ABOUT THE SPEAKER
Didier Sornette - Risk economist
Didier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems.

Why you should listen

While financial crashes, recessions, earthquakes and other extreme events appear chaotic, Didier Sornette's research is focused on finding out whether they are, in fact, predictable. They may happen often as a surprise, he suggests, but they don't come out of the blue: the most extreme risks (and gains) are what he calls "dragon kings" that almost always result from a visible drift toward a critical instability. In his hypothesis, this instability has measurable technical and/or socio-economical precursors. As he says: "Crises are not external shocks."

An expert on complex systems, Sornette is the chair of entrepreneurial risk at the Swiss Federal Institute of Technology, and director of the Financial Crisis Observatory, a project to test the hypothesis that markets can be predictable, especially during bubbles. He's the author of Why Stock Markets Crash: Critical Events in Complex Financial Systems.

More profile about the speaker
Didier Sornette | Speaker | TED.com
TEDGlobal 2013

Didier Sornette: How we can predict the next financial crisis

Didier Sornette: Jak przewidzieć kolejny kryzys finansowy

Filmed:
1,527,005 views

Może się wydawać, że kryzys finansowy z lat 2007-2008 był nieprzewidywalny i jednorazowy. Didier Sornette z Financial Crisis Observatory zdołał jednak wyróżnić serię wczesnych sygnałów ostrzegawczych, które można odnaleźć w niestabilnym, rozwijającym się systemie. Pozwala to przewidzieć, kiedy pęknie kolejna bańka ekonomiczna i kiedy dojdzie do krachu. Bańki finansowe mogą tworzyć się cały czas - nawet w tym momencie.
- Risk economist
Didier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

Dawno, dawno temu
00:12
OnceRaz uponna a time
0
818
1510
00:14
we livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj in an economygospodarka of financialbudżetowy growthwzrost and prosperitydobrobytu.
1
2328
6651
żyliśmy w czasach
wzrostu finansowego i dobrobytu.
00:20
This was callednazywa the Great ModerationModeracji,
2
8979
3695
Było to tzw. "Wielkie Uspokojenie",
00:24
the misguidedźle beliefwiara by mostwiększość economistsekonomiści,
3
12674
3406
błędny pogląd większości ekonomistów,
00:28
policymakersPolitycy and centralcentralny banksbanki
4
16080
3303
decydentów i banków centralnych,
00:31
that we have transformedprzekształcone into a newNowy worldświat
5
19383
3331
że nastała nowa era
00:34
of never-endingnigdy się nie kończy growthwzrost and prosperitydobrobytu.
6
22714
3857
nieograniczonego wzrostu i prosperity.
Objawiało się to znacznym
i stabilnym wzrostem PKB,
00:38
This was seenwidziany by robustkrzepki and steadystały GDPPKB growthwzrost,
7
26571
4743
00:43
by lowNiska and controlledkontrolowane inflationinflacja,
8
31314
3000
niską i kontrolowaną inflacją,
00:46
by lowNiska unemploymentbezrobocia,
9
34314
2239
małym bezrobociem
00:48
and controlledkontrolowane and lowNiska financialbudżetowy volatilityzmienność.
10
36553
3906
oraz niewielką, kontrolowaną
niestabilnością finansową.
00:52
But the Great RecessionRecesji in 2007 and 2008,
11
40459
6632
Jednak Wielka Recesja w latach 2007-2008
00:59
the great crashwypadek, brokezepsuł się this illusioniluzja.
12
47091
3479
i kryzys rozwiały te złudzenia.
01:02
A fewkilka hundredsto billionmiliard dollarsdolarów of lossesstraty in the financialbudżetowy sectorsektor
13
50570
5024
Kilkaset miliardów dolarów strat
w sektorze finansowym
01:07
cascadedkaskadowy into fivepięć trillionkwintylion dollarsdolarów
14
55594
4080
urosło do pięciu bilionów
01:11
of lossesstraty in worldświat GDPPKB
15
59674
1884
niedoboru w PKB
01:13
and almostprawie $30 trillionkwintylion lossesstraty
16
61558
3803
i prawie 30 bilionów dolarów
strat na światowej giełdzie.
01:17
in the globalświatowy stockZbiory marketrynek.
17
65361
3945
01:21
So the understandingzrozumienie of this Great RecessionRecesji
18
69306
5195
Utarło się, że Wielka Recesja
01:26
was that this was completelycałkowicie surprisingzaskakujący,
19
74501
5361
była czymś niespodziewanym.
01:31
this cameoprawa ołowiana witrażu out of the blueniebieski,
20
79862
1346
Spadła jak grom z jasnego nieba,
01:33
this was like the wrathgniew of the godsbogowie.
21
81208
2917
jak boży gniew.
Nikt nie był odpowiedzialny.
01:36
There was no responsibilityodpowiedzialność.
22
84125
1791
01:37
So, as a reflectionodbicie of this,
23
85916
1923
W ramach refleksji założyliśmy
01:39
we startedRozpoczęty the FinancialFinansowych CrisisKryzys ObservatoryObserwatorium.
24
87839
3609
Obserwatorium Kryzysów Finansowych.
01:43
We had the goalcel to diagnoserozpoznać chorobę in realreal time
25
91448
3938
Naszym celem było diagnozowanie
w czasie rzeczywistym baniek finansowych
01:47
financialbudżetowy bubblesbąbelki
26
95386
2371
01:49
and identifyzidentyfikować in advancepostęp theirich criticalkrytyczny time.
27
97757
5857
i wykrywanie zawczasu
ich okresu krytycznego.
Jakie jest naukowe podłoże
tego obserwatorium?
01:55
What is the underpinningpodstawą, scientificallynaukowo, of this financialbudżetowy observatoryObserwatorium?
28
103614
3358
01:58
We developedrozwinięty a theoryteoria callednazywa "dragon-kingsDragon-kings."
29
106972
4626
Rozwinęliśmy teorię "smoczych królów".
02:03
Dragon-kingsDragon-kings representprzedstawiać extremeskrajny eventswydarzenia
30
111598
3206
Smoczy królowie reprezentują
skrajne przypadki,
02:06
whichktóry are of a classklasa of theirich ownwłasny.
31
114804
3272
które są jedyne w swoim rodzaju.
02:10
They are specialspecjalny. They are outliersodstających.
32
118076
2843
To wartości kuriozalne, wyjątkowe.
02:12
They are generatedwygenerowany by specifickonkretny mechanismsmechanizmy
33
120919
3440
Tworzą je konkretne mechanizmy,
02:16
that maymoże make them predictablemożliwy do przewidzenia,
34
124359
2886
co może pozwolić na ich przewidywanie,
02:19
perhapsmoże controllablekontrolowane.
35
127245
2898
a może i kontrolę.
Rozważmy finansowe szeregi czasowe kursów,
02:22
ConsiderNależy wziąć pod uwagę the financialbudżetowy pricecena time seriesseria,
36
130143
3827
dobrane idealnie akcje
02:25
a givendany stockZbiory, your perfectidealny stockZbiory,
37
133970
2173
02:28
or a globalświatowy indexindeks.
38
136143
2352
lub indeks giełdowy.
02:30
You have these up-and-downsup i upadki.
39
138495
2054
Pojawiają się wzrosty i spadki.
02:32
A very good measurezmierzyć of the riskryzyko of this financialbudżetowy marketrynek
40
140549
3562
Dobrą miarą ryzyka dla rynku finansowego
jest wykres szczytów i dolin,
02:36
is the peaks-to-valleysszczyty do doliny that representprzedstawiać
41
144111
2422
02:38
a worstnajgorszy casewalizka scenarioscenariusz
42
146533
2296
przedstawiający najgorszy scenariusz,
02:40
when you boughtkupiony at the topTop and soldsprzedany at the bottomDolny.
43
148829
3673
w którym kupuje się drogo, a sprzedaje tanio.
Statystyki pokazują częstość występowania
02:44
You can look at the statisticsStatystyka, the frequencyczęstotliwość of the occurrencewystępowanie
44
152502
3749
szczytów i dolin o różnych amplitudach,
02:48
of peak-to-valleysszczyt do doliny of differentróżne sizesrozmiary,
45
156251
2355
02:50
whichktóry is representedreprezentowany in this graphwykres.
46
158606
2551
co widać na tym wykresie.
02:53
Now, interestinglyco ciekawe, 99 percentprocent
47
161157
3032
Co ciekawe, 99% szczytów i dolin
02:56
of the peak-to-valleysszczyt do doliny of differentróżne amplitudesamplitudy
48
164189
3793
o różnych amplitudach,
02:59
can be representedreprezentowany by a universaluniwersalny powermoc lawprawo
49
167982
3460
można zilustrować przez
uniwersalne prawo potęgowe,
03:03
representedreprezentowany by this redczerwony linelinia here.
50
171442
3451
które obrazuje czerwona linia.
03:06
More interestinglyco ciekawe, there are outliersodstających, there are exceptionswyjątki
51
174893
4146
Co ciekawe, pojawiają się wyjątki,
jak widać powyżej czerwonej linii.
03:11
whichktóry are abovepowyżej this redczerwony linelinia,
52
179039
1903
03:12
occurpojawić się 100 timesczasy more frequentlyczęsto, at leastnajmniej,
53
180942
3759
Są przynajmniej 100 razy częstsze
03:16
than the extrapolationekstrapolacji would predictprzepowiadać, wywróżyć them to occurpojawić się
54
184701
4153
niż przewiduje to ekstrapolacja,
03:20
basedna podstawie on the calibrationkalibracji of the 99 percentprocent remainingpozostały
55
188854
3937
bazująca na kalibracji 99%
pozostałych szczytów i dolin.
03:24
peak-to-valleysszczyt do doliny.
56
192791
2249
03:27
They are duez powodu to trenchantcięty dependancieszależno ć
57
195040
4600
To wynik ostro zarysowanych zależności,
w których strata następuje po stracie,
03:31
suchtaki that a lossutrata is followedśledzić by a lossutrata
58
199640
3512
03:35
whichktóry is followedśledzić by a lossutrata whichktóry is followedśledzić by a lossutrata.
59
203152
2963
a po niej kolejna strata.
03:38
These kindsrodzaje of dependencieszależności
60
206115
3111
Te zależności są zwykle przegapiane
03:41
are largelyw dużej mierze missedbrakowało by standardstandard riskryzyko managementzarządzanie toolsprzybory,
61
209226
5612
w standardowych narzędziach
zarządzania ryzykiem,
gdzie uchodzą za "jaszczurki",
03:46
whichktóry ignoreignorować them and see lizardsjaszczurki
62
214838
2929
03:49
when they should see dragon-kingsDragon-kings.
63
217767
3819
choć powinno się widzieć smoczych królów.
Główny mechanizm smoczego króla
03:53
The rootkorzeń mechanismmechanizm of a dragon-kingDragon król
64
221586
3917
03:57
is a slowpowolny maturationdojrzewanie towardsw kierunku instabilityniestabilność,
65
225503
3136
to powolne dojrzewanie do niestabilności,
04:00
whichktóry is the bubblebańka,
66
228639
1622
czyli bańki,
04:02
and the climaxpunkt kulminacyjny of the bubblebańka is oftenczęsto the crashwypadek.
67
230261
2630
a szczytowy moment bańki
oznacza często krach.
04:04
This is similarpodobny to the slowpowolny heatingogrzewanie of waterwoda
68
232891
3625
To jak podgrzewanie wody w probówce
04:08
in this testtest tuberura reachingosiągając the boilingwrzenie pointpunkt,
69
236516
2903
do punktu wrzenia,
04:11
where the instabilityniestabilność of the waterwoda occurswystępuje
70
239419
2490
kiedy następuje destabilizacja cząsteczek
04:13
and you have the phasefazy transitionprzejście to vaporpary.
71
241909
3337
i woda zamienia się w parę.
04:17
And this processproces, whichktóry is absolutelyabsolutnie non-linearnieliniowe --
72
245246
3677
Tego absolutnie nieliniowego procesu
04:20
cannotnie może be predictedprzewidywane by standardstandard techniquestechniki --
73
248923
2280
nie przewidzą standardowe techniki.
04:23
is the reflectionodbicie of a collectivekolektyw emergentwschodzący behaviorzachowanie
74
251203
4176
Odzwierciedla on zachowanie emergentne,
04:27
whichktóry is fundamentallyzasadniczo endogenousendogennego.
75
255379
2379
które jest zasadniczo endogenne.
04:29
So the causeprzyczyna of the crashwypadek, the causeprzyczyna of the crisiskryzys
76
257758
3213
Stąd przyczyn krachu i kryzysu
należy szukać w wewnętrznej
niestabilności systemu,
04:32
has to be founduznany in an innerwewnętrzny instabilityniestabilność of the systemsystem,
77
260971
3184
04:36
and any tinymalutki perturbationperturbacji will make this instabilityniestabilność occurpojawić się.
78
264155
6036
którą wywoła dowolne niewielkie zaburzenie.
Niektórzy dopatrzą się w tym związku
04:42
Now, some of you maymoże have come to the mindumysł
79
270191
3700
z pojęciem "czarnych łabędzi",
04:45
that is this not relatedzwiązane z to the blackczarny swanŁabędź conceptpojęcie
80
273891
2625
04:48
you have heardsłyszał about frequentlyczęsto?
81
276516
2935
o których mówi się tak często.
04:51
RememberNależy pamiętać, blackczarny swanŁabędź is this rarerzadko spotykany birdptak
82
279451
2417
Czarny łabędź to rzadki ptak,
04:53
that you see oncepewnego razu and suddenlynagle shatteredShattered your beliefwiara
83
281868
3409
który, raz zauważony, niszczy przekonanie,
04:57
that all swansłabędzie should be whitebiały,
84
285277
2474
że wszystkie łabędzie są białe.
04:59
so it has capturedschwytany the ideapomysł of unpredictabilitynieprzewidywalność,
85
287751
3544
To uosobienie idei
nieprzewidywalności, niewiedzy,
05:03
unknowabilityniepoznawalności, that the extremeskrajny eventswydarzenia
86
291295
1509
tego, że wybryków natury
05:04
are fundamentallyzasadniczo unknowablenieodgadnione.
87
292804
2831
z założenia nie da się przewidzieć.
05:07
Nothing can be furtherdalej
88
295635
1725
To całkowite przeciwieństwo konceptu
05:09
from the dragon-kingDragon król conceptpojęcie I proposezaproponować,
89
297360
2638
smoczego króla,
05:11
whichktóry is exactlydokładnie the oppositenaprzeciwko, that mostwiększość extremeskrajny eventswydarzenia
90
299998
3718
gdzie ekstremalne wyjątki
05:15
are actuallytak właściwie knowablepoznawalne and predictablemożliwy do przewidzenia.
91
303716
3223
są rozpoznawalne i możliwe do przewidzenia.
05:18
So we can be empoweredwzmocniony and take responsibilityodpowiedzialność
92
306939
3505
Możemy przejąć kontrolę i odpowiedzialność
05:22
and make predictionsprognozy about them.
93
310444
2219
i przewidywać te wyjątki.
05:24
So let's have my dragon-kingDragon król burnpalić się this blackczarny swanŁabędź conceptpojęcie.
94
312663
3200
Niech smoczy król spali czarnego łabędzia.
05:27
(LaughterŚmiech)
95
315863
1626
(Śmiech)
05:29
There are manywiele earlywcześnie warningostrzeżenie signalssygnały
96
317489
2940
Jest wiele wczesnych sygnałów ostrzegawczych,
05:32
that are predictedprzewidywane by this theoryteoria.
97
320429
1879
które przewiduje ta teoria.
05:34
Let me just focusskupiać on one of them:
98
322308
2367
Skupię się na jednym z nich:
05:36
the super-exponentialSuper-wykładnicza growthwzrost with positivepozytywny feedbackinformacje zwrotne.
99
324675
3152
superwykładniczy wzrost
z pozytywnym sprzężeniem zwrotnym.
Co to takiego?
05:39
What does it mean?
100
327827
1160
05:40
ImagineWyobraź sobie you have an investmentinwestycja
101
328987
2173
Wyobraźcie sobie inwestycję,
05:43
that returnszwraca the first yearrok fivepięć percentprocent,
102
331160
3154
która zwraca 5% w pierwszym roku,
w drugim 10%, w trzecim aż 20%,
05:46
the seconddruga yearrok 10 percentprocent, the thirdtrzeci yearrok 20 percentprocent,
103
334314
3155
a w następnym roku 40%. Wspaniałe, prawda?
05:49
the nextNastępny yearrok 40 percentprocent. Is that not marvelouscudowny?
104
337469
2542
05:52
This is a super-exponentialSuper-wykładnicza growthwzrost.
105
340011
3398
To jest właśnie wzrost superwykładniczy.
Standardowy wzrost, odpowiadający
05:55
A standardstandard exponentialwykładniczy growthwzrost correspondsodpowiada
106
343409
1937
05:57
to a constantstały growthwzrost rateoceniać, let's say, of 10 percentprocent
107
345346
3744
stałej stopie wzrostu, powiedzmy 10%.
06:01
The pointpunkt is that, manywiele timesczasy duringpodczas bubblesbąbelki,
108
349090
3481
Otóż w czasie baniek
występuje wiele
pozytywnych sprzężeń zwrotnych,
06:04
there are positivepozytywny feedbackssprzężeń zwrotnych whichktóry can be of manywiele timesczasy,
109
352571
3597
wzmacnianych przez wcześniejsze wzrosty,
06:08
suchtaki that previouspoprzedni growthsprzyrosty enhancewzmacniać,
110
356168
3699
06:11
pushPchać forwardNaprzód, increasezwiększać the nextNastępny growthwzrost
111
359867
3488
napędzających i zwiększających kolejny wzrost
06:15
throughprzez this kinduprzejmy of super-exponentialSuper-wykładnicza growthwzrost,
112
363355
2502
dzięki superwykładniczemu wzrostowi,
06:17
whichktóry is very trenchantcięty, not sustainablepodtrzymywalny.
113
365857
3114
który jest bardzo zdecydowany, ale niestabilny.
06:20
And the keyklawisz ideapomysł is that the mathematicalmatematyczny solutionrozwiązanie
114
368971
3057
Kluczową ideą jest tutaj to,
że rozwiązanie matematyczne tego typu modeli
06:24
of this classklasa of modelsmodele exhibiteksponować finite-timeskończony czas singularitiesosobliwości,
115
372028
3638
zawiera osobliwości czasu,
06:27
whichktóry meansznaczy that there is a criticalkrytyczny time
116
375666
3353
czyli że jest czas krytyczny,
06:31
where the systemsystem will breakprzerwa, will changezmiana regimereżim.
117
379019
3204
w którym system się załamie, zmieni stan.
06:34
It maymoże be a crashwypadek. It maymoże be just a plateauPłaskowyż, something elsejeszcze.
118
382223
3276
To może być krach lub tylko plateau.
Co istotne, informacja o czasie krytycznym
06:37
And the keyklawisz ideapomysł is that the criticalkrytyczny time,
119
385499
2267
jest zawarta we wczesnych stadiach
06:39
the informationInformacja about the criticalkrytyczny time is containedzawarte
120
387766
2529
06:42
in the earlywcześnie developmentrozwój of this super-exponentialSuper-wykładnicza growthwzrost.
121
390295
5484
wzrostu superwykładniczego.
06:47
We have appliedstosowany this theoryteoria earlywcześnie on, that was our first successpowodzenie,
122
395779
4360
Naszym pierwszym sukcesem
było zastosowanie tej teorii
06:52
to the diagnosticdiagnostyczny of the rupturepęknięcie of keyklawisz elementselementy
123
400139
3559
do diagnozy pęknięć
06:55
on the ironżelazo rocketrakieta.
124
403698
2529
w kluczowych elementach metalowych rakiet.
06:58
UsingZa pomocą acousticakustyczny emissionemisji, you know, this little noisehałas
125
406227
2822
Przy użyciu emisji akustycznej
słychać nikły dźwięk,
07:01
that you hearsłyszeć a structureStruktura emitemitują, singśpiewać to you
126
409049
2297
który emituje naprężona struktura,
07:03
when they are stressedpodkreślił, and revealodsłonić the damageuszkodzić going on,
127
411346
3691
ujawniając zachodzące uszkodzenia.
07:07
there's a collectivekolektyw phenomenonzjawisko of positivepozytywny feedbackinformacje zwrotne,
128
415037
2440
To zbiorowy fenomen
pozytywnego sprzężenia zwrotnego:
07:09
the more damageuszkodzić givesdaje the more damageuszkodzić,
129
417477
1697
więcej szkód powoduje jeszcze większe szkody,
07:11
so you can actuallytak właściwie predictprzepowiadać, wywróżyć,
130
419174
2475
stąd można przewidzieć,
07:13
withinw ciągu, of coursekurs, a probabilityprawdopodobieństwo bandzespół muzyczny,
131
421649
2140
w granicach prawdopodobieństwa,
07:15
when the rupturepęknięcie will occurpojawić się.
132
423789
1913
kiedy dojdzie do uszkodzenia.
07:17
So this is now so successfuludany that it is used
133
425702
2435
Metoda jest na tyle skuteczna, że używa się jej
07:20
in the initialInicjał phasefazy of [unclearniejasny] the flightlot.
134
428137
4365
w początkowej fazie lotu.
07:24
PerhapsByć może more surprisinglyzaskakująco, the samepodobnie typerodzaj of theoryteoria
135
432502
2807
Co może bardziej zaskakujące, podobną teorię
07:27
appliesdotyczy to biologybiologia and medicinelekarstwo,
136
435309
2728
można zastosować w biologii i medycynie:
07:30
parturitionprzebieg porodu, the actdziałać of givingdający birthnarodziny, epilepticepileptyczny seizuresdrgawki.
137
438037
3696
w przypadku porodu czy ataków epileptycznych.
07:33
From sevensiedem monthsmiesiące of pregnancyCiąża, a mothermama
138
441733
3624
Począwszy od 7 miesiąca ciąży
07:37
startszaczyna się to feel episodicepizodyczna precursoryprekursorskie contractionsskurcze of the uterusmacicy
139
445357
5664
matka odczuwa przepowiadające skurcze macicy,
które zwiastują osiąganie dojrzałości
07:43
that are the signznak of these maturationsmaturations
140
451021
4104
07:47
towardw kierunku the instabilityniestabilność, givingdający birthnarodziny to the babydziecko,
141
455125
3424
w kierunku nierównowagi i prowadzą do porodu,
07:50
the dragon-kingDragon król.
142
458549
2371
czyli smoczego króla.
07:52
So if you measurezmierzyć the precursorprekursor signalsygnał,
143
460920
2606
Mierząc te wstępne sygnały,
07:55
you can actuallytak właściwie identifyzidentyfikować pre-przed and post-maturitypo terminie wymagalności problemsproblemy
144
463526
6225
można zawczasu zidentyfikować
okołoporodowe problemy.
08:01
in advancepostęp.
145
469751
1471
08:03
EpilepticPrzeciwpadaczkowe seizuresdrgawki alsorównież come in a largeduży varietyróżnorodność of sizerozmiar,
146
471222
3760
Także ataki epileptyczne miewają różne nasilenie
i gdy mózg osiąga punkt krytyczny,
08:06
and when the brainmózg goesidzie to a super-criticalSuper-krytyczna statestan,
147
474982
3280
08:10
you have dragon-kingsDragon-kings whichktóry have a degreestopień of predictabilityprzewidywalność
148
478262
3573
mamy smoczego króla
o określonym stopniu przewidywalności.
08:13
and this can help the patientcierpliwy to dealsprawa with this illnesschoroba.
149
481835
5507
To może pomóc pacjentom radzić sobie z chorobą.
Zastosowaliśmy tę teorię do wielu systemów,
08:19
We have appliedstosowany this theoryteoria to manywiele systemssystemy,
150
487342
2185
08:21
landslidesosuwiska, glacierlodowiec collapsezawalić się,
151
489527
2855
osuwisk, rozpadów lodowca,
08:24
even to the dynamicsdynamika of predictionPrognoza of successpowodzenie:
152
492382
3567
a nawet do dynamiki przewidywania sukcesu:
08:27
blockbustershity, YouTubeYouTube videosfilmy wideo, movieskino, and so on.
153
495949
4386
hitów kinowych, filmów na YouTube, etc.
Być może najważniejsze zastosowanie
08:32
But perhapsmoże the mostwiększość importantważny applicationpodanie
154
500335
3136
08:35
is for financefinanse, and this theoryteoria
155
503471
2366
dotyczy finansów,
08:37
illuminatesświeci się, I believe, the deepgłęboki reasonpowód
156
505837
3439
Ta teoria wyjaśnia najgłębszy powód
08:41
for the financialbudżetowy crisiskryzys that we have goneodszedł throughprzez.
157
509276
2696
niedawnego kryzysu finansowego.
08:43
This is rootedukorzeniony in 30 yearslat of historyhistoria of bubblesbąbelki,
158
511972
4048
Jego korzenie sięgają 30-letniej historii baniek,
08:48
startingstartowy in 1980, with the globalświatowy bubblebańka
159
516020
3712
począwszy od globalnej bańki z 1980 roku,
która pękła w 1987,
08:51
crashingupaść in 1987,
160
519732
2087
a po niej nastąpiły kolejne.
08:53
followedśledzić by manywiele other bubblesbąbelki.
161
521819
2369
08:56
The biggestnajwiększy one was the "newNowy economygospodarka" InternetInternet bubblebańka
162
524188
2712
Największa była internetowa bańka
"nowej ekonomii",
08:58
in 2000, crashingupaść in 2000,
163
526900
1925
która pękła w 2000 roku.
09:00
the realreal estatemajątek bubblesbąbelki in manywiele countrieskraje,
164
528825
2048
W wielu krajach były bańki nieruchomościowe,
09:02
financialbudżetowy derivativepochodna bubblesbąbelki everywherewszędzie,
165
530873
2780
bańki instrumentów pochodnych,
09:05
stockZbiory marketrynek bubblesbąbelki alsorównież everywherewszędzie,
166
533653
2289
bańki giełdowe,
09:07
commoditytowar and all bubblesbąbelki, debtdług and creditkredyt bubblesbąbelki --
167
535942
3951
bańki towarowe,
bańki zadłużeń i kredytów,
bańki, bańki, bańki.
09:11
bubblesbąbelki, bubblesbąbelki, bubblesbąbelki.
168
539893
2713
09:14
We had a globalświatowy bubblebańka.
169
542606
2639
Mamy globalną bańkę.
09:17
This is a measurezmierzyć of globalświatowy overvaluationPrzeszacowanie wartości
170
545245
4241
To miara globalnego przeszacowania
09:21
of all marketsrynki, expressingwyrażający what I call
171
549486
4006
wszystkich rynków.
To iluzja finansowego perpetuum mobile,
09:25
an illusioniluzja of a perpetualwieczyste moneypieniądze machinemaszyna
172
553508
3169
która nagle pękła w 2007 r.
09:28
that suddenlynagle brokezepsuł się in 2007.
173
556677
3952
Niestety dziś widzimy ten sam proces,
09:32
The problemproblem is that we see the samepodobnie processproces,
174
560629
4234
09:36
in particularszczególny throughprzez quantitativeilościowy easingzłagodzenie,
175
564863
2731
zwłaszcza przy poluzowaniu polityki pieniężnej.
09:39
of a thinkingmyślący of a perpetualwieczyste moneypieniądze machinemaszyna nowadaysdzisiaj
176
567594
3184
Znów wraca idea pieniężnego perpetuum mobile,
09:42
to tacklesprzęt the crisiskryzys sinceod 2008 in the U.S., in EuropeEuropy,
177
570778
4403
które ma opanować kryzys od 2008 r.
09:47
in JapanJaponia.
178
575181
2288
w USA, Europie, Japonii.
09:49
This has very importantważny implicationsimplikacje
179
577469
2390
Niesie to za sobą istotne implikacje:
09:51
to understandzrozumieć the failureniepowodzenie of quantitativeilościowy easingzłagodzenie
180
579859
4078
zarówno poluzowanie polityki pieniężnej
09:55
as well as austerityoszczędnościowe measuresśrodki
181
583937
1876
jak i środki oszczędnościowe przyniosą porażkę,
09:57
as long as we don't attackatak the corerdzeń,
182
585813
2809
jeśli nie zaatakujemy sedna,
10:00
the structuralstrukturalny causeprzyczyna of this perpetualwieczyste moneypieniądze machinemaszyna thinkingmyślący.
183
588622
5191
czyli strukturalnej przyczyny wiary
w maszynkę do robienia pieniędzy.
To poważne stwierdzenia.
10:05
Now, these are bigduży claimsroszczenia.
184
593813
2616
10:08
Why would you believe me?
185
596429
2882
Dlaczego macie mi wierzyć?
10:11
Well, perhapsmoże because, in the last 15 yearslat
186
599311
2880
Może dlatego, że przez ostatnie 15 lat
10:14
we have come out of our ivoryKości Słoniowej towerwieża,
187
602191
3192
zeszliśmy z wieży z kości słoniowej
10:17
and startedRozpoczęty to publishpublikować exex anteante --
188
605383
2736
i zaczęliśmy publikować "ex ante",
10:20
and I stressnaprężenie the termsemestr exex anteante, it meansznaczy "in advancepostęp" —
189
608119
3328
podkreślam: "ex ante", czyli zawczasu,
10:23
before the crashwypadek confirmedzatwardziały
190
611447
2138
zanim kryzys potwierdzi
10:25
the existenceistnienie of the bubblebańka or the financialbudżetowy excessesekscesy.
191
613585
2686
istnienie bańki czy nadwyżki finansowej.
10:28
These are a fewkilka of the majorpoważny bubblesbąbelki
192
616271
3722
To tylko kilka z większych baniek,
10:31
that we have livedPerscyativestwo recyrodycyjcystwo recyrodycyjcystwo recyrodycyj throughprzez in recentniedawny historyhistoria.
193
619993
4478
jakich doświadczyliśmy ostatnio.
Za każdą z nich stoi wiele interesujących historii.
10:36
Again, manywiele interestingciekawy storieshistorie for eachkażdy of them.
194
624471
2840
10:39
Let me tell you just one or two storieshistorie
195
627311
2714
Pozwólcie, że opowiem wam jedną czy dwie,
10:42
that dealsprawa with massivemasywny bubblesbąbelki.
196
630025
2046
związane z dużymi bańkami.
10:44
We all know the ChineseChiński miraclecud.
197
632071
2336
Wszyscy słyszeliśmy o chińskim cudzie.
10:46
This is the expressionwyrażenie of the stockZbiory marketrynek
198
634407
3070
Tak określa się na rynku giełdowym
10:49
of a massivemasywny bubblebańka, a factorczynnik of threetrzy,
199
637477
2880
wielką bańkę, oznaczającą
wzrost na poziomie 300%
10:52
300 percentprocent in just a fewkilka yearslat.
200
640357
2170
w ciągu zaledwie kilku lat.
10:54
In SeptemberWrześnia 2007,
201
642527
3202
We wrześniu 2007 r. zaproszono mnie
10:57
I was invitedzaproszony as a keynotemyśl przewodnia speakergłośnik of a macromakro hedgeżywopłot fundfundusz
202
645729
3647
jako głównego prelegenta
na konferencję o zarządzaniu
11:01
managementzarządzanie conferencekonferencja,
203
649376
2449
makrofunduszami hedgingowymi.
11:03
and I showedpokazał to the conferencekonferencja a predictionPrognoza
204
651825
4055
Pokazałem tam prognozę,
11:07
that by the endkoniec of 2007, this bubblebańka
205
655880
4193
że przed końcem roku 2007
ta bańka zmieni stan.
11:12
would changezmiana regimereżim.
206
660073
1969
11:14
There mightmoc be a crashwypadek. CertainlyZ pewnością not sustainablepodtrzymywalny.
207
662042
3085
Może dojść do pęknięcia.
Nie da się tego utrzymać.
Jak myślicie:
11:17
Now, how do you believe the very smartmądry,
208
665127
5242
jak ci bardzo bystrzy, wysoce zmotywowani,
11:22
very motivatedmotywację, very informedpowiadomiony macromakro hedgeżywopłot fundfundusz managersmenedżerowie
209
670369
5430
dobrze poinformowani
menadżerowie makrofunduszy hedgingowych
11:27
reactedzareagował to this predictionPrognoza?
210
675799
1956
zareagowali na tę prognozę?
11:29
You know, they had madezrobiony billionsmiliardy
211
677755
1956
Dotąd zarobili miliardy,
11:31
just surfingsurfing this bubblebańka untilaż do now.
212
679711
2835
surfując na tej bańce.
Powiedzieli mi: "Didier,
11:34
They told me, "DidierDidier,
213
682546
1584
11:36
yeah, the marketrynek mightmoc be overvaluedprzewartościowane,
214
684130
3037
może rynek jest przeszacowany,
11:39
but you forgetzapomnieć something.
215
687167
1896
ale o czymś zapomniałeś.
Nadchodzą Igrzyska Olimpijskie w Pekinie
11:41
There is the BeijingBeijing OlympicOlimpijski GamesGry comingprzyjście
216
689063
2352
11:43
in AugustSierpnia 2008, and it's very clearjasny that
217
691415
2264
w sierpniu 2008.
Jest jasne, że chiński rząd
kontroluje gospodarkę
11:45
the ChineseChiński governmentrząd is controllingkontrolowanie the economygospodarka
218
693679
3192
i robi, co trzeba,
11:48
and doing what it takes
219
696871
1353
11:50
to alsorównież avoiduniknąć any wavefala and controlkontrola the stockZbiory marketrynek."
220
698224
4447
by uniknąć wahań i kontrolować giełdę".
Trzy tygodnie po mojej prezentacji
11:54
ThreeTrzy weekstygodnie after my presentationprezentacja,
221
702671
2471
rynki straciły 20%,
11:57
the marketsrynki lostStracony 20 percentprocent
222
705142
2126
nastała faza nieprzewidywalności i wstrząsów,
11:59
and wentposzedł throughprzez a phasefazy of volatilityzmienność,
223
707268
2261
12:01
upheavalPrzewrót, and a totalcałkowity marketrynek lossutrata of
224
709529
2726
a ogólna strata rynku
12:04
70 percentprocent untilaż do the endkoniec of the yearrok.
225
712255
2268
pod koniec roku wynosiła 70%.
12:06
So how can we be so collectivelyłącznie wrongźle
226
714523
2876
Czemu wszyscy tak bardzo się mylimy,
12:09
by misreadingniezrozumieniu or ignoringignorowanie the sciencenauka
227
717399
4142
błędnie odczytując czy ignorując
naukową wiedzę o tym,
12:13
of the factfakt that when an instabilityniestabilność has developedrozwinięty,
228
721541
2831
że gdy rozwinęła się niestabilność,
12:16
and the systemsystem is ripedojrzały, any perturbationperturbacji
229
724372
2451
a system jest gotów,
dowolne zaburzenie uniemożliwia
praktycznie jego kontrolę?
12:18
makesczyni it essentiallygłównie impossibleniemożliwy to controlkontrola?
230
726823
3681
12:22
The ChineseChiński marketrynek collapsedzwinięty, but it reboundedodbił.
231
730504
4705
Chiński rynek upadł, ale odżył.
W 2009 roku zauważyliśmy, że ta nowa,
12:27
In 2009, we alsorównież identifiedzidentyfikowane that this newNowy bubblebańka,
232
735209
4756
mniejsza bańka jest niezrównoważona.
12:31
a smallermniejszy one, was unsustainableniezrównoważone,
233
739965
2586
12:34
so we publishedopublikowany again a predictionPrognoza, in advancepostęp,
234
742551
3632
Znów z wyprzedzeniem
opublikowaliśmy prognozę,
12:38
statingstwierdzając that by AugustSierpnia 2009, the marketrynek will correctpoprawny,
235
746183
4327
że na początku sierpnia 2009 r.
nastąpi korekta rynku
12:42
will not continueKontyntynuj on this tracktor.
236
750510
2681
i że ten trend się nie utrzyma.
12:45
Our criticskrytycy, readingczytanie the predictionPrognoza,
237
753191
3152
Krytycy, czytając tę prognozę, mówili:
12:48
said, "No, it's not possiblemożliwy.
238
756343
3913
"To niemożliwe.
Jest chiński rząd.
12:52
The ChineseChiński governmentrząd is there.
239
760256
1494
Zmądrzeli po szkodzie. Będą kontrolować.
12:53
They have learnednauczyli theirich lessonlekcja. They will controlkontrola.
240
761750
2682
Chcą korzystać ze wzrostu".
12:56
They want to benefitzasiłek from the growthwzrost."
241
764432
1807
12:58
PerhapsByć może these criticskrytycy have not learnednauczyli theirich lessonlekcja previouslypoprzednio.
242
766239
3656
Pewnie to krytycy
nie zmądrzeli po szkodzie.
13:01
So the crisiskryzys did occurpojawić się. The marketrynek correctedpoprawione.
243
769895
3832
Nastąpił kryzys i korekta.
13:05
The samepodobnie criticskrytycy then said, "AhAh, yes,
244
773727
2336
Ci sami krytycy zauważyli:
"No tak, opublikowaliście te przewidywania.
13:08
but you publishedopublikowany your predictionPrognoza.
245
776063
1849
13:09
You influencedpod wpływem the marketrynek.
246
777912
1656
To wy wpłynęliście na rynek.
13:11
It was not a predictionPrognoza."
247
779568
3133
To żadna prognoza".
13:14
Maybe I am very powerfulpotężny then.
248
782701
3357
Może wpływowy ze mnie człowiek?
13:18
Now, this is interestingciekawy.
249
786058
2044
Ciekawe.
13:20
It showsprzedstawia that it's essentiallygłównie impossibleniemożliwy untilaż do now
250
788102
2937
Czyli do tej pory niemożliwy był
13:23
to developrozwijać a sciencenauka of economicsEkonomia
251
791039
2128
rozwój nauk ekonomicznych,
13:25
because we are sentientodczuwający beingsIstoty who anticipateprzewidywać
252
793167
3143
bo jesteśmy czującymi,
przewidującymi istotami
13:28
and there is a problemproblem of self-fulfillingsamospełniające prophesiesprzepowiednie.
253
796310
4063
a tu mowa o wywoływaniu wilka z lasu.
13:32
So we inventedzmyślony a newNowy way of doing sciencenauka.
254
800373
3733
Wymyśliliśmy nowy sposób prowadzenia badań.
13:36
We createdstworzony the FinancialFinansowych BubbleBańka ExperimentEksperyment.
255
804106
2712
Stworzyliśmy Eksperyment Baniek Finansowych.
13:38
The ideapomysł is the followingnastępujący. We monitormonitor the marketsrynki.
256
806818
2672
Idea jest taka: monitorujemy rynki,
13:41
We identifyzidentyfikować excessesekscesy, bubblesbąbelki.
257
809490
4168
wyodrębniamy nadmiar czyli bańki.
13:45
We do our work. We writepisać a reportraport
258
813658
3304
Pracujemy i tworzymy raport,
13:48
in whichktóry we put our predictionPrognoza of the criticalkrytyczny time.
259
816962
4272
w którym umieszczamy prognozy
o czasie krytycznym.
13:53
We don't releasewydanie the reportraport. It's kepttrzymane secretsekret.
260
821234
2575
Nie publikujemy raportu - to sekret.
13:55
But with modernnowoczesny encryptingszyfrowanie techniquestechniki,
261
823809
2865
Dzięki nowoczesnym technikom szyfrowania
13:58
we have a hashmieszania, we publishpublikować a publicpubliczny keyklawisz,
262
826674
4022
mamy skrót, podajemy kod
do informacji publicznej,
14:02
and sixsześć monthsmiesiące laterpóźniej, we releasewydanie the reportraport,
263
830696
3955
6 miesięcy później publikujemy raport
14:06
and there is authenticationuwierzytelnianie.
264
834651
2399
i następuje weryfikacja.
14:09
And all this is doneGotowe on an internationalmiędzynarodowy archiveArchiwum
265
837050
4768
Ma to miejsce w międzynarodowych archiwach,
14:13
so that we cannotnie może be accusedoskarżony of just releasingzwolnienie the successessukcesy.
266
841818
4200
żeby uniknąć oskarżeń
o publikowanie samych sukcesów.
14:18
Let me teasezłośliwiec you with a very recentniedawny analysisanaliza.
267
846018
3392
Podam przykład bardzo świeżej analizy:
14:21
17thth of MayMoże, 2013, just two weekstygodnie agotemu,
268
849410
3258
dwa tygodnie temu, 17 maja 2013 roku
14:24
we identifiedzidentyfikowane that the U.S. stockZbiory marketrynek
269
852668
1678
zaobserwowaliśmy, że giełda w USA
14:26
was on an unsustainableniezrównoważone pathścieżka
270
854346
2392
jest na niestabilnej ścieżce.
14:28
and we releasedwydany this on our websitestronie internetowej on the 21stul of MayMoże
271
856738
3802
21 maja opublikowaliśmy
na naszej stronie informację,
14:32
that there will be a changezmiana of regimereżim.
272
860540
2045
że nastąpi zmiana stanu skupienia.
14:34
The nextNastępny day, the marketrynek startedRozpoczęty to changezmiana regimereżim, coursekurs.
273
862585
4784
Następnego dnia rynek zmienił kurs.
14:39
This is not a crashwypadek.
274
867369
1491
To nie był krach.
14:40
This is just the thirdtrzeci or fourthczwarty actdziałać
275
868860
2599
To trzeci lub czwarty etap
14:43
of a massivemasywny bubblebańka in the makingzrobienie.
276
871459
2863
rozwoju bardzo dużej bańki.
14:46
ScalingSkalowanie up the discussiondyskusja at the sizerozmiar of the planetplaneta,
277
874322
3096
Patrząc w skali planety,
14:49
we see the samepodobnie thing.
278
877418
1025
wszędzie widać to samo.
14:50
WhereverWszędzie tam, gdzie we look, it's observablezauważalny:
279
878443
2921
Gdzie nie spojrzymy,
14:53
in the biospherebiosfera, in the atmosphereatmosfera, in the oceanocean,
280
881364
3230
w biosferze, w atmosferze, w oceanach,
14:56
showingseans these super-exponentialSuper-wykładnicza trajectoriestrajektorie
281
884594
3904
wszędzie są superwykładnicze trajektorie,
15:00
characterizingCharakteryzując an unsustainableniezrównoważone pathścieżka
282
888498
2631
charakterystyczne rozchwiania równowagi,
15:03
and announcingZapowiedź a phasefazy transitionprzejście.
283
891129
2617
zapowiadające przejście
z jednej fazy do drugiej.
15:05
This diagramdiagram on the right
284
893746
1704
Wykres po prawej pokazuje
15:07
showsprzedstawia a very beautifulpiękny compilationKompilacja of studiesstudia
285
895450
3000
piękną kompilację badań,
które sugerują możliwość
nielinearnego przeskoku
15:10
suggestingsugestia indeedw rzeczy samej that there is a nonlinearnieliniowe -- possibilitymożliwość
286
898450
3710
15:14
for a nonlinearnieliniowe transitionprzejście just in the nextNastępny fewkilka decadesdziesiątki lat.
287
902160
4149
w najbliższych dziesięcioleciach.
15:18
So there are bubblesbąbelki everywherewszędzie.
288
906309
3622
Bańki występują wszędzie.
15:21
From one sidebok, this is excitingekscytujący
289
909931
1964
To ekscytujące dla mnie, profesora,
15:23
for me, as a professorprofesor who chasespościgi bubblesbąbelki
290
911895
2760
który goni bańki
15:26
and slayszabije dragonssmoki, as the mediagłoska bezdźwięczna has sometimesczasami callednazywa me.
291
914655
4758
i zabija smoki,
jak mówią o mnie media.
15:31
But can we really slayzabić the dragonssmoki?
292
919413
3051
Czy naprawdę da się zabić smoki?
15:34
Very recentlyostatnio, with collaboratorswspółpracownicy,
293
922464
2144
Niedawno przy udziale współpracowników
15:36
we studiedbadane a dynamicaldynamiczne systemsystem
294
924608
2703
zbadaliśmy dynamiczny system,
15:39
where you see the dragon-kingDragon król as these bigduży loopspętle
295
927311
2904
w którym smoczego króla
reprezentują wielkie pętle.
15:42
and we were ablezdolny to applyzastosować tinymalutki perturbationsperturbacje at the right timesczasy
296
930215
3921
W odpowiednim czasie wprowadziliśmy
niewielkie zaburzenia.
15:46
that removedUsunięto, when controlkontrola is on, these dragonssmoki.
297
934136
4935
Kontrola tych zaburzeń usuwa smoki.
15:51
"GouvernerGouverner, c'estC'est prPRévoirvoir."
298
939071
2934
Gouverner, c'est prévoir.
15:54
GoverningPrezesów is the artsztuka of planningplanowanie and predictingprzewidywanie.
299
942005
5794
Rządzić znaczy planować i przewidywać.
15:59
But is it not the casewalizka that this is probablyprawdopodobnie
300
947799
2753
Ale czy nie jest to raczej
16:02
one of the biggestnajwiększy gapsluki of mankindludzkości,
301
950552
3900
jedno z większych niedociągnięć ludzkości,
16:06
whichktóry has the responsibilityodpowiedzialność to steerSteer
302
954452
3260
której zadaniem jest kierowanie
społeczeństw i planety ku stabilizacji,
16:09
our societiesspołeczeństwa and our planetplaneta towardw kierunku sustainabilityzrównoważony rozwój
303
957712
2703
16:12
in the facetwarz of growingrozwój challengeswyzwania and crisessytuacje kryzysowe?
304
960428
4844
w obliczu nastających wyzwań i kryzysów?
16:17
But the dragon-kingDragon król theoryteoria givesdaje hopenadzieja.
305
965272
4495
Teoria smoczego króla daje nam nadzieję.
16:21
We learnuczyć się that mostwiększość systemssystemy have pocketskieszenie of predictabilityprzewidywalność.
306
969767
3568
Okazuje się, że większość systemów
ma pewną przewidywalność.
16:25
It is possiblemożliwy to developrozwijać advancepostęp diagnosticsdiagnostyka of crisessytuacje kryzysowe
307
973335
4900
Da się stworzyć
zaawansowaną diagnozę kryzysu,
16:30
so that we can be preparedprzygotowany, we can take measuresśrodki,
308
978235
3559
pozwalając na przygotowania,
podjęcie środków zaradczych
16:33
we can take responsibilityodpowiedzialność,
309
981794
2755
i branie odpowiedzialności,
16:36
and so that never again will
310
984549
2747
żeby nie zaskoczył nas już nigdy więcej
16:39
extremesskrajności and crisessytuacje kryzysowe like the Great RecessionRecesji
311
987296
3854
kryzys tak duży jak Wielka Recesja
16:43
or the EuropeanEuropejski crisiskryzys take us by surpriseniespodzianka.
312
991150
4410
czy kryzys europejski.
16:47
Thank you.
313
995560
1475
Dziękuję.
16:49
(ApplauseAplauz)
314
997035
6293
(Brawa)
Translated by Karolina Ziętek
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Didier Sornette - Risk economist
Didier Sornette studies whether it is possible to anticipate big changes or predict crises in complex systems.

Why you should listen

While financial crashes, recessions, earthquakes and other extreme events appear chaotic, Didier Sornette's research is focused on finding out whether they are, in fact, predictable. They may happen often as a surprise, he suggests, but they don't come out of the blue: the most extreme risks (and gains) are what he calls "dragon kings" that almost always result from a visible drift toward a critical instability. In his hypothesis, this instability has measurable technical and/or socio-economical precursors. As he says: "Crises are not external shocks."

An expert on complex systems, Sornette is the chair of entrepreneurial risk at the Swiss Federal Institute of Technology, and director of the Financial Crisis Observatory, a project to test the hypothesis that markets can be predictable, especially during bubbles. He's the author of Why Stock Markets Crash: Critical Events in Complex Financial Systems.

More profile about the speaker
Didier Sornette | Speaker | TED.com