TEDGlobal 2013
Didier Sornette: How we can predict the next financial crisis
Didier Sornette: Jak przewidzieć kolejny kryzys finansowy
Filmed:
Readability: 5.1
1,527,005 views
Może się wydawać, że kryzys finansowy z lat 2007-2008 był nieprzewidywalny i jednorazowy. Didier Sornette z Financial Crisis Observatory zdołał jednak wyróżnić serię wczesnych sygnałów ostrzegawczych, które można odnaleźć w niestabilnym, rozwijającym się systemie. Pozwala to przewidzieć, kiedy pęknie kolejna bańka ekonomiczna i kiedy dojdzie do krachu. Bańki finansowe mogą tworzyć się cały czas - nawet w tym momencie.
Didier Sornette - Risk economist
Didier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems. Full bio
Didier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems. Full bio
Double-click the English transcript below to play the video.
Dawno, dawno temu
00:12
Once upon a time
0
818
1510
00:14
we lived in an economy of financial growth and prosperity.
1
2328
6651
żyliśmy w czasach
wzrostu finansowego i dobrobytu.
wzrostu finansowego i dobrobytu.
00:20
This was called the Great Moderation,
2
8979
3695
Było to tzw. "Wielkie Uspokojenie",
00:24
the misguided belief by most economists,
3
12674
3406
błędny pogląd większości ekonomistów,
00:28
policymakers and central banks
4
16080
3303
decydentów i banków centralnych,
00:31
that we have transformed into a new world
5
19383
3331
że nastała nowa era
00:34
of never-ending growth and prosperity.
6
22714
3857
nieograniczonego wzrostu i prosperity.
Objawiało się to znacznym
i stabilnym wzrostem PKB,
i stabilnym wzrostem PKB,
00:38
This was seen by robust and steady GDP growth,
7
26571
4743
00:43
by low and controlled inflation,
8
31314
3000
niską i kontrolowaną inflacją,
00:46
by low unemployment,
9
34314
2239
małym bezrobociem
00:48
and controlled and low financial volatility.
10
36553
3906
oraz niewielką, kontrolowaną
niestabilnością finansową.
niestabilnością finansową.
00:52
But the Great Recession in 2007 and 2008,
11
40459
6632
Jednak Wielka Recesja w latach 2007-2008
00:59
the great crash, broke this illusion.
12
47091
3479
i kryzys rozwiały te złudzenia.
01:02
A few hundred billion dollars of losses in the financial sector
13
50570
5024
Kilkaset miliardów dolarów strat
w sektorze finansowym
w sektorze finansowym
01:07
cascaded into five trillion dollars
14
55594
4080
urosło do pięciu bilionów
01:11
of losses in world GDP
15
59674
1884
niedoboru w PKB
01:13
and almost $30 trillion losses
16
61558
3803
i prawie 30 bilionów dolarów
strat na światowej giełdzie.
01:17
in the global stock market.
17
65361
3945
01:21
So the understanding of this Great Recession
18
69306
5195
Utarło się, że Wielka Recesja
01:26
was that this was completely surprising,
19
74501
5361
była czymś niespodziewanym.
01:31
this came out of the blue,
20
79862
1346
Spadła jak grom z jasnego nieba,
01:33
this was like the wrath of the gods.
21
81208
2917
jak boży gniew.
Nikt nie był odpowiedzialny.
01:36
There was no responsibility.
22
84125
1791
01:37
So, as a reflection of this,
23
85916
1923
W ramach refleksji założyliśmy
01:39
we started the Financial Crisis Observatory.
24
87839
3609
Obserwatorium Kryzysów Finansowych.
01:43
We had the goal to diagnose in real time
25
91448
3938
Naszym celem było diagnozowanie
w czasie rzeczywistym baniek finansowych
01:47
financial bubbles
26
95386
2371
01:49
and identify in advance their critical time.
27
97757
5857
i wykrywanie zawczasu
ich okresu krytycznego.
ich okresu krytycznego.
Jakie jest naukowe podłoże
tego obserwatorium?
tego obserwatorium?
01:55
What is the underpinning, scientifically, of this financial observatory?
28
103614
3358
01:58
We developed a theory called "dragon-kings."
29
106972
4626
Rozwinęliśmy teorię "smoczych królów".
02:03
Dragon-kings represent extreme events
30
111598
3206
Smoczy królowie reprezentują
skrajne przypadki,
skrajne przypadki,
02:06
which are of a class of their own.
31
114804
3272
które są jedyne w swoim rodzaju.
02:10
They are special. They are outliers.
32
118076
2843
To wartości kuriozalne, wyjątkowe.
02:12
They are generated by specific mechanisms
33
120919
3440
Tworzą je konkretne mechanizmy,
02:16
that may make them predictable,
34
124359
2886
co może pozwolić na ich przewidywanie,
02:19
perhaps controllable.
35
127245
2898
a może i kontrolę.
Rozważmy finansowe szeregi czasowe kursów,
02:22
Consider the financial price time series,
36
130143
3827
dobrane idealnie akcje
02:25
a given stock, your perfect stock,
37
133970
2173
02:28
or a global index.
38
136143
2352
lub indeks giełdowy.
02:30
You have these up-and-downs.
39
138495
2054
Pojawiają się wzrosty i spadki.
02:32
A very good measure of the risk of this financial market
40
140549
3562
Dobrą miarą ryzyka dla rynku finansowego
jest wykres szczytów i dolin,
02:36
is the peaks-to-valleys that represent
41
144111
2422
02:38
a worst case scenario
42
146533
2296
przedstawiający najgorszy scenariusz,
02:40
when you bought at the top and sold at the bottom.
43
148829
3673
w którym kupuje się drogo, a sprzedaje tanio.
Statystyki pokazują częstość występowania
02:44
You can look at the statistics, the frequency of the occurrence
44
152502
3749
szczytów i dolin o różnych amplitudach,
02:48
of peak-to-valleys of different sizes,
45
156251
2355
02:50
which is represented in this graph.
46
158606
2551
co widać na tym wykresie.
02:53
Now, interestingly, 99 percent
47
161157
3032
Co ciekawe, 99% szczytów i dolin
02:56
of the peak-to-valleys of different amplitudes
48
164189
3793
o różnych amplitudach,
02:59
can be represented by a universal power law
49
167982
3460
można zilustrować przez
uniwersalne prawo potęgowe,
uniwersalne prawo potęgowe,
03:03
represented by this red line here.
50
171442
3451
które obrazuje czerwona linia.
03:06
More interestingly, there are outliers, there are exceptions
51
174893
4146
Co ciekawe, pojawiają się wyjątki,
jak widać powyżej czerwonej linii.
03:11
which are above this red line,
52
179039
1903
03:12
occur 100 times more frequently, at least,
53
180942
3759
Są przynajmniej 100 razy częstsze
03:16
than the extrapolation would predict them to occur
54
184701
4153
niż przewiduje to ekstrapolacja,
03:20
based on the calibration of the 99 percent remaining
55
188854
3937
bazująca na kalibracji 99%
pozostałych szczytów i dolin.
03:24
peak-to-valleys.
56
192791
2249
03:27
They are due to trenchant dependancies
57
195040
4600
To wynik ostro zarysowanych zależności,
w których strata następuje po stracie,
03:31
such that a loss is followed by a loss
58
199640
3512
03:35
which is followed by a loss which is followed by a loss.
59
203152
2963
a po niej kolejna strata.
03:38
These kinds of dependencies
60
206115
3111
Te zależności są zwykle przegapiane
03:41
are largely missed by standard risk management tools,
61
209226
5612
w standardowych narzędziach
zarządzania ryzykiem,
zarządzania ryzykiem,
gdzie uchodzą za "jaszczurki",
03:46
which ignore them and see lizards
62
214838
2929
03:49
when they should see dragon-kings.
63
217767
3819
choć powinno się widzieć smoczych królów.
Główny mechanizm smoczego króla
03:53
The root mechanism of a dragon-king
64
221586
3917
03:57
is a slow maturation towards instability,
65
225503
3136
to powolne dojrzewanie do niestabilności,
04:00
which is the bubble,
66
228639
1622
czyli bańki,
04:02
and the climax of the bubble is often the crash.
67
230261
2630
a szczytowy moment bańki
oznacza często krach.
oznacza często krach.
04:04
This is similar to the slow heating of water
68
232891
3625
To jak podgrzewanie wody w probówce
04:08
in this test tube reaching the boiling point,
69
236516
2903
do punktu wrzenia,
04:11
where the instability of the water occurs
70
239419
2490
kiedy następuje destabilizacja cząsteczek
04:13
and you have the phase transition to vapor.
71
241909
3337
i woda zamienia się w parę.
04:17
And this process, which is absolutely non-linear --
72
245246
3677
Tego absolutnie nieliniowego procesu
04:20
cannot be predicted by standard techniques --
73
248923
2280
nie przewidzą standardowe techniki.
04:23
is the reflection of a collective emergent behavior
74
251203
4176
Odzwierciedla on zachowanie emergentne,
04:27
which is fundamentally endogenous.
75
255379
2379
które jest zasadniczo endogenne.
04:29
So the cause of the crash, the cause of the crisis
76
257758
3213
Stąd przyczyn krachu i kryzysu
należy szukać w wewnętrznej
niestabilności systemu,
niestabilności systemu,
04:32
has to be found in an inner instability of the system,
77
260971
3184
04:36
and any tiny perturbation will make this instability occur.
78
264155
6036
którą wywoła dowolne niewielkie zaburzenie.
Niektórzy dopatrzą się w tym związku
04:42
Now, some of you may have come to the mind
79
270191
3700
z pojęciem "czarnych łabędzi",
04:45
that is this not related to the black swan concept
80
273891
2625
04:48
you have heard about frequently?
81
276516
2935
o których mówi się tak często.
04:51
Remember, black swan is this rare bird
82
279451
2417
Czarny łabędź to rzadki ptak,
04:53
that you see once and suddenly shattered your belief
83
281868
3409
który, raz zauważony, niszczy przekonanie,
04:57
that all swans should be white,
84
285277
2474
że wszystkie łabędzie są białe.
04:59
so it has captured the idea of unpredictability,
85
287751
3544
To uosobienie idei
nieprzewidywalności, niewiedzy,
nieprzewidywalności, niewiedzy,
05:03
unknowability, that the extreme events
86
291295
1509
tego, że wybryków natury
05:04
are fundamentally unknowable.
87
292804
2831
z założenia nie da się przewidzieć.
05:07
Nothing can be further
88
295635
1725
To całkowite przeciwieństwo konceptu
05:09
from the dragon-king concept I propose,
89
297360
2638
smoczego króla,
05:11
which is exactly the opposite, that most extreme events
90
299998
3718
gdzie ekstremalne wyjątki
05:15
are actually knowable and predictable.
91
303716
3223
są rozpoznawalne i możliwe do przewidzenia.
05:18
So we can be empowered and take responsibility
92
306939
3505
Możemy przejąć kontrolę i odpowiedzialność
05:22
and make predictions about them.
93
310444
2219
i przewidywać te wyjątki.
05:24
So let's have my dragon-king burn this black swan concept.
94
312663
3200
Niech smoczy król spali czarnego łabędzia.
05:27
(Laughter)
95
315863
1626
(Śmiech)
05:29
There are many early warning signals
96
317489
2940
Jest wiele wczesnych sygnałów ostrzegawczych,
05:32
that are predicted by this theory.
97
320429
1879
które przewiduje ta teoria.
05:34
Let me just focus on one of them:
98
322308
2367
Skupię się na jednym z nich:
05:36
the super-exponential growth with positive feedback.
99
324675
3152
superwykładniczy wzrost
z pozytywnym sprzężeniem zwrotnym.
Co to takiego?
05:39
What does it mean?
100
327827
1160
05:40
Imagine you have an investment
101
328987
2173
Wyobraźcie sobie inwestycję,
05:43
that returns the first year five percent,
102
331160
3154
która zwraca 5% w pierwszym roku,
w drugim 10%, w trzecim aż 20%,
05:46
the second year 10 percent, the third year 20 percent,
103
334314
3155
a w następnym roku 40%. Wspaniałe, prawda?
05:49
the next year 40 percent. Is that not marvelous?
104
337469
2542
05:52
This is a super-exponential growth.
105
340011
3398
To jest właśnie wzrost superwykładniczy.
Standardowy wzrost, odpowiadający
05:55
A standard exponential growth corresponds
106
343409
1937
05:57
to a constant growth rate, let's say, of 10 percent
107
345346
3744
stałej stopie wzrostu, powiedzmy 10%.
06:01
The point is that, many times during bubbles,
108
349090
3481
Otóż w czasie baniek
występuje wiele
pozytywnych sprzężeń zwrotnych,
pozytywnych sprzężeń zwrotnych,
06:04
there are positive feedbacks which can be of many times,
109
352571
3597
wzmacnianych przez wcześniejsze wzrosty,
06:08
such that previous growths enhance,
110
356168
3699
06:11
push forward, increase the next growth
111
359867
3488
napędzających i zwiększających kolejny wzrost
06:15
through this kind of super-exponential growth,
112
363355
2502
dzięki superwykładniczemu wzrostowi,
06:17
which is very trenchant, not sustainable.
113
365857
3114
który jest bardzo zdecydowany, ale niestabilny.
06:20
And the key idea is that the mathematical solution
114
368971
3057
Kluczową ideą jest tutaj to,
że rozwiązanie matematyczne tego typu modeli
06:24
of this class of models exhibit finite-time singularities,
115
372028
3638
zawiera osobliwości czasu,
06:27
which means that there is a critical time
116
375666
3353
czyli że jest czas krytyczny,
06:31
where the system will break, will change regime.
117
379019
3204
w którym system się załamie, zmieni stan.
06:34
It may be a crash. It may be just a plateau, something else.
118
382223
3276
To może być krach lub tylko plateau.
Co istotne, informacja o czasie krytycznym
06:37
And the key idea is that the critical time,
119
385499
2267
jest zawarta we wczesnych stadiach
06:39
the information about the critical time is contained
120
387766
2529
06:42
in the early development of this super-exponential growth.
121
390295
5484
wzrostu superwykładniczego.
06:47
We have applied this theory early on, that was our first success,
122
395779
4360
Naszym pierwszym sukcesem
było zastosowanie tej teorii
było zastosowanie tej teorii
06:52
to the diagnostic of the rupture of key elements
123
400139
3559
do diagnozy pęknięć
06:55
on the iron rocket.
124
403698
2529
w kluczowych elementach metalowych rakiet.
06:58
Using acoustic emission, you know, this little noise
125
406227
2822
Przy użyciu emisji akustycznej
słychać nikły dźwięk,
słychać nikły dźwięk,
07:01
that you hear a structure emit, sing to you
126
409049
2297
który emituje naprężona struktura,
07:03
when they are stressed, and reveal the damage going on,
127
411346
3691
ujawniając zachodzące uszkodzenia.
07:07
there's a collective phenomenon of positive feedback,
128
415037
2440
To zbiorowy fenomen
pozytywnego sprzężenia zwrotnego:
pozytywnego sprzężenia zwrotnego:
07:09
the more damage gives the more damage,
129
417477
1697
więcej szkód powoduje jeszcze większe szkody,
07:11
so you can actually predict,
130
419174
2475
stąd można przewidzieć,
07:13
within, of course, a probability band,
131
421649
2140
w granicach prawdopodobieństwa,
07:15
when the rupture will occur.
132
423789
1913
kiedy dojdzie do uszkodzenia.
07:17
So this is now so successful that it is used
133
425702
2435
Metoda jest na tyle skuteczna, że używa się jej
07:20
in the initial phase of [unclear] the flight.
134
428137
4365
w początkowej fazie lotu.
07:24
Perhaps more surprisingly, the same type of theory
135
432502
2807
Co może bardziej zaskakujące, podobną teorię
07:27
applies to biology and medicine,
136
435309
2728
można zastosować w biologii i medycynie:
07:30
parturition, the act of giving birth, epileptic seizures.
137
438037
3696
w przypadku porodu czy ataków epileptycznych.
07:33
From seven months of pregnancy, a mother
138
441733
3624
Począwszy od 7 miesiąca ciąży
07:37
starts to feel episodic precursory contractions of the uterus
139
445357
5664
matka odczuwa przepowiadające skurcze macicy,
które zwiastują osiąganie dojrzałości
07:43
that are the sign of these maturations
140
451021
4104
07:47
toward the instability, giving birth to the baby,
141
455125
3424
w kierunku nierównowagi i prowadzą do porodu,
07:50
the dragon-king.
142
458549
2371
czyli smoczego króla.
07:52
So if you measure the precursor signal,
143
460920
2606
Mierząc te wstępne sygnały,
07:55
you can actually identify pre- and post-maturity problems
144
463526
6225
można zawczasu zidentyfikować
okołoporodowe problemy.
08:01
in advance.
145
469751
1471
08:03
Epileptic seizures also come in a large variety of size,
146
471222
3760
Także ataki epileptyczne miewają różne nasilenie
i gdy mózg osiąga punkt krytyczny,
08:06
and when the brain goes to a super-critical state,
147
474982
3280
08:10
you have dragon-kings which have a degree of predictability
148
478262
3573
mamy smoczego króla
o określonym stopniu przewidywalności.
o określonym stopniu przewidywalności.
08:13
and this can help the patient to deal with this illness.
149
481835
5507
To może pomóc pacjentom radzić sobie z chorobą.
Zastosowaliśmy tę teorię do wielu systemów,
08:19
We have applied this theory to many systems,
150
487342
2185
08:21
landslides, glacier collapse,
151
489527
2855
osuwisk, rozpadów lodowca,
08:24
even to the dynamics of prediction of success:
152
492382
3567
a nawet do dynamiki przewidywania sukcesu:
08:27
blockbusters, YouTube videos, movies, and so on.
153
495949
4386
hitów kinowych, filmów na YouTube, etc.
Być może najważniejsze zastosowanie
08:32
But perhaps the most important application
154
500335
3136
08:35
is for finance, and this theory
155
503471
2366
dotyczy finansów,
08:37
illuminates, I believe, the deep reason
156
505837
3439
Ta teoria wyjaśnia najgłębszy powód
08:41
for the financial crisis that we have gone through.
157
509276
2696
niedawnego kryzysu finansowego.
08:43
This is rooted in 30 years of history of bubbles,
158
511972
4048
Jego korzenie sięgają 30-letniej historii baniek,
08:48
starting in 1980, with the global bubble
159
516020
3712
począwszy od globalnej bańki z 1980 roku,
która pękła w 1987,
08:51
crashing in 1987,
160
519732
2087
a po niej nastąpiły kolejne.
08:53
followed by many other bubbles.
161
521819
2369
08:56
The biggest one was the "new economy" Internet bubble
162
524188
2712
Największa była internetowa bańka
"nowej ekonomii",
"nowej ekonomii",
08:58
in 2000, crashing in 2000,
163
526900
1925
która pękła w 2000 roku.
09:00
the real estate bubbles in many countries,
164
528825
2048
W wielu krajach były bańki nieruchomościowe,
09:02
financial derivative bubbles everywhere,
165
530873
2780
bańki instrumentów pochodnych,
09:05
stock market bubbles also everywhere,
166
533653
2289
bańki giełdowe,
09:07
commodity and all bubbles, debt and credit bubbles --
167
535942
3951
bańki towarowe,
bańki zadłużeń i kredytów,
bańki zadłużeń i kredytów,
bańki, bańki, bańki.
09:11
bubbles, bubbles, bubbles.
168
539893
2713
09:14
We had a global bubble.
169
542606
2639
Mamy globalną bańkę.
09:17
This is a measure of global overvaluation
170
545245
4241
To miara globalnego przeszacowania
09:21
of all markets, expressing what I call
171
549486
4006
wszystkich rynków.
To iluzja finansowego perpetuum mobile,
09:25
an illusion of a perpetual money machine
172
553508
3169
która nagle pękła w 2007 r.
09:28
that suddenly broke in 2007.
173
556677
3952
Niestety dziś widzimy ten sam proces,
09:32
The problem is that we see the same process,
174
560629
4234
09:36
in particular through quantitative easing,
175
564863
2731
zwłaszcza przy poluzowaniu polityki pieniężnej.
09:39
of a thinking of a perpetual money machine nowadays
176
567594
3184
Znów wraca idea pieniężnego perpetuum mobile,
09:42
to tackle the crisis since 2008 in the U.S., in Europe,
177
570778
4403
które ma opanować kryzys od 2008 r.
09:47
in Japan.
178
575181
2288
w USA, Europie, Japonii.
09:49
This has very important implications
179
577469
2390
Niesie to za sobą istotne implikacje:
09:51
to understand the failure of quantitative easing
180
579859
4078
zarówno poluzowanie polityki pieniężnej
09:55
as well as austerity measures
181
583937
1876
jak i środki oszczędnościowe przyniosą porażkę,
09:57
as long as we don't attack the core,
182
585813
2809
jeśli nie zaatakujemy sedna,
10:00
the structural cause of this perpetual money machine thinking.
183
588622
5191
czyli strukturalnej przyczyny wiary
w maszynkę do robienia pieniędzy.
w maszynkę do robienia pieniędzy.
To poważne stwierdzenia.
10:05
Now, these are big claims.
184
593813
2616
10:08
Why would you believe me?
185
596429
2882
Dlaczego macie mi wierzyć?
10:11
Well, perhaps because, in the last 15 years
186
599311
2880
Może dlatego, że przez ostatnie 15 lat
10:14
we have come out of our ivory tower,
187
602191
3192
zeszliśmy z wieży z kości słoniowej
10:17
and started to publish ex ante --
188
605383
2736
i zaczęliśmy publikować "ex ante",
10:20
and I stress the term ex ante, it means "in advance" —
189
608119
3328
podkreślam: "ex ante", czyli zawczasu,
10:23
before the crash confirmed
190
611447
2138
zanim kryzys potwierdzi
10:25
the existence of the bubble or the financial excesses.
191
613585
2686
istnienie bańki czy nadwyżki finansowej.
10:28
These are a few of the major bubbles
192
616271
3722
To tylko kilka z większych baniek,
10:31
that we have lived through in recent history.
193
619993
4478
jakich doświadczyliśmy ostatnio.
Za każdą z nich stoi wiele interesujących historii.
10:36
Again, many interesting stories for each of them.
194
624471
2840
10:39
Let me tell you just one or two stories
195
627311
2714
Pozwólcie, że opowiem wam jedną czy dwie,
10:42
that deal with massive bubbles.
196
630025
2046
związane z dużymi bańkami.
10:44
We all know the Chinese miracle.
197
632071
2336
Wszyscy słyszeliśmy o chińskim cudzie.
10:46
This is the expression of the stock market
198
634407
3070
Tak określa się na rynku giełdowym
10:49
of a massive bubble, a factor of three,
199
637477
2880
wielką bańkę, oznaczającą
wzrost na poziomie 300%
wzrost na poziomie 300%
10:52
300 percent in just a few years.
200
640357
2170
w ciągu zaledwie kilku lat.
10:54
In September 2007,
201
642527
3202
We wrześniu 2007 r. zaproszono mnie
10:57
I was invited as a keynote speaker of a macro hedge fund
202
645729
3647
jako głównego prelegenta
na konferencję o zarządzaniu
na konferencję o zarządzaniu
11:01
management conference,
203
649376
2449
makrofunduszami hedgingowymi.
11:03
and I showed to the conference a prediction
204
651825
4055
Pokazałem tam prognozę,
11:07
that by the end of 2007, this bubble
205
655880
4193
że przed końcem roku 2007
ta bańka zmieni stan.
11:12
would change regime.
206
660073
1969
11:14
There might be a crash. Certainly not sustainable.
207
662042
3085
Może dojść do pęknięcia.
Nie da się tego utrzymać.
Nie da się tego utrzymać.
Jak myślicie:
11:17
Now, how do you believe the very smart,
208
665127
5242
jak ci bardzo bystrzy, wysoce zmotywowani,
11:22
very motivated, very informed macro hedge fund managers
209
670369
5430
dobrze poinformowani
menadżerowie makrofunduszy hedgingowych
menadżerowie makrofunduszy hedgingowych
11:27
reacted to this prediction?
210
675799
1956
zareagowali na tę prognozę?
11:29
You know, they had made billions
211
677755
1956
Dotąd zarobili miliardy,
11:31
just surfing this bubble until now.
212
679711
2835
surfując na tej bańce.
Powiedzieli mi: "Didier,
11:34
They told me, "Didier,
213
682546
1584
11:36
yeah, the market might be overvalued,
214
684130
3037
może rynek jest przeszacowany,
11:39
but you forget something.
215
687167
1896
ale o czymś zapomniałeś.
Nadchodzą Igrzyska Olimpijskie w Pekinie
11:41
There is the Beijing Olympic Games coming
216
689063
2352
11:43
in August 2008, and it's very clear that
217
691415
2264
w sierpniu 2008.
Jest jasne, że chiński rząd
kontroluje gospodarkę
kontroluje gospodarkę
11:45
the Chinese government is controlling the economy
218
693679
3192
i robi, co trzeba,
11:48
and doing what it takes
219
696871
1353
11:50
to also avoid any wave and control the stock market."
220
698224
4447
by uniknąć wahań i kontrolować giełdę".
Trzy tygodnie po mojej prezentacji
11:54
Three weeks after my presentation,
221
702671
2471
rynki straciły 20%,
11:57
the markets lost 20 percent
222
705142
2126
nastała faza nieprzewidywalności i wstrząsów,
11:59
and went through a phase of volatility,
223
707268
2261
12:01
upheaval, and a total market loss of
224
709529
2726
a ogólna strata rynku
12:04
70 percent until the end of the year.
225
712255
2268
pod koniec roku wynosiła 70%.
12:06
So how can we be so collectively wrong
226
714523
2876
Czemu wszyscy tak bardzo się mylimy,
12:09
by misreading or ignoring the science
227
717399
4142
błędnie odczytując czy ignorując
naukową wiedzę o tym,
naukową wiedzę o tym,
12:13
of the fact that when an instability has developed,
228
721541
2831
że gdy rozwinęła się niestabilność,
12:16
and the system is ripe, any perturbation
229
724372
2451
a system jest gotów,
dowolne zaburzenie uniemożliwia
praktycznie jego kontrolę?
praktycznie jego kontrolę?
12:18
makes it essentially impossible to control?
230
726823
3681
12:22
The Chinese market collapsed, but it rebounded.
231
730504
4705
Chiński rynek upadł, ale odżył.
W 2009 roku zauważyliśmy, że ta nowa,
12:27
In 2009, we also identified that this new bubble,
232
735209
4756
mniejsza bańka jest niezrównoważona.
12:31
a smaller one, was unsustainable,
233
739965
2586
12:34
so we published again a prediction, in advance,
234
742551
3632
Znów z wyprzedzeniem
opublikowaliśmy prognozę,
opublikowaliśmy prognozę,
12:38
stating that by August 2009, the market will correct,
235
746183
4327
że na początku sierpnia 2009 r.
nastąpi korekta rynku
nastąpi korekta rynku
12:42
will not continue on this track.
236
750510
2681
i że ten trend się nie utrzyma.
12:45
Our critics, reading the prediction,
237
753191
3152
Krytycy, czytając tę prognozę, mówili:
12:48
said, "No, it's not possible.
238
756343
3913
"To niemożliwe.
Jest chiński rząd.
12:52
The Chinese government is there.
239
760256
1494
Zmądrzeli po szkodzie. Będą kontrolować.
12:53
They have learned their lesson. They will control.
240
761750
2682
Chcą korzystać ze wzrostu".
12:56
They want to benefit from the growth."
241
764432
1807
12:58
Perhaps these critics have not learned their lesson previously.
242
766239
3656
Pewnie to krytycy
nie zmądrzeli po szkodzie.
nie zmądrzeli po szkodzie.
13:01
So the crisis did occur. The market corrected.
243
769895
3832
Nastąpił kryzys i korekta.
13:05
The same critics then said, "Ah, yes,
244
773727
2336
Ci sami krytycy zauważyli:
"No tak, opublikowaliście te przewidywania.
13:08
but you published your prediction.
245
776063
1849
13:09
You influenced the market.
246
777912
1656
To wy wpłynęliście na rynek.
13:11
It was not a prediction."
247
779568
3133
To żadna prognoza".
13:14
Maybe I am very powerful then.
248
782701
3357
Może wpływowy ze mnie człowiek?
13:18
Now, this is interesting.
249
786058
2044
Ciekawe.
13:20
It shows that it's essentially impossible until now
250
788102
2937
Czyli do tej pory niemożliwy był
13:23
to develop a science of economics
251
791039
2128
rozwój nauk ekonomicznych,
13:25
because we are sentient beings who anticipate
252
793167
3143
bo jesteśmy czującymi,
przewidującymi istotami
przewidującymi istotami
13:28
and there is a problem of self-fulfilling prophesies.
253
796310
4063
a tu mowa o wywoływaniu wilka z lasu.
13:32
So we invented a new way of doing science.
254
800373
3733
Wymyśliliśmy nowy sposób prowadzenia badań.
13:36
We created the Financial Bubble Experiment.
255
804106
2712
Stworzyliśmy Eksperyment Baniek Finansowych.
13:38
The idea is the following. We monitor the markets.
256
806818
2672
Idea jest taka: monitorujemy rynki,
13:41
We identify excesses, bubbles.
257
809490
4168
wyodrębniamy nadmiar czyli bańki.
13:45
We do our work. We write a report
258
813658
3304
Pracujemy i tworzymy raport,
13:48
in which we put our prediction of the critical time.
259
816962
4272
w którym umieszczamy prognozy
o czasie krytycznym.
o czasie krytycznym.
13:53
We don't release the report. It's kept secret.
260
821234
2575
Nie publikujemy raportu - to sekret.
13:55
But with modern encrypting techniques,
261
823809
2865
Dzięki nowoczesnym technikom szyfrowania
13:58
we have a hash, we publish a public key,
262
826674
4022
mamy skrót, podajemy kod
do informacji publicznej,
do informacji publicznej,
14:02
and six months later, we release the report,
263
830696
3955
6 miesięcy później publikujemy raport
14:06
and there is authentication.
264
834651
2399
i następuje weryfikacja.
14:09
And all this is done on an international archive
265
837050
4768
Ma to miejsce w międzynarodowych archiwach,
14:13
so that we cannot be accused of just releasing the successes.
266
841818
4200
żeby uniknąć oskarżeń
o publikowanie samych sukcesów.
o publikowanie samych sukcesów.
14:18
Let me tease you with a very recent analysis.
267
846018
3392
Podam przykład bardzo świeżej analizy:
14:21
17th of May, 2013, just two weeks ago,
268
849410
3258
dwa tygodnie temu, 17 maja 2013 roku
14:24
we identified that the U.S. stock market
269
852668
1678
zaobserwowaliśmy, że giełda w USA
14:26
was on an unsustainable path
270
854346
2392
jest na niestabilnej ścieżce.
14:28
and we released this on our website on the 21st of May
271
856738
3802
21 maja opublikowaliśmy
na naszej stronie informację,
na naszej stronie informację,
14:32
that there will be a change of regime.
272
860540
2045
że nastąpi zmiana stanu skupienia.
14:34
The next day, the market started to change regime, course.
273
862585
4784
Następnego dnia rynek zmienił kurs.
14:39
This is not a crash.
274
867369
1491
To nie był krach.
14:40
This is just the third or fourth act
275
868860
2599
To trzeci lub czwarty etap
14:43
of a massive bubble in the making.
276
871459
2863
rozwoju bardzo dużej bańki.
14:46
Scaling up the discussion at the size of the planet,
277
874322
3096
Patrząc w skali planety,
14:49
we see the same thing.
278
877418
1025
wszędzie widać to samo.
14:50
Wherever we look, it's observable:
279
878443
2921
Gdzie nie spojrzymy,
14:53
in the biosphere, in the atmosphere, in the ocean,
280
881364
3230
w biosferze, w atmosferze, w oceanach,
14:56
showing these super-exponential trajectories
281
884594
3904
wszędzie są superwykładnicze trajektorie,
15:00
characterizing an unsustainable path
282
888498
2631
charakterystyczne rozchwiania równowagi,
15:03
and announcing a phase transition.
283
891129
2617
zapowiadające przejście
z jednej fazy do drugiej.
z jednej fazy do drugiej.
15:05
This diagram on the right
284
893746
1704
Wykres po prawej pokazuje
15:07
shows a very beautiful compilation of studies
285
895450
3000
piękną kompilację badań,
które sugerują możliwość
nielinearnego przeskoku
nielinearnego przeskoku
15:10
suggesting indeed that there is a nonlinear -- possibility
286
898450
3710
15:14
for a nonlinear transition just in the next few decades.
287
902160
4149
w najbliższych dziesięcioleciach.
15:18
So there are bubbles everywhere.
288
906309
3622
Bańki występują wszędzie.
15:21
From one side, this is exciting
289
909931
1964
To ekscytujące dla mnie, profesora,
15:23
for me, as a professor who chases bubbles
290
911895
2760
który goni bańki
15:26
and slays dragons, as the media has sometimes called me.
291
914655
4758
i zabija smoki,
jak mówią o mnie media.
jak mówią o mnie media.
15:31
But can we really slay the dragons?
292
919413
3051
Czy naprawdę da się zabić smoki?
15:34
Very recently, with collaborators,
293
922464
2144
Niedawno przy udziale współpracowników
15:36
we studied a dynamical system
294
924608
2703
zbadaliśmy dynamiczny system,
15:39
where you see the dragon-king as these big loops
295
927311
2904
w którym smoczego króla
reprezentują wielkie pętle.
reprezentują wielkie pętle.
15:42
and we were able to apply tiny perturbations at the right times
296
930215
3921
W odpowiednim czasie wprowadziliśmy
niewielkie zaburzenia.
niewielkie zaburzenia.
15:46
that removed, when control is on, these dragons.
297
934136
4935
Kontrola tych zaburzeń usuwa smoki.
15:51
"Gouverner, c'est prévoir."
298
939071
2934
Gouverner, c'est prévoir.
15:54
Governing is the art of planning and predicting.
299
942005
5794
Rządzić znaczy planować i przewidywać.
15:59
But is it not the case that this is probably
300
947799
2753
Ale czy nie jest to raczej
16:02
one of the biggest gaps of mankind,
301
950552
3900
jedno z większych niedociągnięć ludzkości,
16:06
which has the responsibility to steer
302
954452
3260
której zadaniem jest kierowanie
społeczeństw i planety ku stabilizacji,
społeczeństw i planety ku stabilizacji,
16:09
our societies and our planet toward sustainability
303
957712
2703
16:12
in the face of growing challenges and crises?
304
960428
4844
w obliczu nastających wyzwań i kryzysów?
16:17
But the dragon-king theory gives hope.
305
965272
4495
Teoria smoczego króla daje nam nadzieję.
16:21
We learn that most systems have pockets of predictability.
306
969767
3568
Okazuje się, że większość systemów
ma pewną przewidywalność.
ma pewną przewidywalność.
16:25
It is possible to develop advance diagnostics of crises
307
973335
4900
Da się stworzyć
zaawansowaną diagnozę kryzysu,
zaawansowaną diagnozę kryzysu,
16:30
so that we can be prepared, we can take measures,
308
978235
3559
pozwalając na przygotowania,
podjęcie środków zaradczych
podjęcie środków zaradczych
16:33
we can take responsibility,
309
981794
2755
i branie odpowiedzialności,
16:36
and so that never again will
310
984549
2747
żeby nie zaskoczył nas już nigdy więcej
16:39
extremes and crises like the Great Recession
311
987296
3854
kryzys tak duży jak Wielka Recesja
16:43
or the European crisis take us by surprise.
312
991150
4410
czy kryzys europejski.
16:47
Thank you.
313
995560
1475
Dziękuję.
16:49
(Applause)
314
997035
6293
(Brawa)
ABOUT THE SPEAKER
Didier Sornette - Risk economistDidier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems.
Why you should listen
While financial crashes, recessions, earthquakes and other extreme events appear chaotic, Didier Sornette's research is focused on finding out whether they are, in fact, predictable. They may happen often as a surprise, he suggests, but they don't come out of the blue: the most extreme risks (and gains) are what he calls "dragon kings" that almost always result from a visible drift toward a critical instability. In his hypothesis, this instability has measurable technical and/or socio-economical precursors. As he says: "Crises are not external shocks."
An expert on complex systems, Sornette is the chair of entrepreneurial risk at the Swiss Federal Institute of Technology, and director of the Financial Crisis Observatory, a project to test the hypothesis that markets can be predictable, especially during bubbles. He's the author of Why Stock Markets Crash: Critical Events in Complex Financial Systems.
Didier Sornette | Speaker | TED.com