ABOUT THE SPEAKER
Adam Spencer - Science communicator
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk.

Why you should listen

Adam Spencer is the breakfast host on 702 ABC Sydney, the most listened-to talk show in Australia's biggest and most competitive market -- but (or maybe because) in between the usual fare of weather, traffic and local politics he weaves a spell of science, mathematics and general nerdery. Really! In a radio landscape dominated by shock jocks and morning zoos, he plays eclectic tunes, talks math, and never misses the chance to interview a Nobel Prize winner. Which is unsurprising once you find out that this former world debating champion had actually started on a PhD in Pure Mathematics before he began dabbling in improv comedy, which eventually led to his media career.

"Numbers," he says, "are the musical notes with which the symphony of the universe is played."

Watch Adam's promo video for this talk -- and follow the hashtag #PrimePush.

More profile about the speaker
Adam Spencer | Speaker | TED.com
TED2013

Adam Spencer: Why I fell in love with monster prime numbers

Adam Spencer: Dlaczego zakochałem się w ogromnych liczbach pierwszych

Filmed:
2,209,386 views

Żeby je zapisać, trzeba milionów cyfr, żeby je odkryć, trzeba armii matematyków i maszyn - jak tu ich nie kochać? Adam Spencer, komik i dożywotni pasjonat matematyki, dzieli się swoją pasją do tych liczb i tajemniczej magii matematyki.
- Science communicator
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:12
AhAh yes, those universityUniwersytet daysdni,
0
942
2828
Ach te studenckie czasy...
00:15
a headymocny mixmieszać of PhPH.D-levelD-poziom pureczysty mathematicsmatematyka
1
3770
3903
mocna dawka czystej matematyki,
00:19
and worldświat debatingdebata championshipsMistrzostwa,
2
7673
2471
mistrzostwa świata w debatach,
00:22
or, as I like to say, "HelloCześć, ladiesdamski. Oh yeah."
3
10144
5253
mówiąc krótko: "Witajcie, dziewczyny".
00:27
Didn't get much sexierbardziej seksownego than the SpenceSpence
4
15397
1992
Nic bardziej seksownego
niż Spence na studiach.
00:29
at universityUniwersytet, let me tell you.
5
17389
1464
Nic bardziej seksownego
niż Spence na studiach.
00:30
It is suchtaki a thrilldreszczyk for a humblepokorny breakfastśniadanie radioradio announcerspiker
6
18853
4386
To taka frajda
dla skromnego prezentera radiowego
00:35
from SydneySydney, AustraliaAustralia, to be here on the TEDTED stageetap
7
23239
2331
z Sydney w Australii,
żeby stać tutaj na scenie TED,
00:37
literallydosłownie on the other sidebok of the worldświat.
8
25570
2163
dosłownie po drugiej stronie globu.
00:39
And I wanted to let you know, a lot of the things you've heardsłyszał
9
27733
1633
Wiele z tego, co słyszeliście
00:41
about AustraliansAustralijczycy are trueprawdziwe.
10
29366
1645
o Australijczykach to prawda.
00:43
From the youngestnajmłodszy of ageswieczność, we displaypokaz
11
31011
2422
Od najmłodszych lat wykazujemy
00:45
a prodigiouscudowny sportingsportowy talenttalent.
12
33433
2511
ogromny talent sportowy.
00:47
On the fieldpole of battlebitwa, we are braveodważny and nobleszlachetny warriorswojownicy.
13
35944
4345
Na polu bitwy jesteśmy dzielni i szlachetni.
00:52
What you've heardsłyszał is trueprawdziwe.
14
40289
657
Wszystko, co mówią, to prawda.
00:52
AustraliansAustralijczycy, we don't mindumysł a bitkawałek of a drinkdrink,
15
40946
3824
My, Australijczycy, lubimy czasem
za dużo wypić,
00:56
sometimesczasami to excessnadmiar, leadingprowadzący to embarrassingżenujące socialspołeczny situationssytuacje. (LaughterŚmiech)
16
44770
3750
co prowadzi do żenujących sytuacji. (Śmiech)
01:00
This is my father'sojca work ChristmasBoże Narodzenie partyprzyjęcie, DecemberGrudnia 1973.
17
48520
6187
To jest impreza świąteczna u taty w pracy,
w grudniu 1973.
01:06
I'm almostprawie fivepięć yearslat oldstary. FairTargi to say,
18
54707
1922
Mam tu prawie 5 lat. Trzeba przyznać,
01:08
I'm enjoyingciesząc the day a lot more than SantaSanta was.
19
56629
2380
że bawię się dużo lepiej niż św. Mikołaj.
01:11
But I standstoisko before you todaydzisiaj
20
59009
3880
Ale stoję dzisiaj przed wami
01:14
not as a breakfastśniadanie radioradio hostgospodarz,
21
62889
1446
nie jako prezenter radiowy,
01:16
not as a comediankomik, but as someonektoś who was, is,
22
64335
3906
nie jako komik, ale jak ktoś kto był,
01:20
and always will be a mathematicianmatematyk.
23
68241
3180
jest i zawsze będzie matematykiem.
01:23
And anyonektokolwiek who'skto jest been bittenugryziony by the numbersliczby bugpluskwa
24
71421
2194
Ktoś, kto połknął matematycznego bakcyla
01:25
knowswie that it bitesjedzenie earlywcześnie and it bitesjedzenie deepgłęboki.
25
73615
3760
wie, że atakuje on wcześnie i dogłębnie.
01:29
I castodlew my mindumysł back when I was in seconddruga gradestopień
26
77375
2937
Wracam pamięcią
do drugiej klasy podstawówki,
01:32
at a beautifulpiękny little government-runrządowego schoolszkoła
27
80312
2023
gdzie w pięknej, małej państwowej szkole
01:34
callednazywa BoroniaBoronia ParkPark in the suburbsperyferie of SydneySydney,
28
82335
3755
Boronia Park na przedmieściach Sydney,
01:38
and as we cameoprawa ołowiana witrażu up towardsw kierunku lunchtimew porze lunchu, our teachernauczyciel,
29
86090
2061
zbliżała się przerwa na obiad,
a nasza nauczycielka,
01:40
MsMS. RussellRussell, said to the classklasa,
30
88151
1728
Pani Russell zapytała:
01:41
"Hey, yearrok two. What do you want to do after lunchlunch?
31
89879
2465
"Dzieciaki, co robimy po obiedzie?
01:44
I've got no plansplany."
32
92344
2269
Nic nie zaplanowałam".
01:46
It was an exercisećwiczenie in democraticdemokratyczny schoolingszkolenie,
33
94613
3147
To było ćwiczenie z edukacji demokratycznej,
01:49
and I am all for democraticdemokratyczny schoolingszkolenie, but we were only sevensiedem.
34
97760
4622
którą popieram, ale mieliśmy tylko 7 lat.
01:54
So some of the suggestionssugestie we madezrobiony as to what
35
102382
1742
Niektóre pomysły poobiednich zajęć
01:56
we mightmoc want to do after lunchlunch were a little bitkawałek impracticalniepraktyczny,
36
104124
2564
były trochę niepraktyczne.
01:58
and after a while, someonektoś madezrobiony a particularlyszczególnie sillygłupi suggestionpropozycja
37
106688
2274
Ktoś zaproponował coś tak głupiego,
02:00
and MsMS. RussellRussell pattedpoklepał them down with that gentledelikatny aphorismAforyzm,
38
108962
2145
że pani Russell skwitowała to aforyzmem:
02:03
"That wouldn'tnie work.
39
111107
1597
"To by nie wyszło. To tak, jakby próbować
02:04
That'dKtóry byłby be like tryingpróbować to put a squareplac pegKołek throughprzez a roundokrągły holeotwór."
40
112704
3991
włożyć kwadratowy kołek w okrągły otwór".
02:08
Now I wasn'tnie było tryingpróbować to be smartmądry.
41
116695
2267
Nie usiłowałem wtedy zabłysnąć.
02:10
I wasn'tnie było tryingpróbować to be funnyzabawny.
42
118962
835
Nie próbowałem nawet być zabawny.
02:11
I just politelygrzecznie raisedpodniesiony my handdłoń,
43
119797
2215
Po prostu grzecznie podniosłem rękę
02:14
and when MsMS. RussellRussell acknowledgedprzyznał me, I said,
44
122012
1983
i gdy pani Russell wskazała na mnie,
02:15
in frontz przodu of my yearrok two classmateskoledzy z klasy, and I quotezacytować,
45
123995
2636
na oczach całej klasy drugiej powiedziałem:
02:18
"But MissMiss,
46
126631
3563
"Ale proszę pani,
02:22
surelypewno if the diagonalprzekątna of the squareplac
47
130194
3796
przecież jeśli przekątna kwadratu
02:25
is lessmniej than the diameterśrednica of the circleokrąg,
48
133990
4211
jest mniejsza niż średnica koła,
02:30
well, the squareplac pegKołek will passprzechodzić quitecałkiem easilyz łatwością throughprzez the roundokrągły holeotwór."
49
138201
2885
to kwadratowy kołek bez problemu
przejdzie przez okrągły otwór".
02:33
(LaughterŚmiech)
50
141086
3018
(Śmiech)
02:36
"It'dTo byłoby be like puttingwprowadzenie a piecekawałek of toasttoast throughprzez a basketballKoszykówka hoopHoop, wouldn'tnie it?"
51
144104
4271
"To jak przełożenie tosta
przez obręcz do koszykówki, prawda?"
02:40
And there was that samepodobnie awkwardniewygodne silencecisza
52
148375
1643
I zapadła ta niezręczna cisza,
02:42
from mostwiększość of my classmateskoledzy z klasy,
53
150018
1198
koledzy z klasy milczeli,
02:43
untilaż do sittingposiedzenie nextNastępny to me, one of my friendsprzyjaciele,
54
151216
2103
aż kolega siedzący obok mnie,
02:45
one of the coolchłodny kidsdzieciaki in classklasa, StevenSteven, leanedpochylił się acrossprzez
55
153319
2452
jeden z popularniejszych w klasie, Steven,
02:47
and puncheduderzony me really hardciężko in the headgłowa.
56
155771
2343
nachylił się i walnął mnie mocno w głowę.
02:50
(LaughterŚmiech)
57
158114
1084
(Śmiech)
02:51
Now what StevenSteven was sayingpowiedzenie was, "Look, AdamAdam,
58
159198
2501
To, co chciał przekazać było jasne:
02:53
you are at a criticalkrytyczny juncturepołączenie in your life here, my friendprzyjaciel.
59
161699
4549
"Adam, to twój przełomowy moment.
02:58
You can keep sittingposiedzenie here with us.
60
166248
2277
Możesz dalej siedzieć z nami.
03:00
Any more of that sortsortować of talk, you've got to go and sitsiedzieć
61
168525
1670
Ale jeśli jeszcze raz coś tak palniesz,
03:02
over there with them."
62
170195
3780
to będziesz musiał usiąść z nimi".
03:05
I thought about it for a nanosecondnanosekundy.
63
173975
1602
Przemyślałem to w nanosekundę.
03:07
I tookwziął one look at the roadDroga mapmapa of life,
64
175577
3776
Spojrzałem na mapę drogową swojego życia
03:11
and I ranpobiegł off down the streetulica markedwyraźny "GeekGeek"
65
179353
3828
i pobiegłem wzdłuż ulicy
oznaczonej tabliczką "Maniak"
03:15
as fastszybki as my chubbyGruba, asthmaticchorych na astmę little legsnogi would carrynieść me.
66
183181
5427
tak szybko, jak pozwoliły mi
tłuściutkie, astmatyczne nóżki.
03:20
I fellspadł in love with mathematicsmatematyka from the earliestnajwcześniej of ageswieczność.
67
188623
3713
Zakochałem się w matematyce
bardzo wcześnie.
03:24
I explainedwyjaśnione it to all my friendsprzyjaciele. MathsMatematyka is beautifulpiękny.
68
192351
2858
Tłumaczyłem wszystkim kolegom.
Matematyka jest piękna.
03:27
It's naturalnaturalny. It's everywherewszędzie.
69
195209
1984
Jest pierwotna. Jest wszędzie.
03:29
NumbersNumery are the musicalmusical notesnotatki
70
197193
3305
Liczby są nutami,
03:32
with whichktóry the symphonySymfonia of the universewszechświat is writtenpisemny.
71
200498
4222
którymi zapisana jest symfonia wszechświata.
03:36
The great DescartesDescartes said something quitecałkiem similarpodobny.
72
204720
2283
Kartezjusz powiedział coś podobnego.
03:39
The universewszechświat "is writtenpisemny in the mathematicalmatematyczny languagejęzyk."
73
207003
2710
Wszechświat "jest zapisany
w języku matematyki".
03:41
And todaydzisiaj, I want to showpokazać you one of those musicalmusical notesnotatki,
74
209713
4224
Dzisiaj chcę pokazać jedną z tych nut,
03:45
a numbernumer so beautifulpiękny, so massivemasywny,
75
213937
4392
liczbę tak piękną, tak ogromną,
03:50
I think it will blowcios your mindumysł.
76
218329
2573
że rzuci was na kolana.
03:52
TodayDzisiaj we're going to talk about primegłówny numbersliczby.
77
220902
2747
Dziś porozmawiamy o liczbach pierwszych.
03:55
MostWiększość of you I'm sure rememberZapamiętaj that sixsześć is not primegłówny
78
223649
3966
Pewnie pamiętacie,
że 6 nie jest liczbą pierwszą,
03:59
because it's 2 x 3.
79
227615
2316
bo 6 = 2 x 3
04:01
SevenSiedem is primegłówny because it's 1 x 7,
80
229931
3614
7 jest liczbą pierwszą, bo 1 x 7,
04:05
but we can't breakprzerwa it down into any smallermniejszy chunksKawałki,
81
233545
2603
i nie da się rozłożyć
na mniejsze części,
04:08
or as we call them, factorsczynniki.
82
236148
1983
tak zwane czynniki.
04:10
Now a fewkilka things you mightmoc like to know about primegłówny numbersliczby.
83
238131
2490
Kilka rzeczy o liczbach pierwszych.
04:12
One is not primegłówny.
84
240621
2011
1 nie jest liczbą pierwszą.
04:14
The proofdowód of that is a great partyprzyjęcie tricksztuczka
85
242632
2540
Dowodem na to jest świetna
imprezowa sztuczka,
04:17
that admittedlywprawdzie only worksPrace at certainpewny partiesimprezy.
86
245172
2904
która działa tylko na pewnych imprezach.
04:20
(LaughterŚmiech)
87
248076
2990
(Śmiech)
04:23
AnotherInnym thing about primesliczb pierwszych, there is no finalfinał biggestnajwiększy primegłówny numbernumer.
88
251066
3662
Po drugie nie ma ostatniej,
największej liczby pierwszej.
04:26
They keep going on foreverna zawsze.
89
254728
1412
Ciągną się w nieskończoność.
04:28
We know there are an infinitenieskończony numbernumer of primesliczb pierwszych
90
256140
1839
Dzięki Euklidesowi wiemy,
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
04:29
duez powodu to the brilliantznakomity mathematicianmatematyk EuclidEuklides.
91
257979
1950
Dzięki Euklidesowi wiemy,
że liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.
04:31
Over thousandstysiące of yearslat agotemu, he provedudowodnione that for us.
92
259929
3232
Udowodnił to nam ponad tysiąc lat temu.
04:35
But the thirdtrzeci thing about primegłówny numbersliczby,
93
263161
1697
Trzeci fakt o liczbach pierwszych,
04:36
mathematiciansmatematycy have always wonderedzastanawiałem się,
94
264858
1510
nad którym głowili się matematycy
04:38
well at any givendany momentza chwilę in time,
95
266368
2262
we wszystkich epokach:
04:40
what is the biggestnajwiększy primegłówny that we know about?
96
268630
2803
jaka jest największa liczba pierwsza?
04:43
TodayDzisiaj we're going to huntpolowanie for that massivemasywny primegłówny.
97
271433
4308
Dzisiaj zapolujemy na tę właśnie liczbę.
04:47
Don't freakwybryk out.
98
275741
3147
Nie bójcie się.
04:50
All you need to know, of all the mathematicsmatematyka
99
278888
3001
O matematyce, której żeście się uczyli,
04:53
you've ever learnednauczyli, unlearnedoduczyć, crammednapchany, forgottenzapomniany,
100
281889
4485
oduczali, wkuwali, zapomnieli,
04:58
never understoodzrozumiany in the first placemiejsce,
101
286374
1733
albo nigdy nie rozumieli,
05:00
all you need to know is this:
102
288107
2385
musicie wiedzieć tylko jedno:
05:02
When I say 2 ^ 5,
103
290492
4247
kiedy mówię 2 ^ 5,
05:06
I'm talkingmówić about fivepięć little numbernumer twosdwójki nextNastępny to eachkażdy other
104
294739
2847
to mowa o rządku 5 cyferek,
05:09
all multipliedpomnożone togetherRazem,
105
297586
1295
pomnożonych przez siebie
05:10
2 x 2 x 2 x 2 x 2.
106
298881
3216
2 x 2 x 2 x 2 x 2.
05:14
So 2 ^ 5 is 2 x 2 = 4,
107
302097
3404
2 ^ 5 to 2 x 2 = 4,
05:17
8, 16, 32.
108
305501
2180
8, 16, 32.
05:19
If you've got that, you're with me for the entireCały journeypodróż. Okay?
109
307681
3514
Jeśli to wiecie, to wszystko będzie jasne.
05:23
So 2 ^ 5,
110
311195
1972
Więc 2 ^ 5
05:25
those fivepięć little twosdwójki multipliedpomnożone togetherRazem.
111
313167
1712
5 dwójek pomnożonych przez siebie.
05:26
(2 ^ 5) - 1 = 31.
112
314879
4263
(2 ^ 5) - 1 = 31.
05:31
31 is a primegłówny numbernumer, and that fivepięć in the powermoc
113
319142
3311
31 to liczba pierwsza, piątka z potęgi
05:34
is alsorównież a primegłówny numbernumer.
114
322453
2545
też jest liczbą pierwszą.
05:36
And the vastogromny bulkobjętość of massivemasywny primesliczb pierwszych we'vemamy ever founduznany
115
324998
3504
Większość znanych
ogromnych liczb pierwszych
05:40
are of that formformularz:
116
328502
1236
ma taką formę:
05:41
two to a primegłówny numbernumer, take away one.
117
329738
3279
2 do potęgi liczby pierwszej, odjąć jeden.
05:45
I won'tprzyzwyczajenie go into great detailSzczegół as to why,
118
333017
2417
Nie będę tłumaczył, dlaczego tak jest,
05:47
because mostwiększość of your eyesoczy will bleedkrwawienia out of your headgłowa if I do,
119
335434
2751
bo większości z was
oczy wyszłyby z orbit,
05:50
but sufficewystarczać to say, a numbernumer of that formformularz
120
338185
4211
wystarczy powiedzieć, że łatwo sprawdzić
05:54
is fairlydość easyłatwo to testtest for primacyprymat.
121
342396
3463
czy liczba w takiej formie
jest liczbą pierwszą.
05:57
A randomlosowy odddziwny numbernumer is a lot hardertrudniejsze to testtest.
122
345859
3600
Przypadkową liczbę nieparzystą
dużo trudniej sprawdzić.
06:01
But as soonwkrótce as we go huntingpolowanie for massivemasywny primesliczb pierwszych,
123
349459
1921
Zaraz na początku polowania
na ogromne liczby pierwsze,
06:03
we realizerealizować it's not enoughdość
124
351380
1839
zdajemy sobie sprawę, że nie wystarczy
06:05
just to put in any primegłówny numbernumer in the powermoc.
125
353219
2741
podnosić do potęgi
równej dowolnej liczbie pierwszej.
06:07
(2 ^ 11) - 1 = 2,047,
126
355960
2597
(2 ^ 11) - 1 = 2047
06:10
and you don't need me to tell you that's 23 x 89.
127
358557
3368
i nie muszę wam mówić,
że to 23 x 89.
06:13
(LaughterŚmiech)
128
361925
2126
(Śmiech)
06:16
But (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1
129
364051
3240
Ale (2 ^ 13) - 1, (2 ^ 17) - 1
06:19
(2 ^ 19) - 1, are all primegłówny numbersliczby.
130
367291
3357
(2 ^ 19) - 1,
to wszystko liczby pierwsze.
06:22
After that pointpunkt, they thincienki out a lot.
131
370648
2869
Potem już znacząco się przerzedzają.
06:25
And one of the things about the searchszukanie for massivemasywny primesliczb pierwszych
132
373517
2130
Poszukiwanie ogromnych liczb pierwszych
06:27
that I love so much is some of the great mathematicalmatematyczny mindsumysły
133
375647
3139
kocham również za to,
że tak wielu matematycznych geniuszy
06:30
of all time have goneodszedł on this searchszukanie.
134
378786
2517
wszech czasów się tym zajmowało.
06:33
This is the great SwissSzwajcarski mathematicianmatematyk LeonhardLeonhard EulerEuler.
135
381303
2737
To wspaniały szwajcarski matematyk
Leonard Euler.
06:36
In the 1700s, other mathematiciansmatematycy said
136
384040
2461
W XVIII w. inni matematycy mawiali,
06:38
he is simplypo prostu the mastermistrz of us all.
137
386501
3032
że jest po prostu ich mistrzem.
06:41
He was so respectedszanowany, they put him on EuropeanEuropejski currencyWaluta
138
389533
3188
Budził taki podziw, że dali go
na pewien europejski banknot,
06:44
back when that was a complimentKOMPLEMENT.
139
392721
2645
w czasach kiedy to jeszcze
było komplementem.
06:47
(LaughterŚmiech)
140
395366
4980
(Śmiech)
06:52
EulerEuler discoveredodkryty at the time the world'srecyrodycyjstwo diecystwo recyrodycyjstwo diecystwo recy sektorcy biggestnajwiększy primegłówny:
141
400346
3083
Euler odkrył największą liczbę pierwszą
swoich czasów:
06:55
(2 ^ 31) - 1.
142
403429
1787
(2 ^ 31) - 1.
06:57
It's over two billionmiliard.
143
405216
2348
To ponad dwa biliony.
06:59
He provedudowodnione it was primegłówny with nothing more
144
407564
2035
Udowodnił, że to liczba pierwsza
tylko za pomocą
07:01
than a quillGęsie pióro, inkatrament, paperpapier and his mindumysł.
145
409599
3788
gęsiego pióra, atramentu,
kartki papieru i rozumu.
07:05
You think that's bigduży.
146
413387
954
Myślicie, że to jest coś.
07:06
We know that (2 ^ 127) - 1
147
414341
3277
Wiemy, że (2 ^ 127) - 1
07:09
is a primegłówny numbernumer.
148
417618
1594
to liczba pierwsza.
07:11
It's an absoluteabsolutny brutebydlę.
149
419212
1644
To dopiero bydlę.
07:12
Look at it here: 39 digitscyfry long,
150
420856
4005
Popatrzcie: 39 cyfr,
07:16
provenudowodniony to be primegłówny in 1876
151
424861
3363
w 1876 udowodniono,
że to liczba pierwsza,
07:20
by a mathematicianmatematyk callednazywa LucasLucas.
152
428224
2064
zrobił to matematyk Lucas.
07:22
WordSłowo up, L-DogL-pies.
153
430288
1936
Mocny wynik, Lucas!
07:24
(LaughterŚmiech)
154
432224
1745
(Śmiech)
07:25
But one of the great things about the searchszukanie for massivemasywny primesliczb pierwszych,
155
433969
2394
Co wspaniałe w poszukiwaniu
ogromnych liczb pierwszych,
07:28
it's not just findingodkrycie the primesliczb pierwszych.
156
436363
1197
nie chodzi o samo ich znajdowanie.
07:29
SometimesCzasami provingdowodzić anotherinne numbernumer not to be primegłówny is just as excitingekscytujący.
157
437560
4251
Czasem kręci udowodnienie,
że dana liczba nie jest pierwsza.
07:33
LucasLucas again, in 1876, showedpokazał us (2 ^ 67) - 1,
158
441811
5782
Lucas w 1876 r. wykazał,
że (2 ^ 67) - 1,
07:39
21 digitscyfry long, was not primegłówny.
159
447593
2676
21 cyfr długości, nie jest liczbą pierwszą.
07:42
But he didn't know what the factorsczynniki were.
160
450269
2429
Ale nie wiedział, jakie były czynniki.
07:44
We knewwiedziałem it was like sixsześć, but we didn't know
161
452698
1785
Było wiadomo, że działa jak 6,
07:46
what are the 2 x 3 that multiplyzwielokrotniać togetherRazem
162
454483
2421
ale nie wiadomo, co trzeba pomnożyć,
07:48
to give us that massivemasywny numbernumer.
163
456904
1250
żeby wyszła taka ogromna liczba.
07:50
We didn't know for almostprawie 40 yearslat
164
458154
2041
Nie było wiadomo przez prawie 40 lat,
07:52
untilaż do FrankFrank NelsonNelson ColeCole cameoprawa ołowiana witrażu alongwzdłuż.
165
460195
2922
aż pojawił się Frank Nelson Cole.
07:55
And at a gatheringzebranie of prestigiousprestiżowe AmericanAmerykański mathematiciansmatematycy,
166
463117
2378
Na zebraniu znakomitych
amerykańskich matematyków
07:57
he walkedchodził to the boardtablica, tookwziął up a piecekawałek of chalkKreda,
167
465495
3796
podszedł do tablicy, wziął kawałek kredy
08:01
and startedRozpoczęty writingpisanie out the powersuprawnienie of two:
168
469291
2765
i zaczął pisać potęgi dwójki:
08:04
two, fourcztery, eightosiem, 16 --
169
472056
3121
2, 4 ,8, 16,
08:07
come on, joinprzyłączyć się in with me, you know how it goesidzie --
170
475177
1656
no dołączcie, wiecie jak to leci...
08:08
32, 64, 128, 256,
171
476833
3866
32, 64, 128, 256,
08:12
512, 1,024, 2,048.
172
480699
4656
512, 1024, 2048.
08:17
I'm in geekmaniak heavenniebo. We'llMy będziemy stop it there for a seconddruga.
173
485355
2552
Jestem w niebie dla kujonów.
Zatrzymamy się tu.
08:19
FrankFrank NelsonNelson ColeCole did not stop there.
174
487907
2770
Frank Nelson Cole się nie zatrzymał.
08:22
He wentposzedł on and on
175
490677
1663
Pisał dalej i dalej
08:24
and calculatedobliczone 67 powersuprawnienie of two.
176
492340
3669
i wyliczył dwa do 67 potęgi.
08:28
He tookwziął away one and wrotenapisał that numbernumer on the boardtablica.
177
496009
2492
Odjął 1 i napisał na tablicy.
08:30
A frissonfrisson of excitementpodniecenie wentposzedł around the roompokój.
178
498501
4341
Dreszczyk podniecenia przebiegł po sali.
08:34
It got even more excitingekscytujący when he then wrotenapisał down
179
502842
2262
Podniecenie wzrosło, kiedy zaczął
08:37
these two largeduży primegłówny numbersliczby in your standardstandard multiplicationmnożenie formatformat --
180
505104
4399
te ogromne liczby pierwsze
mnożyć przez siebie
08:41
and for the restodpoczynek of the hourgodzina of his talk
181
509509
3907
i przez resztę godzinnego wystąpienia
08:45
FrankFrank NelsonNelson ColeCole bustedodpadł that out.
182
513416
4633
Frank Nelson Cole zasunął im tak.
08:50
He had founduznany the primegłówny factorsczynniki
183
518049
2174
Znalazł czynniki pierwsze
08:52
of (2 ^ 67) - 1.
184
520223
2410
liczby (2 ^ 67) - 1.
08:54
The roompokój wentposzedł berserkBerserk --
185
522633
2502
tłum na sali oszalał...
08:57
(LaughterŚmiech) --
186
525135
1820
(Śmiech)
08:58
as FrankFrank NelsonNelson ColeCole satsob down,
187
526955
2042
...kiedy Frank Nelson Cole usiadł,
09:00
havingmający delivereddostarczone the only talk in the historyhistoria of mathematicsmatematyka
188
528997
3347
po jedynym w historii matematyki
09:04
with no wordssłowa.
189
532344
2809
wystąpieniu bez słów.
09:07
He admittedPrzyznał afterwardspotem it wasn'tnie było that hardciężko to do.
190
535153
2687
Później przyznał, że to wcale
nie było takie trudne.
09:09
It tookwziął focusskupiać. It tookwziął dedicationpoświęcenie.
191
537840
2650
Trzeba było skupienia i poświęcenia.
09:12
It tookwziął him, by his estimateoszacowanie,
192
540490
2000
Ocenił, że poświęcił na to
09:14
"threetrzy yearslat of SundaysNiedziele."
193
542490
3971
"wszystkie niedziele przez trzy lata".
09:18
But then in the fieldpole of mathematicsmatematyka,
194
546461
2338
Zaraz potem w dziedzinie matematyki,
09:20
as in so manywiele of the fieldspola that we'vemamy heardsłyszał from in this TEDTED,
195
548799
3115
jak w wielu innych dziedzinach,
o których tu słyszeliśmy,
09:23
the agewiek of the computerkomputer goesidzie alongwzdłuż and things explodeeksplodować.
196
551914
4343
rozpoczęła się era komputerów
i zaczęły dziać się cuda.
09:28
These are the largestNajwiększa primegłówny numbersliczby we knewwiedziałem
197
556257
2437
Oto największe liczby pierwsze,
jakie poznawaliśmy
09:30
decadedekada by decadedekada, eachkażdy one dwarfingkarłowacenie the one before
198
558694
3407
dekada za dekadą,
każda przyćmiewająca poprzednią,
09:34
as computerskomputery tookwziął over and our powermoc to calculateobliczać
199
562101
3200
aż w końcu wkroczyły komputery
09:37
just grewrósł and grewrósł.
200
565301
1912
i liczyć było coraz łatwiej.
09:39
This is the largestNajwiększa primegłówny numbernumer we knewwiedziałem in 1996,
201
567230
3065
To jest największa liczba pierwsza,
poznana w 1996,
09:42
a very emotionalemocjonalny yearrok for me.
202
570295
2020
dla mnie był to bardzo wzruszający rok.
09:44
It was the yearrok I left universityUniwersytet.
203
572315
1935
Wtedy opuściłem uniwersytet.
09:46
I was tornrozdarty betweenpomiędzy mathematicsmatematyka and mediagłoska bezdźwięczna.
204
574250
2625
Byłem rozdarty między matematyką a mediami.
09:48
It was a toughtwardy decisiondecyzja. I lovedkochany universityUniwersytet.
205
576875
2455
To była trudna decyzja.
Kochałem uniwersytet.
09:51
My artssztuka degreestopień was the bestNajlepiej ninedziewięć and a halfpół yearslat of my life.
206
579330
3873
9,5 roku studiów
to był najlepszy czas w moim życiu.
09:55
(LaughterŚmiech)
207
583203
2583
(Śmiech)
09:57
But I cameoprawa ołowiana witrażu to a realizationRealizacja about my ownwłasny abilityzdolność.
208
585786
3627
Ale pogodziłem się ze swoimi zdolnościami.
10:01
Put simplypo prostu, in a roompokój fullpełny of randomlylosowo selectedwybrany people,
209
589413
3517
W pokoju pełnym przypadkowych ludzi
10:04
I'm a mathsMatematyka geniusgeniusz.
210
592930
1875
jestem matematycznym geniuszem.
10:06
In a roomfulRoomful of mathsMatematyka PhPH.DsDs,
211
594805
2077
W pokoju pełnym doktorów matematyki
10:08
I'm as dumbgłupi as a boxpudełko of hammersmłoty.
212
596882
3729
jestem głupi jak but.
10:12
My skillumiejętność is not in the mathematicsmatematyka.
213
600611
1747
Moje zdolności nie tkwią w matematyce.
10:14
It is in tellingwymowny the storyfabuła of the mathematicsmatematyka.
214
602358
3892
Tkwią w opowiadaniu historii matematyki.
10:18
And duringpodczas that time, sinceod I've left universityUniwersytet,
215
606250
2186
Odkąd opuściłem uniwersytet,
10:20
these numbersliczby have got biggerwiększy and biggerwiększy,
216
608436
2136
ilość liczb pierwszych wciąż rosła,
10:22
eachkażdy one dwarfingkarłowacenie the last,
217
610572
1766
każda przyćmiewała poprzednią,
10:24
untilaż do alongwzdłuż cameoprawa ołowiana witrażu this man, DrDr. CurtisCurtis CooperCooper,
218
612338
4893
aż nadszedł dr Curtis Cooper,
10:29
who a fewkilka yearslat agotemu heldtrzymany the recordrekord for the largestNajwiększa ever primegłówny,
219
617231
3359
który kilka lat temu pobił rekord
na największą liczbę pierwszą,
10:32
only to see it snatchedporwał away by a rivalrywalizować universityUniwersytet.
220
620590
3305
choć zaraz konkurencja odebrała mu tytuł.
10:35
And then CurtisCurtis CooperCooper got it back.
221
623895
4177
Curtis Cooper pobił ten rekord ponownie.
10:40
Not yearslat agotemu, not monthsmiesiące agotemu, daysdni agotemu.
222
628072
5327
Nie lata temu, nie miesiące temu,
kilka dni temu.
10:45
In an amazingniesamowity momentza chwilę of serendipitySerendipity,
223
633399
1644
Szczęśliwy zbieg okoliczności sprawił,
10:47
I had to sendwysłać TEDTED a newNowy slideślizgać się
224
635043
4152
że musiałem dosłać kolejny slajd,
10:51
to showpokazać you what this guy had doneGotowe.
225
639195
2010
żeby pokazać, czego ten facet dokonał.
10:53
I still rememberZapamiętaj -- (ApplauseAplauz) --
226
641205
2650
Nadal pamiętam... (Oklaski)
10:55
I still rememberZapamiętaj when it happenedstało się.
227
643855
1503
... kiedy to się stało.
10:57
I was doing my breakfastśniadanie radioradio showpokazać.
228
645358
1448
Prowadziłem radiowy show.
10:58
I lookedspojrzał down on TwitterTwitter. There was a tweetTweet:
229
646806
1372
Zobaczyłem na Twitterze wpis:
11:00
"AdamAdam, have you seenwidziany the newNowy largestNajwiększa primegłówny numbernumer?"
230
648178
2305
"Adam, widziałeś już najnowszą
największą liczbę pierwszą?".
11:02
I shivereddrżał --
231
650483
1414
Zadrżałem...
11:03
(LaughterŚmiech) --
232
651897
1740
(Śmiech)
11:05
contactedskontaktował się the womenkobiety who producedwytworzony my radioradio showpokazać out in the other roompokój,
233
653637
3082
powiedziałem producentce programu:
11:08
and said "GirlsDziewczyn, holdutrzymać the frontz przodu pagestrona.
234
656719
2451
"Dziewczyny, wstrzymajcie pierwszą stronę.
11:11
We're not talkingmówić politicsPolityka todaydzisiaj.
235
659170
1460
Dzisiaj nie gadamy o polityce.
11:12
We're not talkingmówić sportsport todaydzisiaj.
236
660630
1957
Ani o sporcie.
11:14
They founduznany anotherinne megaprimemegaprime."
237
662587
2330
Odkryli następną
ogromniastą liczbę pierwszą".
11:16
The girlsdziewczyny just shookpotrząsnął theirich headsgłowy,
238
664917
1512
Koleżanki tylko pokiwały głowami,
11:18
put them in theirich handsręce, and let me go my ownwłasny way.
239
666429
2237
złapały się za czoło i dały mi robić swoje.
11:20
It's because of CurtisCurtis CooperCooper that we know,
240
668666
2576
Dzięki Curtisowi Cooperowi poznaliśmy
11:23
currentlyobecnie the largestNajwiększa primegłówny numbernumer we know,
241
671242
2329
największą na dziś liczbę pierwszą,
11:25
is 2 ^ 57,885,161.
242
673571
8010
czyli 2 ^ 57 885 161.
11:33
Don't forgetzapomnieć to subtractOdejmij the one.
243
681581
2803
Nie zapomnijcie odjąć jeden.
11:36
This numbernumer is almostprawie 17 and a halfpół millionmilion digitscyfry long.
244
684384
7224
Ta liczba składa się
z prawie 17,5 miliona cyfr.
11:43
If you typedwpisane it out on a computerkomputer and savedzapisane it as a texttekst fileplik,
245
691608
3426
Zapisana na komputerze
jako dokument tekstowy
11:47
that's 22 megMeg.
246
695034
2795
zajęłaby 22 Mb.
11:49
For the slightlynieco lessmniej geekynaukowy of you,
247
697829
2044
Dla mniejszych zapaleńców matematycznych:
11:51
think about the HarryHarry PotterPotter novelspowieści, okay?
248
699873
2137
pomyślcie o książkach o Harrym Potterze.
11:54
This is the first HarryHarry PotterPotter novelpowieść.
249
702010
2350
To jest pierwszy tom.
11:56
This is all sevensiedem HarryHarry PotterPotter novelspowieści,
250
704360
1702
Tyle zajmie wszystkie siedem,
11:58
because she did tendzmierzać to fafffaFF on a bitkawałek nearBlisko the endkoniec.
251
706062
2362
bo autorkę trochę poniosło pod koniec.
12:00
(LaughterŚmiech)
252
708424
3519
(Śmiech)
12:03
WrittenNapisał out as a bookksiążka, this numbernumer would runbiegać
253
711943
2312
Ta liczba zapisana jako książka
12:06
the lengthdługość of the HarryHarry PotterPotter novelspowieści and halfpół again.
254
714255
4475
wyniosłaby tyle, co 7 tomów
i jeszcze 50% tyle.
12:10
Here'sTutaj jest a slideślizgać się of the first 1,000 digitscyfry of this primegłówny.
255
718730
5539
Slajd pokazuje pierwsze 1000 cyfr
tej liczby pierwszej.
12:16
If, when TEDTED had begunzaczął, at 11 o'clockgodzina on TuesdayWtorek,
256
724269
3121
Gdyby zacząć o 11 we wtorek
12:19
we'dpoślubić walkedchodził out and simplypo prostu hittrafienie one slideślizgać się everykażdy seconddruga,
257
727390
4568
i pokazywać jeden slajd na sekundę,
12:23
it would have takenwzięty fivepięć hoursgodziny to showpokazać you that numbernumer.
258
731958
5370
pokazanie całości zajęłoby 5 godzin.
12:29
I was keenzapalony to do it, could not convinceprzekonać BonoBono.
259
737328
2966
Chciałem tak zrobić,
ale nie przekonałem Bono.
12:32
That's the way it goesidzie.
260
740294
2603
Tak to wygląda.
12:34
This numbernumer is 17 and a halfpół thousandtysiąc slidesslajdy long,
261
742897
4420
Ta liczba zajmuje 17,5 tysiąca slajdów,
12:39
and we know it is primegłówny as confidentlyufnie
262
747317
4123
a mamy pewność, że to liczba pierwsza,
12:43
as we know the numbernumer sevensiedem is primegłówny.
263
751440
3374
tak samo jak tego, że jest nią 7.
12:46
That fillswypełnia me with almostprawie sexualseksualny excitementpodniecenie.
264
754814
5686
To wywołuje we mnie
prawie seksualne podniecenie.
12:52
And who am I kiddingżartuję when I say almostprawie?
265
760500
2183
I kogo chcę oszukać mówiąc "prawie"?
12:54
(LaughterŚmiech)
266
762683
2562
(Śmiech)
12:57
I know what you're thinkingmyślący:
267
765245
1651
Wiem, co sobie myślicie:
12:58
AdamAdam, we're happyszczęśliwy that you're happyszczęśliwy,
268
766896
4979
Adam, cieszymy się z twojego szczęścia,
13:03
but why should we careopieka?
269
771875
2498
ale dlaczego ma nas to obchodzić?
13:06
Let me give you just threetrzy reasonspowody why this is so beautifulpiękny.
270
774373
2710
Dam wam 3 powody,
dla których to takie piękne.
13:09
First of all, as I explainedwyjaśnione, to askzapytać a computerkomputer
271
777083
3551
Po pierwsze, zapytać komputer
"Czy to liczba pierwsza?",
13:12
"Is that numbernumer primegłówny?" to typerodzaj it in its abbreviatedw skrócie formformularz,
272
780634
3079
podając liczbę w skróconej formie,
13:15
and then only about sixsześć lineskwestia of codekod is the testtest for primacyprymat,
273
783713
4202
plus 6 linijek kodujących test
na liczby pierwsze,
13:19
is a remarkablywybitnie simpleprosty questionpytanie to askzapytać.
274
787915
2321
jest nadzwyczaj łatwo.
13:22
It's got a remarkablywybitnie clearjasny yes/no answerodpowiedź,
275
790236
3013
Nadzwyczaj jasna odpowiedź: tak lub nie
13:25
and just requireswymaga phenomenalfenomenalny gruntgrunt.
276
793249
2557
wymaga tylko nadzwyczajnego mozołu.
13:27
LargeDuży primegłówny numbersliczby are a great way of testingtestowanie
277
795806
2169
Duże liczby pierwsze to świetny test
13:29
the speedprędkość and accuracyprecyzja of computerkomputer chipsfrytki.
278
797975
2633
szybkości i dokładności chipów komputerowych.
13:32
But secondlypo drugie, as CurtisCurtis CooperCooper was looking for that monsterpotwór primegłówny,
279
800608
2801
Po drugie, nie tylko Curtis Cooper
13:35
he wasn'tnie było the only guy searchingbadawczy.
280
803409
1925
szukał kolejnej liczby pierwszej.
13:37
My laptopkomputer przenośny at home was looking throughprzez
281
805334
1185
Nawet mój domowy laptop
13:38
fourcztery potentialpotencjał candidatekandydat primesliczb pierwszych myselfsiebie
282
806519
2275
badał 4 potencjalne liczby pierwsze
13:40
as partczęść of a networkedpołączone w sieć computerkomputer huntpolowanie around the worldświat
283
808794
3656
w ramach sieciowego polowania
13:44
for these largeduży numbersliczby.
284
812450
1255
na duże liczby pierwsze.
13:45
The discoveryodkrycie of that primegłówny is similarpodobny to the work
285
813705
1929
Odkrycie tej liczby pierwszej przypomina pracę
13:47
people are doing in unravelingodkrycie RNARNA sequencessekwencje,
286
815634
3202
wykonywaną przy badaniu sekwencji RNA,
13:50
in searchingbadawczy throughprzez datadane from SETISETI and other astronomicalastronomiczny projectsprojektowanie.
287
818836
3072
lub przeszukiwaniu danych z SETI
czy innych projektów astronomicznych.
13:53
We liverelacja na żywo in an agewiek where some of the great breakthroughsprzełomy
288
821908
3242
W naszych czasach wielkie przełomy
13:57
are not going to happenzdarzyć in the labslaboratoria or the hallssale of academiaAcademia
289
825150
2519
nie dokonają się w laboratoriach akademickich,
13:59
but on laptopslaptopy, desktopsKomputery stacjonarne,
290
827669
2114
ale na laptopach, desktopach,
14:01
in the palmspalmy of people'sludzie handsręce
291
829783
1866
rękami ludzi,
14:03
who are simplypo prostu helpingporcja jedzenia out for the searchszukanie.
292
831649
3413
którzy pomagają w poszukiwaniach.
14:07
But for me it's amazingniesamowity because it's a metaphormetafora
293
835062
2329
Dla mnie to zdumiewająca metafora
14:09
for the time in whichktóry we liverelacja na żywo,
294
837391
1937
czasów, w których żyjemy,
14:11
when humanczłowiek mindsumysły and machinesmaszyny can conquerpodbić togetherRazem.
295
839328
4844
kiedy umysły i maszyny
mogą dokonywać wspólnych podbojów.
14:16
We'veMamy heardsłyszał a lot about robotsroboty in this TEDTED.
296
844172
2359
Słyszeliśmy tu dużo wystąpień o robotach.
14:18
We'veMamy heardsłyszał a lot about what they can and can't do.
297
846531
1610
Wiemy, co mogą, a czego nie.
14:20
It is trueprawdziwe, you can now downloadpobieranie ontona your smartphoneSmartphone
298
848141
2522
Owszem, można ściągnąć na smartfona
14:22
an appaplikacja that would beatbić mostwiększość grandmastersarcymistrzów at chessszachy.
299
850663
3895
aplikację, która pokonałaby
arcymistrzów szachowych.
14:26
You think that's coolchłodny.
300
854558
1464
Myślicie, że to jest coś.
14:28
Here'sTutaj jest a machinemaszyna doing something coolchłodny.
301
856022
2566
To jest maszyna, która robi fajne rzeczy.
14:30
This is the CubeStormerCubeStormer IIII.
302
858588
2186
Nazywa się CubeStormer II.
14:32
It can take a randomlylosowo shuffledtasowane Rubik'sKostka Rubika CubeModuł.
303
860774
3821
Może zająć się pomieszaną kostką Rubika.
14:36
UsingZa pomocą the powermoc of the smartphoneSmartphone,
304
864595
2566
Używając zasilania smartfona
14:39
it can examinenależy sprawdzić, czy the cubesześcian and solverozwiązać the cubesześcian
305
867161
7193
może przeanalizować kostkę i ułożyć ją
14:46
in fivepięć secondstowary drugiej jakości.
306
874354
2699
w pięć sekund.
14:49
(ApplauseAplauz)
307
877053
3881
(Oklaski)
14:52
That scaresprzeraża some people. That excitespodnieca me.
308
880934
4065
Niektórych to przeraża. Mnie ekscytuje.
14:56
How luckySzczęściarz are we to liverelacja na żywo in this agewiek
309
884999
3231
Ile mamy szczęścia, żeby żyć w epoce,
15:00
when mindumysł and machinemaszyna can work togetherRazem?
310
888230
3293
w której umysł i maszyna
mogą współpracować?
15:03
I was askedspytał in an interviewwywiad last yearrok in my capacityPojemność
311
891523
2272
W zeszłym roku zapytano mnie w wywiadzie,
15:05
as a lower-casemałą "c" celebritysława in AustraliaAustralia,
312
893795
2988
jako australijskiego celebrytę kategorii "c",
15:08
"What was your highlightPodświetl of 2012?"
313
896783
2005
o "Najważniejszy moment w 2012 r.".
15:10
People were expectingprzy nadziei me to talk about
314
898788
1462
Ludzie oczekiwali, że będę mówił
15:12
my belovedukochany SydneySydney SwansŁabędzie footballpiłka nożna teamzespół.
315
900250
2668
o mojej ukochanej
drużynie piłkarskiej Sydney Swans.
15:14
In our beautifulpiękny, indigenousrodzimy sportsport of AustralianAustralijski footballpiłka nożna,
316
902918
3008
W naszej pięknej australijskiej piłce nożnej
15:17
they wonwygrał the equivalentrównowartość of the SuperSuper BowlMiski.
317
905926
2134
wygrali odpowiednik Super Bowl.
15:20
I was there. It was the mostwiększość emotionalemocjonalny, excitingekscytujący day.
318
908060
2991
Byłem tam. To był bardzo ekscytujący dzień.
15:23
It wasn'tnie było my highlightPodświetl of 2012.
319
911051
2114
Ale to nie był dla mnie
najważniejszy moment roku.
15:25
People thought it mightmoc have been an interviewwywiad I'd doneGotowe on my showpokazać.
320
913165
1963
Myślano, że powiem o jakimś
wywiadzie z mojego programu.
15:27
It mightmoc have been a politicianpolityk. It mightmoc have been a breakthroughprzełom.
321
915128
2068
O polityku. To dopiero byłby przełom.
15:29
It mightmoc have been a bookksiążka I readczytać, the artssztuka. No, no, no.
322
917196
2055
O przeczytanej książce, o sztuce. Nie.
15:31
It mightmoc have been something my two gorgeouswspaniały daughterscórki had doneGotowe.
323
919251
2164
Może jakiś wyczyn moich pięknych córek.
15:33
No, it wasn'tnie było. The highlightPodświetl of 2012, so clearlywyraźnie,
324
921415
3579
Nie. Odkryciem 2012 roku było oczywiście
15:36
was the discoveryodkrycie of the HiggsHiggsa bosonbozon.
325
924994
3632
odkrycie bozonu Higgsa.
15:40
Give it up for the fundamentalfundamentalny particlecząstka
326
928626
2676
Fundamentalna cząsteczka,
15:43
that bequeathsprzekazuje all other fundamentalfundamentalny particlescząsteczki theirich massmasa.
327
931302
3005
która zostawia w spadku masę
innym fundamentalnym cząsteczkom.
15:46
(ApplauseAplauz)
328
934307
1496
(Oklaski)
15:47
And what was so gorgeouswspaniały about this discoveryodkrycie was
329
935803
2813
Cudowne w tym odkryciu było to,
15:50
50 yearslat agotemu PeterPeter HiggsHiggsa and his teamzespół
330
938616
2236
że 50 lat temu Peter Higgs z zespołem
15:52
considereduważane one of the deepestnajgłębszy of all questionspytania:
331
940852
2410
rozważali jedno z najgłębszych pytań:
15:55
How is it that the things that make us up have no massmasa?
332
943262
4640
Czemu to, z czego się składamy
nie ma masy?
15:59
I've clearlywyraźnie got massmasa. Where does it come from?
333
947902
4459
Przecież ja mam masę. Skąd ona pochodzi?
16:04
And he postulatedpostulował a suggestionpropozycja
334
952361
1814
Zasugerował,
16:06
that there's this infinitenieskończony, incrediblyniewiarygodnie smallmały fieldpole
335
954175
3670
że istnieje nieskończone, maleńkie pole,
16:09
stretchingrozciąganie throughoutpoprzez the universewszechświat,
336
957845
2118
rozciągające się przez wszechświat,
16:11
and as other particlescząsteczki go throughprzez those particlescząsteczki
337
959963
2085
a gdy cząsteczki przenikają się i reagują,
16:14
and interactoddziaływać, that's where they get theirich massmasa.
338
962048
2392
to tam dostają swoją masę.
16:16
The restodpoczynek of the scientificnaukowy communityspołeczność said,
339
964440
2457
Reszta społeczności naukowej powiedziała,
16:18
"Great ideapomysł, HiggsyHiggsy.
340
966897
1609
"Super pomysł, Higgsy.
16:20
We'veMamy got no ideapomysł if we could ever proveokazać się it.
341
968506
1686
Nie mamy pojęcia, czy to się da udowodnić.
16:22
It's beyondpoza our reachdosięgnąć."
342
970192
2108
To nas przerasta".
16:24
And withinw ciągu just 50 yearslat,
343
972300
2497
W ciągu 50 lat,
16:26
in his lifetimeżycie, with him sittingposiedzenie in the audiencepubliczność,
344
974797
5884
za swojego życia, miał okazję zobaczyć,
16:32
we had designedzaprojektowany the greatestnajwiększy machinemaszyna ever
345
980681
3632
że zaprojektowano najwspanialszą maszynę,
16:36
to proveokazać się this incredibleniesamowite ideapomysł
346
984313
3066
żeby udowodnić ten niesamowity pomysł,
16:39
that originatedpochodzi just in a humanczłowiek mindumysł.
347
987379
3963
który powstał w ludzkim umyśle.
16:43
That's what is so excitingekscytujący for me about this primegłówny numbernumer.
348
991342
2532
To właśnie jest ekscytujące
w ogromnych liczbach pierwszych.
16:45
We thought it mightmoc be there,
349
993874
2086
Myśleliśmy, że istnieją,
16:47
and we wentposzedł and founduznany it.
350
995960
2420
i znaleźliśmy je.
16:50
That is the essenceistota of beingistota humanczłowiek.
351
998380
3900
To jest sedno ludzkiej egzystencji.
16:54
That is what we are all about.
352
1002280
3674
Oto czym jesteśmy.
16:57
Or as my friendprzyjaciel DescartesDescartes mightmoc put it,
353
1005954
1969
Albo, jak ująłby to Kartezjusz:
16:59
we think,
354
1007923
1713
myślimy,
17:01
thereforew związku z tym we are.
355
1009636
2413
więc jesteśmy.
17:04
Thank you.
356
1012049
1391
Dziękuję.
17:05
(ApplauseAplauz)
357
1013440
5601
(Oklaski)
Translated by Alina Matejko
Reviewed by Rysia Wand

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Adam Spencer - Science communicator
Radio host Adam Spencer fills Sydney's drive-time mornings with smart math and science talk.

Why you should listen

Adam Spencer is the breakfast host on 702 ABC Sydney, the most listened-to talk show in Australia's biggest and most competitive market -- but (or maybe because) in between the usual fare of weather, traffic and local politics he weaves a spell of science, mathematics and general nerdery. Really! In a radio landscape dominated by shock jocks and morning zoos, he plays eclectic tunes, talks math, and never misses the chance to interview a Nobel Prize winner. Which is unsurprising once you find out that this former world debating champion had actually started on a PhD in Pure Mathematics before he began dabbling in improv comedy, which eventually led to his media career.

"Numbers," he says, "are the musical notes with which the symphony of the universe is played."

Watch Adam's promo video for this talk -- and follow the hashtag #PrimePush.

More profile about the speaker
Adam Spencer | Speaker | TED.com