားကြည့်ကြပါ၊

09:42

Think about in the future
what they might be able to do

183

570966

3005

09:45

or make

184

573995

1173

ဒါမှမဟုတ်

၎င်းတို့က ကယ်တင်ပေးကြမယ့် အသက်တွေ
အကြောင်းကို စဉ်းစားကြည့်ကြပါ။

09:47

or whose life they might be able to save.

185

575708

2146

အခုတော့ ရှင်တို့ရဲ့ လက်ချောင်းကို
ဘယ်လိုခံစားမိကြလဲ?

09:51

How does your finger feel right now?

186

579071

1803

09:53

A little bit powerful?

187

581502

1505

နည်းနည်းလေး ပိုပြီး အစွမ်းထက်လာတယ်နော်?

09:56

That's because you're feeling the future.

188

584564

2027

အဲဒါက ရှင်တို့ အနာဂတ်ကို ခံစားမိကြလို့ပါ။

09:59

Thank you.

189

587210

1162

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

10:00

(Applause)

190

588803

4621

(လက်ခုပ်သံများ)

Translated by Myo Aung
Reviewed by sann tint

ABOUT THE SPEAKER

Anne Madden - Microbiologist, inventor and strategist
Whether brewing better beer, discovering novel antibiotics or chronicling the lives of the microscopic creatures living in the dust under the couch, Anne Madden seeks to understand and utilize the microbial world around us.

Why you should listen

Dr. Anne Madden studies the ways that our dimly understood microbial neighbors can yield surprising discoveries, including solutions to many of our human problems. Alongside her colleagues at North Carolina State University and the University of Colorado, she discovers what life exists around us, and how it can be employed to make our lives better, from new medications to new food and beverage flavors. She's helped create novel brewing technology (see more in her 2016 TEDx Charlotte talk), discovered a new fungus species living inside wasp nests and cataloged the astonishing diversity of some of the microscopic and macroscopic life in our homes by investigating the DNA in our dust.

In addition to her research work at North Carolina State University, Madden is chief strategist and partner at the brewing yeast company Lachancea LLC and consults for a variety of industries from biotechnology and lifestyle companies to textile and food companies. Her work has been featured on numerous media platforms, including National Geographic, Newsweek, Scientific American and PBS NewsHour.

More profile about the speaker
Anne Madden | Speaker | TED.com

THE ORIGINAL VIDEO ON TED.COM

Anne Madden: ရှင်တို့အိမ်ထဲနှင့် မျက်နှာပေါ်က အဏုဇီဝ ဘဝတွေကို မိတ်ဆက်ပေးပါရစေ | TED Talk | TED.com