ABOUT THE SPEAKER
Jared Diamond - Civilization scholar
Jared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies.

Why you should listen

In his books Guns, Germs and Steel and Collapse (and the popular PBS and National Geographic documentaries they inspired), big-picture scholar Jared Diamond explores civilizations and why they all seem to fall. Now in his latest book, The World Until Yesterday, Diamond examines small, traditional, tribal societies -- and suggests that modern civilization is only our latest solution to survival.
 
Diamond’s background in evolutionary biology, geography and physiology informs his integrated vision of human history. He posits that success -- and failure -- depends on how well societies adapt to their changing environment.

More profile about the speaker
Jared Diamond | Speaker | TED.com
TED2003

Jared Diamond: Why do societies collapse?

Jared Diamond: Toplumların Çöküşü Üzerine

Filmed:
2,576,778 views

Toplumlar neden yıkılır? Jared Diamond, Demir Çağı'nda Grönland'a yerleşen İskandinavyalılar, ormansızlaşmış Paskalya Adası ve bugünkü Montana'dan örnekler vererek, çöküşün yakın olduğunu ve vaktinde önlem alarak nasıl engelleyebileceğimizi anlatıyor.
- Civilization scholar
Jared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies. Full bio

Double-click the English transcript below to play the video.

00:18
I think all of us have been interestedilgili, at one time or anotherbir diğeri,
0
0
4000
Hepimiz tarihe gömülen toplumların romantik esrarıyla
00:22
in the romanticromantik mysteriesgizemler of all those societiestoplumlar that collapsedçökmüş,
1
4000
4000
zaman zaman ilgilenmişizdir: Klasik Maya ve Yucatan kültürleri,
00:27
suchböyle as the classicklasik MayaMaya in the YucatanYucatan, the EasterPaskalya IslandersAdalılar,
2
9000
4000
Paskalya Adası'nın yerlileri, Anasazi, Bereketli Hilal toplumları,
00:32
the AnasaziAnasazi, FertileVerimli CrescentHilal societytoplum, AngorAngkor WatWAT, Great ZimbabweZimbabve
3
14000
4000
Angkor Wat, Büyük Zimbabwe ve benzerleri. Son on yirmi yıl
00:36
and so on. And withiniçinde the last decadeonyıl or two,
4
18000
3000
içinde de arkeologlar, bu yıkılışların
00:40
archaeologistsArkeologlar have showngösterilen us that there were environmentalçevre problemssorunlar
5
22000
4000
birçoğunun arkasında, çevresel sorunların olduğunu
00:44
underlyingtemel manyçok of these pastgeçmiş collapsesçöker.
6
26000
2000
ortaya çıkardılar.
00:47
But there were alsoAyrıca plentybol of placesyerler in the worldDünya
7
29000
1000
Öte yandan, dünyanın bir çok yerinde de
00:48
where societiestoplumlar have been developinggelişen for thousandsbinlerce of yearsyıl
8
30000
3000
toplumlar binyıllardır yok oluş belirtisi göstermeden
00:52
withoutolmadan any signişaret of a majormajör collapseçöküş,
9
34000
2000
gelişmelerini sürdürmektedir:
00:54
suchböyle as JapanJaponya, JavaJava, TongaTonga and TikopeaTikopea. So evidentlyBelli ki, societiestoplumlar
10
36000
5000
Japonya, Java, Tonga ve Tikopea. Şu halde, öyle görünüyor ki,
01:00
in some areasalanlar are more fragilekırılgan than in other areasalanlar.
11
42000
2000
bazı bölgelerdeki toplumlar diğerlerinden daha kırılgan.
01:03
How can we understandanlama what makesmarkaları some societiestoplumlar more fragilekırılgan
12
45000
3000
Bazı toplumların neden diğerlerinden daha kırılgan olduklarını
01:06
than other societiestoplumlar? The problemsorun is obviouslybelli ki relevantuygun
13
48000
6000
nasıl anlarız? Bu soru, açık bir şekilde günümüzü de
01:12
to our situationdurum todaybugün, because todaybugün as well, there are
14
54000
3000
ilgilendirir, çünkü bugün, henüz yeni çöküşe uğramış
01:15
some societiestoplumlar that have alreadyzaten collapsedçökmüş, suchböyle as SomaliaSomali
15
57000
3000
toplumlar görüyoruz: Somali, Ruanda ve eski Yugaslavya.
01:19
and RwandaRuanda and the formereski YugoslaviaYugoslavya. There are alsoAyrıca
16
61000
3000
Ayrıca çöküşün eşiğinde olabilecek
01:22
societiestoplumlar todaybugün that mayMayıs ayı be closekapat to collapseçöküş, suchböyle as NepalNepal, IndonesiaEndonezya and ColumbiaColumbia.
17
64000
5000
toplumlar da vardır: Nepal, Endonezya ve Kolombiya.
01:27
What about ourselveskendimizi?
18
69000
3000
Peki ya kendimiz?
01:30
What is there that we can learnöğrenmek from the pastgeçmiş that would help us avoidönlemek
19
72000
5000
Toplumumuzun, geçmiş zaman toplumları gibi çökmesini engellemek
01:36
decliningazalan or collapsingdaraltma in the way that so manyçok pastgeçmiş societiestoplumlar have?
20
78000
3000
için öğrenebileceğimiz hangi dersler vardır?
01:41
ObviouslyBelli ki the answerCevap to this questionsoru is not going
21
83000
2000
Kuşkusuz, bu sorunun cevabı sadece bir faktör olmayacaktır.
01:43
to be a singletek factorfaktör. If anyonekimse tellsanlatır you that there is a single-factorTek faktörlü
22
85000
3000
Eğer birisi size toplumların çöküşlerini açıklayan
01:47
explanationaçıklama for societaltoplumsal collapsesçöker, you know right away
23
89000
3000
tek bir faktör olduğunu söylerse, onun aptal olduğunu
01:50
that they're an idiotsalak. This is a complexkarmaşık subjectkonu.
24
92000
3000
hemen anlarsınız. Bu karmaşık bir konudur.
01:54
But how can we make senseduyu out of the complexitieskarmaşıklıklar of this subjectkonu?
25
96000
3000
Ama bu konunun karmaşıklığının içinden nasıl çıkarız?
01:58
In analyzinganaliz societaltoplumsal collapsesçöker, I've arrivedgeldi at a
26
100000
3000
Toplumsal çöküşleri incelerken, beş maddelik
02:01
five-pointBeş maddelik frameworkiskelet -- a checklistDenetim listesi of things that I go throughvasitasiyla
27
103000
4000
bir çerçeveye ulaştım: Çöküşleri anlamama yardımcı
02:05
to try and understandanlama collapsesçöker. And I'll illustrateörneklemek that five-pointBeş maddelik
28
107000
4000
olmak için üzerinden geçtiğim beş kalemlik bir liste.
02:10
frameworkiskelet by the extinctionsönme of the GreenlandGrönland Norseİskandinav societytoplum.
29
112000
4000
Bu listeyi, İskandinav Grönland toplumunun yokoluşu açıklayarak
02:15
This is a EuropeanAvrupa societytoplum with literateokur recordskayıtlar,
30
117000
3000
anlatacağım. Bu, yazılı kaynakları olan Avrupalı
02:18
so we know a good dealanlaştık mı about the people and theironların motivationmotivasyon.
31
120000
3000
bir toplumdu, dolayısıyla bu insanları ve amaçlarını büyük
02:22
In ADREKLAM 984 VikingsVikingler wentgitti out to GreenlandGrönland, settledyerleşik GreenlandGrönland,
32
124000
4000
ölçüde biliyoruz. MS 984'te İskandinavlar Grönland'a gidip
02:26
and around 1450 they diedvefat etti out -- the societytoplum collapsedçökmüş,
33
128000
4000
yerleştiler ve 1450'de yok oldular -- toplumları çöktü,
02:30
and everyher one of them endedbitti up deadölü.
34
132000
2000
ve toplumlarının içindeki her bir birey de öldü.
02:32
Why did they all endson up deadölü? Well, in my five-pointBeş maddelik frameworkiskelet,
35
134000
4000
Niye sonunda hepsi öldü? Beş noktalı çerçevemdeki ilk kalem,
02:36
the first itemmadde on the frameworkiskelet is to look for humaninsan impactsetkiler
36
138000
4000
insanların, çevrelerine yaptıkları etki: insanların dikkatsizce
02:40
on the environmentçevre: people inadvertentlyyanlışlıkla destroyingtahrip the resourcekaynak
37
142000
3000
bağımlı oldukları kaynakları tüketmeleri. İskandinavya Vikingleri
02:43
basebaz on whichhangi they dependbağımlı. And in the casedurum of the VikingViking Norseİskandinav,
38
145000
4000
de dikkatsizce humuslu toprağın erozyonuna ve ormansızlaşmasına
02:48
the VikingsVikingler inadvertentlyyanlışlıkla causedneden oldu soiltoprak erosionerozyon and deforestationorman açma,
39
150000
5000
yol açtılar. Bu onlar için ciddi bir sorundu; çünkü ormanı
02:53
whichhangi was a particularbelirli problemsorun for them because
40
155000
2000
kullanarak kömür, kömürü kullanarak da
02:56
they requiredgereklidir forestsormanlar to make charcoalmangal kömürü, to make ironDemir.
41
158000
3000
demir yapıyorlardı. Dolayısıyla, demirsiz kalmış
02:59
So they endedbitti up an IronDemir AgeYaş EuropeanAvrupa societytoplum, virtuallyfiilen
42
161000
4000
bir Avrupalı Demir Çağı toplumuna dönüştüler.
03:03
unableaciz to make theironların ownkendi ironDemir. A secondikinci itemmadde on my checklistDenetim listesi is
43
165000
4000
Listemdeki ikinci bir kalem de iklim değişikliği.
03:08
climateiklim changedeğişiklik. Climateİklim can get warmerdaha sıcak or coldersoğuk or dryerkurutma makinesi or wetternemli.
44
170000
5000
İklimler ılıyabilir, soğuyabilir, kuruyabilir veya nemlenebilir.
03:14
In the casedurum of the VikingsVikingler -- in GreenlandGrönland, the climateiklim got coldersoğuk
45
176000
3000
Grönland'daki Vikingler'e bakarsak, 1300'lü yıllarda ve özellikle 1400'lerde
03:18
in the lategeç 1300s, and especiallyözellikle in the 1400s. But a coldsoğuk climateiklim
46
180000
4000
iklimlerinin soğuduğunu görürüz. Soğuk bir iklim illâ
03:22
isn't necessarilyzorunlu olarak fatalölümcül, because the InuitInuit -- the EskimosEskimolar inhabitingyaşayan
47
184000
4000
ölümcül olmak zorunda değil, çünkü bu soğuyan iklim,
03:27
GreenlandGrönland at the sameaynı time -- did better, ratherdaha doğrusu than worsedaha da kötüsü,
48
189000
2000
Inuitler'e -- yani Grönland Eskimoları'na -- köstek olmaktansa
03:29
with coldsoğuk climatesİklimler. So why didn't the GreenlandGrönland Norseİskandinav as well?
49
191000
3000
destek oldu. Peki neden Grönland İskandinavları'nın
03:33
The thirdüçüncü thing on my checklistDenetim listesi is relationsilişkiler with neighboringkomşu
50
195000
3000
işine yaramadı? Listemdeki üçüncü kalem de komşu
03:37
friendlyarkadaş canlısı societiestoplumlar that mayMayıs ayı propPervane up a societytoplum. And if that
51
199000
4000
dost toplumların desteği. Eğer bu destek ortadan
03:41
friendlyarkadaş canlısı supportdestek is pulledçekti away, that mayMayıs ayı make a societytoplum
52
203000
3000
kalkarsa, bu toplumu çöküşe yaklaştırabilir.
03:44
more likelymuhtemelen to collapseçöküş. In the casedurum of the GreenlandGrönland Norseİskandinav,
53
206000
3000
Grönland İskandinavları anavatanları Norveç ile ticaret
03:48
they had tradeTicaret with the motheranne countryülke -- NorwayNorveç --
54
210000
2000
yapıyorlardı. Ancak bu ticaret
03:50
and that tradeTicaret dwindledazaldı: partlykısmen because NorwayNorveç got weakerzayıf,
55
212000
4000
hem Norveç'in zayıflamasıyla, hem de Grönland ve Norveç arasındaki denizin
03:54
partlykısmen because of seadeniz icebuz betweenarasında GreenlandGrönland and NorwayNorveç.
56
216000
3000
buzlanmasıyla giderek azaldı.
03:59
The fourthdördüncü itemmadde on my checklistDenetim listesi is relationsilişkiler with hostiledüşmanca societiestoplumlar.
57
221000
5000
Listemdeki dördüncü kalem de hasım toplumlarla ilişkiler.
04:05
In the casedurum of Norseİskandinav GreenlandGrönland, the hostilesdüşmanlar were the InuitInuit --
58
227000
3000
Grönland İskandinavları'nın hasımları İnuitler'di --
04:08
the EskimosEskimolar sharingpaylaşım GreenlandGrönland -- with whomkime the Norseİskandinav
59
230000
3000
yani Grönland'ı İskandinavlar'la paylaşan Eskimolar.
04:12
got off to badkötü relationshipsilişkiler. And we know that the InuitInuit
60
234000
4000
İlişkileri kötüydü. İnuitler'in, İskandinavlar'ı
04:16
killedöldürdü the Norseİskandinav and, probablymuhtemelen of greaterbüyük importanceönem,
61
238000
3000
öldürdüklerini biliyoruz; daha da önemlisi,
04:19
mayMayıs ayı have blockedbloke edilmiş accesserişim to the outerdış fjordsfiyortları, on whichhangi
62
241000
4000
İskandinavyalılar'ın fok balığı avlamak için yılın belli bir zamanında
04:23
the Norseİskandinav dependedbağlı for sealsmühürler at a criticalkritik time of the yearyıl.
63
245000
4000
gitmeye mecbur oldukları dış fiyortlara ulaşımlarını engellemiş olabilirler.
04:27
And then finallyen sonunda, the fifthbeşinci itemmadde on my checklistDenetim listesi is the politicalsiyasi,
64
249000
4000
Son olarak da, listemdeki beşince kalem, toplumun
04:31
economicekonomik, socialsosyal and culturalkültürel factorsfaktörler in the societytoplum that make it
65
253000
4000
politik, ekonomik, sosyal ve kültürel faktörlere göre
04:35
more or lessaz likelymuhtemelen that the societytoplum will perceivealgıladıkları and solveçözmek its
66
257000
4000
çevresel sorunlarını fark edip bu sorunları çözebilme ihtimalinin
04:39
environmentalçevre problemssorunlar. In the casedurum of the GreenlandGrönland Norseİskandinav,
67
261000
4000
artması veya azalması. Grönland İskandinavları'nın
04:44
culturalkültürel factorsfaktörler that madeyapılmış it difficultzor for them
68
266000
2000
Hıristiyan olup da katedral inşaasına büyük
04:46
to solveçözmek theironların problemssorunlar were: theironların commitmentstaahhütler to a
69
268000
3000
yatırım yapmaları, şeflerin birbirleriyle rekabet etmeleri
04:49
ChristianHıristiyan societytoplum investingyatırım heavilyağır şekilde in cathedralskatedraller; theironların beingolmak
70
271000
4000
ve İnuitler'i aşağılık bulup onlardan ders almayı reddetmeleri,
04:53
a competitive-rankedrekabetçi sırada yer aldı chieflybaşlıca societytoplum; and theironların scornhor görme for the InuitInuit,
71
275000
5000
çevresel sorunlarını çözmelerini zorlaştıran kültürel faktörlerdi.
04:59
from whomkime they refusedreddetti to learnöğrenmek. So that's how the five-partbeş parçası
72
281000
3000
İşte, beş maddelik çerçeve, Grönland İskandinavları'nın
05:02
frameworkiskelet is relevantuygun to the collapseçöküş and eventualnihai extinctionsönme of the GreenlandGrönland Norseİskandinav.
73
284000
5000
çöküşü ve nihai yok oluşlarını böyle açıklıyor.
05:07
What about a societytoplum todaybugün?
74
289000
3000
Peki ya bugünkü toplum?
05:10
For the pastgeçmiş fivebeş yearsyıl, I've been takingalma my wifekadın eş and kidsçocuklar to
75
292000
4000
Son beş senedir, karım ve çocuklarımla, gençliğimde
05:14
SouthwesternGüneybatı MontanaMontana, where I workedişlenmiş as a teenagergenç
76
296000
3000
hasat zamanlarında çalıştığım Güney Montana'ya gidiyorum.
05:17
on the haysaman harvesthasat. And MontanaMontana, at first sightgörme, seemsgörünüyor
77
299000
3000
Montana, ilk bakışta Amerika'da doğanın en
05:21
like the mostçoğu pristinebozulmamış environmentçevre in the UnitedAmerika StatesBirleşik.
78
303000
3000
bakir kaldığı yer gibi görünür. Ancak daha dikkatli
05:24
But scratchçizik the surfaceyüzey, and MontanaMontana suffersuğrar from seriousciddi problemssorunlar.
79
306000
5000
bakılınca, Montana'nın ciddi sorunları olduğu fark edilebilir.
05:29
Going throughvasitasiyla the sameaynı checklistDenetim listesi: humaninsan environmentalçevre impactsetkiler?
80
311000
3000
Aynı listeyi uygulayalım: insanların çevreye etkisi.
05:33
Yes, acuteakut in MontanaMontana. ToxicToksik problemssorunlar from mineMayın wasteatık
81
315000
4000
Evet, bu Montana'da aküt bir sorun. Maden atıklarının
05:38
have causedneden oldu damagehasar of billionsmilyarlarca of dollarsdolar.
82
320000
2000
zehirleri milyarca dolarlar seviyesinde zarar verdiler.
05:41
ProblemsSorunları from weedsmatem elbisesi, weedot controlkontrol, costmaliyet MontanaMontana nearlyneredeyse
83
323000
3000
Yabani otlar ve kontrol edilmeleri, Montana'ya yıllık
05:44
200 millionmilyon dollarsdolar a yearyıl. MontanaMontana has lostkayıp agriculturaltarım areasalanlar
84
326000
4000
yaklaşık 200 milyon dolara mal oluyor. Montana,
05:48
from salinizationtuzlanma, problemssorunlar of forestorman managementyönetim,
85
330000
3000
tarımsal alanlarını, tuzlanma, ormansızlaşma
05:52
problemssorunlar of forestorman firesyangınlar. Secondİkinci itemmadde on my checklistDenetim listesi:
86
334000
3000
ve orman yangınlarında kaybetti. Listemdeki ikinci kalem:
05:56
climateiklim changedeğişiklik. Yes -- the climateiklim in MontanaMontana is gettingalma warmerdaha sıcak
87
338000
3000
iklim değişikliği. Evet, Montana'nın iklimi ısınıyor ve kuruyor,
05:59
and drierKurutma Makinası, but MontanaMontana agriculturetarım dependsbağlıdır especiallyözellikle on irrigationSulama
88
341000
4000
ancak Montana'da tarım, dağların zirvelerinden eriyen karların
06:03
from the snowkar packpaket, and as the snowkar is meltingerime -- for exampleörnek,
89
345000
3000
akarsulara karışmasına dayanıyor; bu karlar da ısınınca,
06:07
as the glaciersbuzullar in GlacierBuzul NationalUlusal ParkPark are disappearingyok olan --
90
349000
3000
misal, Glacier National Park'taki buzullar yok oldukça,
06:10
that's badkötü newshaber for MontanaMontana irrigationSulama agriculturetarım.
91
352000
3000
bu Montana'da tarımı zora sokuyor.
06:14
ThirdÜçüncü thing on my checklistDenetim listesi: relationsilişkiler with friendliesÖzel Maçlar
92
356000
2000
Listemdeki üçüncü maddeye gelelim:
06:16
that can sustainsürdürmek the societytoplum. In MontanaMontana todaybugün, more than halfyarım of
93
358000
4000
topluma yardımcı olabilecek dost toplumlarla ilişkiler.
06:20
the incomegelir of MontanaMontana is not earnedkazanılan withiniçinde MontanaMontana,
94
362000
3000
Günümüzde, Montana'nın gelirinin yarısından fazlası,
06:24
but is derivedtüretilmiş from out of statebelirtmek, bildirmek: transferaktarma paymentsÖdemeler from
95
366000
3000
Montana eyaleti içinde değil de, dışında kazanılır:
06:27
socialsosyal securitygüvenlik, investmentsyatırımlar and so on --
96
369000
2000
sosyal güvenlik ödemeleri, eyalet dışı yatırımlar ve benzerleri.
06:30
whichhangi makesmarkaları MontanaMontana vulnerablesavunmasız to the restdinlenme of the UnitedAmerika StatesBirleşik.
97
372000
3000
Bu durum, Montana'yı, Birleşik Devletler'in kalanına bağımlı kılar.
06:34
FourthDördüncü: relationsilişkiler with hostilesdüşmanlar. MontanansMontanans have the sameaynı problemssorunlar
98
376000
4000
Dört: hasımlarla ilişkiler. Montanalılar, diğer Amerikalılar gibi,
06:38
as do all AmericansAmerikalılar, in beingolmak sensitivehassas to problemssorunlar
99
380000
4000
denizler ötesi hasımlarının yol açtığı petrol
06:42
createdoluşturulan by hostilesdüşmanlar overseasdenizaşırı affectingetkileyen our oilsıvı yağ suppliesgereçler,
100
384000
4000
kaynaklarını etkileyen sorunlarla ve terörist
06:46
and terroristterörist attackssaldırılar. And finallyen sonunda, last itemmadde on my checklistDenetim listesi:
101
388000
5000
saldırısı riskiyle karşı karşıya. Son olarak, listemdeki son kalem:
06:52
questionsoru of how politicalsiyasi, economicekonomik, socialsosyal, culturalkültürel attitudestutumlar
102
394000
2000
politik, ekonomik, sosyal ve kültürel yaklaşımların nasıl
06:55
playoyun into this. MontanansMontanans have long-helduzun süredir valuesdeğerler, whichhangi todaybugün
103
397000
4000
bir rol oynadıkları. Montanalılar'ın geleneksel değer yargıları
07:00
seemgörünmek to be gettingalma in the way of theironların solvingçözme theironların ownkendi problemssorunlar.
104
402000
2000
bugün kendi sorunlarını çözmelerini engellemektedir.
07:03
Long-heldUzun süredir devotionözveri to logginggünlüğü and to minesmayınlar and to agriculturetarım,
105
405000
4000
Bu değer yargıları, ormancılığa, madenciliğe ve tarıma
07:07
and to no governmenthükümet regulationdüzenleme; valuesdeğerler that workedişlenmiş well
106
409000
4000
verilen önemin ile devlet düzenlemelerine karşı çıkmaktır.
07:11
in the pastgeçmiş, but they don't seemgörünmek to be workingçalışma well todaybugün.
107
413000
2000
Geçmişte faydalı olmuş bu değerler bugün zarar vermektedir.
07:15
So, I'm looking at these issuessorunlar of collapsesçöker
108
417000
2000
Birçok geçmiş toplumu ve günümüz toplumunu,
07:17
for a lot of pastgeçmiş societiestoplumlar and for manyçok presentmevcut societiestoplumlar.
109
419000
4000
bu çöküş nedenlerine göre inceliyorum.
07:22
Are there any generalgenel conclusionssonuçlar that ariseortaya?
110
424000
2000
Ortaya genel sonuçlar çıkıyor mu?
07:24
In a way, just like Tolstoy'sTolstoy statementaçıklama about everyher unhappymutsuz marriageevlilik
111
426000
4000
Tolstoy'un, her mutsuz evliliğin farklı olduğunu söylediği gibi,
07:29
beingolmak differentfarklı, everyher collapsedçökmüş or endangerednesli tehlike altında olan societytoplum is differentfarklı --
112
431000
3000
her çökmüş veya tehlikedeki toplum farklı --
07:32
they all have differentfarklı detailsayrıntılar. But neverthelessyine de, there are certainbelli
113
434000
4000
hepsinin ayrıntıları değişik. Ama yine de, geçmiş ve bugünkü
07:36
commonortak threadsipler that emergeçıkmak from these comparisonskarşılaştırmalar
114
438000
3000
toplumların çöküşe uğrayanlarını ve hayatta kalanlarını
07:39
of pastgeçmiş societiestoplumlar that did or did not collapseçöküş
115
441000
3000
karşılaştırınca, belirli ortak ipuçlarına ulaşıyorum.
07:42
and threatenedtehdit societiestoplumlar todaybugün. One interestingilginç commonortak threadiplik
116
444000
6000
İlginç bir ortak ipucu, toplum bir kere
07:49
has to do with, in manyçok casesvakalar, the rapidityhız of collapseçöküş
117
451000
4000
zirvesine çıktıktan sonra çöküşün ne kadar hızlı
07:53
after a societytoplum reachesulaşır its peakzirve. There are manyçok societiestoplumlar
118
455000
3000
geldiğiyle ilgili. Birçok toplum yavaş yavaş ortadan kalkmadı.
07:57
that don't windrüzgar down graduallykademeli olarak, but they buildinşa etmek up -- get richerzengin
119
459000
3000
Daha ziyade, toplumlarını inşaa ettiler, zenginleştiler ve
08:00
and more powerfulgüçlü -- and then withiniçinde a shortkısa time, withiniçinde a fewaz decadeson yıllar
120
462000
3000
güçlendiler, sonra kısa bir zaman içinde, zirveye erişmelerinden
08:04
after theironların peakzirve, they collapseçöküş. For exampleörnek,
121
466000
2000
yirmi otuz yıl içinde çöktüler. Örnek olarak,
08:06
the classicklasik lowlandOva MayaMaya of the YucatanYucatan beganbaşladı to collapseçöküş in the
122
468000
5000
Yucatan yarımadasındaki klasik ova Maya kültürü, erken 800'lerde
08:12
earlyerken 800s -- literallyharfi harfine a fewaz decadeson yıllar after the MayaMaya were buildingbina
123
474000
3000
çökmeye başladı. Bu Mayalar'ın en büyük eserlerini yaratmalarından
08:15
theironların biggesten büyük monumentsanıtlar, and MayaMaya populationnüfus was greatestEn büyük.
124
477000
5000
ve nüfuslarının zirve yapmasından sonraki otuz kırk yıl içinde gerçekleşti.
08:20
Or again, the collapseçöküş of the SovietSovyet UnionBirliği tookaldı placeyer
125
482000
3000
Bir örnek daha vermek gerekirse, Sovyetler Birliği'nin çöküşü,
08:23
withiniçinde a coupleçift of decadeson yıllar, maybe withiniçinde a decadeonyıl, of the time
126
485000
3000
gücünün zirvesine ulaşmasından sonraki yirmi otuz, hatta
08:27
when the SovietSovyet UnionBirliği was at its greatestEn büyük powergüç.
127
489000
2000
belki de on yıl içinde gerçekleşti.
08:30
An analogueAnalog would be the growthbüyüme of bacteriabakteriler in a petriPetri dishtabak.
128
492000
4000
Bunu deney kabındaki bakterilere benzetebiliriz.
08:35
These rapidhızlı collapsesçöker are especiallyözellikle likelymuhtemelen where there's
129
497000
3000
Eldeki kaynaklar ve bu kaynakların tüketimi
08:38
a mismatchuyuşmazlığı betweenarasında availablemevcut resourceskaynaklar and resourcekaynak consumptiontüketim,
130
500000
4000
veya ekonomik gelir gider arasında bir dengesizlik olduğunda
08:43
or a mismatchuyuşmazlığı betweenarasında economicekonomik outlaysharcamalar and economicekonomik potentialpotansiyel.
131
505000
3000
bu ani çöküşlerin gerçekleşme ihtimali artıyor.
08:47
In a petriPetri dishtabak, bacteriabakteriler growbüyümek. Say they doubleçift everyher generationnesil,
132
509000
5000
Deney kabında bakteriler çoğalır. Her kuşakta sayılarının ikiye
08:52
and fivebeş generationsnesiller before the endson the petriPetri dishtabak is 15/16thsTHS emptyboş,
133
514000
5000
katlandığını farzedelim: Sonlarının gelmesinden beş kuşak önce
08:57
and then the nextSonraki generation'snesil 3/4thsTHS emptyboş, and the nextSonraki generationnesil
134
519000
3000
deney kabının 16'da 15'i boştur, sonraki kuşakta 4'te 3'ü boştur,
09:01
halfyarım emptyboş. Withinİçinde one generationnesil after the petriPetri dishtabak still
135
523000
4000
sonraki koşakta da yarısı boştur. Yarısı boş olduktan bir kuşak sonra
09:05
beingolmak halfyarım emptyboş, it is fulltam. There's no more foodGıda and the bacteriabakteriler have collapsedçökmüş.
136
527000
5000
kap doludur. Artık yiyecek kalmamıştır ve bakteriler çöküş yaşar.
09:10
So, this is a frequentsık themetema:
137
532000
2000
Dolayısıyla, toplumların güçlerinin zirvelerine ulaştıktan
09:12
societiestoplumlar collapseçöküş very soonyakında after reachingulaşan theironların peakzirve in powergüç.
138
534000
4000
çok kısa süre sonra çöküş yaşamaları, tekrarlanan bir durumdur.
09:17
What it meansanlamına geliyor to put it mathematicallymatematiksel olarak is that, if you're concernedilgili
139
539000
2000
Bunu matematiksel olarak açıklamak istersek, eğer bugünkü
09:19
about a societytoplum todaybugün, you should be looking not at the valuedeğer
140
541000
5000
toplumlardan birini incelemek isterseniz, matematiksel
09:24
of the mathematicalmatematiksel functionfonksiyon -- the wealthservet itselfkendisi -- but you should
141
546000
3000
fonksiyonun bugünkü değerine, yani zenginliğe değil,
09:27
be looking at the first derivativetürev and the secondikinci derivativestürevler
142
549000
3000
fonksiyonun birinci ve ikinci türevlerine bakmanız gerekir.
09:30
of the functionfonksiyon. That's one generalgenel themetema. A secondikinci generalgenel themetema
143
552000
4000
Bu genel kurallardan biridir. İkinci bir genel kural da,
09:35
is that there are manyçok, oftensık sık subtleince environmentalçevre factorsfaktörler that make
144
557000
5000
toplumları diğerlerinden daha kırılgan yapan, çoğunlukla ilk bakışta
09:40
some societiestoplumlar more fragilekırılgan than othersdiğerleri. ManyBirçok of those factorsfaktörler
145
562000
4000
görünmeyen çevresel faktörler olduğu ve bu faktörlerin çoğunun
09:44
are not well understoodanladım. For exampleörnek, why is it that in the PacificPasifik,
146
566000
3000
henüz iyi anlaşılmadığı. Örnek olarak, neden Pasifik'teki yüzlerce
09:48
of those hundredsyüzlerce of PacificPasifik islandsadaları, why did EasterPaskalya IslandAda endson up as
147
570000
4000
Pasifik adasının arasında Paskalya Adası en tahrip edici,
09:52
the mostçoğu devastatingyıkıcı casedurum of completetamamlayınız deforestationorman açma?
148
574000
3000
ormansızlaşmayı yaşadı?
09:56
It turnsdönüşler out that there were about ninedokuz differentfarklı environmentalçevre
149
578000
3000
Öyle anlaşılıyor ki, Paskalya Adası yerlilerinin aleyhinde çalışan
09:59
factorsfaktörler -- some, ratherdaha doğrusu subtleince onesolanlar -- that were workingçalışma againstkarşısında
150
581000
3000
yanardağ püskürtüsü, enlem ve yağışla ilgili dokuz değişik
10:03
the EasterPaskalya IslandersAdalılar, and they involvedahil falloutFallout of volcanicvolkanik tephrayanardağın,
151
585000
4000
çevresel faktör bulunuyordu; bunların bazıları da
10:08
latitudeEnlem, rainfallyağış miktarı. PerhapsBelki de the mostçoğu subtleince of them
152
590000
3000
kolay farke dilemeyecek türdendi. En zor görünenlerinden
10:11
is that it turnsdönüşler out that a majormajör inputgiriş of nutrientsbesinler
153
593000
2000
biri de, Orta Asya'dan gelen kıta tozunun, adanın
10:14
whichhangi protectskorur islandada environmentsortamları in the PacificPasifik is from
154
596000
4000
humuslu toprağının verimine katkıda bulunup,
10:18
the falloutFallout of continentalkıta dusttoz from centralmerkezi AsiaAsya.
155
600000
3000
Pasifik adalarındaki doğal hayatı koruyor olmasıydı.
10:21
EasterPaskalya, of all PacificPasifik islandsadaları, has the leasten az inputgiriş of dusttoz
156
603000
4000
Bütün Pasifik Adaları arasında, Asya'dan gelen bereketli
10:25
from AsiaAsya restoringgeri yükleme the fertilitydoğurganlık of its soilstoprak. But that's
157
607000
3000
tozun en azı Paskalya Adası'na ulaşır. Bu durumu
10:29
a factorfaktör that we didn't even appreciateanlamak untila kadar 1999.
158
611000
3000
ancak farkına 1999'a gelince varabildik.
10:34
So, some societiestoplumlar, for subtleince environmentalçevre reasonsnedenleri,
159
616000
2000
Dolayısıyla, bazı toplumlar, ilk bakışta gözlemlenemeyen
10:36
are more fragilekırılgan than othersdiğerleri. And then finallyen sonunda,
160
618000
3000
çevresel sebeplerden dolayı, diğerlerinden daha kırılgan oluyor.
10:39
anotherbir diğeri generalizationgenelleme. I'm now teachingöğretim a coursekurs
161
621000
2000
Son olarak bir genel kural daha vereceğim. Bugünlerde
10:42
at UCLAUCLA, to UCLAUCLA undergraduateslisans öğrencileri, on these collapsesçöker
162
624000
3000
Los Angeles'taki California Üniversitesi'nde çalıştığım için,
10:45
of societiestoplumlar. What really bugsböcek my UCLAUCLA undergraduateLisans studentsöğrencilerin is,
163
627000
4000
orada bu çöküşler üzerine bir lisans dersi veriyorum. Üniversitedeki lisans öğrencilerim,
10:49
how on earthtoprak did these societiestoplumlar not see what they were doing?
164
631000
3000
bu toplumların başlarına geleni fark edememelerine
10:52
How could the EasterPaskalya IslandersAdalılar have deforestedormansızlaşmış theironların environmentçevre?
165
634000
3000
akıl erdiremiyorlar. Nasıl oldu da Paskalya Adalılar yaşadıkları ortamı
10:55
What did they say when they were cuttingkesim down the last palmavuç içi treeağaç?
166
637000
3000
ormansızlaştırabildi? En son palmiye ağacını keserken ne düşündüler?
10:59
Didn't they see what they were doing? How could societiestoplumlar
167
641000
3000
Yaptıklarını fark etmediler mi? Bu toplumlar nasıl olup da
11:02
not perceivealgıladıkları theironların impactsetkiler on the environmentsortamları and stop in time?
168
644000
4000
çevrelerine verdikleri etkileri görüp vaktinde durmadılar?
11:07
And I would expectbeklemek that, if our humaninsan civilizationmedeniyet carriestaşır on,
169
649000
6000
Eğer insan medeniyeti varlığını sürdürürse, gelecek yüzyılda
11:14
then maybe in the nextSonraki centuryyüzyıl people will be askingsormak,
170
656000
3000
insanların şu soruyu sormalarını bekliyorum:
11:17
why on earthtoprak did these people todaybugün in the yearyıl 2003 not see
171
659000
3000
"2003 senesinde yaşayan insanlar nasıl olup da yaptıkları
11:21
the obviousaçık things that they were doing and take correctivedüzeltici actionaksiyon?
172
663000
3000
bariz yanlışları görüp de önlem almadılar?"
11:25
It seemsgörünüyor incredibleinanılmaz in the pastgeçmiş. In the futuregelecek, it'llolacak seemgörünmek
173
667000
2000
Geçmiştekilerin yaptıkları inanılmaz görünüyor. Gelecektekilere
11:28
incredibleinanılmaz what we are doing todaybugün. And so I've been
174
670000
3000
de bizim bugün yaptıklarımız inanılmaz görünecek.
11:31
tryingçalışıyor to developgeliştirmek a hierarchicalhiyerarşik setset of considerationsdikkat edilmesi gereken noktalar
175
673000
5000
Ben de, toplumların neden sorunlarını çözemediklerine
11:36
about why societiestoplumlar failbaşarısız to solveçözmek theironların problemssorunlar --
176
678000
3000
dair hiyerarşik bir sebepler listesi geliştirmeye çalışıyorum.
11:40
why they failbaşarısız to perceivealgıladıkları the problemssorunlar or, if they perceivealgıladıkları them,
177
682000
2000
Neden sorunlarını fark edemiyorlar, veya eğer fark ederlerse,
11:42
why they failbaşarısız to tackleele almak them. Or, if they tackleele almak them,
178
684000
3000
neden üzerinde duramıyorlar? Veya, üzerinde durdularsa,
11:45
why do they failbaşarısız to succeedbaşarılı olmak in solvingçözme them?
179
687000
2000
neden çözmekte başarılı olamıyorlar?
11:48
I'll just mentionsöz etmek two generalizationsgenelleme in this areaalan.
180
690000
3000
Bu konuda sadece iki tane genel kuraldan bahsedeceğim.
11:52
One blueprintBlueprint for troublesorun, makingyapma collapseçöküş likelymuhtemelen,
181
694000
2000
Felakate davetiye çıkarıp çöküşü yaklaştıran bir reçete,
11:55
is where there is a conflictfikir ayrılığı of interestfaiz betweenarasında the short-termkısa dönem
182
697000
3000
karar verici yöneticilerin kısa vadeli çıkarları ile toplumun
11:58
interestfaiz of the decision-makingkarar verme elitesElitler and the long-termuzun vadeli
183
700000
4000
uzun vadeli çıkarları arasında bir çatışma olması.
12:02
interestfaiz of the societytoplum as a wholebütün, especiallyözellikle if the elitesElitler
184
704000
3000
Özellikle, söz konusu yöneticiler kendilerini
12:06
are ableyapabilmek to insulateizole themselveskendilerini from the consequencessonuçları
185
708000
2000
hareketlerinin sonuçlarından soyutlayabildikleri zaman
12:08
of theironların actionseylemler. Where what's good in the shortkısa runkoş for the eliteseçkinler
186
710000
4000
bu sorun vahimleşiyor. Kısa vadede yöneticilerin çıkarına olan şeyler
12:12
is badkötü for the societytoplum as a wholebütün, there's a realgerçek riskrisk of the eliteseçkinler
187
714000
4000
uzun vadede topluma zarar verdiğinde, yöneticilerin toplumun
12:16
doing things that would bringgetirmek the societytoplum down in the long runkoş.
188
718000
2000
uzun vadede düşüşüne yol açacak işler yapmaları çok muhtemel.
12:19
For exampleörnek, amongarasında the GreenlandGrönland Norseİskandinav --
189
721000
2000
Örnek olarak, Grönland İskandinavları'nın rekabetçi
12:21
a competitiverekabetçi ranksırası societytoplum -- what the chiefsChiefs really wanted
190
723000
3000
şefleri, daha fazla kul, daha fazla koyun ve
12:24
is more followerstakipçileri and more sheepkoyun and more resourceskaynaklar
191
726000
2000
daha fazla kaynak edinip, rekabette komşu şeflerin
12:27
to outcompetekul the neighboringkomşu chiefsChiefs. And that led the chiefsChiefs
192
729000
3000
önüne geçmek istiyorlardı. Bu istekleri yüzünden,
12:30
to do what's calleddenilen floggingkırbaç the landarazi: overstockingoverstocking the landarazi,
193
732000
4000
topraklarını aşırı zorlayıp harcadılar: toprağı aşırı kullanarak
12:34
forcingzorlama tenantkiracı farmersçiftçiler into dependencybağımlılık. And that madeyapılmış
194
736000
4000
yerel çiftçileri bağımlı kıldılar. Bu, şeflerin kısa vadede
12:38
the chiefsChiefs powerfulgüçlü in the shortkısa runkoş,
195
740000
4000
güçlenmelerine yol açtı, ancak uzun vadede
12:42
but led to the society'stoplumun collapseçöküş in the long runkoş.
196
744000
3000
toplumun çöküşünü getirdi.
12:46
Those sameaynı issuessorunlar of conflictsçatışmalar of interestfaiz are acuteakut
197
748000
3000
Bunun gibi çıkar çatışmaları, günümüzde Birleşik
12:49
in the UnitedAmerika StatesBirleşik todaybugün. EspeciallyÖzellikle because
198
751000
3000
Devletler'de de ciddi bir sorundur. Özellikle de
12:52
the decisionkarar makersvericiler in the UnitedAmerika StatesBirleşik are frequentlysık sık
199
754000
3000
Birleşik Devletler'in karar vericileri, yüksek duvarlı
12:56
ableyapabilmek to insulateizole themselveskendilerini from consequencessonuçları
200
758000
2000
yapılarda yaşayıp, şişelenmiş su içerek
12:59
by livingyaşam in gatedgeçişli compoundsBileşikler, by drinkingiçme bottledşişelenmiş waterSu
201
761000
2000
verdiklerin kararların sonuçlarından kendilerini
13:02
and so on. And withiniçinde the last coupleçift of yearsyıl,
202
764000
3000
soyutlamaktadır. Son birkaç sene içinde de
13:05
it's been obviousaçık that the eliteseçkinler in the business worldDünya
203
767000
3000
iş hayatındaki yüksek kademedeki yöneticiler,
13:09
correctlydoğru şekilde perceivealgıladıkları that they can advanceilerlemek
204
771000
2000
toplum için uzun vadede zararlı olup da kısa vadede
13:11
theironların short-termkısa dönem interestfaiz by doing things that are
205
773000
2000
kendileri için faydalı olan bir takım hareketleri yaparak,
13:14
good for them but badkötü for societytoplum as a wholebütün,
206
776000
2000
kendi çıkarlarına hizmet edebileceklerini
13:16
suchböyle as drainingboşaltma a fewaz billionmilyar dollarsdolar out of EnronEnron
207
778000
3000
keşfettiler: Enron ve benzeri şirketlerden bir kaç
13:19
and other businessesişletmeler. They are quiteoldukça correctdoğru
208
781000
3000
milyar doların hortumlanması gibi. Bu keşifleri doğruydu:
13:23
that these things are good for them in the shortkısa termterim,
209
785000
3000
gerçekten de bu hareket kısa vadede kendileri için faydalı,
13:26
althougholmasına rağmen badkötü for societytoplum in the long termterim.
210
788000
2000
ama toplum için uzun vadede zararlı.
13:29
So, that's one generalgenel conclusionSonuç about why societiestoplumlar
211
791000
3000
Bu da, toplumların nasıl yanlış kararlar verdikleriyle
13:32
make badkötü decisionskararlar: conflictsçatışmalar of interestfaiz.
212
794000
4000
ilgili bir genel kural: çıkar çatışmaları.
13:36
And the other generalizationgenelleme that I want to mentionsöz etmek
213
798000
2000
Bahsetmek istediğim ikinci genel kural da şu:
13:40
is that it's particularlyözellikle hardzor for a societytoplum to make
214
802000
2000
hararetle savunulan, çoğu koşulda faydalı ama
13:42
quote-unquotedavası good decisionskararlar when there is a conflictfikir ayrılığı involvingiçeren
215
804000
6000
bazı koşullarda zararlı olan değer yargıları
13:48
stronglyşiddetle heldbekletilen valuesdeğerler that are good in manyçok circumstanceskoşullar
216
810000
4000
çelişki yarattığında, doğru kararın verilmesi
13:53
but are poorfakir in other circumstanceskoşullar. For exampleörnek,
217
815000
3000
çok zorlaşıyor. Örnek olarak, Grönland İskandinavları
13:56
the GreenlandGrönland Norseİskandinav, in this difficultzor environmentçevre,
218
818000
3000
bu zorlu çevre şartlarında, dört buçuk yüzyıl boyunca
13:59
were heldbekletilen togetherbirlikte for four-and-a-halfdört buçuk centuriesyüzyıllar
219
821000
3000
dine ortak bir bağlılık ve güçlü bir toplumsal
14:02
by theironların sharedpaylaşılan commitmenttaahhüt to religiondin,
220
824000
2000
dayanışma ile beraberce
14:05
and by theironların stronggüçlü socialsosyal cohesionuyum. But those two things --
221
827000
4000
ayakta kalabildiler. Ancak bu iki şey - yani dine bağlılık ve
14:09
commitmenttaahhüt to religiondin and stronggüçlü socialsosyal cohesionuyum --
222
831000
2000
toplumsal dayanışma - sona yaklaştıklarında
14:12
alsoAyrıca madeyapılmış it difficultzor for them to changedeğişiklik at the endson
223
834000
3000
değişim geçirerek İnuit yerlilerinden ders alıp öğrenmeyi
14:15
and to learnöğrenmek from the InuitInuit. Or todaybugün -- AustraliaAvustralya.
224
837000
3000
onlar için zorlaştırdı. Bugünün Avusturalya'sı da bir örnek.
14:18
One of the things that enabledetkin AustraliaAvustralya to survivehayatta kalmak
225
840000
3000
Avusturalya'nın, Avrupa medeniyetinin bu uzak
14:21
in this remoteuzak outpostKarakol of EuropeanAvrupa civilizationmedeniyet
226
843000
3000
karakolunda 250 sene boyunca varolabilmesini
14:24
for 250 yearsyıl has been theironların Britishİngiliz identityKimlik.
227
846000
4000
sağlayan şey, Britanyalı kimliğiydi.
14:28
But todaybugün, theironların commitmenttaahhüt to a Britishİngiliz identityKimlik
228
850000
4000
Ama bugün, Britanyalı kimliğine olan bu bağlılık,
14:32
is servingservis AustraliansAvustralyalılar poorlykötü in theironların need to adaptuyarlamak
229
854000
3000
Asya'daki konumlarına adapte olmaları gerektiğinde
14:35
to theironların situationdurum in AsiaAsya. So it's particularlyözellikle difficultzor
230
857000
4000
Avusturalyalıların işine yaramıyor. Dolayısıyla,
14:39
to changedeğişiklik coursekurs when the things that get you in troublesorun
231
861000
4000
başımıza gelen dertlerin sebepleri, aynı zamanda gücümüzün de
14:43
are the things that are alsoAyrıca the sourcekaynak of your strengthkuvvet.
232
865000
3000
kaynağı olduğunda, rota değiştirmek zor oluyor.
14:47
What's going to be the outcomesonuç todaybugün?
233
869000
2000
Günümüzdeki sorunların sonuçları ne olacak?
14:49
Well, all of us know the dozendüzine sortssıralar of tickingtık tık time bombsbombalar
234
871000
6000
Günümüzde, geri sayıma devam eden bir düzine saatli bomba
14:55
going on in the modernmodern worldDünya, time bombsbombalar that have fusesSigortalar
235
877000
6000
olduğunu hepimiz biliyoruz. Bu bombaların bazılarının fitilleri
15:01
of a fewaz decadeson yıllar to -- all of them, not more than 50 yearsyıl,
236
883000
3000
20 - 30 yıllık fitiller, hiçbirininki de 50 yıldan fazla değil.
15:05
and any one of whichhangi can do us in; the time bombsbombalar of waterSu,
237
887000
4000
Bu bombaların herhangi biri sonumuz olabilir. Bunlar,
15:10
of soiltoprak, of climateiklim changedeğişiklik, invasiveinvaziv speciesTürler,
238
892000
4000
su, humuslu toprak, iklim değişikliği, mütecavüz türler,
15:14
the photosyntheticfotosentetik ceilingtavan, populationnüfus problemssorunlar, toxicstoksik, etcvb., etcvb. --
239
896000
4000
fotosentetik tavan, nüfus problemleri, zehirli atıklar, vs..., vs...
15:19
listinglisteleme about 12 of them. And while these time bombsbombalar --
240
901000
3000
toplamda yaklaşık bir düzine. Bunların hiç birinin
15:23
noneYok of them has a fusesigorta beyondötesinde 50 yearsyıl, and mostçoğu of them
241
905000
2000
fitili 50 seneyi geçmese de, çoğunun fitili sadece
15:25
have fusesSigortalar of a fewaz decadeson yıllar -- some of them, in some placesyerler,
242
907000
3000
20 - 30 senelik, bazı bölgelerde de fitil çok daha kısa.
15:28
have much shorterdaha kısa fusesSigortalar. At the rateoran at whichhangi we're going now,
243
910000
3000
Bugünkü hızla, Filipinler'deki ulaşılabilir odunluk ağaçları
15:32
the PhilippinesFilipinler will losekaybetmek all its accessibleulaşılabilir loggablekaydedilebilecek forestorman
244
914000
4000
beş yıl içinde kaybedeceğiz.
15:36
withiniçinde fivebeş yearsyıl. And the SolomonSolomon IslandsAdaları are only
245
918000
2000
Solomon Adaları'ndaysa odun ağaçlarının
15:39
one yearyıl away from losingkaybetme theironların loggablekaydedilebilecek forestorman,
246
921000
3000
bitmesine sadece bir yıl kaldı, üstelik bu
15:42
whichhangi is theironların majormajör exportihracat. And that's going to be spectacularmuhteşem
247
924000
2000
Solomonlar'ın en büyük ihraç ürünü. Bu durum Solomon Adaları'nın
15:44
for the economyekonomi of the SolomonsSolomon. People oftensık sık asksormak me,
248
926000
4000
ekonomisi için muhteşem olacak. İnsanlar bana
15:48
JaredJared, what's the mostçoğu importantönemli thing that we need to do
249
930000
2000
'Jared, dünyanın çevresel sorunlarını çözmek için yapmamız
15:51
about the world'sDünyanın en environmentalçevre problemssorunlar?
250
933000
1000
gereken en önemli şey nedir?' diye soruyorlar.
15:53
And my answerCevap is, the mostçoğu importantönemli thing we need to do
251
935000
2000
Cevabım, yapmamız gereken en önemli şeyin, yapmamız
15:55
is to forgetunutmak about there beingolmak any singletek thing that is
252
937000
3000
gereken en önemli tek bir şey olduğunu
15:58
the mostçoğu importantönemli thing we need to do.
253
940000
1000
unutmak olduğu.
16:00
InsteadBunun yerine, there are a dozendüzine things, any one of whichhangi could do us in.
254
942000
3000
Daha ziyade, herhangi biri bizim sonumuzu giderebilecek bir düzine
16:03
And we'vebiz ettik got to get them all right, because if we solveçözmek 11,
255
945000
3000
sorun var. Bunların hepsini çözmeliyiz; çünkü on birini
16:06
we failbaşarısız to solveçözmek the 12thinci -- we're in troublesorun. For exampleörnek,
256
948000
3000
çözüp de on ikincisinde tıkanırsak, başımız dertte demektir.
16:09
if we solveçözmek our problemssorunlar of waterSu and soiltoprak and populationnüfus,
257
951000
3000
Örnek olarak, su, humuslu toprak ve nüfus sorunlarımızı
16:12
but don't solveçözmek our problemssorunlar of toxicstoksik, then we are in troublesorun.
258
954000
4000
çözüp de zehirli atık problemlerimizi çözmezsek, başımız derttedir.
16:18
The factgerçek is that our presentmevcut coursekurs is a non-sustainablesürdürülebilir olmayan coursekurs,
259
960000
5000
İşin aslı şu ki, bugünkü gidişatımız, sürdürülebilir bir gidişat değil,
16:23
whichhangi meansanlamına geliyor, by definitiontanım, that it cannotyapamam be maintainedmuhafaza.
260
965000
3000
yani bu şekilde devam etmemiz imkansız.
16:27
And the outcomesonuç is going to get resolvedkararlı withiniçinde a fewaz decadeson yıllar.
261
969000
6000
Bu sorunlar, yirmi otuz sene içinde çözülecek.
16:34
That meansanlamına geliyor that those of us in this roomoda who are lessaz than
262
976000
3000
Bu şu anlama geliyor: Bu odada 50 - 60 yaşından genç
16:37
50 or 60 yearsyıl oldeski will see how these paradoxesparadoksları are resolvedkararlı,
263
979000
4000
olanlar, bu paradoksların nasıl çözüldüğünü görecekler,
16:41
and those of us who are over the ageyaş of 60 mayMayıs ayı not see
264
983000
3000
60 yaşından büyükler ise görmeyebilirler, ama çocukları
16:44
the resolutionçözüm, but our childrençocuklar and grandchildrentorunlar certainlykesinlikle will.
265
986000
3000
ve torunları kesinlikle görecek.
16:48
The resolutionçözüm is going to achievebaşarmak eitherya of two formsformlar:
266
990000
2000
Bu çözümler, iki şekilde tezahür edebilir:
16:51
eitherya we will resolveçözmek these non-sustainablesürdürülebilir olmayan time-fuseszaman-Sigortalar
267
993000
4000
ya biz bu sürdürülemeyen fitillere acilen müdahale ederek
16:56
in pleasanthoş waysyolları of our ownkendi choiceseçim by takingalma remedialiyileştirici actionaksiyon,
268
998000
5000
kendimize uygun, bizim seçtiğimiz, hoş çözümler buluruz,
17:01
or elsebaşka these conflictsçatışmalar are going to get settledyerleşik
269
1003000
3000
veya bu problemler, bizim seçimimiz dışında, tatsız
17:04
in unpleasanthoş olmayan waysyolları not of our choiceseçim -- namelyyani, by warsavaş,
270
1006000
3000
şekillerde çözüme ulaşır: Savaş, salgın hastalık
17:08
diseasehastalık or starvationaçlık. But what's for sure is that our
271
1010000
3000
ve kıtlıkla. Ancak kesin olan, bu sürdürülemez
17:12
non-sustainablesürdürülebilir olmayan coursekurs will get resolvedkararlı in one way or anotherbir diğeri
272
1014000
2000
gidişatın şu ya da bu şekilde yirmi otuz sene içinde
17:14
in a fewaz decadeson yıllar. In other wordskelimeler, sincedan beri the themetema of this sessionoturum, toplantı, celse
273
1016000
4000
çözülecek olması. Başka şekilde ifade edersek, TED'in bu oturumunun
17:18
is choicesseçimler, we have a choiceseçim. Does that mean that we should
274
1020000
5000
teması "seçimler;" buna göre: bir seçim imkanımız var.
17:23
get pessimistickötümser and overwhelmedboğulmuş? I drawçekmek the reverseters conclusionSonuç.
275
1025000
4000
Bu, kötümser ve çaresiz hissetmemizi mi gerektiriyor? Ben aksini düşünüyorum.
17:28
The bigbüyük problemssorunlar facingkarşı the worldDünya todaybugün are not at all
276
1030000
3000
Günümüzde karşılaştığımız büyük sorunlar, bizim kontrolümüz
17:31
things beyondötesinde our controlkontrol. Our biggesten büyük threattehdit is not an asteroidasteroit
277
1033000
4000
dışında olaylar değil. En ciddi tehdit, bizi çaresiz bırakacak,
17:35
about to crashkaza into us, something we can do nothing about.
278
1037000
3000
bize çarpmak üzere olan bir asteroid değil.
17:39
InsteadBunun yerine, all the majormajör threatstehditler facingkarşı us todaybugün are problemssorunlar
279
1041000
3000
Aksine, karşılaştığımız bütün ciddi tehditler, kendi yarattığımız
17:42
entirelyBaştan sona of our ownkendi makingyapma. And sincedan beri we madeyapılmış the problemssorunlar,
280
1044000
4000
sorunlar. Bu sorunları biz yarattığımıza göre,
17:46
we can alsoAyrıca solveçözmek the problemssorunlar. That then meansanlamına geliyor that it's
281
1048000
4000
bunları çözmemiz de mümkün. Demek ki, bu sorunları
17:50
entirelyBaştan sona in our powergüç to dealanlaştık mı with these problemssorunlar.
282
1052000
3000
ortadan kaldırmaya kudretimiz yetiyor.
17:54
In particularbelirli, what can all of us do? For those of you
283
1056000
3000
Özellikle, her birimiz ne yapabiliriz? Bu seçimlerle
17:57
who are interestedilgili in these choicesseçimler, there are lots of things
284
1059000
3000
ilgilenenlerimiz için yapılabilecek birçok şey var.
18:00
you can do. There's a lot that we don't understandanlama,
285
1062000
3000
Anlamadığımız ve anlamamız gereken çok şey var.
18:04
and that we need to understandanlama. And there's a lot that
286
1066000
3000
Öte yandan, anladığımız ancak yapmadığımız, ama
18:07
we alreadyzaten do understandanlama, but aren'tdeğil doing, and that
287
1069000
4000
yapmaya başlamamız gereken birçok
18:11
we need to be doing. Thank you.
288
1073000
2000
şey de var. Teşekkür ederim.
18:13
(ApplauseAlkış)
289
1075000
3000
(Alkış)
Translated by Sinan Özel
Reviewed by Ahmet Yükseltürk

▲Back to top

ABOUT THE SPEAKER
Jared Diamond - Civilization scholar
Jared Diamond investigates why cultures prosper or decline -- and what we can learn by taking a broad look across many kinds of societies.

Why you should listen

In his books Guns, Germs and Steel and Collapse (and the popular PBS and National Geographic documentaries they inspired), big-picture scholar Jared Diamond explores civilizations and why they all seem to fall. Now in his latest book, The World Until Yesterday, Diamond examines small, traditional, tribal societies -- and suggests that modern civilization is only our latest solution to survival.
 
Diamond’s background in evolutionary biology, geography and physiology informs his integrated vision of human history. He posits that success -- and failure -- depends on how well societies adapt to their changing environment.

More profile about the speaker
Jared Diamond | Speaker | TED.com